Η ΣΥΓΚΛΗΣΗ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ ΣΕ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΛΧΑ ΤΗΣ ΑΙΤΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ

 

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

 

ΜΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ στ. 63,64,70: Εκφράζει την αιώνια αγωνία του ανθρώπου να διαβλέψει το μέλλον. Ο μάντης (με  τα σημάδια που έστελναν οι θεοί),  ο ιερέα (με τις  μαντικές ικανότητες ) και ο ονειροκρίτης ( με την ερμηνεία των ονείρων που έστελναν οι θεοί)  προέβλεπαν το μέλλον. Ειδικά ο  ορνεοσκόπος  ήταν ο μάντης που μελετούσε  το πέταγμα και το κράξιμο των  άγριων πουλιών (οιωνός =άγριο σαρκοφάγο πουλί).

 

ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΥΚΝΩΣΗ , στ 54:Οι εννέα μέρες πυκνώνονται σε έναν στίχο που δίνει τη χρονική διάρκεια του θανατικού και την απελπιστική κατάσταση των Αχαιών. Έτσι προοικονομείται η πρωτοβουλία του Αχιλλέα. Ο αριθμός 9, ως πολλαπλάσιο του 3, είναι συμβολικός.

 

Η ΣΥΓΚΛΗΣΗ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ ΣΕ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ: Συγκαλείται η συνέλευση από τον Αχιλλέα, αν και  δεν είναι αυτός ο αρχιστράτηγος. Αυτό επιτρέπεται γιατί α)είναι ημίθεος, β) ο ποιητής θέλει να τον παρουσιάσει ως πρόσωπο υπεύθυνο κι όχι μόνο ως πρώτο πολεμιστή και  γ) η Ήρα  τον επιλέγει για να δραστηριοποιηθούν και οι άλλοι αρχηγοί και να βρουν λύση.

 

ΟΙ ΘΕΟΙ:Γίνεται αντιληπτό πως άλλοι από τους θεούς είναι με το μέρος των Τρώων (Απόλλωνας, Αφροδίτη) και άλλοι με το μέρος των Αχαιών (Ήρα, Αθηνά,  Ποσειδώνας).Γενικά, αναμειγνύονται στις υποθέσεις των ανθρώπων.

 

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ: δείχνει ότι α) τιμά τον αρχιστράτηγο (προσφώνηση Ατρείδης), β) η κατάσταση είναι κρισιμότατη, γι’ αυτό προτρέπει  να ερωτηθεί μάντης (ή οποιοσδήποτε μπορεί να μαντεύσει για να σταματήσει το θανατικό),  γ) γνωρίζει πως  η αιτία του κακού είναι ο Απόλλωνας  και δ) πρέπει να εφαρμοστεί  η αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης (προσφορά στον Θεό) για να εξευμενιστεί ο θεός και να γλιτώσουν την οργή  του.

 

ΜΑΝΤΗΣ ΚΑΛΧΑΣ

 

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΛΧΑ (στ. 69-74): Ο ποιητής παρουσιάζει τον μάντη τιμητικά και  μεγαλόπρεπα, θυμίζοντας τον ρόλο που έπαιξε στο ξεκίνημα των πλοίων από την Αυλίδα (αποκάλυψε την ανάγκη θυσίας της  Ιφιγένειας). Η τέχνη του οφείλεται στον Απόλλωνα και είναι καλοπροαίρετος και ειλικρινής

 

Η ΔΙΣΤΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΛΧΑ (στ. 75-84): Ο μάντης ζητά  εγγυήσεις (όρκο) ότι ο Αχιλλέας θα τον προστατέψει γιατί οι αποκαλύψεις του θα βάλουν τη ζωή του σε κίνδυνο. «Ο ανίσχυρος συντρίβεται από τον ισχυρό, ακόμα κι αν λέει την αλήθεια». Το γνωμικό δείχνει πόσο σοφός και διορατικός είναι. Ο Αγαμέμνονας σωπαίνει για να δοθούν οι εγγυήσεις (πρόκειται για οικονομία του έργου για να ακουστεί η προφητεία μέσα σε ήρεμο κλίμα, δίχως ένταση).

