ΦΙΛΟΛΟΓΕΙΟ

Οι αποφάσεις του Αγαμέμνονα – Η αντίδραση του Αχιλλέα

• ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ
• Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
• ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ
• Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ (106-121)

• Ο Αγαμέμνονας αισθάνεται αγανάκτηση και μίσος για τις κακές μαντείες του Κάλχα. Μεταφέρει την ευθύνη στον μάντη ενώ στην πραγματικότητα η ευθύνη είναι δική του. Ξεσπά στον μάντη γιατί δεν μπορεί να τα βάλει με τον θεό.
• Εκθειάζοντας τις χάρες της Χρυσηίδας (την οποία θεωρεί ανώτερη από τη νόμιμη γυναίκα του), είναι σαν να απολογείται για τη στάση του απέναντι στον Χρύση. Δηλώνει έμμεσα ότι η επιστροφή της θα δείξει τη μεγαλοψυχία του  που θυσιάζει ένα πολύτιμο δώρο για το καλό του λαού του.
• Η περιγραφή της Χρυσηίδας δείχνει την ιδανική γυναίκα της εποχής: όμορφη, έξυπνη, χρυσοχέρα. Ποια ήταν η ιδανική γυναίκα στην Σπάρτη, την κλασική Αθήνα του 5^ουαιώνα και ποια είναι για εσάς σήμερα;
• Το αντάλλαγμα που ζητάει ο Αγαμέμνονας (την Βρισηίδα) για να σώσει το πληγωμένο του κύρος, θα αποτελέσει την αρχή σοβαρών συγκρούσεων και δείχνει τον εγωκεντρισμό του. Εξυπηρετεί την ποιητική οικονομία γιατί προωθεί την πλοκή. Αν δεν συνέβαινε, δεν θα προκαλούνταν  η οργή του Αχιλλέα.
• Ο Αγαμέμνονας υποχωρεί στον θεό, όχι όμως και στους ανθρώπους.

Ο ΑΠΑΝΤΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (122-130)

• Ο Αχιλλέας απαντάει παίρνοντας τη θέση του μάντη, γιατί: α) ο ποιητής δεν εκθέτει το ιερό πρόσωπο του Κάλχα και το προφυλάσσει από φιλονικίες, β)τα τελευταία λόγια του Αγαμέμνονα στρέφουν το θέμα στην απαίτηση για άλλο δώρο, γ) ο Αχιλλέας είχε υποσχεθεί να προστατέψει τον μάντη.
• Στον λόγο του φαίνεται ακόμη: α) το ξάφνιασμα του Αχιλλέα (τι λέγεις;), β)η αγανάκτησή του (αντίθεση « ένδοξε και φιλόπλουτε»), γ)η αντικειμενική πραγματικότητα (δεν υπάρχουν λάφυρα),  δ) η υπόσχεση για μελλοντική αμοιβή αν καταληφθεί η Τροία (προσήμανση), ε)η αντίθεση όλου του στρατεύματος στα λόγια του Αγαμέμνονα ( χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου).
• Πολιτιστικά στοιχεία: ο πόλεμος, οι επιδρομές, η λεία στα ομηρικά χρόνια

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ (131-148)

Σε αυτόν ο Αγαμέμνονας προσπαθεί να είναι  συγκρατημένος, ανταποδίδει στον Αχιλλέα την τιμητική προσφώνηση (γενναίος και θείος), κατηγορεί τον Αχιλλέα για εξαπάτηση (δεν δέχεται να μείνει χωρίς δώρο) και  γίνεται απαιτητικός ζητώντας δώρο άλλου αρχηγού.  Φαίνεται  έτσι την αλαζονεία του και την περιφρόνηση  στους άλλους αρχηγούς. Δείχνει μια υποκριτική ευσέβεια  προετοιμάζοντας τη μεγαλόπρεπη επιστροφή της Χρυσηίδας  (ίσως για να αναιρέσει την προηγούμενη ασέβειά του στον Χρύση και τον Απόλλωνα) και αναθέτει στον Αχιλλέα τη διαδικασία της επιστροφής,  που όμως δεν είναι κολακευτική και τιμητική αλλά προκλητική και ειρωνική και φορτίζει αρνητικά  την ατμόσφαιρα.

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (149-172)

• Για την οικονομία του έπους απαντά μόνο αυτός και όχι οι άλλοι αρχηγοί που προσβάλλονται εξίσου.
• Ο Αχιλλέας ξεσπάει με οργή και εκτοξεύει σκληρούς και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς.
• Η ρητορική ερώτηση (151-152) ακούγεται σαν απόλυτη άρνηση που εκπροσωπεί και τους άλλους αρχηγούς.
• Κατηγορεί τον Αγαμέμνονα για αχαριστία και αγνωμοσύνη.
• Εκφράζει αγανάκτηση, όχι μόνο για την αδικία που τώρα ετοιμάζεται να κάνει ο Αγαμέμνονας (να πάρει το γέρας του), αλλά και γενικότερα γιατί ο Αγαμέμνονας, ως αρχιστράτηγος παίρνει πάντα το μεγαλύτερο μερίδιο στα λάφυρα, ενώ ο ίδιος που σηκώνει πάντα το βάρος της μάχης παίρνει  πάντα  μικρότερο δώρο.
• Απειλεί με άμεση αποχώρηση από τον πόλεμο.

ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ ΣΤΟΝ ΤΡΩΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ:

Α) Μυθολογικοί:

Για να πάρουν πίσω την Ελένη, τη γυναίκα του βασιλιά της Σπάρτης Μενελάου (αδερφού του Αγαμέμνονα). Η υποχρέωση αυτή, σύμφωνα με τον Ησίοδο, προέρχονταν από έναν παλιό όρκο που είχαν ορκιστεί παλιότερα όλοι αυτοί οι αρχηγοί, ως μνηστήρες της Ελένης στον πατέρα της, να πάρουν δηλαδή εκδίκηση αν κάποιος την αρπάξει με τη βία από τον σύζυγο που αυτή θα διάλεγε. Ο Αχιλλέας δεν είχε αυτή τη δέσμευση γιατί ήταν πολύ νέος και δεν ήταν υποψήφιος σύζυγος της Ελένης.

Β) Ιστορικοί – πραγματικοί λόγοι:

α) Ο Τρωικός πόλεμος έγινε γιατί οι Έλληνες αγωνίζονταν να βρουν αγορές και να εξασφαλίσουν εμπορικούς δρόμους. Το ελεύθερο πέρασμα των στενών του Ελλησπόντου θα εξασφάλιζε πρώτες ύλες και είδη διατροφής.

β)  Για να κερδίσει ο κάθε πολεμιστής δόξα και πλούτο από τα λάφυρα. Ειδικά στα ομηρικά χρόνια τα λάφυρα έδιναν τιμή στον ήρωα.

Ο ΤΡΙΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ –ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ (173-188)

• Προκλητικά και ταπεινωτικά δείχνει αδιαφορία για την απειλή και περιφρόνηση στον ήρωα.
• Εξυψώνει τους άλλους αρχηγούς.
• Δηλώνει ότι έχει στο πλευρό του τον Δία (για να μην τρομάξουν οι άλλοι αρχηγοί από την αποχώρηση του Αχιλλέα). Αυτό αποτελεί τραγική ειρωνεία για τους ακροατές που ξέρουν ότι στο τέλος θα δικαιωθεί ο Αχιλλέας με τη βοήθεια του Δία.
• Εκφράζει το μίσος του προς τον Αχιλλέα και τον κατηγορεί για εριστικότητα ( εριστικός είναι αυτός που αγαπά τους τσακωμούς).
• Υποτιμά τον Αχιλλέα αποδίδοντας στους θεούς την παλικαριά του, παρόλο που και η δική του εξουσία είναι δώρο των θεών.
• Στην απειλή του Αχιλλέα για αποχώρηση, αντιτάσσει τη δική του απειλή ότι δηλαδή θα του πάρει το δικό του γέρας, τη Βρισηίδα και μάλιστα με τη βία
• Με την αρπαγή της Βρισηίδας, θέλει να αποδείξει ότι αυτός είναι ο πιο ισχυρός και κάνει επίδειξη δύναμης, δίνοντας μάθημα και στους άλλους αρχηγούς .

ΔΩΡΑ ΘΕΩΝ: Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι αρετές, τα αξιώματα, τα ψυχικά και σωματικά χαρίσματα είναι δώρα τω θεών. Αυτό δεν αφαιρεί την προσωπική αξία των ανθρώπων, γιατί οι θεοί χάριζαν τα δώρα μόνο στους εκλεκτούς.

Τα ΛΑΦΥΡΑ ΚΑΙ Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

• Τα λάφυρα δεν ήταν σημαντικά μόνο ως αγαθά αλλά έδιναν τιμή σε όποιον τα αποκτούσε. Η αφαίρεσή τους σήμαινε προσβολή της τιμής του ήρωα.
• Τα λάφυρα αποτελούν τιμητικό δώρο για την παλικαριά του Αχιλλέα (Βρισηίδα) . Άρα η τιμή για τον Αχιλλέα συνδέεται με την αξία του ως πολεμιστή.
• Τα λάφυρα αποτελούν τιμητικό δώρο  του Αγαμέμνονα (Χρυσηίδα), γιατί αναγνωρίζεται η ανώτερη εξουσία του. Άρα η τιμή για τον Αγαμέμνονα  συνδέεται με το κύρος που του δίνει η εξουσία.

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ:

• Ομηρικά χρόνια: α) αξίωμα, β) αξία αγαθού
• Αθήνα 5^ουαιώνα: α) αξίωμα,  β) αξία αγαθού, γ) τιμητική συμμετοχή στα αξιώματα και τις δημοκρατικές διαδικασίες. Άτιμος γίνονταν κάποιος αν στερούνταν τα πολιτικά του δικαιώματα.

ΤΟ ΔΙΚΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΑΘΕΝΟΣ

ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ: ασεβής, συμφεροντολόγος, εγωιστής, αυταρχικός, προκλητικός, αδιάλλακτος, αχάριστος και συγκρατημένος στη σύγκρουση με Αχιλλέα για να διατηρήσει το κύρος του.

