ΦΙΛΟΛΟΓΕΙΟ

ΕΝΟΤΗΤΑ 7

ΠΕΡΣΕΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ: ΔΥΟ ΚΟΣΜΟΙ ΣΥΓΚΡΟΥΟΝΤΑΙ

α. Το περσικό κράτος

▶ Οι Πέρσες συγχωνεύονται με τους Μήδους.

▶ Και οι δυο λαοί είναι ινδοευρωπαίοι

▶ Ιδρυτής του κράτους ο Κύρος Α’

▶ Το κράτος είναι πολυεθνικό

▶ Διαιρείται σε περιφέρειες που ονομάζονται σατραπείες.

▶ Σατράπης ονομάζεται ο διοικητής της κάθε σατραπείας και έχει ως καθήκον να φροντίζει τη σωστή διοίκηση και την είσπραξη των φόρων

▶ Φόρους πλήρωναν όλοι οι λαοί της αυτοκρατορίας εκτός από τους Πέρσες και τους Μήδους.

▶ Προϋποθέσεις για κοσμοκρατορια

▶ Βασική η αλήθεια

▶ Σφηνοειδής γραφή

▶ Αχουραμάσδα, Αριμάν, φωτιά, η βάση της θρησκείας των Περσών

β. Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας και οι Πέρσες.

– Οι Έλληνες της Μ. Ασίας ανέπτυξαν το εμπόριο με την Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο, δημιούργησαν λαμπρό πολιτισμό, αλλά κατέληξαν φόρου υποτελείς στους Πέρσες, αναγκασμένοι να τους ακολουθούν στις εκστρατείες τους.

– Οι Πέρσες απέτυχαν να υποτάξουν τους Σκύθες, αλλά έθεσαν υπό τον έλεγχό τους τη Θράκη

γ. Η Ιωνική Επανάσταση

Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας επαναστάτησαν εναντίον των Περσών το 499 π.Χ. λόγω:

1)Της παύσης του εμπορίου με τον Εύξεινο Πόντο (στενά)

2)Βαριάς φορολογίας

3)Στέρησης ελευθερίας

Στην έκκλησή τους για βοήθεια από την Ελλάδα ανταποκρίθηκαν μόνο η Ερέτρια και η Αθήνα (25 πλοία). Το 494 π.Χ. ήττα στη ναυμαχία της Λάδης. Η Μίλητος καταστρέφεται ολοσχερώς (Φρύνιχος-«Μιλήτου άλωσις»-πρόστιμο διότι θύμισε «οικεία κακά»)
δ. Η εκστρατεία του Μαρδόνιου

Για να εκδικηθούν την Ελλάδα οι Πέρσες στέλνουν μεγάλο στρατό υπό τον Μαρδόνιο. 492 π.Χ. στρατός και στόλος κινούνται προς Μακεδονία, αλλά ο στόλος καταστρέφεται σε θαλασσοταραχή κοντά στον Άθω και η εκστρατεία λήγει με μόνο κέρδος την προσάρτηση της Θράκης.

ε. Η μάχη του Μαραθώνα

Το 490 π.Χ. μεγάλη περσική στρατιά υπό τους Δάτη και Αρταφέρνη επιχειρεί να τιμωρήσει Αθηναίους και Ερετριείς. Καταστρέφουν την Ερέτρια και προχωρούν προς Μαραθώνα. Οι Σπαρτιάτες φθάνουν μετά τη μάχη. Οι Αθηναίοι (10.000) αντιμετωπίζουν μόνοι τους Πέρσες μαζί με τους Πλαταιείς (1.000). Η έξυπνη παράταξη των στρατευμάτων που σχεδίασε ο Μιλιτάδης έδωσε τη νίκη στους Έλληνες. Οι Πέρσες δεν ήταν πια ανίκητοι. Μετά τη μάχη στήθηκε τύμβος με το επίγραμμα:

«Ελλήνων προμαχούντες Αθηναίοι Μαραθώνι

Χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν»

ΕΝΟΤΗΤΑ 6

ΟΙ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΙ ΔΕΣΜΟΙ

Α) Η ενότητα των Ελλήνων

Παράγοντες ενότητας των Ελλήνων, παρόλο που δεν συγκρότησαν ενιαίο κράτος:

-Όμαιμον: Κοινή καταγωγή, αίσθηση ετερότητας (εμείς – οι άλλοι)

– Ομόγλωσσον: Ίδια γλώσσα με μικρές διαφοροποιήσεις

-Ομόθρησκον: Λατρεία των ίδιων θεών.

Β) Εκδηλώσεις πανελλήνιου χαρακτήρα

1) Ολυμπιακοί αγώνες

– Από το 776 π.Χ.

– Κάθε τέσσερα χρόνια

– Στην αρχαία Ολυμπία

– Μόνο Έλληνες αθλητές

– Μόνο άνδρες

– Εκεχειρία (παύση των εχθροπραξιών)

– Βραβείο ο κότινος, κλαδί αγριελιάς

– Τιμή στους Ολυμπιονίκες (γκρέμισμα τμήματος του τείχους, στη Σπάρτη πολεμά δίπλα στο βασιλιά, σε τιμητική θέση)

2) Τα μαντεία

-Τα μαντεία έδιναν χρησμούς, δηλαδή προβλέψεις για το μέλλον.

