Ελιά , δώρο Θεών

Το πρόγραμμα   με τίτλο  ‘’ Ελιά , δώρο Θεών ,   είχε  σα  σκοπό  από τη μια μεριά  οι μαθητές/τριες να γνωρίσουν από κοντά την ελιά, να την αγαπήσουν , να δείξουν ενδιαφέρον για οτιδήποτε έχει σχέση μ’ αυτήν και από την άλλη να συνεργαστούν και ν’ αναπτύξουν δεξιότητες .

Υπεύθυνοι για την εφαρμογή του  προγράμματος ήταν οι δάσκαλοι : Παπαμάρκος Ανέστης  και Χαρχαντής Γιώργος

Επιλέχτηκε  ως θέμα   η  ελιά για τους εξής λόγους :

• Πρώτος ουσιαστικός λόγος επιλογής  ήταν ότι το δέντρο αυτό  είναι  γνωστό  στους/στις μαθητές/τριες από την  ιστορία, τη θρησκεία και από το γεγονός ότι  στον τόπο τους  υπάρχουν ελαιώνες .

 

• Δεύτερος λόγος επιλογής ήταν η μεγάλη σπουδαιότητα που έχει η ελιά και το ελαιόλαδο για την  ελληνική οικονομία και για τη σωστή διατροφή .

Η εμφάνιση της ελιάς  χάνεται στα βάθη των αιώνων . Από φύλλα ελιάς που βρέθηκαν συμπεραίνεται ότι η ελιά  υπήρχε πολλές χιλιάδες χρόνια  πριν από την εμφάνιση του ανθρώπου  στη γη . Ως πιθανοί  τόποι    καταγωγής  αναφέρονται η Συρία , η Μικρά Ασία , η Αίγυπτος και άλλοι. Από εκεί διαδόθηκε και στη Ελλάδα .

Οι Μινωίτες  και οι Μυκηναΐοι είναι σίγουρο  ότι γνώριζαν πολύ καλά την τέχνη της ελαιοκομίας .

Σημαντικότατες είναι οι γραπτές μαρτυρίες  της γραμμικής γραφής που βρέθηκαν στην Κνωσό, στις Μυκήνες και στην Πύλο. Από αυτές αντλούμε σημαντικές πληροφορίες . Έτσι μαθαίνουμε ότι με λάδι έκαναν σπονδές  στους βωμούς , άλειφαν τις επιτύμβιες στήλες  και τις ιερές πέτρες .

Η αποθήκευση του λαδιού γινόταν σε μεγάλα πιθάρια .

Η μεταφορά του λαδιού γινόταν  με αμφορείς που είχαν μυτερό πυθμένα  για να στηρίζονται καλύτερα στα καράβια που τους μετέφεραν .

Πολύ συχνό θέμα των τοιχογραφιών  στους εσωτερικούς χώρους  των ανακτόρων  αποτελούσε  η αναπαράσταση φύλλων , κλαδιών και δέντρων ελιάς  .

Στις πινακίδες της Γραμμικής Β΄ γραφής  γίνεται  διαχωρισμός  μεταξύ  του δέντρου της ελιάς , του ελαιόλαδου και του καρπού .  Για το λόγο αυτό οι γραφείς της εποχής  χρησιμοποιούσαν τρία διαφορετικά ιδεογράμματα .

Αρκετούς αιώνες αργότερα  ο καλλιτέχνης σ΄ έναν υπέροχο αμφορέα  του 530 π. Χ. που φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο  φιλοτεχνεί το μάζεμα των καρπών   με ραβδισμό από τα  λυγερόκορμα νεαρά ελαιόδεντρα .

Βλέπουμε κάποιους εργάτες να ραβδίζουν τους καρπούς  των ελαιόδεντρων και κάποιους άλλους  να συλλέγουν με τα χεριά  τους καρπούς που πέφτουν κάτω.

Η ελιά είναι από τα αρχαία χρόνια το ιερό  δέντρο , είναι το δέντρο που αναπαύει με τη σκιά του .

Ας θυμηθούμε  ότι το δέντρο αυτό επέλεξε ο Χριστός για  ν’ αναπαυθεί λίγο πριν από τη σταύρωση του .

