ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΙΛΙΑΔΑΣ ΚΑΙ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

 

Αναδρομική διήγηση
Αναδρομική διήγηση έχουμε όταν ο ίδιος αφηγητής (ποιητής) ή κάποιο από τα πρόσωπα (π.χ. η ωραία Ελένη) εξιστορούν γεγονότα του παρελθόντος, π.χ., η Ελένη και ο Μενέλαος με αφορμή την επίσκεψη του Τηλέμαχου αναφέρονται σε γεγονότα του Τρωικού πολέμου· πρβλ. τον αγγλικό όρο flash back.

 

Αναχρονισμός
Αναχρονισμός είναι η μεταφορά πολιτισμικών στοιχείων μιας εποχής σε άλλη (συνήθως προγενέστερη)· ο Όμηρος, π.χ., κάνει λόγο για σίδηρο, μέταλλο της Γεωμετρικής εποχής, το μεταφέρει όμως στη Μυκηναϊκή.

 

Ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας
Ανθρωποκεντρικό χαρακτηρίζεται  ένα έργο  που έχει κέντρο του τον άνθρωπο· δίνει δηλαδή έμφαση στις σωματικές και πνευματικές ικανότητές του και επιδοκιμάζει την ανθρώπινη ζωή. Έτσι, ο Οδυσσέας παρόλο που είναι γραφτό από τη μοίρα του να επιστρέψει στην Ιθάκη, παρόλο που οι θεοί έχουν αποφασίσει την επιστροφή του, παρόλο που η Αθηνά θα του συμπαραστέκεται από τώρα και στο εξής σε κάθε του βήμα, εμείς διαβάζουμε στους στίχους 226-228 της α” ραψ.: «πολύν καιρό ακόμη δεν θα μείνει εκείνος μακριά από την πατρίδα του·έστω κι αν τον κρατούν στα σίδερα, θα βρει τον τρόπο να γυρίσει, αυτός που είναι πολυμήχανος». Παρουσιάζεται λοιπόν η επιστροφή του Οδυσσέα κυρίως ως κατόρθωμα του ίδιου.

 

Ανθρωπομορφισμός των θεών
Θεϊκός ανθρωπομορφισμός σημαίνει ότι οι Έλληνες φαντάζονταν τους θεούς τους παρόμοιους με τους ανθρώπους. Αυτό δε σημαίνει μόνο ότι τους φαντάζονταν με ανθρώπινη μορφή, αλλά και ότι σκέφτονταν, αισθάνονταν, μιλούσαν και ενεργούσαν όπως οι άνθρωποι, σε ανώτερο όμως βαθμό· διαφορετική φαντάζονταν μόνο την τροφή τους και τους θεωρούσαν αθάνατους. Η κοινωνία τους ήταν αναπαράσταση της ανθρώπινης κοινωνίας της ομηρικής εποχής, που είχε χαρακτήρα πατριαρχικό.

 

Απόλογοι

Οι διηγήσεις του Οδυσσέα στις ραψωδιές ι 41-μ ονομάζονται «Ἀπόλογοι», και ειδικότερα «Ἀλκίνου» ή «Μεγάλοι Ἀπόλογοι», για να διακρίνονται τόσο από τον «Ἀρήτης Ἀπόλογον» όσο και από τον «Μικρὸν Ἀπόλογον» προς την Πηνελόπη στη ραψωδία ψ.

 

Από μηχανής θεός

Ένας θεός που παρουσιαζόταν από ειδικό μηχάνημα στο αρχαίο θέατρο και με την παρέμβασή του έδινε λύση στο δράμα σε μια δύσκολη στιγμή. Γενικά, έτσι ονομάζουμε την επέμβαση ενός θεού που δίνει λύση στο αδιέξοδο ή υπηρετεί την πλοκή του έργου. Έτσι το έπος αποκτά δραματικότητα και γίνεται πιο ενδιαφέρον.

 

Αποστροφή

Το ρητορικό σχήμα κατά το οποίο ο ομιλητής διακόπτει τη ροή του λόγου του και στρέφεται σε ένα πρόσωπο και του απευθύνει τον λόγο μιλώντας του σε β΄πρόσωπο

 

Αριστεία

Ήταν η ξεχωριστή ανδρεία που έδειχνε ο ήρωας  στο πεδίο της μάχης. Περιλαμβάνει μια σειρά από ηρωικές πράξεις ως την κορύφωση. Αποτελείται από τυπικά στάδια.