ΑΧΙΛΛΕΑΣ: δυναμικός, διπλωματικός και συγκρατημένος  (αρχικά), προσβλητικός (αργότερα), υβριστικός, ευέξαπτος παρορμητικός, υπερευαίσθητος σε θέματα τιμής.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ  ΤΕΧΝΙΚΗΣ

Μεταφορές , αντιθέσεις, σχήμα άρσης – θέσης (158), προοικονομία (142-148, 184-185 και 185-186) τυπικά επίθετα

ΟΡΟΛΟΓΙΑ:

• Ρητορική ερώτηση: ερωτηματική πρόταση που διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να ισοδυναμεί με πρόταση κρίσης και να κρύβει μέσα της την απάντηση.
• Τραγική ειρωνεία: Οι ακροατές γνωρίζουν κάτι που αγνοούν οι ήρωες.

ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΕΝΟΤΗΤΩΝ

στ. 8-11: Ο ρόλος Απόλλωνα (μεταβατικοί στίχοι

) στ. 12-22:Ο ερχομός του Χρύση με λύτρα και η ικεσία για την απελευθέρωση της κόρης του

στ. 23-33: Αντίδραση Αχαιών και Αγαμέμνονα

στ. 34-43: Αποχώρηση Χρύση και προσευχή του στον Απόλλωνα

στ. 44-53:Η σκληρή τιμωρία των Αχαιών

ΡΟΛΟΣ ΣΤΙΧΩΝ 8-11 • Μεταβατικοί, γιατί συνδέουν το προοίμιο με την κύρια αφήγηση. Συνδέουν δηλαδή, την οργή του Αχιλλέα με εκείνον που άναψε αυτήν την οργή, τον Απόλλωνα εξαιτίας της συμπεριφοράς του Αγαμέμνονα προς τον Χρύση. • Αν και φαίνεται ότι πίσω από κάθε πράξη των ανθρώπων κρύβεται ένας Θεός, όμως οι θεοί αναμειγνύονται στα ανθρώπινα έπειτα από τις αποφάσεις ή τις ενέργειες των ανθρώπων. Επομένως η αρχική ευθύνη ανήκει τελικά στους ανθρώπους. Το θανατικό λοιπόν που έστειλε ο θεός Απόλλωνας είναι συνέπεια των πράξεων του ανθρώπου Αγαμέμνονα.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ • στ. 12: με σκηνικό τη θάλασσα παρουσιάζεται ο Χρύσης με διττή ιδιότητα, ως πατέρας – ικέτης (λύτρα)– και ως ιερέας (σκήπτρο). σκήπτρο:κοντάρι ξύλινο, σύμβολο εξουσίας που το κρατούν βασιλιάδες, ιερείς, αρχιστράτηγοι, μάντεις, δικαστές κλπ.

Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΙΚΕΤΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ α)προσφώνηση β)διττή (=διπλή) ευχή γ) αίτημα δ)προσφορά λύτρων ε) προτροπή

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΛΟΓΟΥ ΧΡΥΣΗ Ο λόγος είναι μελετημένος έτσι, ώστε να επηρεάσει ψυχολογικά τους αποδέκτες: α)Οι προσφωνήσεις είναι κολακευτικές β) Αποδέκτες είναι όχι μόνο οι δύο βασιλιάδες αλλά και όλοι οι Αχαιοί (έτσι η ευθύνη μοιράζεται σε όλους). γ) Η ευχή για εκπόρθηση της Τροίας προβάλλει την τραγική θέση του πατέρα που εύχεται κάτι αντίθετο προς τα συμφέροντα της πατρίδας του. δ) Η ευχή για επιστροφή στην πατρίδα είναι εύστοχη ψυχολογικά, επειδή οι Αχαιοί απουσιάζουν 10 χρόνια και νιώθουν έντονη νοσταλγία. ε) Κανονικά οι ευχές δίνονται στο τέλος του ικετευτικού λόγου. Όμως στα λόγια του Χρύση αλλάζει η σειρά για να προδιαθέσει θετικά τους Αχαιούς θυμίζοντας τον σκοπό της εκστρατείας και το όραμα της επιστροφής. στ) Στο τέλος εύστοχα προτρέπονται οι Αχαιοί να δείξουν ευλάβεια ( δηλαδή σεβασμό και φόβο) στον Απόλλωνα. Υποκρύπτεται και η απειλή για τις συνέπειες αν δυσαρεστηθεί ο Απόλλωνας.

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ Επιδοκιμάζουν είτε από φόβο προς τον Απόλλωνα είτε αυθόρμητα.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ Τον αποπέμπει (διώχνει) με απάνθρωπο τρόπο ερχόμενος σε σύγκρουση με τον Χρύση, τον Απόλλωνα και με τους Αχαιούς (που δεν τολμούν να εναντιωθούν τηρώντας ουδέτερη στάση)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ Μιλάει στον Χρύση περιφρονητικά, προσβλητικά, χωρίς σεβασμό στις ιδιότητές του ως πατέρα και ιερέα, τον διώχνει με τρόπο σκαιό (τραχύ, προσβλητικό) και απειλές. Πληγώνει τον πατέρα προδιαγράφοντας τη μοίρα της σκλάβας κόρης του ( αλαζονεία, σκληρότητα, απανθρωπιά, απονιά). Σκέπτεται μόνο τον εαυτό του αδιαφορώντας για τους άλλους (εγωκεντρισμός, συμφεροντολογία). Δείχνει αλαζονική και ασεβή συμπεριφορά προς τον Απόλλωνα (ύβρη). Αγνοεί τη γνώμη των Αχαιών (αυταρχικός αρχηγός). Ο Όμηρος προβάλλει αρνητικά τον αρχιστράτηγο γιατί ακολουθεί συγκεκριμένο σχέδιο και με βάση αυτό διαμορφώνει τη συμπεριφορά των ηρώων του (ποιητική οικονομία).

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΛΟΓΩΝ ΛΟΓΟΣ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ ΛΟΓΟΣ ΧΡΥΣΗ λόγος προκλητικός,απειλητικός, ασεβής, αλαζονικός λόγος σε ήπιο τόνο,με ευγενικές εκφράσεις και ευπρέπεια η τελευταία φράση απειλητική καθαρά και απροκάλυπτα η τελευταία φράση απειλητική αλλά καλυμμένη Βαθιά πληγωμένος ο Χρύσης βρίσκει καταφύγιο στην προστασία του θεού και προσεύχεται σ΄ αυτόν. Η δέησή του είναι κατάρα γι’ αυτούς που τον ταπείνωσαν.

Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ (ισχύει για όλες τις αρχαίες ελληνικές προσευχές): α) Επίκληση θεού. β) Προσφώνηση θεού με χαρακτηρισμούς συγκεκριμένων ιδιοτήτων του που είναι σχετικές με τις ανάγκες της δέησης (αργυρότοξος ) ή με τη σχέση του θεού με έναν συγκεκριμένο τόπο (της Χρύσης προστάτη). Με αυτές τιμάται ο θεός και εξασφαλίζεται η ευνοϊκή του διάθεση. γ)Διακριτική υπενθύμιση των προσφορών του θνητού στον θεό .Έτσι η βοήθεια του θεού έρχεται ως αντάλλαγμα. (οι σχέσεις θεών ανθρώπων είναι σχέση ανταπόδοσης). δ) Αίτημα ( που εδώ είναι αίτημα -κατάρα).

Η ΑΜΕΣΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ Α) Η ανταπόκριση του θεού είναι ακαριαία και η συναισθηματική φόρτιση αναμενόμενη. Αυτό δηλώνεται με εικόνες: • οπτική εικόνα θεού που κατεβαίνει από Όλυμπο (παρομοίωση «όμοιαζε με νύχτα») • ακουστική εικόνα όπλων ( εβρόντησαν) • οπτική εικόνα θεού που παίρνει θέση μάχης • ακουστική εικόνα όπλων, • οπτική εικόνα νεκρών και καύσης Β) Η επιφάνεια του θεού αποτελεί θαυμαστό στοιχείο. Γ) Ενισχύεται από το σχήμα κλιμάκωσης (σκυλιά, ζώα, μουλάρια) και τον νόμο των τριών. Στην περιγραφή των θυμάτων του λοιμού, δηλαδή ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση προχωρώντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα (θάνατος σκύλων) στο τρίτο και πιο σπουδαίο (θάνατος ανθρώπων). Η τεχνική αυτή λέγεται «νόμος των τριών». Θυμηθείτε σε ποια άλλα μαθήματα (π.χ. Μαθηματικά, Θρησκευτικά κτλ.) ο αριθμός τρία χρησιμοποιείται ανάλογα (ως νόμος, κανόνας, σύστημα). Ε) Υπάρχει αναχρονισμός: η καύση των νεκρών γινόταν την εποχή του ποιητή (8οςαι.) ενώ στα μυκηναϊκά χρόνια (1200 πΧ ), οι νεκροί θάβονταν.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΧΡΥΣΗ • Αξιοπρεπής, περήφανος, με ευγενές ήθος, κερδίζει τη συμπάθεια των Αχαιών στρατιωτών. • Ως ικέτης, συμπεριφέρεται με με σοβαρότητα, ευπρέπεια, κοσμιότητα. ο λόγος του προσεγμένος κολακεύει τους Αχαιούς και αναδεικνύει την τραγική του θέση αφού ως πατέρας συγκρούεται με τα συμφέροντα της πατρίδας του. Έχει αυτοκυριαρχία, παρά τις προκλήσεις του Αγαμέμνονα. • Αρχικά δίνει την εικόνα ενός τρομοκρατημένου και ανυπεράσπιστου ανθρώπου, που υποχωρεί ταπεινωμένος και νικημένος. Όμως δεν είναι μόνος. Στο πλευρό του βρίσκεται ο Απόλλωνας ( σύμβολα το σκήπτρο και το στεφάνι). Έτσι η σύγκρουση Αγαμέμνονα – Χρύση γίνεται σύγκρουση ανθρώπου – θεού, όπου νικητής βγαίνει πάντα ο θεός. Τις στιγμές της προσευχής δεν είναι πια πράος και αδύναμος πατέρας αλλά ο δυνατός ιερέας του Απόλλωνα.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ • Ρητορική ερώτηση ( στ. 8) που δίνει ζωηρότητα στον λόγο. • Αντιθέσεις (βουή θάλασσας – βουβός πόνος Χρύση, κλπ) • Διάλογος (θεατρικότητα αφήγησης) • Νόμος τριών σύμφωνα με τον οποίο ο λογοτέχνης κρατάει για το τέλος το πιο σημαντικό, ακολουθώντας τον αυξητικό νόμο του τρίτου και καλύτερου. Έτσι ο λοιμός έπληξε τα σκυλιά, μετά τα μουλάρια και τέλος τους ανθρώπους.Συναντάται συχνά στα δημοτικά τραγούδια. • Προσήμανση (μακροβόλος τοξευτής) • Τυπικά επίθετα (αργυρότοξος Απόλλων) • Οικονομία = ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζει και διατάσσει ο αφηγητής τα επιμέρους στοιχεία που συγκροτούν την πλοκή ενός έργου, ώστε αυτά να οδηγούν λογικά και αβίαστα στην τελική έκβασή του, στη λύση. Έτσι η σκληρότητα και η «ύβρις» του Αγαμέμνονα θα οδηγήσει στην τιμωρία του (τίσις).