Η ελιά έχει εμπνεύσει  αρχαίους  καλλιτέχνες  , αλλά και σύγχρονους  όπως ο Κωστής Παλαμάς που ύμνησε την ταπεινότητα και την εργατικότητα της στο ποίημα του .

Η  ελαιοκαλλιέργεια  συνεχίστηκε και τη Βυζαντινή περίοδο.

Αυτό αποδεικνύει  και η μινιατούρα του 11ου αιώνα  στην οποία απεικονίζονται δύο γυναίκες να συλλέγουν τους καρπούς ελιάς που ραβδίζει ένας νεαρός άνδρας .

Στα βυζαντινά χρόνια  η ελιά και το λάδι κατέχουν σημαντική θέση στο τραπέζι του αυτοκράτορα , αλλά και στις διατροφικές συνήθειες του λαού .

Την εποχή της Τουρκοκρατίας το εμπόριο λαδιού αναπτύχθηκε πολύ γιατί τα παλάτια των αρχόντων ήθελαν πολύ λάδι για  φωτισμό και για διατροφή. Η Ελλάδα είχε γίνει ένας απέραντος ελαιώνας . Σπουδαία  ελαιοπαραγωγικά κέντρα της εποχής είναι η Πελοπόννησος , η Αθήνα και τα Σάλωνα ( η σημερινή Άμφισσα ).

Όμως  κατά τη διάρκεια του  απελευθερωτικό αγώνα  που ξεκίνησε το1821  η παραγωγή μειώθηκε  γιατί οι Τούρκοι έκαιγαν και κατέστρεφαν τους ελαιώνες για να μπορέσουν με αυτό τον τρόπο να αποδεκατίσουν τους Έλληνες από την πείνα .

Όπως προανάφερα  η ελιά αποτέλεσε  και αποτελεί πηγή  έμπνευσης για τους καλλιτέχνες .

Η σύγχρονη ελληνική τέχνη έχει να επιδείξει πραγματικά αριστουργήματα . Ένα από  αυτά  είναι το λιομάζωμα του μεγάλου λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου  , όπου  παρουσιάζεται μια σκηνή  από τη ζωή των κατοίκων  της  Λέσβου  , ενός νησιού με παράδοση στην ελαιοκαλλιέργεια .

 

Αλλά και ξένοι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από την ελιά  φανερώνοντας έτσι την παγκοσμιότητα αυτού του δέντρου , μεταξύ αυτών ο Ολλανδός ζωγράφος  Βίνσεντ Βαν Γκογκ  που κατά την παραμονή του στη νότια Γαλλία επηρεάστηκε από  το τοπίο της  και ζωγράφισε έναν ελαιώνα , αλλά  και ο Γερμανός συγγραφέας  Γκαίτε  που στο ποίημα του  υμνεί το τοπίο της Ελλάδας .

Αφού  οι μαθητές/τριες ταξιδέψαν  στα περασμένα με τη χρήση της  μηχανής του χρόνου και της τεχνολογίας ,επέστρεψαν  στο σήμερα γεμάτοι εμπειρίες , ανησυχίες  και  αρκετή  διάθεση για έρευνα και παρατήρηση.

Επειδή το Νοέμβριο στην πόλη μας  αρχίζει η συγκομιδή του καρπού της ελιάς,   συνοδευόμενοι από τους δασκάλους τους   επισκεφθήκαν ελαιώνα όπου είχαν τη δυνατότητα να γνωρίσουν το δέντρο της ελιάς  από κοντά  και να μάθουν πράγματα με έναν εντελώς διαφορετικό και ευχάριστο τρόπο.

Διαπιστώσανε  ότι ο ελαιώνας είναι ένα οικοσύστημα ,μέσα και γύρω από το οποίο φυτρώνουν διάφορα φυτά  και  βρίσκουν  τροφή  ή καταφύγιο διάφορα  ζώα.

Ήρθαν  σε επαφή με ελαιοκαλλιεργητές ,  είδαν  και έμαθαν    από πρώτο χέρι  πως γίνεται το κατέβασμα του καρπού  των ελαιόδεντρων , τόσο με τη μέθοδο του ραβδισμού  όσο και με τη χρήση μηχανικών μέσων . Γνώρισαν τα εργαλεία και τα μέσα που χρειάζονται για το κατέβασμα ,  τη συλλογή και τη μεταφορά του καρπού  .