-Τα σημαντικότερα μαντεία ήταν των Δελφών και της Δωδώνης
– Οι χρησμοί του Απόλλωνα :

Δινόντουσαν από την Πυθία
Συντασσόντουσαν από τους ιερείς με βάση τα λόγια της Πυθίας
Ήταν αμφίσημοι, δηλαδή διφορούμενοι
Ερμηνεύονταν από τους πιστούς με πλάγιο τρόπο. Γι’ αυτό ο Απόλλων ονομαζόταν Λοξίας.

3) Οι Αμφικτιονίες

Ενώσεις πόλεων γύρω από ένα ιερό

Ενδιαφέρονται για τη λειτουργία του ιερού

Οι αποφάσεις τους είναι σεβαστές από όλους

Γνωστότερη η αμφικτιονία των Δελφών

Συμμετέχουν δυο εκπρόσωποι από κάθε πόλη

Συνεδριάζουν δυο φορές το χρόνο

Αποφασίζουν για κοινωνικά θέματα και για το ιερό.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5

ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Α) Τα μέτρα του Σόλωνα (594 π.Χ.)

♥ Σεισάχθεια : κατάργηση των χρεών και απαγόρευση δανεισμού με υποθήκευση της προσωπικής ελευθερίας.

♥ Διαίρεση των πολιτών σε τέσσαρες νέες τάξεις με βάση το εισόδημα. Ανάλογη κατανομή των αξιωμάτων:

Πεντακοσιομέδιμνοι: έχουν 500 μεδίμνους (μονάδα όγκου που αντιστοιχούσε σε βάρος με 52lbr, δηλ. 500 μέδιμνοι= περίπου 12.000 κιλά) σιτηρών, κρασιού ή λαδιού.)

Ιππείς : έχουν 300 μεδίμνους και συντηρούν ένα πολεμικό άλογο

Ζευγίτες: έχουν 150 μεδίμνους και ένα ζευγάρι βόδια

Θήτες : εισόδημα λιγότερο από 150 μεδίμνους, είναι μισθωτοί εργάτες.

♥ Διεύρυνε την εκκλησία του δήμου. Συμμετέχουν ΟΛΟΙ οι άντρες πολίτες άνω των 20 ετών. Ενίσχυσε τις αρμοδιότητές της.

♥ Η Βουλή των τετρακοσίων προετοίμαζε τα θέματα που συζητούσε η Εκκλησία του Δήμου.

♥ Δημιουργήθηκε η Ηλιαία, ένα λαϊκό δικαστήριο με κληρωτά μέλη – πολίτες από όλες τις τάξεις.

♥ Στερούσε τα πολιτικά δικαιώματα των πολιτών που δεν δραστηριοποιούνταν πολιτικά και κοινωνικά.

♥ Με τα μέτρα αυτά ανακουφίστηκε η λαϊκή τάξη και εξισώθηκαν οι πλούσιοι με τους ευγενείς.
Β) Τυραννίδα

♠ Παρά τα μέτρα του Σόλωνα ο λαός ζήτησε νέο μοίρασμα της γης. Ταραχές.

♠ Ο Πεισίστρατος εκμεταλλεύεται την κατάσταση και επιβάλλει τυραννίδα.

♠ Με εντολή του κατασκευάζονται σημαντικά εξωραϊστικά έργα.

♠ Τον διαδέχεται ο γιος του Ιππίας, ο οποίος ανατρέπεται το 510 π.Χ.
Γ) Οι καινοτομίες του Κλεισθένη

☻ Επικρατούν οι δημοκρατικοί με αρχηγό τον Κλεισθένη, ο οποίος προχωρεί σε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις:

☻ Δημιουργία των δέκα φυλών με μέλη από διαφορετικές περιοχές της Αττικής (τριττύα- μεσόγεια, παράλια, άστυ) Έτσι, η συγγένεια και η καταγωγή παύουν να έχουν σημασία.

☻ Η Βουλή αυξάνει τα μέλη της σε πεντακόσια (Βουλή των Πεντακοσίων)

☻ Δέκα στρατηγοί αντί για έναν πολέμαρχο

☻ Η Εκκλησία του Δήμου γίνεται το κυρίαρχο σώμα

☻ Για την προστασία της Δημοκρατίας θεσπίζεται ο οστρακισμός

☻ Ο Κλεισθένης θεωρείται ο θεμελιωτής του δημοκρατικού πολιτεύματος

☻ Τα δημοκρατικά μέτρα κίνησαν το ενδιαφέρον του πολίτη για τα κοινά και άλλαξαν τον τρόπο ζωής στην Αθήνα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4

ΑΘΗΝΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ

Α) 0 Συνοικισμός

◆ Οι οικισμοί και οι ασχολίες των κατοίκων της Αττικής καθορίστηκαν από το έδαφος.

◆ Κύριες ασχολίες: Γεωργία, κτηνοτροφία, ναυτιλία.

◆ Οι οικισμοί συνενώθηκαν σε ενιαίο κράτος με έδρα την Αθήνα. Η ένωση αυτή έγινε από το Θησέα, και γιορταζόταν στα «Ξυνοίκια», δηλαδή τα Παναθήναια, τη μεγαλύτερη γιορτή της Αθήνας.