ΔΟΜΗ:

• Επίκληση του ποιητή στη μούσα (να του δώσει έμπνευση να ψάλει τον τρομερό θυμό του Αχιλλέα ).
• Διήγηση από τον ποιητή της υπόθεσης  του έπους (των ολέθριων συνεπειών του θυμού του Αχιλλέα).
• Παράκληση του ποιητή στη μούσα να ορίσει το χρονικό σημείο της αφήγησης (απ’ότ΄ εφιλονίκησαν κι εχωρίστηκαν).

ΜΟΥΣΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ: Καλλιόπη

ΟΙ 9  ΜΟΥΣΕΣ

Καλλιόπη (εκ του: καλή + οψ=φωνή, έπος=λόγος), η προστάτιδα της Επικής ποιήσεως

Κλειώ (εκ του: κλέος=δόξα), η προστάτιδα της Ιστορίας

Ευτέρπη (εκ του: ευ + τέρπω, καλώς τέρπω, ευχαριστώ), η Μούσα της Λυρικής ποιήσεως

Θάλεια (εκ του: θάλλω= ανθίζω, βλασταίνω, ακμάζω) ,η προστάτιδα της βουκολικής ποιήσεως και κατόπιν της Κωμωδίας

Μελπομένη (εκ του: μέλπω=μελωδώ + μένος), η Μούσα της Τραγωδίας

Τερψιχόρη (εκ του: τέρπω + χορός, η τέρπουσα δια του χορού), η προστάτιδα της ορχήσεως  (χορού)

Ερατώ (εκ του: έρως), η Μούσα της Ερωτικής ποιήσεως

Πολύμνια (εκ του: πολύς + ύμνος), η Μούσα της Θρησκευτικής ποιήσεως

Ουρανία (εκ του: ουρανός), η προστάτιδα της Αστρονομίας

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η   ΑΡΩΓΗ (ΒΟΗΘΕΙΑ) ΤΗΣ ΜΟΥΣΑΣ;

α) Η ανθρώπινη γνώση είναι περιορισμένη.

β) Η μούσα κατέχει την απόλυτη θεϊκή γνώση (ορατά και αόρατα).

γ)  Έτσι το έργο του ποιητή γίνεται θεόπνευστο,  άρα και  σοβαρό και κανείς δεν μπορεί να το  αμφισβητήσει.

δ) Άρα ο ποιητής μιλάει με το ταλέντο που του έδωσαν οι θεοί.

 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ   ΤΟΥ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ

Στο προοίμιο παρουσιάζονται :

• Ο πρωταγωνιστής και ο συμπρωταγωνιστής («ο θείος»» και «ο άρχων των ανδρών»)
• Το θέμα: ο ολέθριος θυμός και τα επακόλουθά του (αρχή πολλών δακρύων, άδικος αφανισμός πολλών ανδρειωμένων στρατιωτών)
• Το χρονικό σημείο απ΄όπου θα αρχίσει η εξιστόρηση (απ’ότ΄ εφιλονίκησαν κι εχωρίστηκαν).
• Η ξεκάθαρη δήλωση του ποιητή ότι τα γεγονότα θα εξελιχθούν σύμφωνα με το σχέδιο και την επιθυμία του Δία.
• Η αφετηρία των συμφορών των Αχαιών

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΡΟΟΙΜΙΩΝ ΙΛΙΑΔΑΣ-ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

Α)Δομικά στοιχεία:(επίκληση στη μούσα, διήγηση, παράκληση).

Β)Θεϊκές επεμβάσεις.

Γ) Ρόλος της Μούσας και των θεών.

Δ) Ανθρώπινη ευθύνη (μεγαλύτερη στην Οδύσσεια, μικρότερη στην Ιλιάδα )

Η ΘΕΛΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑ

• Θεϊκή Βουλή:Οι άνθρωποι δεν έχουν προσωπική ευθύνη για τις πράξεις τους (αντίθετα με το προοίμιο της Οδύσσειας)
• Υπονοείται η αρνητική τροπή που θα πάρει ο πόλεμος για τους Έλληνες.
• Υπενθυμίζεται μια παλιά μυθική παράδοση σύμφωνα με την οποία η Γη είχε παραπονεθεί στον Δία για την υπερβολική αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων και την παρεκτροπή τους σε πράξεις ασέβειας. Ο Δίας της υποσχέθηκε δύο πολέμους τον Τρωικό και τον Θηβαϊκό, ώστε οι άνθρωποι να λιγοστέψουν και να τιμωρηθούν.

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΙΧΩΝ 4-5 : εικόνα άταφων πτωμάτων που κατασπαράζονταν από σκυλιά και όρνια.Έτσι:

• Δίνεται ηθική διάσταση στις συνέπειες του θυμού (  η μη προσφορά ταφής  είναι ασέβεια προς νεκρούς ).
• Κεντρίζεται το ενδιαφέρον των ακροατών για την πορεία της υπόθεσης.

ΧΩΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΙΛΙΑΔΑΣ

• Δεν αναφέρεται συγκεκριμένα ο χρόνος του Τρωικού πολέμου (για παράδειγμα ή φιλονικία έγινε στην αρχή, στη μέση ή στο τέλος του Τρωικού πολέμου;), αλλά ούτε και ο τόπος. Η αιτία είναι ότι απευθύνεται  σε ανθρώπους που γνωρίζουν καλά τον τρωικό μύθο. Απλώς ο Όμηρος επιλέγει ένα επεισόδιο από  τον δέκατο χρόνο του πολέμου (η πληροφορία δίνεται στη Β ραψωδία).
• Τα γεγονότα της Ιλιάδας καλύπτουν ένα χρονικό διάστημα μικρό, μόλις 51 μέρες του 10^ουέτους του Τρωικού πολέμου (θυμός του Αχιλλέα και τα επακόλουθά του), χωρίς να αναφέρονται ούτε όσα προηγήθηκαν  ούτε όσα θα ακολουθήσουν (το τέλος του πολέμου).
• Η αφήγηση πλαισιώνεται  με πλούσιο υλικό  από στοιχεία του ηρωικού κόσμου της εποχής κι από διάφορα γεγονότα (συγκρούσεις, μονομαχίες, αριστείες, κλπ) που αποδίδουν  όλο το κλίμα του πολέμου ( έτσι νιώθουμε σαν να παρακολουθούμε τον πόλεμο από την αρχή.

ΤΕΧΝΙΚΗ

• Προσήμανση (προειδοποίηση ή προϊδεασμός δηλαδή η εκ των προτέρων νύξη του ποιητή για γεγονότα ή καταστάσεις  που κανονικά θα συμβούν αργότερα). Η γοητεία της αφήγησης παραμένει  στην απόλαυση της ποίησης και όχι στην αγωνία για την έκβαση της υπόθεσης .Δίνεται έμφαση στο «πώς» θα εξελιχθούν τα γεγονότα και όχι στο»τι» θα συμβεί, αφού αυτό είναι ήδη γνωστό
• Σχήμα Κύκλου:το όνομα του Αχιλλέα αναφέρεται στον πρώτο και στον τελευταίο στίχο.Έτσι υπογραμμίζεται ο πρωταγωνιστικός του ρόλος.
• Σχήμα κύκλου: Κατά το σχήμα του κύκλου μια φράση αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη. Είναι δυνατόν όμως και ένα ολόκληρο αφήγημα να αρχίζει και να τελειώνει με την ίδια φράση.

ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΕΝΟΤΗΤΩΝ

στ. 8-11: Ο ρόλος Απόλλωνα (μεταβατικοί στίχοι)

στ. 12-22:Ο ερχομός του Χρύση με λύτρα και η ικεσία για την απελευθέρωση της  κόρης του

στ. 23-33: Αντίδραση Αχαιών και Αγαμέμνονα

στ. 34-43: Αποχώρηση Χρύση και προσευχή του στον Απόλλωνα

στ.  44-53:Η σκληρή τιμωρία των Αχαιών

ΡΟΛΟΣ  ΣΤΙΧΩΝ 8-11

• Μεταβατικοί, γιατί συνδέουν το προοίμιο με την κύρια αφήγηση. Συνδέουν δηλαδή,  την οργή του Αχιλλέα με εκείνον που άναψε αυτήν την οργή,  τον Απόλλωνα εξαιτίας της συμπεριφοράς του Αγαμέμνονα προς τον Χρύση.
• Αν και φαίνεται ότι πίσω από κάθε πράξη των ανθρώπων κρύβεται ένας Θεός, όμως οι θεοί αναμειγνύονται στα ανθρώπινα έπειτα από  τις αποφάσεις ή τις ενέργειες των ανθρώπων. Επομένως η αρχική ευθύνη ανήκει τελικά στους ανθρώπους. Το θανατικό λοιπόν που έστειλε ο θεόςΑπόλλωνας είναι συνέπεια των πράξεων του ανθρώπου Αγαμέμνονα.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ

• στ. 12: με σκηνικό τη θάλασσα παρουσιάζεται ο Χρύσης με διττή ιδιότητα, ως πατέρας – ικέτης (λύτρα)–  και ως ιερέας (σκήπτρο).

σκήπτρο:κοντάρι ξύλινο, σύμβολο εξουσίας που το κρατούν βασιλιάδες, ιερείς, αρχιστράτηγοι, μάντεις, δικαστές κλπ.

Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ  ΙΚΕΤΕΥΤΙΚΟΥ  ΛΟΓΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ

α)προσφώνηση

β)διττή (=διπλή) ευχή

γ) αίτημα

δ)προσφορά λύτρων

ε) προτροπή

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΛΟΓΟΥ ΧΡΥΣΗ

Ο λόγος είναι μελετημένος έτσι,  ώστε να επηρεάσει ψυχολογικά τους αποδέκτες:

α)Οι  προσφωνήσεις είναι κολακευτικές

β) Αποδέκτες είναι όχι μόνο οι δύο βασιλιάδες αλλά και όλοι οι Αχαιοί (έτσι η ευθύνη μοιράζεται σε όλους).

γ) Η ευχή για εκπόρθηση της Τροίας προβάλλει  την τραγική θέση του πατέρα που εύχεται κάτι αντίθετο προς τα συμφέροντα της πατρίδας του.

δ) Η ευχή για επιστροφή στην πατρίδα είναι εύστοχη ψυχολογικά, επειδή οι Αχαιοί απουσιάζουν 10 χρόνια  και νιώθουν έντονη νοσταλγία.

ε) Κανονικά οι ευχές δίνονται στο τέλος του ικετευτικού λόγου. Όμως στα λόγια του Χρύση αλλάζει η σειρά για να προδιαθέσει θετικά τους Αχαιούς θυμίζοντας τον σκοπό της εκστρατείας και το όραμα της επιστροφής.

στ) Στο τέλος εύστοχα προτρέπονται  οι Αχαιοί να δείξουν ευλάβεια  ( δηλαδή σεβασμό και φόβο) στον Απόλλωνα. Υποκρύπτεται και η απειλή για τις συνέπειες αν δυσαρεστηθεί ο Απόλλωνας.

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ

Επιδοκιμάζουν είτε από φόβο προς τον Απόλλωνα είτε αυθόρμητα.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ  ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

Τον αποπέμπει (διώχνει) με απάνθρωπο τρόπο ερχόμενος σε σύγκρουση με τον Χρύση,  τον Απόλλωνα και με τους Αχαιούς (που δεν τολμούν να εναντιωθούν τηρώντας ουδέτερη στάση)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ  ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

Μιλάει στον Χρύση περιφρονητικά, προσβλητικά, χωρίς σεβασμό στις ιδιότητές του ως πατέρα και ιερέα, τον διώχνει με τρόπο σκαιό (τραχύ, προσβλητικό) και απειλές. Πληγώνει τον πατέρα προδιαγράφοντας τη μοίρα της σκλάβας κόρης του ( αλαζονεία, σκληρότητα, απανθρωπιά, απονιά). Σκέπτεται μόνο τον εαυτό του αδιαφορώντας για τους άλλους (εγωκεντρισμός, συμφεροντολογία). Δείχνει αλαζονική και ασεβή συμπεριφορά προς τον Απόλλωνα (ύβρη). Αγνοεί τη γνώμη των Αχαιών (αυταρχικός αρχηγός). Ο Όμηρος προβάλλει αρνητικά τον αρχιστράτηγο γιατί ακολουθεί συγκεκριμένο σχέδιο και με βάση αυτό διαμορφώνει τη συμπεριφορά  των ηρώων του (ποιητική οικονομία).

ΣΥΓΚΡΙΣΗ  ΤΩΝ ΔΥΟ ΛΟΓΩΝ

Βαθιά πληγωμένος ο Χρύσης βρίσκει καταφύγιο στην προστασία του θεού και προσεύχεται σ΄ αυτόν. Η δέησή του είναι κατάρα γι’ αυτούς που τον ταπείνωσαν.

Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ

(ισχύει για όλες τις αρχαίες ελληνικές προσευχές):

α) Επίκληση θεού.

β) Προσφώνηση θεού με χαρακτηρισμούς συγκεκριμένων ιδιοτήτων του που είναι σχετικές με τις ανάγκες της δέησης (αργυρότοξος ) ή με τη σχέση του θεού με έναν συγκεκριμένο  τόπο (της Χρύσης προστάτη). Με αυτές τιμάται ο θεός και εξασφαλίζεται η ευνοϊκή του διάθεση.

γ)Διακριτική υπενθύμιση  των προσφορών του θνητού στον θεό .Έτσι η βοήθεια του θεού έρχεται ως αντάλλαγμα. (οι σχέσεις θεών ανθρώπων είναι σχέση ανταπόδοσης).

δ) Αίτημα ( που εδώ είναι αίτημα -κατάρα).

Η ΑΜΕΣΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Α) Η ανταπόκριση του θεού είναι ακαριαία και η συναισθηματική φόρτιση αναμενόμενη. Αυτό δηλώνεται με εικόνες:

• οπτική εικόνα θεού που κατεβαίνει από Όλυμπο (παρομοίωση «όμοιαζε με νύχτα»)
• ακουστική εικόνα όπλων ( εβρόντησαν)
• οπτική εικόνα θεού που παίρνει θέση μάχης
• ακουστική εικόνα όπλων,
• οπτική εικόνα νεκρών και καύσης

Β) Η επιφάνεια του θεού αποτελεί θαυμαστό στοιχείο.

Γ)  Ενισχύεται από το σχήμα κλιμάκωσης  (σκυλιά, ζώα, μουλάρια) και τον  νόμο των τριών. Στην περιγραφή των θυμάτων του λοιμού, δηλαδή  ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση προχωρώντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα (θάνατος σκύλων) στο τρίτο και πιο σπουδαίο (θάνατος ανθρώπων). Η τεχνική αυτή λέγεται «νόμος των τριών». Θυμηθείτε σε ποια άλλα μαθήματα (π.χ. Μαθηματικά, Θρησκευτικά κτλ.) ο αριθμός τρία χρησιμοποιείται ανάλογα (ως νόμος, κανόνας, σύστημα).

Ε) Υπάρχει αναχρονισμός:  η καύση των νεκρών γινόταν την εποχή του ποιητή (8^οςαι.) ενώ στα μυκηναϊκά χρόνια (1200 πΧ ), οι νεκροί θάβονταν.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΧΡΥΣΗ

• Αξιοπρεπής, περήφανος, με ευγενές ήθος, κερδίζει τη συμπάθεια  των Αχαιών στρατιωτών.
• Ως ικέτης, συμπεριφέρεται με  με σοβαρότητα, ευπρέπεια, κοσμιότητα. ο λόγος του προσεγμένος κολακεύει τους Αχαιούς και αναδεικνύει την τραγική του θέση αφού ως πατέρας συγκρούεται με τα συμφέροντα της πατρίδας του. Έχει αυτοκυριαρχία, παρά τις προκλήσεις του Αγαμέμνονα.
• Αρχικά δίνει την εικόνα ενός τρομοκρατημένου και ανυπεράσπιστου ανθρώπου, που υποχωρεί ταπεινωμένος και νικημένος. Όμως δεν είναι μόνος. Στο πλευρό του βρίσκεται ο Απόλλωνας ( σύμβολα το σκήπτρο και το στεφάνι). Έτσι η σύγκρουση Αγαμέμνονα – Χρύση γίνεται σύγκρουση ανθρώπου – θεού, όπου νικητής βγαίνει πάντα ο θεός.

Τις στιγμές της προσευχής δεν είναι πια πράος και αδύναμος πατέρας αλλά ο  δυνατός ιερέας του Απόλλωνα

 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ

• Ρητορική ερώτηση ( στ. 8) που δίνει ζωηρότητα στον λόγο.
• Αντιθέσεις (βουή θάλασσας – βουβός πόνος Χρύση, κλπ)
• Διάλογος (θεατρικότητα αφήγησης)
• Νόμος τριών  σύμφωνα με τον οποίο ο λογοτέχνης  κρατάει για το τέλος το πιο σημαντικό, ακολουθώντας τον αυξητικό νόμο του τρίτου και καλύτερου. Έτσι ο λοιμός έπληξε τα σκυλιά, μετά  τα μουλάρια και τέλος τους ανθρώπους.Συναντάται συχνά στα δημοτικά τραγούδια.
• Προσήμανση (μακροβόλος τοξευτής)
• Τυπικά επίθετα (αργυρότοξος Απόλλων)
• Οικονομία = ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζει και διατάσσει ο αφηγητής τα επιμέρους στοιχεία που συγκροτούν την πλοκή ενός έργου, ώστε αυτά να οδηγούν λογικά και αβίαστα στην τελική έκβασή του, στη λύση. Έτσι η σκληρότητα και η «ύβρις» του Αγαμέμνονα θα οδηγήσει στην τιμωρία του (τίσις).

ΠΡΟΟΙΜΙΟ : Α 1-7

ΔΟΜΗ:

• Επίκληση του ποιητή στη μούσα (να του δώσει έμπνευση να ψάλει τον τρομερό θυμό του Αχιλλέα ).
• Διήγηση από τον ποιητή της υπόθεσης  του έπους (των ολέθριων συνεπειών του θυμού του Αχιλλέα).
• Παράκληση του ποιητή στη μούσα να ορίσει το χρονικό σημείο της αφήγησης (απ’ότ΄ εφιλονίκησαν κι εχωρίστηκαν).

ΜΟΥΣΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ: Καλλιόπη

ΟΙ 9  ΜΟΥΣΕΣ

Καλλιόπη (εκ του: καλή + οψ=φωνή, έπος=λόγος), η προστάτιδα της Επικής ποιήσεως

Κλειώ (εκ του: κλέος=δόξα), η προστάτιδα της Ιστορίας

Ευτέρπη (εκ του: ευ + τέρπω, καλώς τέρπω, ευχαριστώ), η Μούσα της Λυρικής ποιήσεως

Θάλεια (εκ του: θάλλω= ανθίζω, βλασταίνω, ακμάζω) ,η προστάτιδα της βουκολικής ποιήσεως και κατόπιν της Κωμωδίας

Μελπομένη (εκ του: μέλπω=μελωδώ + μένος), η Μούσα της Τραγωδίας

Τερψιχόρη (εκ του: τέρπω + χορός, η τέρπουσα δια του χορού), η προστάτιδα της ορχήσεως  (χορού)

Ερατώ (εκ του: έρως), η Μούσα της Ερωτικής ποιήσεως

Πολύμνια (εκ του: πολύς + ύμνος), η Μούσα της Θρησκευτικής ποιήσεως

Ουρανία (εκ του: ουρανός), η προστάτιδα της Αστρονομίας

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η   ΑΡΩΓΗ (ΒΟΗΘΕΙΑ) ΤΗΣ ΜΟΥΣΑΣ;

α) Η ανθρώπινη γνώση είναι περιορισμένη.