Κατέβασαν  καρπούς από ελαιόδεντρα με τα χέρια τους  . Μαζέψανε ώριμους καρπούς ελιάς που είχαν ήδη πέσει από το δέντρο και έμαθαν  ότι οι καρποί αυτοί μπαίνουν σε ξεχωριστά τελάρα,   γιατί το λάδι που βγαίνει από αυτούς δεν είναι κατάλληλο για  διατροφή αλλά για άλλες χρήσεις . Νιώσανε ότι η συγκομιδή του καρπού της ελιάς είναι μια πολύ κουραστική εργασία .

Μετά τη συγκομιδή ο καρπός μεταφέρεται στο ελαιοτριβείο. Ακολουθώντας κι αυτοί  το ταξίδι του καρπού επισκεφθήκανε  το ελαιοτριβείο και γνωρίσανε μέσω παρακολούθησης  τα βασικά στάδια  επεξεργασίας του καρπού , δηλαδή πώς παίρνουμε από τον καρπό το ελαιόλαδο .

Αρχικά οι εργάτες αδειάζουν τον καρπό σε μια σκάφη , από εκεί  με ταινία  μεταφέρεται στο αποφυλλωτήριο  όπου χωρίζεται  από τα φύλλα .Ύστερα ο καρπός πλένεται πολύ καλά , γιατί πάνω του υπάρχουν σκόνες και μικρόβια . Στη συνέχεια  καθαρός πλέον μεταφέρεται στον σπαστήρα , όπου η ψίχα της ελιάς αλλά και το κουκούτσι  γίνεται πολτός . Ο πολτός που μοιάζει με ζύμη  πάει στο μαλακτήρα , όπου για 30 περίπου λεπτά  μαλάσσεται . Κατόπιν με τη βοήθεια ζεστού νερού  γίνεται από το φυγοκεντρικό διαχωριστήρα ο διαχωρισμός  των συστατικών του μείγματος  σε λάδι πυρήνα και νερό. Έτσι παίρνουμε το αγνό λάδι ελιάς  το οποίο   ο παραγωγός για να το μεταφέρει στο σπίτι θα μπει σε πλαστικά δοχεία , τις λαδίκες . Σε διαφορετική περίπτωση  το λάδι θα αποθηκευτεί  για κάποιο διάστημα σε ανοξείδωτες δεξαμενές που υπάρχουν στο ελαιοτριβείο   και στη συνέχεια  θα  πουληθεί  .

Παρατηρήσανε ότι το ελαιοτριβείο  επειδή είναι ένα εργοστάσιο έχει απόβλητα  που προέρχονται από το νερό που χρησιμοποιείται στα  διάφορα στάδια επεξεργασίας του καρπού  αλλά και από τον ίδιο τον καρπό .

Μάθανε  πως τα υγρά απόβλητα των ελαιοτριβείων  ρυπαίνουν το περιβάλλον και η οσμή τους είναι δυσάρεστη αν αποβληθούν όπως είναι  σε φυσικές δεξαμενές . Αυτό τους ενόχλησε και  αναρωτηθήκανε  πως μπορεί να ξεπεραστεί αυτό το πρόβλημα. Τα φύλλα  που αποβάλλονται κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας του καρπού  συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένο χώρο έξω από το ελαιοτριβείο και  μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν φυσικό λίπασμα ή ως τροφή για τα ζώα . Ο   πυρήνας  συγκεντρώνεται σε κάποιο χώρο ,  από εκεί στη συνέχεια  φορτώνεται σε φορτηγά και μεταφέρεται σε ειδικό εργοστάσιο , όπου μετά από επεξεργασία παίρνουμε το πυρηνέλαιο .

Ευκαιρία για να μάθουνε κι άλλα πράγματα τους  δόθηκε όταν  ένας από τους ιδιοκτήτες του ελαιοτριβείου δέχθηκε να  δώσει συνέντευξη , την οποία και καταγράψανε  .

Οι δάσκαλοι  της τάξης  προγραμμάτισαν μετά από συνεννόηση με το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Στυλίδας  επίσκεψη  την οποία και πραγματοποιήσανε .

Εκεί είχανε την ευχέρεια να υλοποιήσουνε πρόγραμμα σχετικό με την ελιά.