 

Η ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΣΤΟΝ ΚΑΛΧΑ (στ. 85-92): Ο Αχιλλέας απτόητος και γεμάτος αυτοπεποίθηση, με αίσθηση υπεροχής δεσμεύεται με όρκο που  αποτελεί ανοιχτή πρόκληση για τον αρχιστράτηγο. Αυτό αποτελεί προσήμανση, γιατί μας προϊδεάζει για όσα θα ακολουθήσουν (σύγκρουση με Αγαμέμνονα). Και πάλι ο Αγαμέμνονας δεν αντιδρά, περιμένοντας την αποκάλυψη (οικονομία έπους).

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΚΑΛΧΑ (στ. 93-101):

Ο μάντης αναιρεί με  το σχήμα άρσης-θέσης (στ. 94-95)τα άστοχα ερωτήματα που διατύπωσε ο Αχιλλέας στον στ. 66.Έπειτα ο μάντης προτείνει και λύση (επιστροφή Χρυσηίδας χωρίς λύτρα και με προσφορά  εκατόμβης).Τέλος διατυπώνει επιφύλαξη για τον εξευμενισμό του Απόλλωνα γιατί η προσβολή στον ιερέα Χρύση ήταν μεγάλη (στ. 101).

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

 

Η άρση –θέση είναι σχήμα λόγου, στο οποίο πρώτα λέγεται τι δεν είναι κάτι (ή τι δε συμβαίνει) και αμέσως μετά τι είναι (ή τι συμβαίνει)

.

Άστοχα λέγονται τα ερωτήματα που δεν στοχεύουν στη διερεύνηση της αλήθειας με την αναμονή κάποιας καταφατικής ή αρνητικής απάντησης, αλλά απορρίπτονται ένα – ένα, για να διατυπωθεί στο τέλος έντονα η αλήθεια. (βλέπε κατηγορία «Σχήματα λόγου στη λογοτεχνία»)

 

Η ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ: Υπάρχει καθυστέρηση στην αποκάλυψη της αιτίας του λοιμού για να προετοιμαστεί η σύγκρουση Αχιλλέα- Αγαμέμνονα,  και να αυξηθεί η αγωνία των θεατών. Επιβράδυνση αποτελούν τα ακόλουθα στοιχεία :

• Ο αναλυτικός λόγος Αχιλλέα και άστοχα ερωτήματα.
• Η μεγαλόπρεπη παρουσίαση του Κάλχα.
• Ο δισταγμός του Κάλχα.
• Η δέσμευση του Αχιλλέα με όρκο.
• Η προφητεία του Κάλχα με αναίρεση των άστοχων ερωτημάτων.

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ

1. Ποια είναι τα αρχαιότερα έργα της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας που μας παραδόθηκαν ολόκληρα ;

Η Ιλιάδα μαζί με την Οδύσσεια αποτελούν τα αρχαιότερα έπη, όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και    της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που μας παραδόθηκαν ολόκληρα.

2. Πότε γίνεται η σύνθεση των ομηρικών επών;

Τα έπη τοποθετούνται χρονικά στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ. Η σύνθεση της Ιλιάδας προηγείται της Οδύσσειας και τοποθετείται γύρω στο 750 π.Χ.

3. Ποια είναι η έκταση της Ιλιάδας συγκριτικά με την Οδύσσεια, και πώς δηλώνονται οι ραψωδίες της;

Η έκταση της Ιλιάδας είναι κατά 3.500 στίχους περίπου μεγαλύτερη από την Οδύσσεια, δηλαδή 15.693  στίχοι, και χωρίζεται, όπως και εκείνη, σε 24 ραψωδίες, όσα και τα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου. Οι ιλιαδικές ραψωδίες δηλώνονται με ένα κεφαλαίο γράμμα (ενώ της Οδύσσειας με μικρό).