 

Αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης

Στην ομηρική εποχή οι θεοί δεν ενεργούν με γνώμονα την ηθική ούτε παρουσιάζονται ως φύλακες του νόμου και υπερασπιστές του δικαίου. Για παράδειγμα,  όταν ο Χρύσης, πληγωμένος από την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα, ζήτησε από τον Απόλλωνα να σκορπίσει θανατικό στους Αχαιούς, δεν επικαλέστηκε την αδικία που έγινε σε βάρος του αλλά τη συνολική προσφορά του στο θεό. Το ίδιο και ο Αχιλλέας που ζητάει μέσω της Θέτιδας από το Δία να φέρει καταστροφή στους Αχαιούς, δεν προβάλλει κανέναν ηθικό κανόνα και το αίτημα του δε στηρίζεται στο δίκιο του. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι στις σχέσεις ανθρώπων και θεών (αλλά και στις μεταξύ των θεών σχέσεις), ισχύει η αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης, η οποία δημιουργεί υποχρεώσεις και στα δύο μέρη και παραπέμπει σε συμφεροντολογική συναλλαγή.

 

Άστοχα ερωτήματα

Άστοχα λέγονται τα ερωτήματα που δεν στοχεύουν στη διερεύνηση της αλήθειας με την αναμονή κάποιας καταφατικής ή αρνητικής απάντησης, αλλά απορρίπτονται ένα – ένα, για να διατυπωθεί στο τέλος έντονα η αλήθεια.

 

Αυτοδικία: η τιμωρία του δράστη από το θύμα ή την οικογένεια του θύματος. Σ’ αυτήν δεν ήταν αντίθετοι ούτε οι θεοί.

 

Εικόνα – σκηνή
Με τον όρο εικόνα στη λογοτεχνία, εννοούμε την περιγραφή, η οποία προκαλεί στον αναγνώστη ή στον ακροατή την εντύπωση ότι βλέπει μπροστά του αυτό που περιγράφεται .Εικόνες είναι κυρίως οι οπτικές, αυτές δηλαδή που περνούν από τα μάτια μας, εικόνες όμως λέμε κι αυτές που ερεθίζουν τις άλλες αισθήσεις μας (την ακοή, την όσφρηση κτλ.), οπότε (αντίστοιχα) τις χαρακτηρίζουμε ακουστικές, οσφρητικές κτλ.

Ο όρος σκηνή είναι έννοια ευρύτερη: παρουσιάζει ένα μέρος της δράσης που έχει ενότητα, μπορεί όμως να περιλαμβάνει περισσότερες από μία εικόνες.Βασικά κριτήρια για τη διάκριση των σκηνών είναι:
α. η αλλαγή τόπου,
β. η αλλαγή προσώπων,
γ. η αλλαγή τόπου και προσώπων,
δ. η διαφοροποίηση του χρόνου.

 

Ειρωνεία
Ειρωνεία σημαίνει συχνά την  αντίθεση ανάμεσα σε μια φαινομενική και σε μια πραγματική κατάσταση, την οποία αγνοούν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι ήρωες, τη γνωρίζει όμως ο ακροατής / αναγνώστης / θεατής και βρίσκεται έτσι σε πλεονεκτική θέση σε σχέση προς αυτούς. Πιο απλά, ειρωνεία  έχουμε όταν ο αναγνώστης ή ο ακροατής ξέρει πιο πολλά από τους ήρωες.

 

Επιβράδυνση
Η επιβράδυνση είναι βασική τεχνική της επικής ποίησης, που παίρνει τις εξής μορφές:
α. αναβάλλεται μια προγραμματισμένη δράση (π.χ., ο νόστος του Οδυσσέα)·
β. διακόπτεται για λίγο η κύρια αφήγηση με την παρεμβολή ενός σχετικού επεισοδίου·
γ. αργοπορεί, γενικά, ο ρυθμός της αφήγησης με αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα. Όλα αυτά αποσπούν, για περισσότερο ή λιγότερο, τον ακροατή από το κύριο θέμα, του προξενούν αναμονή – κάποτε και αγωνία – , αλλά και του δίνουν στοιχεία για πιο άνετη παρακολούθηση της συνέχειας.