◆ Οι Αθηναίοι ήταν Ίωνες.
Β) Το πολίτευμα

▲ Αρχικά βασιλεία, μετά αριστοκρατία

▲ Τελευταίος βασιλιάς ο Κόδρος

▲ Φορείς εξουσίας στο αριστοκρατικό πολίτευμα:

– άρχων-βασιλεύς, με θρησκευτικές αρμοδιότητες

-επώνυμος άρχων, υπεύθυνος για τη σύγκληση της Εκκλησίας του Δήμου
– πολέμαρχος, υπεύθυνος για στρατιωτικά θέματα

– έξι θεσμοθέτες, υπεύθυνοι για δικαστικά θέματα

– Άρειος Πάγος, συντηρητικό όργανο, υπεύθυνο για την τήρηση των νόμων

– Εκκλησία του Δήμου, συνέλευση των αθηναίων πολιτών.
Γ) Κοινωνικές εντάσεις
– Οι έμποροι και βιοτέχνες αμφισβητούν την εξουσία των ευγενών.

-Οι χρεωμένοι αγρότες απαιτούν την κατάργηση των χρεών που τους οδηγούν στη δουλεία

– Ο Κύλωνας το 632 π.Χ. προσπαθεί να γίνει τύραννος. Απέτυχε και έφυγε στα Μέγαρα. Οι οπαδοί του κατέφυγαν στους βωμούς των θεών ως ικέτες αλλά δολοφονήθηκαν, πράξη ανόσια που έμεινε στην ιστορία ως Κυλώνειον άγος.

– Οι Μεγαρείς κατέλαβαν τη Σαλαμίνα

– Ο λαός ζητά γραπτούς νόμους.

– Το έργο αυτό ανατίθεται στον Δράκοντα, το 624 π.Χ.

– Οι νόμοι είναι τόσο αυστηροί που ο λαός λέει ότι ήταν γραμμένοι με αίμα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3

Η ΣΠΑΡΤΗ

α. Συγκρότηση του κράτους

► Δωριείς καταλαμβάνουν τη Λακωνική και ιδρύουν κράτος με πρωτεύουσα τη Σπάρτη.

► Μετά από πολέμους μακρόχρονους υποτάσσεται η Μεσσηνία. Πολεμικές συγκρούσεις και με το Άργος.

► Η Σπάρτη «κλείνεται στον εαυτό της» και παίρνει μορφή διαρκούς στρατοπέδου.

β. Οι κοινωνικές τάξεις

Σπαρτιάτες

◆ Έχουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα.

◆ Μοιράζονται τη γη.

◆ Ασχολούνται με την πολεμική τέχνη και τα πολιτικά πράγματα.

Περίοικοι

◆ Κατοικούν σε οικισμούς γύρω από τη Σπάρτη, δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα.

◆ Ασχολούνται με το εμπόριο.

Είλωτες

◆ Οι παλιοί κάτοικοι της περιοχής που έγιναν δούλοι

◆ Καλλιεργούσαν τη γη των Σπαρτιατών και τους έδιναν μέρος της παραγωγής

◆ Δεν είχαν κανένα δικαίωμα και ο φόβος εξέγερσής τους αποτελούσε το μόνιμο «πονοκέφαλο» των Σπαρτιατών

γ. Οι πολιτειακοί θεσμοί

Δυο βασιλείς : Θρησκευτικοί και στρατιωτικοί αρχηγοί.

Πέντε έφοροι : – Ασκούν την πραγματική εξουσία στην πόλη

– Είναι υπεύθυνοι για άμυνα και εξωτερικές σχέσεις.

Γερουσία : – Αποτελείται από 28 άτομα άνω των 60 ετών

– Προετοιμάζει τα θέματα για έγκριση στην Απέλλα.

Απέλλα : – Συμμετέχουν όλοι οι Σπαρτιάτες άνω των 30 ετών.

– Ψηφίζουν «δια βοής»

δ. Η «Αγωγή των παιδιών»

▬ Η πόλη αναλαμβάνει τα αγόρια από 7 ετών.

▬ Τα παιδιά ζουν ομαδικά σε αγέλες και

μαθαίνουν να υπομένουν σκληρές συνθήκες ζωής και κακουχίες.

▬ Διδάσκονται ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορό.

▬ Τα κορίτσια:
– Εκπαιδεύονται με ανάλογο τρόπο με τα αγόρια

– Συμμετέχουν ελεύθερα σε εκδηλώσεις της πόλης.

– Πρέπει να αποκτήσουν δυνατό σώμα και ηθικό χαρακτήρα για να γίνουν καλές μητέρες.

• Η ζωή στη Σπάρτη έμεινε ίδια για αιώνες. Το ίδιο και το πολίτευμά της. Η οργάνωση της Σπαρτιατικής πολιτείας θεωρείται έργο του βασιλιά της και νομοθέτη Λυκούργου. Η ανδρεία, η υπερηφάνεια και η χωρίς όρια φιλοπατρία ήταν τα χαρακτηριστικά των Σπαρτιατών. Ο στρατός της Σπάρτης θεωρείτο υποδειγματικός, Η Σπάρτη δεν είχε τείχη.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