4. Πότε συντέθηκε η Ιλιάδα και σε ποια εποχή συνέβησαν τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται;

Η Ιλιάδα συντέθηκε τον 8ο αιώνα (γεωμετρικά χρόνια) αλλά  αναφέρεται σε αναμνήσεις μιας άλλης εποχής, της μυκηναϊκής, στο τέλος της οποίας έγινε ο Τρωικός πόλεμος (12ος αιώνας π.Χ.). Αναφέρεται δηλαδή σε ένα ένδοξο παρελθόν γεμάτο ηρωικές πράξεις.

5. Γιατί η Ιλιάδα δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ιστορική πηγή για τον αιώνα στον οποίο αναφέρεται ( δηλαδή τον 12^ο αιώνα π.Χ.) ; Για ποια εποχή μας δίνει περισσότερες πληροφορίες;

Α) Επειδή ο ποιητής αναπαριστά μιαν εποχή πολύ πιο μακρινή από τη δική του (ο Τρωικός πόλεμος είχε γίνει 400 χρόνια πριν), απεικονίζει μέσα στο έργο του τον κόσμο της δικής του εποχής (γεωμετρικά χρόνια, 8ος αιώνας π.Χ.). Γι’ αυτό θα δούμε ότι οι συνήθειες, οι αντιλήψεις, οι θεσμοί και τα υλικά που χρησιμοποιούν οι ιλιαδικοί ήρωες ήταν γνωστά στην εποχή του ποιητή αλλά όχι και στο μυκηναϊκό άνθρωπο.

Β) Επειδή, επίσης, δεν είναι λίγες οι φορές που ο ποιητής προσθέτει  και στοιχεία εντελώς φανταστικά και εξωπραγματικά.

Άρα δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε την Ιλιάδα ως ιστορική πηγή για τον αιώνα στον οποίο αναφέρεται. Αντίθετα, λόγω των πολλών αναχρονισμών, δίνει περισσότερες πληροφορίες για την εποχή κατά την οποία συντέθηκε (γεωμετρικά χρόνια 8ος αιώνας).

Η Ιλιάδα, λοιπόν, χρησιμοποιεί την ιστορία ως πηγή έμπνευσης αλλά δεν είναι ιστορία.

6. Ποιο είναι το θέμα της Ιλιάδας;

Το θέμα αποκαλύπτεται στον ακροατή του έπους από τους πρώτους κιόλας στίχους. Στο πρωτότυπο κείμενο η πρώτη λέξη είναι μῆνις (= θυμός, οργή). Αυτό είναι και το θέμα του έπους, η οργή δηλαδή του Αχιλλέα μετά τη σύγκρουσή του με τον αρχιστράτηγο των Αχαιών, Αγαμέμνονα.

7. Πώςπροκλήθηκε η «μῆνις»;

Ο θυμός (η μῆνις) του Αχιλλέα προκλήθηκε με αφορμή τη μοιρασιά των λαφύρων. Συγκεκριμένα, ο Αγαμέμνονας είχε πάρει ως γέρας (= πολεμικό λάφυρο) τη Χρυσηίδα, κόρη του ιερέα του Απόλλωνα Χρύση. Έπειτα από παράκληση του Χρύση, ο Απόλλωνας έστειλε λοιμό (=κολλητική ασθένεια) στο στρατόπεδο των Αχαιών, για να τους τιμωρήσει για την αρπαγή της Χρυσηίδας. Έτσι ο Αγαμέμνονας υποχρεώθηκε να επιστρέψει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της. Απαίτησε όμως να πάρει αυθαίρετα ως λάφυρο τη Βρισηίδα, που ήταν το γέρας του Αχιλλέα. Το γεγονός αυτό προσέβαλε τον Αχιλλέα, που σε μια έκρηξη θυμού και ύστερα από μια έντονη σύγκρουση αποφασίζει να αποχωρήσει από τον πόλεμο μαζί με τους Μυρμιδόνες (=στρατιώτες του). Ο Αχιλλέας επανέρχεται στη μάχη μόνο προς το τέλος του πολέμου, όταν ο Έκτορας σκότωσε το φίλο του Πάτροκλο και αυτός, διψασμένος για εκδίκηση, θέλει να σκοτώσει το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων.