Αρχικά αφού χωριστήκανε σε ομάδες επισκεφθήκανε ελαιώνα   όπου η κάθε ομάδα καθοδηγούμενη από υπεύθυνο εκπαιδευτικό του Κέντρου ακολούθησε κάποιο μονοπάτι . Πρώτα πρώτα μελετήσανε το δέντρο της ελιάς , είδανε μπολιασμένες ελιές  και προσπαθήσανε να ξεχωρίσουνε την άγρια από την ήμερη ελιά,  διακρίνανε τα μέρη από τα οποία αποτελείται  το δέντρο ,   μάθανε  πώς από το άνθος σχηματίζεται ο καρπός και πόσο σημαντικό ρόλο παίζουν τα έντομα  σε αυτό .

Κατόπιν παρατηρήσανε τη χλωρίδα και την πανίδα του ελαιώνα καθώς και τις ανθρώπινες παρεμβάσεις .Μάθανε πως η  χωρίς μέτρο  χρήση  χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων   σκοτώνει  πολλούς μικροοργανισμούς και  μολύνει το έδαφος και το νερό .

Μια από τις παρεμβάσεις του ανθρώπου που ταιριάζει στο περιβάλλον είναι το εξωκλήσι του  αγίου Ιωάννη όπου ,  αφού προσκυνήσανε ,  υπό το χαμηλό φως των καντηλιών ( Να  , μια άλλη χρήση του λαδιού από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα ) παρατηρήσανε τις τοιχογραφίες  .

Πριν ολοκληρώσουμε την  επίσκεψη    σε ελαιώνα   παρατηρήσανε από το μοναστήρι του  αγίου Βλασίου με κιάλια  τον ελαιώνα της Στυλίδας  ο οποίος  όπως  τους  είπαν δημιουργήθηκε πριν από 200 περίπου χρόνια  με μπόλιασμα άγριων ελιών . Σήμερα ο ελαιώνας  έχει 7.000.000 ελαιόδεντρα και απασχολεί 30.000 άτομα , συμβάλλοντας έτσι στην οικονομία της πόλης.

Επιστρέφοντας στο κέντρο περιηγηθήκανε  σε έκθεση κατασκευών , απεικονίσεων , εργαλείων  και προϊόντων σχετικών με την ελιά .

• Παρακολουθήσανε στην αίθουσα προβολών σχετικό ντοκιμαντέρ .
• Στο  εργαστήρι φυσικής  παρατηρήσανε φύλλα  φυτών  που  είχανε συλλέξει στον ελαιώνα .

Μετά τις επισκέψεις φορτωμένοι με καινούριες  παραστάσεις  και στοιχεία   αλλά και με όρεξη και διάθεση για δημιουργία  επιστρέψανε στο χώρο του σχολείου   για να   παρουσιάσουνε  τις δράσεις που έγιναν  σε αυτό .

• Ξεχωρίσανε από κλαδιά ελιάς τα φύλλα , τα οποία στη συνέχεια χρησιμοποιήσανε  μαζί με φλούδες από  το δέντρο  και φτιάξανε  το δέντρο της ελιάς .

• Σχηματίσανε σύνθετες λέξεις με πρώτα συνθετικό  το έλαιο-  και το λάδι-  με τις όποιες στη συνέχεια δημιουργήσανε το δεντρόλεξο.
•  Με τη βοήθεια μεγεθυντικού φακού παρατηρήσανε κλαδί με φύλλα ελιάς  και διαπιστώσανε  ότι :  έχουν λεπτό χνούδι και παχιά επιδερμίδα  για να μη χάνουν πολύ νερό  και  βγαίνουν αντίθετα  για να μη σκιάζει το ένα το άλλο και  έτσι  να φτάνει το  φως του ήλιου σε όλα.
•  Φέρανε  στην αίθουσα  ελιές Καλαμών και Άμφισσας τις οποίες  αρχικά τις χαράξανε  και στη συνέχεια για να ξεπικρίσουν  τις βάλανε σε  νερό το οποίο  αλλάζανε τακτικά  και  για διάστημα 20 ημερών . Κατόπιν φτιάξανε άρμη . Μετά  βάλανε τις ελιές σε βάζα .
•  Ετοιμάσανε  ετικέτες για τις βρώσιμες ελιές ,  τοποθετήσανε τις ετικέτες  στα  βάζα  αφού πρώτα γράψανε  τις απαραίτητες πληροφορίες  .
• Εμφιαλώσανε λάδι σε μικρά μπουκάλια , ετοιμάσανε ετικέτες  και τις   κολλήσανε  στο εξωτερικό μέρος των μπουκαλιών .
•  Φτιάξανε με την τεχνική του κολάζ πάνω σε λαδόκολλα  με κουκούτσια ελιάς τα ιδεογράμματα του δέντρου , του καρπού της ελιάς και του  λαδιού  συνδέοντας έτσι το παρελθόν με το παρόν .
• Ακόμη χρησιμοποιώντας φύλλα και νήμα φτιάξανε με την ίδια τεχνική το ελαιόδεντρο πάνω σε λαδόκολλα .