Η ΠΟΛΗ – ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

Πόλη – κράτος                  

•  εμφανίστηκε τον 8^ο αιώνα π.Χ.
• προήλθε από τη συνένωση οικισμών
•  πως ήταν ;    στο κέντρο υπήρχε η ακρόπολη = δημόσια κτήρια  + ναοί , γύρω της υπήρχε το άστυ = οικονομικό κέντρο, δηλ. κατοικίες αρχόντων και καταστήματα, τείχη, ύπαιθρος = έξω από το άστυ ζούσαν όσοι ασχολούνται με γεωργία +κτηνοτροφία
•    Οι πολίτες = αισθάνονται ασφαλείς, συμμετέχουν ενεργά στη διακυβέρνηση και συγκροτούν την οπλιτική φάλαγγα = όσοι μπορούν να αγοράσουν τον  εξοπλισμό τους   περιορίζονται οι κοινωνικές  διαφορές

Πόλη – κράτος και πολίτευμα ( η εξέλιξη των πολιτευμάτων )

• Παρακμή βασιλείας
• Αριστοκρατικό πολίτευμα = όσοι έχουν ευγενική καταγωγή  + μεγάλη ιδιοκτησία γης
• Ολιγαρχικό πολίτευμα = επικρατούν οι λίγοι, που έχουν πλούτο, χρήματα
• Τυραννίδα = τύραννοι που εκμεταλλεύτηκαν την κοινωνική δυσαρέσκεια και την ανασφάλεια και πήραν την εξουσία με τη βία, έκαναν μεγάλα έργα αλλά ο λαός δεν τους συμπαθούσε
• Δημοκρατία = κυρίαρχος ο λαός ( άλλες πόλεις επέστρεψαν στην ολιγαρχία και άλλες εγκατέστησαν δημοκρατία )

Η ΣΥΓΚΛΗΣΗ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ ΣΕ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΛΧΑ ΤΗΣ ΑΙΤΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

ΜΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ στ. 63,64,70: Εκφράζει την αιώνια αγωνία του ανθρώπου να διαβλέψει το μέλλον. Ο μάντης (με  τα σημάδια που έστελναν οι θεοί),  ο ιερέα (με τις  μαντικές ικανότητες ) και ο ονειροκρίτης ( με την ερμηνεία των ονείρων που έστελναν οι θεοί)  προέβλεπαν το μέλλον. Ειδικά ο  ορνεοσκόπος  ήταν ο μάντης που μελετούσε  το πέταγμα και το κράξιμο των  άγριων πουλιών (οιωνός =άγριο σαρκοφάγο πουλί).

ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΥΚΝΩΣΗ , στ 54:Οι εννέα μέρες πυκνώνονται σε έναν στίχο που δίνει τη χρονική διάρκεια του θανατικού και την απελπιστική κατάσταση των Αχαιών. Έτσι προοικονομείται η πρωτοβουλία του Αχιλλέα. Ο αριθμός 9, ως πολλαπλάσιο του 3, είναι συμβολικός.

Η ΣΥΓΚΛΗΣΗ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ ΣΕ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ: Συγκαλείται η συνέλευση από τον Αχιλλέα, αν και  δεν είναι αυτός ο αρχιστράτηγος. Αυτό επιτρέπεται γιατί α)είναι ημίθεος, β) ο ποιητής θέλει να τον παρουσιάσει ως πρόσωπο υπεύθυνο κι όχι μόνο ως πρώτο πολεμιστή και  γ) η Ήρα  τον επιλέγει για να δραστηριοποιηθούν και οι άλλοι αρχηγοί και να βρουν λύση.

ΟΙ ΘΕΟΙ:Γίνεται αντιληπτό πως άλλοι από τους θεούς είναι με το μέρος των Τρώων (Απόλλωνας, Αφροδίτη) και άλλοι με το μέρος των Αχαιών (Ήρα, Αθηνά,  Ποσειδώνας).Γενικά, αναμειγνύονται στις υποθέσεις των ανθρώπων.

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ: δείχνει ότι α) τιμά τον αρχιστράτηγο (προσφώνηση Ατρείδης), β) η κατάσταση είναι κρισιμότατη, γι’ αυτό προτρέπει  να ερωτηθεί μάντης (ή οποιοσδήποτε μπορεί να μαντεύσει για να σταματήσει το θανατικό),  γ) γνωρίζει πως  η αιτία του κακού είναι ο Απόλλωνας  και δ) πρέπει να εφαρμοστεί  η αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης (προσφορά στον Θεό) για να εξευμενιστεί ο θεός και να γλιτώσουν την οργή  του.

ΜΑΝΤΗΣ ΚΑΛΧΑΣ

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΛΧΑ (στ. 69-74): Ο ποιητής παρουσιάζει τον μάντη τιμητικά και  μεγαλόπρεπα, θυμίζοντας τον ρόλο που έπαιξε στο ξεκίνημα των πλοίων από την Αυλίδα (αποκάλυψε την ανάγκη θυσίας της  Ιφιγένειας). Η τέχνη του οφείλεται στον Απόλλωνα και είναι καλοπροαίρετος και ειλικρινής

Η ΔΙΣΤΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΛΧΑ (στ. 75-84): Ο μάντης ζητά  εγγυήσεις (όρκο) ότι ο Αχιλλέας θα τον προστατέψει γιατί οι αποκαλύψεις του θα βάλουν τη ζωή του σε κίνδυνο. «Ο ανίσχυρος συντρίβεται από τον ισχυρό, ακόμα κι αν λέει την αλήθεια». Το γνωμικό δείχνει πόσο σοφός και διορατικός είναι. Ο Αγαμέμνονας σωπαίνει για να δοθούν οι εγγυήσεις (πρόκειται για οικονομία του έργου για να ακουστεί η προφητεία μέσα σε ήρεμο κλίμα, δίχως ένταση).

