3ο Γυμνάσιο Γλυφάδας

Μιλώντας για τη βία στο σχολείο, αυτό που λέμε είναι δυνατόν να περιλαμβάνει πολύ διαφορετικά μεταξύ τους πράγματα: α) Τη βία μεταξύ των μαθητών (φαινόμενο που ονομάζουμε σχολικό εκφοβισμό ή bullying), β) Τα φαινόμενα βανδαλισμού με στόχο τα σχολικά κτίρια, γ) Τη βία μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών (και προς τη μια αλλά και προς την άλλη κατεύθυνση), δ) Την συμβολική βία που ασκεί ο ίδιος ο θεσμός του σχολείου πάνω σε μαθητές και εκπαιδευτικούς, ε) Τη βία που συχνά αναπτύσσεται στις σχέσεις ανάμεσα στο σχολείο και στην οικογένεια.

«Ως σχολικός εκφοβισμός ή θυματοποίηση μπορεί να οριστεί μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός του σχολείου».

Σύμφωνα με τον Αναπληρωτή Καθηγητή Παιδοψυχιατρικής κ. Ιωάννη Τσιάντη, οι μορφές της ενδοσχολικής βίας συνίστανται σε: α) Ψυχολογική (π.χ. εξύβριση, ταπείνωση, εξευτελισμός, ρατσιστικά σχόλια, αποκλεισμός από την ομάδα, διάδοση ψευδών ειδήσεων ή φημών, άσχημα παρατσούκλια, απειλές λεκτικές ή μέσω μηνυμάτων στο κινητό, απειλές για διακίνηση προσωπικών δεδομένων μέσω Internet – cyber bullying, απειλές να χτυπήσουν το ίδιο το παιδί ή κάποιο φίλο του), β) Σωματική (π.χ. χτυπήματα, σπρωξίματα, κλοτσιές, τσιμπιές, στριμώγματα), γ) Σεξουαλική (π.χ. σεξουαλικά ταπεινωτικά σχόλια, εξαναγκασμός να παρακολουθεί ή να συμμετέχει ενεργά σε σεξουαλικές πράξεις, βιασμός, μερικές φορές μπροστά σε άλλους), και δ) Οικονομική (π.χ. κλοπή, φθορά περιουσίας κ.λπ.).

Σύμφωνα με τον Dan Olweus, Καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν στη Νορβηγία, και συγγραφέα του βιβλίου «Εκφοβισμός και βία στο σχολείο: Τι γνωρίζουμε και τι μπορούμε να κάνουμε», ακόμα και ένα περιστατικό σοβαρής παρενόχλησης μπορεί, σε κάποιες περιπτώσεις, να συνιστά εκφοβισμό. Περισσότερη έμφαση όμως δίδεται στις αρνητικές (επιθετικές) συμπεριφορές που πραγματοποιούνται «κατ’ επανάληψη και κατ’ εξακολούθηση». Επίσης, τονίζεται ότι ο όρος «εκφοβισμός» δε θα πρέπει να χρησιμοποιείται όταν παλεύουν ή φιλονικούν δύο μαθητές περίπου της ίδιας (σωματικής ή ψυχολογικής) δύναμης, ενώ για να μιλήσουμε για εκφοβισμό/θυματοποίηση πρέπει να υπάρχει διαφορά δύναμης μεταξύ θύτη και θύματος (σχέση ασύμμετρης δύναμης).

Το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας είναι πολυσύνθετο, και στην εκδήλωση του συμβάλει η αλληλεπίδραση ατομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ειδικότερα, ρόλο παίζουν τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών, τα χαρακτηριστικά του οικογενειακού τους περιβάλλοντος, το «κλίμα» του σχολείου, οι πολιτικές του εκπαιδευτικού συστήματος, οι στάσεις των ίδιων των παιδιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών απέναντι στη βία, ο τρόπος προβολής της βίας από τα ΜΜΕ, καθώς και διάφορα προβλήματα που ενισχύουν τις αντικοινωνικές συμπεριφορές.

 Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας αναφέρει τους εξής πρωταρχικούς παράγοντες που ευθύνονται για την εμφάνιση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού-θυματοποίησης (Ι. Τσιάντης):

2. H εφηβεία ως στάδιο ανάπτυξης και απαρτίωσης της ταυτότητας του ατόμου, καθώς χαρακτηρίζεται από αντιδράσεις όπως ευσυγκινησία, αντιδραστικότητα, εναντίωση προς κάθε μορφή εξουσίας, έλλειψη αυτοπεποίθησης ή αντίθετα αίσθημα παντοδυναμίας,

Σύμφωνα με τα πορίσματα έρευνας του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (1999), οι παρεμβάσεις αντιμετώπισης διαφόρων μορφών κρίσης είναι πιο αποτελεσματικές και ευοδώνονται, αν εντάσσονται σ’ ένα συγκεκριμένο σχέδιο πρόληψης. Ουσιαστικά η πρόληψη αρχίζει με την άμεση και κατάλληλη αντιμετώπιση των κρίσεων και την ένταξη της παρέμβασης σε ένα συγκεκριμένο σχέδιο. Βέβαια, το ζητούμενο από ένα πρόγραμμα προληπτικής παρέμβασης που αποσκοπεί στο θετικό χειρισμό των συγκρούσεων, οφείλει τελικά να είναι η ανάπτυξη ατομικών δεξιοτήτων στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς, καθώς επίσης και αλλαγές στο σύστημα του σχολείου όσον αφορά στο πρότυπο χειρισμού της επιθετικότητας και των συγκρούσεων.

            Ένα σημαντικό βήμα στις παρεμβάσεις πρόληψης είναι η ευαισθητοποίηση σχετικά με τα φαινόμενα που προειδοποιούν ότι υπάρχει κίνδυνος να εκδηλωθούν μορφές επιθετικότητας στο σχολείο. Στις περισσότερες περιπτώσεις βίας κατά του εαυτού ή κατά των άλλων, ορισμένες συμπεριφορές του μαθητή προειδοποιούν για την επερχόμενη εκδήλωση βίας. Στη βιβλιογραφία αναφέρονται ως κυριότερες οι εξής:

Οι παράγοντες αυτοί δεν είναι από μόνοι τους επαρκείς για πρόβλεψη. Αποτελούν απλά ενδείξεις ότι χωρίς υποστήριξη υπάρχει κίνδυνος για εκδήλωση βίας. Σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν τεκμήρια ευθύνης και ενοχής (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2000).