 

Επίθετα
Τα επίθετα είναι συχνά στα ομηρικά έπη και αποδίδουν ουσιαστικές ιδιότητες στα πρόσωπα και στα πράγματα που συνοδεύουν. Άλλοτε τονίζουν μια χαρακτηριστική τους ιδιότητα, είναι δηλαδή χαρακτηριστικά επίθετα, π.χ. «τον άντρα τον πολύτροπο», «ο ξακουστός Ορέστης» και άλλοτε προβάλλουν μια εικόνα τους, είναι δηλαδή περιγραφικά επίθετα, π.χ. «στις θολωτές σπηλιές», «την καλλιπλόκαμη νεράιδα».

 

 Επιφάνεια –  ενανθρώπιση -αθέατη θεϊκή βοήθεια
Οι θεοί επικοινωνούσαν με τους θνητούς παίρνοντας τη μορφή κάποιου συγκεκριμένου ανθρώπου, δηλαδή μεταμορφώνονταν· στην περίπτωση αυτή λέμε πως έχουμε ενανθρώπιση (μεταμόρφωση). Σπανιότερα παρουσιάζονταν με το πραγματικό τους  πρόσωπο, οπότε μιλούμε για θεϊκή επιφάνεια, για αυτοπρόσωπη δηλαδή εμφάνιση του θεού· συχνά όμως γίνεται λόγος και για αθέατη θεϊκή βοήθεια(ως θεϊκή φώτιση ή συμπαράσταση κ.τ.ό.).Παραδείγματα: Η εμφάνιση της Αθηνάς στον Τηλέμαχο ως Μέντη είναι ενανθρώπιση. Η αναχώρησή της, που γίνεται γρήγορα «σαν το πουλί πετώντας, ξέφυγε από το άνοιγμα της στέγης», δήλωσε δηλαδή ότι είναι θεά, είναι θεϊκή επιφάνεια.

 

Ηθογράφηση

ηθογράφηση ενός προσώπου είναι η περιγραφή  και η αξιολόγηση του χαρακτήρα του με βάση α)όσα λέει, όσα κάνει  και όσα σκέφτεται το ίδιο, β) με βάση όσα λένε ή σκέφτονται οι άλλοι γι’ αυτό, γ) με βάση την άποψη του ποιητή γι’ αυτό .

 

In media res

Είναι μια λατινική φράση, που κυριολεκτικά σημαίνει: στη μέση των πραγμάτων, στη μέση της υπόθεσης. Με την αφηγηματική τεχνική in media res ο ποιητής ή ο συγγραφέας επιλέγει ως αρχή το πιο κρίσιμο σημείο μιας ιστορίας και στην πορεία της αφήγησης διαμορφώνει κατάλληλες συνθήκες, ώστε να αναφέρει και όσα προηγήθηκαν.Έτσι, στην Οδύσσεια, ο ποιητής ή καλύτερα η Μούσα δεν αρχίζει να διηγείται τις περιπέτειες του Οδυσσέα με τη χρονολογική τους σειρά, δηλαδή από τη στιγμή που έφυγε από την Τροία, αλλά από τη στιγμή που οι άλλοι τρωικοί ήρωες είχαν επιστρέψει στις πατρίδες τους και μόνο ο Οδυσσέας ήταν αποκλεισμένος στο νησί της Καλυψώς.

 

Μήτις

Είναι η πρακτική και πολύτροπη νόηση/ευφυΐα, η ικανότητα δηλαδή να αποφασίζει κανείς γρήγορα και εύστοχα και να δρα αστραπιαία στην κατάλληλη στιγμή, ώστε να πετυχαίνει τους στόχους του.

 

Προοικονομία

Είναι η τακτοποίηση των γεγονότων από τον ποιητή και η παρουσίασή τους με τέτοιο τρόπο, ώστε τα μελλοντικά γεγονότα να προετοιμαστούν κατάλληλα και να έρθουν με φυσικό τρόπο.

 

Προσήμανση

Είναι η αναφορά σε γεγονότα ή καταστάσεις που θα συμβούν σε επόμενες σκηνές ή ραψωδίες.