Η ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΣΤΟΝ ΚΑΛΧΑ (στ. 85-92): Ο Αχιλλέας απτόητος και γεμάτος αυτοπεποίθηση, με αίσθηση υπεροχής δεσμεύεται με όρκο που  αποτελεί ανοιχτή πρόκληση για τον αρχιστράτηγο. Αυτό αποτελεί προσήμανση, γιατί μας προϊδεάζει για όσα θα ακολουθήσουν (σύγκρουση με Αγαμέμνονα). Και πάλι ο Αγαμέμνονας δεν αντιδρά, περιμένοντας την αποκάλυψη (οικονομία έπους).

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΚΑΛΧΑ (στ. 93-101):

Ο μάντης αναιρεί με  το σχήμα άρσης-θέσης (στ. 94-95)τα άστοχα ερωτήματα που διατύπωσε ο Αχιλλέας στον στ. 66.Έπειτα ο μάντης προτείνει και λύση (επιστροφή Χρυσηίδας χωρίς λύτρα και με προσφορά  εκατόμβης).Τέλος διατυπώνει επιφύλαξη για τον εξευμενισμό του Απόλλωνα γιατί η προσβολή στον ιερέα Χρύση ήταν μεγάλη (στ. 101).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

Η άρση –θέση είναι σχήμα λόγου, στο οποίο πρώτα λέγεται τι δεν είναι κάτι (ή τι δε συμβαίνει) και αμέσως μετά τι είναι (ή τι συμβαίνει)

.

Άστοχα λέγονται τα ερωτήματα που δεν στοχεύουν στη διερεύνηση της αλήθειας με την αναμονή κάποιας καταφατικής ή αρνητικής απάντησης, αλλά απορρίπτονται ένα – ένα, για να διατυπωθεί στο τέλος έντονα η αλήθεια. (βλέπε κατηγορία «Σχήματα λόγου στη λογοτεχνία»)

Η ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ: Υπάρχει καθυστέρηση στην αποκάλυψη της αιτίας του λοιμού για να προετοιμαστεί η σύγκρουση Αχιλλέα- Αγαμέμνονα,  και να αυξηθεί η αγωνία των θεατών. Επιβράδυνση αποτελούν τα ακόλουθα στοιχεία :

• Ο αναλυτικός λόγος Αχιλλέα και άστοχα ερωτήματα.
• Η μεγαλόπρεπη παρουσίαση του Κάλχα.
• Ο δισταγμός του Κάλχα.
• Η δέσμευση του Αχιλλέα με όρκο.
• Η προφητεία του Κάλχα με αναίρεση των άστοχων ερωτημάτων.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ

1. Ποια είναι τα αρχαιότερα έργα της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας που μας παραδόθηκαν ολόκληρα ;

Η Ιλιάδα μαζί με την Οδύσσεια αποτελούν τα αρχαιότερα έπη, όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και    της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που μας παραδόθηκαν ολόκληρα.

2. Πότε γίνεται η σύνθεση των ομηρικών επών;

Τα έπη τοποθετούνται χρονικά στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ. Η σύνθεση της Ιλιάδας προηγείται της Οδύσσειας και τοποθετείται γύρω στο 750 π.Χ.

3. Ποια είναι η έκταση της Ιλιάδας συγκριτικά με την Οδύσσεια, και πώς δηλώνονται οι ραψωδίες της;

Η έκταση της Ιλιάδας είναι κατά 3.500 στίχους περίπου μεγαλύτερη από την Οδύσσεια, δηλαδή 15.693  στίχοι, και χωρίζεται, όπως και εκείνη, σε 24 ραψωδίες, όσα και τα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου. Οι ιλιαδικές ραψωδίες δηλώνονται με ένα κεφαλαίο γράμμα (ενώ της Οδύσσειας με μικρό).

4. Πότε συντέθηκε η Ιλιάδα και σε ποια εποχή συνέβησαν τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται;

Η Ιλιάδα συντέθηκε τον 8ο αιώνα (γεωμετρικά χρόνια) αλλά  αναφέρεται σε αναμνήσεις μιας άλλης εποχής, της μυκηναϊκής, στο τέλος της οποίας έγινε ο Τρωικός πόλεμος (12ος αιώνας π.Χ.). Αναφέρεται δηλαδή σε ένα ένδοξο παρελθόν γεμάτο ηρωικές πράξεις.

5. Γιατί η Ιλιάδα δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ιστορική πηγή για τον αιώνα στον οποίο αναφέρεται ( δηλαδή τον 12^ο αιώνα π.Χ.) ; Για ποια εποχή μας δίνει περισσότερες πληροφορίες;

Α) Επειδή ο ποιητής αναπαριστά μιαν εποχή πολύ πιο μακρινή από τη δική του (ο Τρωικός πόλεμος είχε γίνει 400 χρόνια πριν), απεικονίζει μέσα στο έργο του τον κόσμο της δικής του εποχής (γεωμετρικά χρόνια, 8ος αιώνας π.Χ.). Γι’ αυτό θα δούμε ότι οι συνήθειες, οι αντιλήψεις, οι θεσμοί και τα υλικά που χρησιμοποιούν οι ιλιαδικοί ήρωες ήταν γνωστά στην εποχή του ποιητή αλλά όχι και στο μυκηναϊκό άνθρωπο.