β) Η μούσα κατέχει την απόλυτη θεϊκή γνώση (ορατά και αόρατα).

γ)  Έτσι το έργο του ποιητή γίνεται θεόπνευστο,  άρα και  σοβαρό και κανείς δεν μπορεί να το  αμφισβητήσει.

δ) Άρα ο ποιητής μιλάει με το ταλέντο που του έδωσαν οι θεοί.

 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ   ΤΟΥ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ

Στο προοίμιο παρουσιάζονται :

• Ο πρωταγωνιστής και ο συμπρωταγωνιστής («ο θείος»» και «ο άρχων των ανδρών»)
• Το θέμα: ο ολέθριος θυμός και τα επακόλουθά του (αρχή πολλών δακρύων, άδικος αφανισμός πολλών ανδρειωμένων στρατιωτών)
• Το χρονικό σημείο απ΄όπου θα αρχίσει η εξιστόρηση (απ’ότ΄ εφιλονίκησαν κι εχωρίστηκαν).
• Η ξεκάθαρη δήλωση του ποιητή ότι τα γεγονότα θα εξελιχθούν σύμφωνα με το σχέδιο και την επιθυμία του Δία.
• Η αφετηρία των συμφορών των Αχαιών

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΡΟΟΙΜΙΩΝ ΙΛΙΑΔΑΣ-ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

Α)Δομικά στοιχεία:(επίκληση στη μούσα, διήγηση, παράκληση).

Β)Θεϊκές επεμβάσεις.

Γ) Ρόλος της Μούσας και των θεών.

Δ) Ανθρώπινη ευθύνη (μεγαλύτερη στην Οδύσσεια, μικρότερη στην Ιλιάδα )

Η ΘΕΛΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑ

• Θεϊκή Βουλή:Οι άνθρωποι δεν έχουν προσωπική ευθύνη για τις πράξεις τους (αντίθετα με το προοίμιο της Οδύσσειας)
• Υπονοείται η αρνητική τροπή που θα πάρει ο πόλεμος για τους Έλληνες.
• Υπενθυμίζεται μια παλιά μυθική παράδοση σύμφωνα με την οποία η Γη είχε παραπονεθεί στον Δία για την υπερβολική αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων και την παρεκτροπή τους σε πράξεις ασέβειας. Ο Δίας της υποσχέθηκε δύο πολέμους τον Τρωικό και τον Θηβαϊκό, ώστε οι άνθρωποι να λιγοστέψουν και να τιμωρηθούν.

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΙΧΩΝ 4-5 : εικόνα άταφων πτωμάτων που κατασπαράζονταν από σκυλιά και όρνια.Έτσι:

• Δίνεται ηθική διάσταση στις συνέπειες του θυμού (  η μη προσφορά ταφής  είναι ασέβεια προς νεκρούς ).
• Κεντρίζεται το ενδιαφέρον των ακροατών για την πορεία της υπόθεσης.

ΧΩΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΙΛΙΑΔΑΣ

• Δεν αναφέρεται συγκεκριμένα ο χρόνος του Τρωικού πολέμου (για παράδειγμα ή φιλονικία έγινε στην αρχή, στη μέση ή στο τέλος του Τρωικού πολέμου;), αλλά ούτε και ο τόπος. Η αιτία είναι ότι απευθύνεται  σε ανθρώπους που γνωρίζουν καλά τον τρωικό μύθο. Απλώς ο Όμηρος επιλέγει ένα επεισόδιο από  τον δέκατο χρόνο του πολέμου (η πληροφορία δίνεται στη Β ραψωδία).
• Τα γεγονότα της Ιλιάδας καλύπτουν ένα χρονικό διάστημα μικρό, μόλις 51 μέρες του 10^ουέτους του Τρωικού πολέμου (θυμός του Αχιλλέα και τα επακόλουθά του), χωρίς να αναφέρονται ούτε όσα προηγήθηκαν  ούτε όσα θα ακολουθήσουν (το τέλος του πολέμου).
• Η αφήγηση πλαισιώνεται  με πλούσιο υλικό  από στοιχεία του ηρωικού κόσμου της εποχής κι από διάφορα γεγονότα (συγκρούσεις, μονομαχίες, αριστείες, κλπ) που αποδίδουν  όλο το κλίμα του πολέμου ( έτσι νιώθουμε σαν να παρακολουθούμε τον πόλεμο από την αρχή.

ΤΕΧΝΙΚΗ

• Προσήμανση (προειδοποίηση ή προϊδεασμός δηλαδή η εκ των προτέρων νύξη του ποιητή για γεγονότα ή καταστάσεις  που κανονικά θα συμβούν αργότερα). Η γοητεία της αφήγησης παραμένει  στην απόλαυση της ποίησης και όχι στην αγωνία για την έκβαση της υπόθεσης .Δίνεται έμφαση στο «πώς» θα εξελιχθούν τα γεγονότα και όχι στο»τι» θα συμβεί, αφού αυτό είναι ήδη γνωστό
• Σχήμα Κύκλου:το όνομα του Αχιλλέα αναφέρεται στον πρώτο και στον τελευταίο στίχο.Έτσι υπογραμμίζεται ο πρωταγωνιστικός του ρόλος.
• Σχήμα κύκλου: Κατά το σχήμα του κύκλου μια φράση αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη. Είναι δυνατόν όμως και ένα ολόκληρο αφήγημα να αρχίζει και να τελειώνει με την ίδια φράση.

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΙΛΙΑΔΑΣ ΚΑΙ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

Αναδρομική διήγηση
Αναδρομική διήγηση έχουμε όταν ο ίδιος αφηγητής (ποιητής) ή κάποιο από τα πρόσωπα (π.χ. η ωραία Ελένη) εξιστορούν γεγονότα του παρελθόντος, π.χ., η Ελένη και ο Μενέλαος με αφορμή την επίσκεψη του Τηλέμαχου αναφέρονται σε γεγονότα του Τρωικού πολέμου· πρβλ. τον αγγλικό όρο flash back.

Αναχρονισμός
Αναχρονισμός είναι η μεταφορά πολιτισμικών στοιχείων μιας εποχής σε άλλη (συνήθως προγενέστερη)· ο Όμηρος, π.χ., κάνει λόγο για σίδηρο, μέταλλο της Γεωμετρικής εποχής, το μεταφέρει όμως στη Μυκηναϊκή.

Ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας
Ανθρωποκεντρικό χαρακτηρίζεται  ένα έργο  που έχει κέντρο του τον άνθρωπο· δίνει δηλαδή έμφαση στις σωματικές και πνευματικές ικανότητές του και επιδοκιμάζει την ανθρώπινη ζωή. Έτσι, ο Οδυσσέας παρόλο που είναι γραφτό από τη μοίρα του να επιστρέψει στην Ιθάκη, παρόλο που οι θεοί έχουν αποφασίσει την επιστροφή του, παρόλο που η Αθηνά θα του συμπαραστέκεται από τώρα και στο εξής σε κάθε του βήμα, εμείς διαβάζουμε στους στίχους 226-228 της α” ραψ.: «πολύν καιρό ακόμη δεν θα μείνει εκείνος μακριά από την πατρίδα του·έστω κι αν τον κρατούν στα σίδερα, θα βρει τον τρόπο να γυρίσει, αυτός που είναι πολυμήχανος». Παρουσιάζεται λοιπόν η επιστροφή του Οδυσσέα κυρίως ως κατόρθωμα του ίδιου.

Ανθρωπομορφισμός των θεών
Θεϊκός ανθρωπομορφισμός σημαίνει ότι οι Έλληνες φαντάζονταν τους θεούς τους παρόμοιους με τους ανθρώπους. Αυτό δε σημαίνει μόνο ότι τους φαντάζονταν με ανθρώπινη μορφή, αλλά και ότι σκέφτονταν, αισθάνονταν, μιλούσαν και ενεργούσαν όπως οι άνθρωποι, σε ανώτερο όμως βαθμό· διαφορετική φαντάζονταν μόνο την τροφή τους και τους θεωρούσαν αθάνατους. Η κοινωνία τους ήταν αναπαράσταση της ανθρώπινης κοινωνίας της ομηρικής εποχής, που είχε χαρακτήρα πατριαρχικό.

Απόλογοι

Οι διηγήσεις του Οδυσσέα στις ραψωδιές ι 41-μ ονομάζονται «Ἀπόλογοι», και ειδικότερα «Ἀλκίνου» ή «Μεγάλοι Ἀπόλογοι», για να διακρίνονται τόσο από τον «Ἀρήτης Ἀπόλογον» όσο και από τον «Μικρὸν Ἀπόλογον» προς την Πηνελόπη στη ραψωδία ψ.

Από μηχανής θεός

Ένας θεός που παρουσιαζόταν από ειδικό μηχάνημα στο αρχαίο θέατρο και με την παρέμβασή του έδινε λύση στο δράμα σε μια δύσκολη στιγμή. Γενικά, έτσι ονομάζουμε την επέμβαση ενός θεού που δίνει λύση στο αδιέξοδο ή υπηρετεί την πλοκή του έργου. Έτσι το έπος αποκτά δραματικότητα και γίνεται πιο ενδιαφέρον.

Αποστροφή

Το ρητορικό σχήμα κατά το οποίο ο ομιλητής διακόπτει τη ροή του λόγου του και στρέφεται σε ένα πρόσωπο και του απευθύνει τον λόγο μιλώντας του σε β΄πρόσωπο

Αριστεία

Ήταν η ξεχωριστή ανδρεία που έδειχνε ο ήρωας  στο πεδίο της μάχης. Περιλαμβάνει μια σειρά από ηρωικές πράξεις ως την κορύφωση. Αποτελείται από τυπικά στάδια.

Αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης

Στην ομηρική εποχή οι θεοί δεν ενεργούν με γνώμονα την ηθική ούτε παρουσιάζονται ως φύλακες του νόμου και υπερασπιστές του δικαίου. Για παράδειγμα,  όταν ο Χρύσης, πληγωμένος από την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα, ζήτησε από τον Απόλλωνα να σκορπίσει θανατικό στους Αχαιούς, δεν επικαλέστηκε την αδικία που έγινε σε βάρος του αλλά τη συνολική προσφορά του στο θεό. Το ίδιο και ο Αχιλλέας που ζητάει μέσω της Θέτιδας από το Δία να φέρει καταστροφή στους Αχαιούς, δεν προβάλλει κανέναν ηθικό κανόνα και το αίτημα του δε στηρίζεται στο δίκιο του. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι στις σχέσεις ανθρώπων και θεών (αλλά και στις μεταξύ των θεών σχέσεις), ισχύει η αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης, η οποία δημιουργεί υποχρεώσεις και στα δύο μέρη και παραπέμπει σε συμφεροντολογική συναλλαγή.