 

Τριτοπρόσωπη και πρωτοπρόσωπη αφήγηση – μονόλογος
Ο ποιητής άλλοτε αφηγείται ο ίδιος σε τρίτο πρόσωπο και άλλοτε οι ήρωές του σεπρώτο πρόσωπο· ζωντανεύουν έτσι οι ήρωες μπροστά μας με τον διάλογο (ή με μονόλογο) και δραματοποιούν την αφήγηση, σαν να δίνουν παράσταση. Οι δύο αυτές τεχνικές της αφήγησης, η τριτοπρόσωπη και η πρωτοπρόσωπη  (διαλογική – δραματική), εναλλάσσονται· επικρατέστερη είναι η δεύτερη. Ο μονόλογος είναι ουσιαστικά διάλογος του ήρωα με τον εαυτό του σε κρίσιμες στιγμές της αφήγησης, όταν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα και αναζητεί μόνος τη λύση τους. Αποκαλύπτει έτσι τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, και ο ακροατής κατανοεί καλύτερα τις ενέργειές του.

 

Ρητορική ερώτηση:

Ερωτηματική πρόταση που διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να ισοδυναμεί με πρόταση κρίσης και να κρύβει μέσα της την απάντηση.

 

Σχήμα  αδυνάτου

Το σχήμα αυτό, γνωστό και από τα δημοτικά τραγούδια,  εκφράζει το απραγματοποίητο. Σύμφωνα με αυτό, όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι κάτι δε θα πραγματοποιηθεί σε καμία περίπτωση, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο, που είναι πιο γνωστό και λειτουργεί νομοτελειακά. Έτσι ο Αχιλλέας  δηλώνει πως θα ξαναβγεί στον πόλεμο μόνο όταν το ξύλινο σκήπτρο του βγάλει φύλλα και κλαδιά (Α ραψωδία Ιλιάδας).

 

Τυπικά στοιχεία
Τυπικά λέγονται τα στοιχεία που επαναλαμβάνονται πανομοιότυπα ή ελαφρά παραλλαγμένα. Μπορεί να είναι συνδυασμοί επιθέτων και ουσιαστικών ή άλλες φράσεις (όπως «η Αθηνά τα μάτια λάμποντας», «και πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά») ή στίχοι ολόκληροι (όπως «Της αντιμίλησε ο Τηλέμαχος με φρόνηση και γνώση») ή θέματα – μοτίβα και σκηνές ολόκληρες, όπως η υποδοχή και η φιλοξενία του επισκέπτη.

 

Τυπικά επίθετα

Ο ρόλος τους είναι άλλοτε τυπικός και άλλοτε ουσιαστικός γιατί ενισχύουν το νόημα της φράσης ή προσθέτουν καλαισθητική απόλαυση. Επιπλέον ως στοιχεία τυπικών στίχων διευκολύνουν την απομνημόνευση των αοιδών. Για παράδειγμα,»λευκοχέρα Ήρα, φτερωμένα λόγια, αιγιδοφόρος Δίας, γλαυκόφθαλμη Αθηνά, φτεροπόδης Πηλείδης » κλπ.

 

Ύβρη – νέμεση – τίση
Υβριστής γίνεται ο άνθρωπος που υπερβαίνει τα όριά του προσβάλλοντας-αδικώντας θεούς ή και ανθρώπους. Η υπέρβαση αυτή (η ύβρη) προκαλεί την οργή των θεών (τη νέμεση), και ακολουθεί η τιμωρία (η τίση).

 

Υστεροφημία

Είναι η φήμη που συνοδεύει το όνομα κάποιου ανθρώπου και μετά το θάνατό του. Αυτή η μεταθανάτια φήμη στην ομηρική εποχή θεωρείται σπουδαίο ιδανικό και οι άνθρωποι αγωνίζονται να την κατακτήσουν με πράξεις ηρωικές.