Β) Επειδή, επίσης, δεν είναι λίγες οι φορές που ο ποιητής προσθέτει  και στοιχεία εντελώς φανταστικά και εξωπραγματικά.

Άρα δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε την Ιλιάδα ως ιστορική πηγή για τον αιώνα στον οποίο αναφέρεται. Αντίθετα, λόγω των πολλών αναχρονισμών, δίνει περισσότερες πληροφορίες για την εποχή κατά την οποία συντέθηκε (γεωμετρικά χρόνια 8ος αιώνας).

Η Ιλιάδα, λοιπόν, χρησιμοποιεί την ιστορία ως πηγή έμπνευσης αλλά δεν είναι ιστορία.

6. Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδας;

Το θέμα αποκαλύπτεται στον ακροατή του έπους από τους πρώτους κιόλας στίχους. Στο πρωτότυπο κείμενο η πρώτη λέξη είναι μῆνις (= θυμός, οργή). Αυτό είναι και το θέμα του έπους, η οργή δηλαδή του Αχιλλέα μετά τη σύγκρουσή του με τον αρχιστράτηγο των Αχαιών, Αγαμέμνονα.

7. Πώςπροκλήθηκε η «μῆνις»;

Ο θυμός (η μῆνις) του Αχιλλέα προκλήθηκε με αφορμή τη μοιρασιά των λαφύρων. Συγκεκριμένα, ο Αγαμέμνονας είχε πάρει ως γέρας (= πολεμικό λάφυρο) τη Χρυσηίδα, κόρη του ιερέα του Απόλλωνα Χρύση. Έπειτα από παράκληση του Χρύση, ο Απόλλωνας έστειλε λοιμό (=κολλητική ασθένεια) στο στρατόπεδο των Αχαιών, για να τους τιμωρήσει για την αρπαγή της Χρυσηίδας. Έτσι ο Αγαμέμνονας υποχρεώθηκε να επιστρέψει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της. Απαίτησε όμως να πάρει αυθαίρετα ως λάφυρο τη Βρισηίδα, που ήταν το γέρας του Αχιλλέα. Το γεγονός αυτό προσέβαλε τον Αχιλλέα, που σε μια έκρηξη θυμού και ύστερα από μια έντονη σύγκρουση αποφασίζει να αποχωρήσει από τον πόλεμο μαζί με τους Μυρμιδόνες (=στρατιώτες του). Ο Αχιλλέας επανέρχεται στη μάχη μόνο προς το τέλος του πολέμου, όταν ο Έκτορας σκότωσε το φίλο του Πάτροκλο και αυτός, διψασμένος για εκδίκηση, θέλει να σκοτώσει το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων.

8. Ποια η πρωτοτυπία του Ομήρου; Γιατί το έργο ονομάστηκε Ιλιάδα και όχι Αχιλληίς;

Η μῆνις του Αχιλλέα αποτελεί την αφετηρία και το κύριο θέμα της Ιλιάδας. Η πρωτοτυπία του Ομήρου είναι ότι γύρω από αυτό το θέμα, το οποίο αποτελεί μόνο ένα επεισόδιο του δέκατου χρόνου της πολιορκίας της Τροίας, καταφέρνει να παρουσιάσει τους αγώνες των Ελλήνων γύρω από το Ίλιον (άλλη ονομασία της Τροίας), στη διάρκεια της δεκάχρονης πολιορκίας, γεγονός που δικαιολογεί και την ονομασία του έπους, Ιλιάδα και όχι Αχιλληίδα!

9. Ποιο είναι συνοπτικά το θέμα και ποιο το περιεχόμενο της Ιλιάδας;

Το θέμα της Ιλιάδας  είναι η μῆνις του Αχιλλέα, ενώ το περιεχόμενό της είναι ο δεκάχρονος πόλεμος των Αχαιών στην πεδιάδα της Τροίας (Τρωικός πόλεμος). Η μῆνις του Αχιλλέα δίνει αφορμή στον ποιητή να μας παρουσιάσει αυτόν τον πόλεμο.

10. Με ποιο τρόπο περιγράφει ο ποιητής τον δεκάχρονο πόλεμο;

Ο ποιητής δεν περιγράφει τον δεκάχρονο πόλεμο από την αρχή, αλλά αποσπά από τα δέκα χρόνια μια μικρή χρονική περίοδο που καλύπτει 51 ημέρες, πριν από την άλωση της Τροίας. Το έπος τελειώνει με το θάνατο και τον ενταφιασμό του Έκτορα, του βασικού υπερασπιστή της Τροίας. Η συνέχεια (άλωση και καταστροφή της Τροίας, αιχμαλωσία των μελών της βασιλικής οικογένειας κτλ.) παρουσιάζεται σε άλλα έπη.

11. Πώς καταφέρνει ο ποιητής να παρουσιάσει δέκα χρόνια πολέμου μέσα σε 51 μέρες;

Οι 51 αυτές ημέρες είναι το χρονικό παρόν του έπους. Μέσα σ’ αυτό όμως γίνονται:

α)αναφορές στο παρελθόν με αναδρομές στα περασμένα και ένθετες διηγήσεις (εγκιβωτισμούς) παλαιών γεγονότων,

β)προαναγγελίες για το μέλλον.