8. Ποια η πρωτοτυπία του Ομήρου; Γιατί το έργο ονομάστηκε Ιλιάδα και όχι Αχιλληίς;

Η μῆνις του Αχιλλέα αποτελεί την αφετηρία και το κύριο θέμα της Ιλιάδας. Η πρωτοτυπία του Ομήρου είναι ότι γύρω από αυτό το θέμα, το οποίο αποτελεί μόνο ένα επεισόδιο του δέκατου χρόνου της πολιορκίας της Τροίας, καταφέρνει να παρουσιάσει τους αγώνες των Ελλήνων γύρω από το Ίλιον (άλλη ονομασία της Τροίας), στη διάρκεια της δεκάχρονης πολιορκίας, γεγονός που δικαιολογεί και την ονομασία του έπους, Ιλιάδα και όχι Αχιλληίδα!

9. Ποιο είναι συνοπτικά το θέμα και ποιο το περιεχόμενο της Ιλιάδας;

Το θέμα της Ιλιάδας  είναι η μῆνις του Αχιλλέα, ενώ το περιεχόμενό της είναι ο δεκάχρονος πόλεμος των Αχαιών στην πεδιάδα της Τροίας (Τρωικός πόλεμος). Η μῆνις του Αχιλλέα δίνει αφορμή στον ποιητή να μας παρουσιάσει αυτόν τον πόλεμο.

10. Με ποιο τρόπο περιγράφει ο ποιητής τον δεκάχρονο πόλεμο;

Ο ποιητής δεν περιγράφει τον δεκάχρονο πόλεμο από την αρχή, αλλά αποσπά από τα δέκα χρόνια μια μικρή χρονική περίοδο που καλύπτει 51 ημέρες, πριν από την άλωση της Τροίας. Το έπος τελειώνει με το θάνατο και τον ενταφιασμό του Έκτορα, του βασικού υπερασπιστή της Τροίας. Η συνέχεια (άλωση και καταστροφή της Τροίας, αιχμαλωσία των μελών της βασιλικής οικογένειας κτλ.) παρουσιάζεται σε άλλα έπη.

11. Πώς καταφέρνει ο ποιητής να παρουσιάσει δέκα χρόνια πολέμου μέσα σε 51 μέρες;

Οι 51 αυτές ημέρες είναι το χρονικό παρόν του έπους. Μέσα σ’ αυτό όμως γίνονται:

α)αναφορές στο παρελθόν με αναδρομές στα περασμένα και ένθετες διηγήσεις (εγκιβωτισμούς) παλαιών γεγονότων,

β)προαναγγελίες για το μέλλον.

12. Ποιες ήταν οι αιτίες των δεινών των Αχαιών; 
Η μῆνις  του Αχιλλέα, σε συνδυασμό με την απόφαση του Δία να ικανοποιήσει τον ήρωα βοηθώντας τους Τρώες (Διός βουλή), έπειτα από παράκληση της μητέρας του Θέτιδας, υπήρξε γενεσιουργός αιτία πολλών δεινών για τους Αχαιούς.

13. Πώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα μετά τηνμῆνιν του Αχιλλέα ;