 

Φιλοξενία (τυπική σκηνή)
H διαδικασία υποδοχής και φιλοξενίας του επισκέπτη (προσαρμοσμένη στις εκάστοτε συνθήκες) επαναλαμβάνεται στην Οδύσσεια, γι” αυτό και χαρακτηρίζεται τυπική.Σύμφωνα με το τυπικό της φιλοξενίας στην ομηρική κοινωνία, ο ξενιστής (εκείνος δηλαδή που φιλοξενεί έναν ξένο) είναι υποχρεωμένος:
α. να τον υποδεχτεί εγκάρδια (με προσφώνηση και χειραψία) και να τον προσκαλέσει σε φιλοξενία· αν ο ξένος έχει δόρυ, άλογα, άρμα, να φροντίσει να ταχτοποιηθούν,
β. να του προσφέρει λουτρό (αφού τον λούσουν —συνήθως κάποιες δούλες—, τον αλείφουν με λάδι και τον ντύνουν με καθαρά ρούχα),
γ. να τον φιλέψει (παραχωρώντας του κάθισμα σε θέση τιμητική, φέρνοντας του νερό να πλυθεί, τραπέζι για να φάει, προσφέροντας του εκλεκτή μερίδα φαγητού και πιοτό. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις ο ξενιστής οργανώνει προς τιμήν του ξένου του επίσημη υποδοχή με γιορτή ή ακόμη και αγώνες),
δ. να τον ρωτήσει ποιος είναι, από πού έρχεται και τι θέλει, μόνον αφού πρώτα τον φιλέψει,
ε. αφού ακούσει το αίτημά του, να το ικανοποιήσει όσο μπορεί,
στ. να προσφέρει στον ξένο διαμονή για όσες μέρες θέλει αυτός,
ζ. να τον αποχαιρετήσει με δώρα που επισφραγίζουν τη φιλία τους.

Στη φιλοξενία της Αθηνάς-Μέντη από τον Τηλέμαχο διακρίνουμε:
α.τη χειραψία κατά την υποδοχή του επισκέπτη (136/<121>)
β. το απαραίτητο πλύσιμο των χεριών (155/<138>, 164/<146>)
γ. τις περιποιήσεις και τις λεπτομέρειες της προετοιμασίας του γεύματος (143-61/<127-43>)
δ. τις ερωτήσεις για την καταγωγή του 189-190/<170>
ζ. την προσφορά  δώρου φιλοξενία 345 /<311>

 

Του γιοφυριού της Άρτας
Δημοτικό τραγούδι

 

Εισαγωγή
Το τραγούδι «Του γιοφυριού της `Αρτας», που είναι από τα πιο γνωστά και διαδεδομένα στα πανελλήνιο, ανήκει στο είδος των δημοτικών τραγουδιών που ονομάζονται παραλογές.
`Οπως παρατήρησε ο Ν. Πολίτης, το τραγούδι απηχεί την πανάρχαια δοξασία που είναι διαδεδομένη σε πολλούς λαούς ότι για να στεριώσει ένα χτίσμα πρέπει να θαφτεί ή να εντοιχιστεί στα θεμέλια του ένα ζωντανό ζώο – ή καλύτερα – ένας άνθρωπος. Υπήρχε η πίστη ότι η ψυχή μετά το θάνατο αποκτά υπερφυσικές ιδιότητες και μ’ αυτές προφυλάσσει το χτίσμα. Το θύμα όμως έπρεπε να είναι «καλό», ώστε να μπορεί το καλό πνεύμα να διώχνει όλα τα κακά. Οι δοξασίες αυτές έχουν τις ρίζες τους στα πανάρχαια χρόνια και μας φέρνουν πίσω στην εποχή των ανθρωποθυσιών.
Το τραγούδι σώθηκε σε πολλές παραλλαγές. Στις περισσότερες το γεφύρι που δε στεριώνει είναι της `Αρτας, ενώ σε άλλες της Τρίχας, της Λάρισας, της Ελλάδας (Σπερχειού) του Ρεθύμνου κ.α. Στο τραγούδι επικρατεί ο δραματικός διάλογος. Η γλώσσα είναι φυσικά δημοτική με ελάχιστες ιδιωματικές λέξεις. Οι εικόνες, όπως σ’ όλα τα δημοτικά τραγούδια, χαρακτηρίζονται για τη ζωντάνια και την εκφραστική τους δύναμη. Ο στίχος είναι ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος παροξύτονος, χωρίς ομοιοκαταληξία, με τομή στην όγδοη συλλαβή.