Το πόσο μεγάλη  αξία είχε το δέντρο της ελιάς για τους προγόνους μας φαίνεται και από το γεγονός ότι στους νικητές των Ολυμπιακών αγώνων έδιναν για βραβείο ένα στεφάνι  από κλαδιά αγριελιάς , τον κότινο. Από αυτό το στεφάνι     εμπνευστήκανε και δημιουργήσανε με την τεχνική του κολάζ  και χρησιμοποιώντας φύλλα και κουκούτσια ελιάς τον  δικό τους κότινο .

Φτιάξανε με καρπούς από φυτά  , δηλαδή με   φακές – καλαμπόκι – σιτάρι – φασόλια  και ελιές  την πυραμίδα της μεσογειακής διατροφής .

Μελετώντας τη μεσογειακή διατροφή  διαπιστώσανε  πόσο αναγκαία είναι  στην εποχή μας  , μια εποχή όπου  ένα μεγάλο ποσοστό  των παιδιών της  χώρας μας σύμφωνα με έρευνα είναι παχύσαρκα .

Τελικά     οφείλουμε να πούμε πως  νιώσανε ικανοποίηση  γιατί καταφέρανε να πραγματοποιήσουνε αρκετούς από τους στόχους που  είχαμε θέσει .

Κατά τη διάρκεια του προγράμματος νιώσανε σαν τους  εξερευνητές ,  γιατί  μέσα από την έρευνα γνωρίσανε το δέντρο της ελιάς  ,  συνδέσανε το παρελθόν με το παρόν διαπιστώνοντας ότι η ελιά  υπήρξε   σύμβολο ειρήνης και ανάπτυξης  από τη Μυθολογία μέχρι σήμερα και  ανακαλύψανε ότι η διατροφή με ελαιόλαδο μας χαρίζει υγεία και μακροζωία .

Ακόμη είχανε την ευκαιρία  να δουλέψουνε  όλοι μαζί με κέφι και όρεξη   και να συνδυάσουνε  τη γνώση με το παιχνίδι και τη ζωγραφική .

Οι μαθητές/τριες  με τη βοήθεια των δασκάλων τους δημιούργησαν το βιβλίο της ελιάς .

Πρόκειται για  ένα βιβλίο που παρουσιάζει   την ελιά και τη σχέση της με τον πολιτισμό , την οικονομία και το περιβάλλον. Ένα βιβλίο  με αναφορές   στην ιστορική διαδρομή της ελιάς, στην Ελιά της Αθηνάς στην Ακρόπολη,  στο στεφάνωμα των Ολυμπιονικών, στον Ηρακλή,   στους Παναθηναϊκούς αγώνες. Επιπλέον  δίνονται πληροφορίες για   την καλλιέργεια ελιάς, την παραγωγή του λαδιού, τη λειτουργία του  ελαιοτριβείου ,  την αποθήκευση   και  τη μεταφορά  του προϊόντος,   την απεικόνιση της ελιάς στην παραστατική τέχνη ( τοιχογραφία και αγγειογραφία)

Συμπερασματικά πρόκειται για  ένα βιβλίο  με πολλές πληροφορίες από την ιστορία, τη μυθολογία, τη θρησκεία, τις διατροφικές ωφέλειες της ελιάς με  παροιμίες, αινίγματα, ζωγραφιές  και κατασκευές  που σχετίζονται με το θέμα.