Άστοχα ερωτήματα

Άστοχα λέγονται τα ερωτήματα που δεν στοχεύουν στη διερεύνηση της αλήθειας με την αναμονή κάποιας καταφατικής ή αρνητικής απάντησης, αλλά απορρίπτονται ένα – ένα, για να διατυπωθεί στο τέλος έντονα η αλήθεια.

Αυτοδικία: η τιμωρία του δράστη από το θύμα ή την οικογένεια του θύματος. Σ’ αυτήν δεν ήταν αντίθετοι ούτε οι θεοί.

Εικόνα – σκηνή
Με τον όρο εικόνα στη λογοτεχνία, εννοούμε την περιγραφή, η οποία προκαλεί στον αναγνώστη ή στον ακροατή την εντύπωση ότι βλέπει μπροστά του αυτό που περιγράφεται .Εικόνες είναι κυρίως οι οπτικές, αυτές δηλαδή που περνούν από τα μάτια μας, εικόνες όμως λέμε κι αυτές που ερεθίζουν τις άλλες αισθήσεις μας (την ακοή, την όσφρηση κτλ.), οπότε (αντίστοιχα) τις χαρακτηρίζουμε ακουστικές, οσφρητικές κτλ.

Ο όρος σκηνή είναι έννοια ευρύτερη: παρουσιάζει ένα μέρος της δράσης που έχει ενότητα, μπορεί όμως να περιλαμβάνει περισσότερες από μία εικόνες.Βασικά κριτήρια για τη διάκριση των σκηνών είναι:
α. η αλλαγή τόπου,
β. η αλλαγή προσώπων,
γ. η αλλαγή τόπου και προσώπων,
δ. η διαφοροποίηση του χρόνου.

Ειρωνεία
Ειρωνεία σημαίνει συχνά την  αντίθεση ανάμεσα σε μια φαινομενική και σε μια πραγματική κατάσταση, την οποία αγνοούν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι ήρωες, τη γνωρίζει όμως ο ακροατής / αναγνώστης / θεατής και βρίσκεται έτσι σε πλεονεκτική θέση σε σχέση προς αυτούς. Πιο απλά, ειρωνεία  έχουμε όταν ο αναγνώστης ή ο ακροατής ξέρει πιο πολλά από τους ήρωες.

Επιβράδυνση
Η επιβράδυνση είναι βασική τεχνική της επικής ποίησης, που παίρνει τις εξής μορφές:
α. αναβάλλεται μια προγραμματισμένη δράση (π.χ., ο νόστος του Οδυσσέα)·
β. διακόπτεται για λίγο η κύρια αφήγηση με την παρεμβολή ενός σχετικού επεισοδίου·
γ. αργοπορεί, γενικά, ο ρυθμός της αφήγησης με αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα. Όλα αυτά αποσπούν, για περισσότερο ή λιγότερο, τον ακροατή από το κύριο θέμα, του προξενούν αναμονή – κάποτε και αγωνία – , αλλά και του δίνουν στοιχεία για πιο άνετη παρακολούθηση της συνέχειας.

Επίθετα
Τα επίθετα είναι συχνά στα ομηρικά έπη και αποδίδουν ουσιαστικές ιδιότητες στα πρόσωπα και στα πράγματα που συνοδεύουν. Άλλοτε τονίζουν μια χαρακτηριστική τους ιδιότητα, είναι δηλαδή χαρακτηριστικά επίθετα, π.χ. «τον άντρα τον πολύτροπο», «ο ξακουστός Ορέστης» και άλλοτε προβάλλουν μια εικόνα τους, είναι δηλαδή περιγραφικά επίθετα, π.χ. «στις θολωτές σπηλιές», «την καλλιπλόκαμη νεράιδα».

 Επιφάνεια –  ενανθρώπιση -αθέατη θεϊκή βοήθεια
Οι θεοί επικοινωνούσαν με τους θνητούς παίρνοντας τη μορφή κάποιου συγκεκριμένου ανθρώπου, δηλαδή μεταμορφώνονταν· στην περίπτωση αυτή λέμε πως έχουμε ενανθρώπιση (μεταμόρφωση). Σπανιότερα παρουσιάζονταν με το πραγματικό τους  πρόσωπο, οπότε μιλούμε για θεϊκή επιφάνεια, για αυτοπρόσωπη δηλαδή εμφάνιση του θεού· συχνά όμως γίνεται λόγος και για αθέατη θεϊκή βοήθεια(ως θεϊκή φώτιση ή συμπαράσταση κ.τ.ό.).Παραδείγματα: Η εμφάνιση της Αθηνάς στον Τηλέμαχο ως Μέντη είναι ενανθρώπιση. Η αναχώρησή της, που γίνεται γρήγορα «σαν το πουλί πετώντας, ξέφυγε από το άνοιγμα της στέγης», δήλωσε δηλαδή ότι είναι θεά, είναι θεϊκή επιφάνεια.

Ηθογράφηση

ηθογράφηση ενός προσώπου είναι η περιγραφή  και η αξιολόγηση του χαρακτήρα του με βάση α)όσα λέει, όσα κάνει  και όσα σκέφτεται το ίδιο, β) με βάση όσα λένε ή σκέφτονται οι άλλοι γι’ αυτό, γ) με βάση την άποψη του ποιητή γι’ αυτό .

In media res

Είναι μια λατινική φράση, που κυριολεκτικά σημαίνει: στη μέση των πραγμάτων, στη μέση της υπόθεσης. Με την αφηγηματική τεχνική in media res ο ποιητής ή ο συγγραφέας επιλέγει ως αρχή το πιο κρίσιμο σημείο μιας ιστορίας και στην πορεία της αφήγησης διαμορφώνει κατάλληλες συνθήκες, ώστε να αναφέρει και όσα προηγήθηκαν.Έτσι, στην Οδύσσεια, ο ποιητής ή καλύτερα η Μούσα δεν αρχίζει να διηγείται τις περιπέτειες του Οδυσσέα με τη χρονολογική τους σειρά, δηλαδή από τη στιγμή που έφυγε από την Τροία, αλλά από τη στιγμή που οι άλλοι τρωικοί ήρωες είχαν επιστρέψει στις πατρίδες τους και μόνο ο Οδυσσέας ήταν αποκλεισμένος στο νησί της Καλυψώς.

Μήτις

Είναι η πρακτική και πολύτροπη νόηση/ευφυΐα, η ικανότητα δηλαδή να αποφασίζει κανείς γρήγορα και εύστοχα και να δρα αστραπιαία στην κατάλληλη στιγμή, ώστε να πετυχαίνει τους στόχους του.

Προοικονομία

Είναι η τακτοποίηση των γεγονότων από τον ποιητή και η παρουσίασή τους με τέτοιο τρόπο, ώστε τα μελλοντικά γεγονότα να προετοιμαστούν κατάλληλα και να έρθουν με φυσικό τρόπο.

Προσήμανση

Είναι η αναφορά σε γεγονότα ή καταστάσεις που θα συμβούν σε επόμενες σκηνές ή ραψωδίες.

Τριτοπρόσωπη και πρωτοπρόσωπη αφήγηση – μονόλογος
Ο ποιητής άλλοτε αφηγείται ο ίδιος σε τρίτο πρόσωπο και άλλοτε οι ήρωές του σεπρώτο πρόσωπο· ζωντανεύουν έτσι οι ήρωες μπροστά μας με τον διάλογο (ή με μονόλογο) και δραματοποιούν την αφήγηση, σαν να δίνουν παράσταση. Οι δύο αυτές τεχνικές της αφήγησης, η τριτοπρόσωπη και η πρωτοπρόσωπη  (διαλογική – δραματική), εναλλάσσονται· επικρατέστερη είναι η δεύτερη. Ο μονόλογος είναι ουσιαστικά διάλογος του ήρωα με τον εαυτό του σε κρίσιμες στιγμές της αφήγησης, όταν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα και αναζητεί μόνος τη λύση τους. Αποκαλύπτει έτσι τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, και ο ακροατής κατανοεί καλύτερα τις ενέργειές του.

Ρητορική ερώτηση:

Ερωτηματική πρόταση που διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να ισοδυναμεί με πρόταση κρίσης και να κρύβει μέσα της την απάντηση.

Σχήμα  αδυνάτου

Το σχήμα αυτό, γνωστό και από τα δημοτικά τραγούδια,  εκφράζει το απραγματοποίητο. Σύμφωνα με αυτό, όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι κάτι δε θα πραγματοποιηθεί σε καμία περίπτωση, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο, που είναι πιο γνωστό και λειτουργεί νομοτελειακά. Έτσι ο Αχιλλέας  δηλώνει πως θα ξαναβγεί στον πόλεμο μόνο όταν το ξύλινο σκήπτρο του βγάλει φύλλα και κλαδιά (Α ραψωδία Ιλιάδας).

Τυπικά στοιχεία
Τυπικά λέγονται τα στοιχεία που επαναλαμβάνονται πανομοιότυπα ή ελαφρά παραλλαγμένα. Μπορεί να είναι συνδυασμοί επιθέτων και ουσιαστικών ή άλλες φράσεις (όπως «η Αθηνά τα μάτια λάμποντας», «και πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά») ή στίχοι ολόκληροι (όπως «Της αντιμίλησε ο Τηλέμαχος με φρόνηση και γνώση») ή θέματα – μοτίβα και σκηνές ολόκληρες, όπως η υποδοχή και η φιλοξενία του επισκέπτη.

Τυπικά επίθετα

Ο ρόλος τους είναι άλλοτε τυπικός και άλλοτε ουσιαστικός γιατί ενισχύουν το νόημα της φράσης ή προσθέτουν καλαισθητική απόλαυση. Επιπλέον ως στοιχεία τυπικών στίχων διευκολύνουν την απομνημόνευση των αοιδών. Για παράδειγμα,»λευκοχέρα Ήρα, φτερωμένα λόγια, αιγιδοφόρος Δίας, γλαυκόφθαλμη Αθηνά, φτεροπόδης Πηλείδης » κλπ.