Δομή
1η Ενότητα (στ.1-6): Εισαγωγή – Το χτίσιμο και το γκρέμισμα του γεφυριού, καθώς και ο θρήνος των μαστόρων και των μαθητάδων.
2η Ενότητα (στ.7-13): Το πουλί με την ανθρώπινη φωνή υπαγορεύει σαν λύση τη θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα.
3η Ενότητα (στ.14-20): Η υποταγή στη μοίρα.
4η Ενότητα (στ.21-29): Η άφιξη της γυναίκας και η εξαπάτηση της από τους μαστόρους.
5η Ενότητα (στ.30-34): Το στοίχειωμα της κόρης
6η Ενότητα (στ.35-40): Ο θρήνος και η κατάρα.
7η Ενότητα (στ.41-46): Η αλλαγή της κατάρας και το στέριωμα του γεφυριού.

Ιδέες – Μηνύματα
– Tα μεγάλα και σπουδαία έργα απαιτούν ανθρώπινες θυσίες. Αυτές οι θυσίες είναι που προφυλάσσουν και προστατεύουν τα έργα αυτά.
– Το μεγάλο κόστος του έργου του, στην προσωπική και οικογενειακή του ζωή, το υφίσταται ο αρχηγός.
– Η δύναμη της κατάρας αυτών που πρόκειται να πεθάνουν είναι πολύ μεγάλη και επηρεάζει τη ζωή των ζωντανών.
– Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποφύγει το πεπρωμένο του ούτε αυτό που του έχει γραμμένο η μοίρα του.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ: ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ – ΔΡΑΣΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Οι ψυχολογικές διακυμάνσεις (μεταπτώσεις) της Λυγερής
– αρχικά είναι ξένοιαστη και χαρούμενη
– ανυποψίαστη γι αυτό που πρόκειται να συμβεί
– αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον άντρα της και είναι πρόθυμη να τον βοηθήσει όπως μπορεί
– θυσία της Λυγερής
Η Λυγερή δέχεται να κατεβεί στην καμάρα για να βρει το δαχτυλίδι και μόνο τότε συνειδητοποιεί την πρόθεση του Πρωτομάστορα να τη χτίσει μέσα στο γεφύρι για να στεριώσει
– (μετά το χτίσιμο) νιώθει θυμό και οργή απέναντι στον Πρωτομάστορα που την ξεγέλασε
– νιώθει ακόμη λύπη, πίκρα, πόνο, απογοήτευση, αίσθημα προδοσίας
– κατάρα της Λυγερής
«ως τρέμει το καρυόφυλλο, να τρέμει το γιοφύρι/ κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες)
– αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον μονάκριβο αδερφό της (ισχυροί οι δεσμοί αίματος)
– τελικά αποδέχεται τη Μοίρα της
η κατάρα μετατρέπεται σε  ευχή από τη Λυγερή
«Αν τρέμουν τ΄ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι/ κι αν πέφτουν τ΄ άγρια πουλιά να πέφτουν οι διαβάτες»