12. Ποιες ήταν οι αιτίες των δεινών των Αχαιών; 
Η μῆνις  του Αχιλλέα, σε συνδυασμό με την απόφαση του Δία να ικανοποιήσει τον ήρωα βοηθώντας τους Τρώες (Διός βουλή), έπειτα από παράκληση της μητέρας του Θέτιδας, υπήρξε γενεσιουργός αιτία πολλών δεινών για τους Αχαιούς.

13. Πώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα μετά τηνμῆνιν του Αχιλλέα ;

Η αποχή του ισχυρότερου Αχαιού, δηλαδή του Αχιλλέα από τη μάχη είχε ως συνέπεια οι Τρώες, με τη βοήθεια του Δία, να προβάλουν αποφασιστική αντίσταση και να σημειώσουν σημαντικές νίκες, που οδήγησαν στην επιμήκυνση του πολέμου. Βέβαια, υπήρχαν και άλλοι σημαντικοί ήρωες που  πραγματοποιούν σπουδαία κατορθώματα (αριστείες) στο πεδίο της μάχης όσο λείπει ο Αχιλλέας. Παρ’ όλες όμως τις παροδικές επιτυχίες των Αχαιών, οι Τρώες με τον ισχυρό πολέμαρχό τους, τον Έκτορα, είχαν την πρωτοβουλία στον πόλεμο, γιατί αυτόν τον τελευταίο μόνο ο Αχιλλέας μπορούσε να τον αντιμετωπίσει. Όταν όμως ο ήρωας, μετά το φόνο του Πάτροκλου από τον Έκτορα, συμφιλιώνεται με τον Αγαμέμνονα και παίρνει και πάλι μέρος στον πόλεμο, σκοτώνει το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων, οπότε η ζυγαριά γέρνει και πάλι προς το μέρος των Αχαιών και η άλωση της Τροίας φαίνεται να πλησιάζει. Αυτήν όμως δε θα τη διηγηθεί ο Όμηρος στην Ιλιάδα.

14. Τι ήταν οι αριστείες;

Ήταν τα σπουδαία κατορθώματα που πραγματοποιούσαν οι ήρωες στο πεδίο της μάχης.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΙΛΙΑΔΑΣ – ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

15α. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά το ύφος και πού οφείλονται;

Η Ιλιάδα έχει δραματική πυκνότητα  που οφείλεται στο νεαρό της ηλικίας του ποιητή, ενώ το η Οδύσσεια  έχει αφηγηματικό ύφος που  ταιριάζει καλύτερα σε ένα έργο των γηρατειών. Η διαφορά όμως του ύφους οφείλεται ακόμη στο διαφορετικό θέμα του κάθε έργου.

15β. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά το θέμα; 

Η Οδύσσεια μοιάζει με ναυτικό παραμύθι σε παράξενους τόπους με εξωπραγματικά όντα (Κύκλωπες, Σειρήνες κτλ.). Αντίθετα, το παραμυθένιο στοιχείο λείπει από την Ιλιάδα. Η δράση εντοπίζεται σε έναν πραγματικό κόσμο, απαλλαγμένο από τέρατα και φανταστικές περιπέτειες.

15γ. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά την  πολιτική κατάσταση;

Η Οδύσσεια καθρεφτίζει κοινωνικά μια νεότερη εποχή, όταν ο θεσμός της βασιλείας πλέον παρακμάζει, ενώ στην Ιλιάδα βρίσκεται στην ακμή του. Η Οδύσσεια περιγράφει τη γέννηση της πόλης με συμβούλια που έχουν αποφασιστικό ρόλο δίπλα στο βασιλιά. Στο βασίλειο των Φαιάκων, λειτουργεί μια συνέλευση γερόντων, όπως αντίστοιχα στην Ιθάκη υπάρχει  η συνέλευση του λαού.  Είναι φανερό ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο μετάβασης από τη βασιλεία με την απόλυτη εξουσία σε μια νεότερη εποχή με τη δημιουργία συμβουλίων που αντιπροσωπεύουν τον λαό.

15δ. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά την κοινωνική τάξη των ηρώων;

Στην Ιλιάδα οι ήρωες ανήκουν στην αριστοκρατική τάξη, ενώ στην Οδύσσεια οι ήρωες ανήκουν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και ακούγονται οι απόψεις και οι πόθοι των κατώτερων τάξεων (π.χ. των δούλων). Στις στρατιωτικές συνελεύσεις της Ιλιάδας, όπου αποφασίζονται τα διάφορα ζητήματα, οι απλοί στρατιώτες ακούνε, αλλά αρκούνται στο να επευφημήσουν.

15ε. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά τους θεούς; 

Οι θεοί που γνωρίσαμε στην Οδύσσεια δεν είναι τόσο εγωιστές και άδικοι, όπως στην Ιλιάδα: στο νεότερο έπος έχει αρχίσει να καθιερώνεται στον Όλυμπο κάποια ηθική τάξη. Είναι βέβαια και οι θεοί της Οδύσσειας γεμάτοι πάθη, μα δεν έχουν την πρωτογονη εκρηκτικότητα που θα συναντήσουμε στους θεούς της Ιλιάδας οι οποίοι έχουν ανθρώπινες διαστάσεις και η συμπεριφορά τους ελάχιστα διαφέρει από αυτήν των ανθρώπων.

