«Γεννιόμαστε εύθραυστα, θνησιγενή όντα, ωστόσο το παρελθόν που εμπεριέχεται μέσα μας μάς συνδέει με τον βαθύ χρόνο και μας εγκαθιστά στην αιωνιότητα. Γεννιόμαστε ως Ιστορία.» Δανειστήκαμε τον τίτλο από κείμενο της Μαρίας Ευθυμίου γιατί ήταν ο πρόλογος μαζί και ο επίλογος της φετινής δουλειάς της μαθητικής θεατρικής ομάδας του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης «Βλέμμα εφήβων».
Το στοίχημα ήταν να πραγματοποιήσουμε επετειακή γιορτή, μια γιορτή που δεν έγινε την 25η Μαρτίου. Μια διανυκτέρευση στο σχολείο και μια επέτειος οδήγησε μια ομάδα δέκα εφήβων, μέσα από τη σχολική τάξη, τα βιβλία και τα τεκμήρια να μάθει και να εμβαθύνει σε σημαντικά κεφάλαια της Επανάστασης, που συνήθως μένουν στη σκιά στη σχολική τάξη.
Όχημα ήταν το είδος του θεάτρου ντοκουμέντο, ένα είδος που προσφέρεται για έρευνα γύρω από συγκρουσιακά θέματα. Το είδος αυτό ξεκίνησε από την Οκτωβριανή Επανάσταση, εκεί όπου γραφόταν η Ιστορία, και έφτασε σήμερα στην Ελληνική Επανάσταση, εκεί όπου διδάσκεται η Ιστορία. Συνδυάζει την έρευνα, την κριτική ματιά και την καλλιτεχνική τους παρουσίαση. Δε δίνει απαντήσεις, δεν παίρνει θέση. Θέτει ερωτήματα.
Αυτή ήταν η τρίτη απόπειρα ενασχόλησης της ομάδας με τη σύγχρονη Ιστορία και την Ιστορία του παρόντος χρόνου μέσα από το θέατρο ντοκουμέντο (2016-2017: Μόνο ένα άσπρο φως-θέμα η διεθνής τρομοκρατία, 2017-2018: UVB-76 still transmitting-θέμα η Ευρώπη στον Ψυχρό Πόλεμο, που επίσης φιλοξενήθηκαν στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης). Σε κάθε παράσταση θεάτρου ντοκουμέντο υπάρχει ένα κεντρικό ερώτημα γύρω από το οποίο περιδινείται η έρευνα. Με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων το ερώτημα ήταν: Τι δε διδασκόμαστε στο σχολείο για την Επανάσταση; Το «γιατί;» ήταν η εύλογη συνέχεια.
Άνοιξε μια πλατιά συζήτηση γύρω από ποικίλες θεματικές, όπως η πολιτική διάσταση του φιλελληνισμού, οι Φιλελληνίδες στην Ευρώπη και οι Φιλέλληνες στις Η.Π.Α., η Ευανθία Καΐρη και ο Νικήρατος, τα «καπάκια», η ήττα στο Πέτα, τα δάνεια της Ανεξαρτησίας και οι ομολογίες, τα φιλελεύθερα συντάγματα, ο νέος τρόπος διοίκησης, οι πρωτόγνωρες διαδικασίες οικονομικού και διοικητικού ελέγχου, οθωμανικές αφηγήσεις, το ’21 στον κινηματογράφο, το ’21 στη ζωγραφική και διάφορα άλλα εμβόλιμα. Κάπου ενδιάμεσα αναδύθηκε και το ερώτημα πώς ένα ιστορικό γεγονός μπορεί να αλλάξει τη στάση και την πορεία των ιστορικών υποκειμένων.
Όλα συζητήθηκαν σε ένα διαδικτυακό εργαστήρι Ιστορίας, με αναδίφηση στις πηγές, στα τεκμήρια και σε επιλεγμένη βιβλιογραφία. Στη διαδρομή επισκέφτηκαν το πρόγραμμα ομιλητές, που συζήτησαν με τους εφήβους, ο καθένας από τη δική του σκοπιά, για τις θεματικές εκείνες που δεν αγγίζουμε οι εκπαιδευτικοί είτε από άγνοια είτε από διδακτική αμηχανία, ακόμα και φόβο. Στο θέατρο ντοκουμέντο είναι απαραίτητη η ύπαρξη συμβουλευτικής ομάδας, που ενισχύει την έρευνα στην πορεία της. Αλίμονο αν ισχυριστεί κανείς ότι είναι σε θέση να αντεπεξέλθει σε κάθε πτυχή του υπό εξέταση θέματος.
Το θεατρικό εργαστήρι, λόγω περιοριστικών μέτρων, πραγματοποιήθηκε σε πολύ μικρότερη κλίμακα. Παρά το γεγονός ότι στερηθήκαμε την επαφή και δε νιώσαμε την ενέργεια να ρέει, η ομάδα, αφού αποφάσισε ποιες πλευρές της έρευνας θα παρουσιάσει στο κοινό, έδωσε μορφή καλλιτεχνικά στο έργο της με τη βοήθεια της ομάδας τεχνικών Pro Creation.
Μετά την παρουσίαση της δουλειάς ακολούθησε συζήτηση, με ερωτήματα που έθεσαν οι έφηβοι στους συνομιλητές για θέματα που αφορούν τη διδακτική και την κατανόηση της Επανάστασης, ενός τόσο δύσκολου και πολυπαραγοντικού εγχειρήματος. Με αυτόν τον τρόπο, προς το παρόν τουλάχιστον, ολοκληρώθηκε ένας κύκλος κατανόησης και νοηματοδότησης του παρελθόντος, χωρίς τον φόβο της διατύπωσης ηθικών κρίσεων για την Ιστορία. Εξάλλου, αν ξεκινά κανείς από το οικείο και αναζητά το ανθρώπινο μέσα στην Ιστορία, θα οδηγηθεί σε αμφισβητήσεις, σε κρίσεις και σε νέα νοήματα, πέρα από μύθους και στερεότυπα.
Δεν αφαιρείται, εντούτοις, τίποτα ούτε από την αξία του γεγονότος ούτε από τον ηρωισμό των προσώπων. Αντίθετα, μέσα από την αξιοποίηση του θεάτρου ντοκουμέντο δίνεται μια ουσιαστική ευκαιρία να ανανεωθεί σοβαρά η διδακτική της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας. Το δε θέατρο ίσως είναι το πιο πρόσφορο μέσο ανανέωσης γιατί, ως μορφή τέχνης, καθολικεύει τα επιμέρους «μιλώντας» ταυτόχρονα στον καθένα χωριστά.
Δείγμα της έρευνας θα βρείτε στην εισήγηση «Απροσδόκητη βοήθεια: γυναίκες και ετερόθρησκοι φιλέλληνες – Το making off μιας γιορτής»
Νατάσα Μερκούρη, φιλόλογος
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη Νέα Παιδεία (20/7/2021)
Αφήστε μια απάντηση