Ύβρη – νέμεση – τίση
Υβριστής γίνεται ο άνθρωπος που υπερβαίνει τα όριά του προσβάλλοντας-αδικώντας θεούς ή και ανθρώπους. Η υπέρβαση αυτή (η ύβρη) προκαλεί την οργή των θεών (τη νέμεση), και ακολουθεί η τιμωρία (η τίση).

Υστεροφημία

Είναι η φήμη που συνοδεύει το όνομα κάποιου ανθρώπου και μετά το θάνατό του. Αυτή η μεταθανάτια φήμη στην ομηρική εποχή θεωρείται σπουδαίο ιδανικό και οι άνθρωποι αγωνίζονται να την κατακτήσουν με πράξεις ηρωικές.

Φιλοξενία (τυπική σκηνή)
H διαδικασία υποδοχής και φιλοξενίας του επισκέπτη (προσαρμοσμένη στις εκάστοτε συνθήκες) επαναλαμβάνεται στην Οδύσσεια, γι” αυτό και χαρακτηρίζεται τυπική.Σύμφωνα με το τυπικό της φιλοξενίας στην ομηρική κοινωνία, ο ξενιστής (εκείνος δηλαδή που φιλοξενεί έναν ξένο) είναι υποχρεωμένος:
α. να τον υποδεχτεί εγκάρδια (με προσφώνηση και χειραψία) και να τον προσκαλέσει σε φιλοξενία· αν ο ξένος έχει δόρυ, άλογα, άρμα, να φροντίσει να ταχτοποιηθούν,
β. να του προσφέρει λουτρό (αφού τον λούσουν —συνήθως κάποιες δούλες—, τον αλείφουν με λάδι και τον ντύνουν με καθαρά ρούχα),
γ. να τον φιλέψει (παραχωρώντας του κάθισμα σε θέση τιμητική, φέρνοντας του νερό να πλυθεί, τραπέζι για να φάει, προσφέροντας του εκλεκτή μερίδα φαγητού και πιοτό. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις ο ξενιστής οργανώνει προς τιμήν του ξένου του επίσημη υποδοχή με γιορτή ή ακόμη και αγώνες),
δ. να τον ρωτήσει ποιος είναι, από πού έρχεται και τι θέλει, μόνον αφού πρώτα τον φιλέψει,
ε. αφού ακούσει το αίτημά του, να το ικανοποιήσει όσο μπορεί,
στ. να προσφέρει στον ξένο διαμονή για όσες μέρες θέλει αυτός,
ζ. να τον αποχαιρετήσει με δώρα που επισφραγίζουν τη φιλία τους.

Στη φιλοξενία της Αθηνάς-Μέντη από τον Τηλέμαχο διακρίνουμε:
α.τη χειραψία κατά την υποδοχή του επισκέπτη (136/<121>)
β. το απαραίτητο πλύσιμο των χεριών (155/<138>, 164/<146>)
γ. τις περιποιήσεις και τις λεπτομέρειες της προετοιμασίας του γεύματος (143-61/<127-43>)
δ. τις ερωτήσεις για την καταγωγή του 189-190/<170>
ζ. την προσφορά  δώρου φιλοξενία 345 /<311>

Του γιοφυριού της Άρτας
Δημοτικό τραγούδι

Εισαγωγή
Το τραγούδι «Του γιοφυριού της `Αρτας», που είναι από τα πιο γνωστά και διαδεδομένα στα πανελλήνιο, ανήκει στο είδος των δημοτικών τραγουδιών που ονομάζονται παραλογές.
`Οπως παρατήρησε ο Ν. Πολίτης, το τραγούδι απηχεί την πανάρχαια δοξασία που είναι διαδεδομένη σε πολλούς λαούς ότι για να στεριώσει ένα χτίσμα πρέπει να θαφτεί ή να εντοιχιστεί στα θεμέλια του ένα ζωντανό ζώο – ή καλύτερα – ένας άνθρωπος. Υπήρχε η πίστη ότι η ψυχή μετά το θάνατο αποκτά υπερφυσικές ιδιότητες και μ’ αυτές προφυλάσσει το χτίσμα. Το θύμα όμως έπρεπε να είναι «καλό», ώστε να μπορεί το καλό πνεύμα να διώχνει όλα τα κακά. Οι δοξασίες αυτές έχουν τις ρίζες τους στα πανάρχαια χρόνια και μας φέρνουν πίσω στην εποχή των ανθρωποθυσιών.
Το τραγούδι σώθηκε σε πολλές παραλλαγές. Στις περισσότερες το γεφύρι που δε στεριώνει είναι της `Αρτας, ενώ σε άλλες της Τρίχας, της Λάρισας, της Ελλάδας (Σπερχειού) του Ρεθύμνου κ.α. Στο τραγούδι επικρατεί ο δραματικός διάλογος. Η γλώσσα είναι φυσικά δημοτική με ελάχιστες ιδιωματικές λέξεις. Οι εικόνες, όπως σ’ όλα τα δημοτικά τραγούδια, χαρακτηρίζονται για τη ζωντάνια και την εκφραστική τους δύναμη. Ο στίχος είναι ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος παροξύτονος, χωρίς ομοιοκαταληξία, με τομή στην όγδοη συλλαβή.

Δομή
1η Ενότητα (στ.1-6): Εισαγωγή – Το χτίσιμο και το γκρέμισμα του γεφυριού, καθώς και ο θρήνος των μαστόρων και των μαθητάδων.
2η Ενότητα (στ.7-13): Το πουλί με την ανθρώπινη φωνή υπαγορεύει σαν λύση τη θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα.
3η Ενότητα (στ.14-20): Η υποταγή στη μοίρα.
4η Ενότητα (στ.21-29): Η άφιξη της γυναίκας και η εξαπάτηση της από τους μαστόρους.
5η Ενότητα (στ.30-34): Το στοίχειωμα της κόρης
6η Ενότητα (στ.35-40): Ο θρήνος και η κατάρα.
7η Ενότητα (στ.41-46): Η αλλαγή της κατάρας και το στέριωμα του γεφυριού.

Ιδέες – Μηνύματα
– Tα μεγάλα και σπουδαία έργα απαιτούν ανθρώπινες θυσίες. Αυτές οι θυσίες είναι που προφυλάσσουν και προστατεύουν τα έργα αυτά.
– Το μεγάλο κόστος του έργου του, στην προσωπική και οικογενειακή του ζωή, το υφίσταται ο αρχηγός.
– Η δύναμη της κατάρας αυτών που πρόκειται να πεθάνουν είναι πολύ μεγάλη και επηρεάζει τη ζωή των ζωντανών.
– Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποφύγει το πεπρωμένο του ούτε αυτό που του έχει γραμμένο η μοίρα του.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ: ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ – ΔΡΑΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Οι ψυχολογικές διακυμάνσεις (μεταπτώσεις) της Λυγερής
– αρχικά είναι ξένοιαστη και χαρούμενη
– ανυποψίαστη γι αυτό που πρόκειται να συμβεί
– αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον άντρα της και είναι πρόθυμη να τον βοηθήσει όπως μπορεί
– θυσία της Λυγερής
Η Λυγερή δέχεται να κατεβεί στην καμάρα για να βρει το δαχτυλίδι και μόνο τότε συνειδητοποιεί την πρόθεση του Πρωτομάστορα να τη χτίσει μέσα στο γεφύρι για να στεριώσει
– (μετά το χτίσιμο) νιώθει θυμό και οργή απέναντι στον Πρωτομάστορα που την ξεγέλασε
– νιώθει ακόμη λύπη, πίκρα, πόνο, απογοήτευση, αίσθημα προδοσίας
– κατάρα της Λυγερής
«ως τρέμει το καρυόφυλλο, να τρέμει το γιοφύρι/ κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες)
– αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον μονάκριβο αδερφό της (ισχυροί οι δεσμοί αίματος)
– τελικά αποδέχεται τη Μοίρα της
η κατάρα μετατρέπεται σε  ευχή από τη Λυγερή
«Αν τρέμουν τ΄ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι/ κι αν πέφτουν τ΄ άγρια πουλιά να πέφτουν οι διαβάτες»

Το δίλημμα (οι εσωτερικές συγκρούσεις) του Πρωτομάστορα:
– νιώθει μεγάλη αγάπη για τη γυναίκα του
– όταν μαθαίνει από το πουλί ότι ο μόνος τρόπος για να στεριώσει το γεφύρι είναι να στοιχειώσει τη γυναίκα του αισθάνεται θλίψη και πόνο, καταρρέει συναισθηματικά και ψυχικά (του θανάτου πέφτει)
– προσπαθεί όσο περνάει από το χέρι του να αναβάλει ή να ματαιώσει το κακό (της παραγγέλλει να έρθει αργά)
– αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει δόλο προκειμένου να πείσει τη Λυγερή να κατεβεί στην καμάρα του γεφυριού
(η αγάπη για τη γυναίκα του λειτουργεί σε ατομικό επίπεδο)
ταυτόχρονα έχει έντονη την αίσθηση του χρέους, της ευθύνης, του καθήκοντος, απέναντι στους συνανθρώπους του, εφόσον αυτός είναι ο βασικός υπεύθυνος ενός πολύ σημαντικού έργου
(η αίσθηση του χρέους λειτουργεί σε συλλογικό επίπεδο)
νιώθει βίαιη σύγκρουση των δύο καθηκόντων
– στο τέλος όμως υποτάσσεται στη Μοίρα
– βάζει το συλλογικό / κοινωνικό χρέος πάνω από τα ατομικά του συναισθήματα
Η σύγκρουση του Πρωτομάστορα είναι κατά βάση τραγική διότι συγκρούεται με δυνάμεις υπέρτερες (Μοίρα). Τραγικότητα επίσης στοιχειοθετείται και όταν ο άνθρωπος εμπλέκεται σε τρομερά διλήμματα και αδιέξοδα με επακόλουθο την ψυχική του οδύνη, την ενοχή, τη συντριβή ή τη λύτρωση.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Χαρακτηριστικά δημοτικού τραγουδιού που υπάρχουν στο ποίημα:
– ο στίχος του είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος (η πρώτη συλλαβή άτονη και η δεύτερη τονισμένη: )
– επανάληψη λέξεων, φράσεων ακόμη και ολόκληρων στίχων
– στερεότυπες εκφράσεις που επαναλαμβάνονται
– υπερβολή (ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων)
– προσωποποίηση (το πουλί μιλά με ανθρώπινη φωνή)
– μαγικά στοιχεία (το ανεξήγητο γκρέμισμα του γεφυριού, το πουλί που μιλά, το στοίχειωμα)
– ο νόμος των τριών: (τρεις αδερφάδες/ αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, κλπ)
– λαϊκές δοξασίες: (το στοίχειωμα ανθρώπου για να στεριώσει το γεφύρι/ μια κατάρα δεν παίρνεται πίσω, μπορεί μόνο να τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει ευχή)
– λόγος λιτός και πυκνός (έμφαση δίνεται στα ρήματα και τα ουσιαστικά)
– ο στίχος – δίστιχο έχουν αυτοτέλεια (δεν υπάρχει διασκελισμός= ολοκλήρωση νοήματος στον επόμενο στίχο)
– το «θέμα του αδύνατου»
– «άσκοπα ερωτήματα»