15στ. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά τους δύο κεντρικούς ήρωες; 

Ο Οδυσσέας δεν έχει την ορμητικότητα του Αχιλλέα ούτε την έλλειψη του μέτρου, μα άλλες, πιο πολύτιμες στην καθημερινή ζωή, αρετές, όπως η εξυπνάδα, η επιμονή και η καρτερικότητα. Για να πετύχει το σκοπό του στηρίζεται περισσότερο στην εφευρετικότητα του νου του, παρά στη μυϊκή του δύναμη.

15ζ. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά τον γενικό χαρακτήρα του κάθε έργου;

Ο χαρακτήρας της Ιλιάδας είναι πολεμικός, και γι” αυτό μερικές φορές σκληρός, ενώ της Οδύσσειας είναι πιο ήρεμος και ειρηνικός.

16. Πού οφείλονται όλες αυτές οι διαφορές;

Η Ιλιάδα γράφτηκε από τον ποιητή όταν ακόμη ήταν νέος και του άρεσαν οι πόλεμοι και γενικά η έντονη δράση. Τότε ο θεσμός της βασιλείας ήταν ακόμα ισχυρός. Η Οδύσσεια, όμως, γράφτηκε όταν ο ποιητής ήταν γέρος, ώριμος και οπλισμένος με πείρα ζωής. Τότε η βασιλεία άρχισε να αμφισβητείται.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

•  Αποτέλεσμα της εκστρατείας του Μ. Αλέξανδρου:
  – Δημιουργία εκτεταμένου κράτους με πλήθος λαών με διαφορετικές γλώσσες, θρησκείες,     νοοτροπίες & παραδόσεις.
  –  Ο ελληνικός πολιτισμός απλώθηκε στα βάθη της ανατολής.
  – Εφαρμογή καινοτόμου σχεδίου διοίκησης: όχι καταπιεστική άσκηση εξουσίας, αλλά διοίκηση αποδεκτή από τους λαούς.
  Ο Μ. Αλέξανδρος δεν ήθελε να συμπεριφερθεί ως κατακτητής, αλλά ως αγαθός ηγεμόνας.
•  Η πολιτική του Αλέξανδρου:
  * Στρατός : στο στρατό εντάσσονται και Πέρσες.
  * Διοίκηση : διατήρηση διοικητικής διαίρεσης περσικής αυτοκρατορίας.
  * Κοινωνία : ενθάρρυνση μεικτών γάμων.
  * Πολιτισμός: ίδρυση νέων πόλεων – Αλεξάνδρειες.
•  Ο ρόλος των νέων πόλεων:
  – Πόλος έλξης για Έλληνες στρατιώτες και πολίτες από την Ελλάδα και την Μικρά Ασία.
  – Άνθηση ελληνικής παιδείας.
  – Επικράτηση ελληνικού τρόπου ζωής.
• Το έργο του Αλεξάνδρου from vasso76

ΕΝΟΤΗΤΑ 3

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ –
Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

•  336 π.Χ.: ο Αλέξανδρος γίνεται βασιλιάς της Μακεδονίας
  –  Έχει ελληνική παιδεία.
  –  Στοχεύει στη διάδοση του ελληνικού πνεύματος και στη συντριβή της περσικής δύναμης.
  –  Συγκαλεί ξανά το συνέδριο της Κορίνθου εκλέγεται στρατηγός αυτοκράτορας των Ελλήνων.
•  Εκστρατεία εναντίον των Περσών:
  334 π.Χ.: ξεκινά από την Πέλλα με 40 χιλιάδες στρατό.
  Οι μάχες του Αλέξανδρου:
  * μάχη στο Γρανικό 334 π.Χ.: νίκη Αλεξάνδρου,  κυρίαρχος Μ. Ασίας.
  * μάχη στην Ισσό 333 π.Χ.: νίκη Ελλήνων και υποχώρηση Περσών στα ενδότερα.
  * μάχη στα Γαυγάμηλα 331 π.Χ.: συντριβή περσικού στρατού.
  * μάχη στον Υδάσπη 326 π.Χ.: νίκη Μακεδόνων εναντίον Ινδού βασιλιά Πώρου.
  Ο Αλέξανδρος καταλαμβάνει όλες τις μεγάλες περσικές πόλεις: Βαβυλώνα, Σούσα, Περσέπολη, Εκβάτανα.

Πορεία Αλέξανδρου :
• 334 π.Χ. : Πέλλα,  Ελλήσποντος , Γρανικός ποταμός.
• 333 π.Χ. : Φοινίκη , Αίγυπτος : ίδρυση Αλεξάνδρειας.
• 331 π.Χ. : Αίγυπτος =  κέντρο περσικού κράτους.
• 326 π.Χ. : Περσία , Ινδός ποταμός.

– Εδραίωση μακεδονικού κράτους σε όλη την αχανή έκταση του περσικού κράτους.
– Απροθυμία στρατού να ακολουθήσει τον Αλέξανδρο μέχρι το Γάγγη.
– Επιστροφή στα Σούσα και θάνατος Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. στη Βαβυλώνα.