Το δίλημμα (οι εσωτερικές συγκρούσεις) του Πρωτομάστορα:
– νιώθει μεγάλη αγάπη για τη γυναίκα του
– όταν μαθαίνει από το πουλί ότι ο μόνος τρόπος για να στεριώσει το γεφύρι είναι να στοιχειώσει τη γυναίκα του αισθάνεται θλίψη και πόνο, καταρρέει συναισθηματικά και ψυχικά (του θανάτου πέφτει)
– προσπαθεί όσο περνάει από το χέρι του να αναβάλει ή να ματαιώσει το κακό (της παραγγέλλει να έρθει αργά)
– αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει δόλο προκειμένου να πείσει τη Λυγερή να κατεβεί στην καμάρα του γεφυριού
(η αγάπη για τη γυναίκα του λειτουργεί σε ατομικό επίπεδο)
ταυτόχρονα έχει έντονη την αίσθηση του χρέους, της ευθύνης, του καθήκοντος, απέναντι στους συνανθρώπους του, εφόσον αυτός είναι ο βασικός υπεύθυνος ενός πολύ σημαντικού έργου
(η αίσθηση του χρέους λειτουργεί σε συλλογικό επίπεδο)
νιώθει βίαιη σύγκρουση των δύο καθηκόντων
– στο τέλος όμως υποτάσσεται στη Μοίρα
– βάζει το συλλογικό / κοινωνικό χρέος πάνω από τα ατομικά του συναισθήματα
Η σύγκρουση του Πρωτομάστορα είναι κατά βάση τραγική διότι συγκρούεται με δυνάμεις υπέρτερες (Μοίρα). Τραγικότητα επίσης στοιχειοθετείται και όταν ο άνθρωπος εμπλέκεται σε τρομερά διλήμματα και αδιέξοδα με επακόλουθο την ψυχική του οδύνη, την ενοχή, τη συντριβή ή τη λύτρωση.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Χαρακτηριστικά δημοτικού τραγουδιού που υπάρχουν στο ποίημα:
– ο στίχος του είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος (η πρώτη συλλαβή άτονη και η δεύτερη τονισμένη: )
– επανάληψη λέξεων, φράσεων ακόμη και ολόκληρων στίχων
– στερεότυπες εκφράσεις που επαναλαμβάνονται
– υπερβολή (ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων)
– προσωποποίηση (το πουλί μιλά με ανθρώπινη φωνή)
– μαγικά στοιχεία (το ανεξήγητο γκρέμισμα του γεφυριού, το πουλί που μιλά, το στοίχειωμα)
– ο νόμος των τριών: (τρεις αδερφάδες/ αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, κλπ)
– λαϊκές δοξασίες: (το στοίχειωμα ανθρώπου για να στεριώσει το γεφύρι/ μια κατάρα δεν παίρνεται πίσω, μπορεί μόνο να τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει ευχή)
– λόγος λιτός και πυκνός (έμφαση δίνεται στα ρήματα και τα ουσιαστικά)
– ο στίχος – δίστιχο έχουν αυτοτέλεια (δεν υπάρχει διασκελισμός= ολοκλήρωση νοήματος στον επόμενο στίχο)
– το «θέμα του αδύνατου»
– «άσκοπα ερωτήματα»

Μαγικά στοιχεία / στοιχεία παραμυθιού 
– το γκρέμισμα του γεφυριού χωρίς αιτία
– η εμφάνιση του πουλιού που μιλά σαν άνθρωπος (δίνει λύση στον Πρωτομάστορα, μεταφέρει το μήνυμα στη Λυγερή)
– το στοίχειωμα του γεφυριού
– το δαχτυλίδι που είναι σύμβολο γάμου, ενότητας, αγάπης (το δαχτυλίδι εδώ είναι παραμυθικό στοιχείο, χωρίς όμως να έχει μαγική λειτουργία)

Ο ρόλος του πουλιού

• Ανακοινώνει τη λύση
• Δημιουργεί δραματική κατάσταση και θέτει το δίλημμα
• Μεταφέρει το μήνυμα( αγγελιαφόρος)
• Επιταχύνει την εξέλιξη με την πρωτοβουλία

Τραγική ειρωνεία
Ο αναγνώστης γνωρίζει την τύχη της Λυγερής ενώ η ίδια η ηρωίδα το αγνοεί.

Εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου
– Η αφήγηση γίνεται σε τρίτο (γ΄) πρόσωπο και είναι μια «αντικειμενική» παρουσίαση των γεγονότων από έναν αφηγητή, που δεν συμμετέχει στα γεγονότα (αφηγηματικό μέρος)
– Οι διάλογοι είναι σύντομοι και φυσικοί. Δίνουν με ζωντάνια και παραστατικότητα τα έντονα συναισθήματα και τις συγκρούσεις των προσώπων (δραματικό μέρος).

Εκφραστικά μέσα

• εικόνες
• υπερβολή (1, 14)
• προσωποποίηση( 7,8,9)
• άρση- θέση(8-9, 11-12)
• μεταφορά(22)
• επαναλήψεις( 16-17, 19-20)
• ασύνδετο (11-12, 19-20)
•  νόμος τριών (7-8-9, 33-34, 37-38)
• Χρήση του τρία και πολλαπλάσια
• Τραγική ειρωνεία( 24-25)

                                                       

Ευχομαι σε όλους τους μαθητές μου μια καλή και δημιουργική σχολική χρονιά! Καλή δύναμη με θετική ενέργεια ! Φέτος εκτός από την Ιστορία της Α΄ Γυμνασίου η σελίδα μου θα έχει αναλυτικές σημειώσεις και για την Ιλιάδα της Β΄ Γυμνασίου.