Μαγικά στοιχεία / στοιχεία παραμυθιού 
– το γκρέμισμα του γεφυριού χωρίς αιτία
– η εμφάνιση του πουλιού που μιλά σαν άνθρωπος (δίνει λύση στον Πρωτομάστορα, μεταφέρει το μήνυμα στη Λυγερή)
– το στοίχειωμα του γεφυριού
– το δαχτυλίδι που είναι σύμβολο γάμου, ενότητας, αγάπης (το δαχτυλίδι εδώ είναι παραμυθικό στοιχείο, χωρίς όμως να έχει μαγική λειτουργία)

Ο ρόλος του πουλιού

• Ανακοινώνει τη λύση
• Δημιουργεί δραματική κατάσταση και θέτει το δίλημμα
• Μεταφέρει το μήνυμα( αγγελιαφόρος)
• Επιταχύνει την εξέλιξη με την πρωτοβουλία

Τραγική ειρωνεία
Ο αναγνώστης γνωρίζει την τύχη της Λυγερής ενώ η ίδια η ηρωίδα το αγνοεί.

Εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου
– Η αφήγηση γίνεται σε τρίτο (γ΄) πρόσωπο και είναι μια «αντικειμενική» παρουσίαση των γεγονότων από έναν αφηγητή, που δεν συμμετέχει στα γεγονότα (αφηγηματικό μέρος)
– Οι διάλογοι είναι σύντομοι και φυσικοί. Δίνουν με ζωντάνια και παραστατικότητα τα έντονα συναισθήματα και τις συγκρούσεις των προσώπων (δραματικό μέρος).

Εκφραστικά μέσα

• εικόνες
• υπερβολή (1, 14)
• προσωποποίηση( 7,8,9)
• άρση- θέση(8-9, 11-12)
• μεταφορά(22)
• επαναλήψεις( 16-17, 19-20)
• ασύνδετο (11-12, 19-20)
•  νόμος τριών (7-8-9, 33-34, 37-38)
• Χρήση του τρία και πολλαπλάσια
• Τραγική ειρωνεία( 24-25)

Ευχομαι σε όλους τους μαθητές μου μια καλή και δημιουργική σχολική χρονιά! Καλή δύναμη με θετική ενέργεια ! Φέτος εκτός από την Ιστορία της Α΄ Γυμνασίου η σελίδα μου θα έχει αναλυτικές σημειώσεις και για την Ιλιάδα της Β΄ Γυμνασίου.

Χρήσιμες Συμβουλές

Αναζήτηση πληροφοριών

Χρήση Κοινωνικών Δικτύων (Social Networks)

Προστασία ΗΥ

Προστασία προσωπικών δεδομένων – ιδιωτικότητας

Προστασία σημαντικών δεδομένων

Ηλεκτρονικό εμπόριο

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και άμεσα μηνύματα

Κωδικοί

Webcams

Δραστηριότητες παιδιών

Διαδίκτυο: Εθισμός,

 πρόληψη και τρόποι αντιμετώπισης

Αναμφισβήτητα η χρήση των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αλλά και την καθημερινή κοινωνική μας ζωή έχει κάνει την τεχνολογία μέρος της ζωής μας. Νύχτα-μέρα «αγκαλιά» με τον υπολογιστή είναι όλο και περισσότερα παιδιά στη χώρα μας. Αυτό έχει συνέπειες στην κοινωνική τους ζωή και την ατομική τους κατάσταση. Το Διαδίκτυο όμως δεν κρύβει μόνο γοητεία, αλλά και κινδύνους.

Τι σημαίνει εθισμός στο Διαδίκτυο και ποια συμπτώματα παρουσιάζουν τα παιδιά;

Ένα άτομο ή παιδί το οποίο είναι εθισμένο στο διαδίκτυο τις περισσότερες φορές εμφανίζει τα ακόλουθα συμπτώματα:

• Εξιδανίκευση του μέσου. Ο χρήστης θεωρεί τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή το Διαδίκτυο το σημαντικότερο «κεφάλαιο» της καθημερινότητάς του.

• Τροποποίηση της διάθεσης. Σε όσους εθίζονται στα ηλεκτρονικά παιχνίδια παρουσιάζεται αύξηση της παραγωγής του νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου ντοπαμίνη, η οποία συνδέεται με την ευχαρίστηση.

• Ανοχή. Το άτομο χρειάζεται σταδιακά όλο και περισσότερες ώρες χρήσης του υπολογιστή ώστε να νιώθει ευχαρίστηση.

• Σύγκρουση. Ενώ το παιδί αισθάνεται ότι έχει πρόβλημα, δεν μπορεί να κάνει κάτι για να περιορίσει τη χρήση του υπολογιστή.

Προειδοποιητικά σημάδια – συμπτώματα που πρέπει να ανησυχήσουν τους γονείς

• Το παιδί ασχολείται συνεχώς με το διαδίκτυο ή με δραστηριότητες σχετικές με αυτό, παραμελώντας συχνά τις υποχρεώσεις του στο σπίτι και στο σχολείο.

• Το παιδί ξεχνιέται συχνά στον υπολογιστή και δεν έχει συναίσθηση του χρόνου που αναλώνει σε αυτόν.

• Προτιμά τα παιχνίδια στο διαδίκτυο, από το να συναντά φίλους του, με αποτέλεσμα να απομονώνεται.

• Πέφτει η απόδοση του στο σχολείο.

• Το διαδίκτυο το απασχολεί ακόμα και την ώρα που τρώτε ή την ώρα που διαβάζει.

• Αντιδρά πολύ νευρικά θυμωμένα ή επιθετικά όταν κάποιος το διακόπτει από το παιχνίδι ή από τη συζήτηση που είχε online.

• Ξενυχτά συχνά για να μένει συνδεδεμένος / συνδεδεμένη στο διαδίκτυο.

• Λέει συχνά «καλά, θα παίξω μόνο ένα λεπτό ακόμη». .

• Δείχνει άγχος, ανησυχία, εξάρσεις θυμού ή βίας ή καταθλιπτική συμπεριφορά όταν δεν παίζει στο διαδίκτυο.

Επιπτώσεις που μπορεί να έχει το διαδίκτυο στο παιδί

Όλα αυτά έχουν, όπως είναι επόμενο, σοβαρές επιπτώσεις σε διάφορους τομείς της λειτουργικότητας του ατόμου. Μειώνεται ο χρόνος που περνάει ο έφηβος με την οικογένειά του, περιορίζονται τα χόμπι και οι κοινωνικές συναναστροφές του, αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης παχυσαρκίας, μυοσκελετικών προβλημάτων και οφθαλμικών παθήσεων λόγω των πολλών ωρών- ακινησίας- μπροστά στην οθόνη. Παράλληλα, οι εθισμένοι στο Διαδίκτυο νεαροί παραμελούν τη σωματική τους υγιεινή, ενώ κάνουν πολλές απουσίες στο σχολείο με αποτέλεσμα ακόμη και να χάνουν την σχολική χρονιά. Δεν είναι ανάγκη, όμως, να φθάσουν τα πράγματα σε αυτά τα άκρα. Υπάρχουν προειδοποιητικά καμπανάκια και οι γονείς πρέπει να έχουν ανοικτά τα αφτιά τους ώστε να τα ακούσουν. «Αν οι γονείς δουν ότι οι σχολικές επιδόσεις του παιδιού πέφτουν χωρίς να υπάρχει άλλος λόγος εκτός από τη συνεχή ενασχόληση με τον υπολογιστή, αν καταλάβουν ότι το παιδί χάνει την κοινωνικότητά του και απομονώνεται, πρέπει να αντιδράσουν, να βρουν τρόπο διαχείρισης της κατάστασης, θέτοντας ένα πλαίσιο ώστε να απομακρύνουν τον έφηβο από τη μόνιμη ασχολί του με το Διαδίκτυο».

Συμβουλές σε γονείς

Ιδιαίτερα για τους γονείς προτείνεται ο ορισμός οικογενειακών κανόνων χρήσης του υπολογιστή και του διαδικτύου, κανόνες που αφορούν και τους ίδιους τους γονείς.

• Σημαντικές στην ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων είναι η ώθηση σε κοινωνικές και αθλητικές δραστηριότητες και η καθιέρωση οικογενειακών δραστηριοτήτων που δεν εμπεριέχουν τη χρήση υπολογιστή και διαδικτύου.

• Ο υπολογιστής θα πρέπει να τοποθετείται σε δωμάτιο κοινής χρήσης από την οικογένεια και όχι στο δωμάτιο των παιδιών.

• Μπορείτε να εγκαταστήσετε και να χρησιμοποιήσετε προγράμματα ελέγχου της πρόσβασης σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες αλλά και του χρόνου παραμονής στο ιστό. Ωστόσο, επιτρέψτε την πρόσβαση στο διαδίκτυο διότι συχνά ο αποκλεισμός οδηγεί στη μυθοποίηση, μας ενδιαφέρει ο σωστός έλεγχος και όχι η απόρριψη του διαδικτύου. Σε κάθε περίπτωση, χωρίς πανικό και ενοχές, μπορείτε να έρθετε σε επαφή με ειδικούς για παροχή βοήθειας και συμβουλές ώστε να προλάβουμε ή να αντιμετωπίσουμε σχετικά προβλήματα.