Η Αράχωβα είναι ορεινή κωμόπολη της Περιφερειακής Ενότητας Βοιωτίας χτισμένη στις νότιες πλαγιές του Παρνασσού σε υψόμετρο 950 μέτρων. Αποτελούσε έδρα του ομώνυμου δήμου μέχρι τα τέλη του 2010 ενώ με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης εντάχθηκε στον νέο Δήμο Διστόμου-Αράχωβας-Αντίκυρας, του οποίου αποτελεί Δημοτική Ενότητα. Ο πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2011 είναι 2.657 κάτοικοι. Αποτελεί δημοφιλές χειμερινό θέρετρο, χάρη στην ύπαρξη χιονοδρομικού κέντρου και τη μικρή της απόσταση από την Αθήνα (153 χιλιόμετρα).
ΟΝΟΜΑΣΙΑ: Η επικρατέστερη άποψη για την προέλευση της ονομασίας της είναι πως προέρχεται από τη νοτιοσλαβική λέξη Οrechova που σημαίνει καρυδότοπος. Όμως υπάρχουν ακόμη δύο εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας της. Σύμφωνα με την πρώτη, η περιοχή ήταν γνωστή «τα χόνια της Επανάστασης ως «Ράχωβα», λέξη ελληνικής ρίζας, η οποία προέρχεται από το συνδυασμό «ράχις» και «ωβάς», κι η οποία χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει την οικιστική ένωση κατοίκων που ζούσαν σε μικρότερα μορφώματα. Σύμφωνα πάντως με τον Αραχωβίτη συγγραφέα του πονήματος «Ο παππούς μου κι εγώ στην Αράχωβα» Γεώργιο Θ. Σύρο, η ονομασία αυτή πιθανόν να προέρχεται από το παλαιό χωριό Ράχωβο Γρεβενών, εκ του οποίου ήρθαν κάτοικοι διωγμένοι από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Η άλλη εκδοχή θέλει τη λέξη να προέρχεται από την ελληνική «ράχις» και τη σλαβική «ova» (τόπος), άρα «Αράχωβα» (Αράχοβα) = «ραχότοπος».
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Η Αράχωβα είναι χτισμένη σε μία πλαγιά του Παρνασσού, που καταλήγει σε μία χαράδρα, στο βάθος της οποίας ρέει ο ποταμός Πλείστος. Το μέσο υψόμετρο του οικισμού είναι 950 μέτρα. Ο οικισμός βρίσκεται πάνω στην κύρια οδό που συνδέει από την αρχαιότητα τους Δελφούς και την Θήβα και την πεδιάδα της Άμφισσας με την Βοιωτία. Η θέση της πάνω σε ένα σημαντικό πέρασμα βοήθησε στην ανάπτυξη της Αράχωβας σε μεγαλύτερο βαθμό από τα γειτονικά της μέρη. Ο οικισμός απέχει 12 χιλιόμετρα από τους Δελφούς, που βρίσκονται δυτικότερα και 160 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Το κλίμα της Αράχωβας είναι ξηρό το καλοκαίρι, με δροσιά και ψύχρα ακόμη και τις βραδινές ώρες, ενώ το χειμώνα επικρατεί κρύο με αξιόλογες βροχές και χιονοπτώσεις.
ΙΣΤΟΡΙΑ: Η περιοχή της Αράχωβας έχει πανάρχαια ιστορία. Αρχαιότατη πόλη η Λυκώρεια κατά την εποχή του Κατακλυσμού. Τότε στη Λιάκουρα, την πιο ψηλή κορυφή του βουνού (2.457 μ) στάθηκε η κιβωτός του Δευκαλίωνα και της Πύρρας που γέννησαν τον Έλληνα, γενάρχη των Ελλήνων. Είναι γεμάτη από αρχαίες οικίσεις που ανάγονται ως το 1200 π.Χ. και διάσπαρτα ίχνη της αρχαιότητας από τον Παρνασσό ως το Ζεμενό κι ως κάτω στην κοιλάδα του Πλειστού. Στο Κωρύκειο Άντρο τα αρχαιότερα ίχνη ανάγονται στα νεολιθικά χρόνια (3000 π.Χ. περίπου). Στη δυτική πλευρά της Αράχωβας υπήρχε η Ανεμώρεια ή Ανεμώλεια, πόλη ομηρική, αναφερόμενη από τον Όμηρο, στη θέση μεταξύ του σημερινού νεκροταφείου και της τοποθεσίας «Ελένη», κάτω από τον Κατοπτήριο βράχο. Στα Ομηρικά Χρόνια ήταν μία από τις επίσημες οκτώ Φωκικές πόλεις (Η Αράχωβα άπο πάντα θεωρείται πόλη της Φωκίδας όμως, μετά την εφαρμογή του νόμου ΒΧΔ (6-7-1899) ανήκει στα διοικητικά όρια της Βοιωτίας με πρωτεύουσα τη Λιβαδειά). Είχε μακρύ τείχος, ναό που ανακάλυψε το 1874 ο Αραχωβίτης ιστορικός Γεώργιος Κρέμος και βωμό των Ανέμων. Λιγοστά ερείπια της υπάρχυν σήμερα στη δυτική πλευρά της Αράχωβας. Η Ανεμώρεια έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο με αρχηγούς τον Επίστροφο και το Σχεδία.