Η αποχή του ισχυρότερου Αχαιού, δηλαδή του Αχιλλέα από τη μάχη είχε ως συνέπεια οι Τρώες, με τη βοήθεια του Δία, να προβάλουν αποφασιστική αντίσταση και να σημειώσουν σημαντικές νίκες, που οδήγησαν στην επιμήκυνση του πολέμου. Βέβαια, υπήρχαν και άλλοι σημαντικοί ήρωες που  πραγματοποιούν σπουδαία κατορθώματα (αριστείες) στο πεδίο της μάχης όσο λείπει ο Αχιλλέας. Παρ’ όλες όμως τις παροδικές επιτυχίες των Αχαιών, οι Τρώες με τον ισχυρό πολέμαρχό τους, τον Έκτορα, είχαν την πρωτοβουλία στον πόλεμο, γιατί αυτόν τον τελευταίο μόνο ο Αχιλλέας μπορούσε να τον αντιμετωπίσει. Όταν όμως ο ήρωας, μετά το φόνο του Πάτροκλου από τον Έκτορα, συμφιλιώνεται με τον Αγαμέμνονα και παίρνει και πάλι μέρος στον πόλεμο, σκοτώνει το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων, οπότε η ζυγαριά γέρνει και πάλι προς το μέρος των Αχαιών και η άλωση της Τροίας φαίνεται να πλησιάζει. Αυτήν όμως δε θα τη διηγηθεί ο Όμηρος στην Ιλιάδα.

14. Τι ήταν οι αριστείες;

Ήταν τα σπουδαία κατορθώματα που πραγματοποιούσαν οι ήρωες στο πεδίο της μάχης.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΙΛΙΑΔΑΣ – ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

15α. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά το ύφος και πού οφείλονται;

Η Ιλιάδα έχει δραματική πυκνότητα  που οφείλεται στο νεαρό της ηλικίας του ποιητή, ενώ το η Οδύσσεια  έχει αφηγηματικό ύφος που  ταιριάζει καλύτερα σε ένα έργο των γηρατειών. Η διαφορά όμως του ύφους οφείλεται ακόμη στο διαφορετικό θέμα του κάθε έργου.

15β. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά το θέμα; 

Η Οδύσσεια μοιάζει με ναυτικό παραμύθι σε παράξενους τόπους με εξωπραγματικά όντα (Κύκλωπες, Σειρήνες κτλ.). Αντίθετα, το παραμυθένιο στοιχείο λείπει από την Ιλιάδα. Η δράση εντοπίζεται σε έναν πραγματικό κόσμο, απαλλαγμένο από τέρατα και φανταστικές περιπέτειες.

15γ. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά την  πολιτική κατάσταση;

Η Οδύσσεια καθρεφτίζει κοινωνικά μια νεότερη εποχή, όταν ο θεσμός της βασιλείας πλέον παρακμάζει, ενώ στην Ιλιάδα βρίσκεται στην ακμή του. Η Οδύσσεια περιγράφει τη γέννηση της πόλης με συμβούλια που έχουν αποφασιστικό ρόλο δίπλα στο βασιλιά. Στο βασίλειο των Φαιάκων, λειτουργεί μια συνέλευση γερόντων, όπως αντίστοιχα στην Ιθάκη υπάρχει  η συνέλευση του λαού.  Είναι φανερό ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο μετάβασης από τη βασιλεία με την απόλυτη εξουσία σε μια νεότερη εποχή με τη δημιουργία συμβουλίων που αντιπροσωπεύουν τον λαό.

15δ. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά την κοινωνική τάξη των ηρώων;

Στην Ιλιάδα οι ήρωες ανήκουν στην αριστοκρατική τάξη, ενώ στην Οδύσσεια οι ήρωες ανήκουν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και ακούγονται οι απόψεις και οι πόθοι των κατώτερων τάξεων (π.χ. των δούλων). Στις στρατιωτικές συνελεύσεις της Ιλιάδας, όπου αποφασίζονται τα διάφορα ζητήματα, οι απλοί στρατιώτες ακούνε, αλλά αρκούνται στο να επευφημήσουν.

15ε. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά τους θεούς; 

Οι θεοί που γνωρίσαμε στην Οδύσσεια δεν είναι τόσο εγωιστές και άδικοι, όπως στην Ιλιάδα: στο νεότερο έπος έχει αρχίσει να καθιερώνεται στον Όλυμπο κάποια ηθική τάξη. Είναι βέβαια και οι θεοί της Οδύσσειας γεμάτοι πάθη, μα δεν έχουν την πρωτογονη εκρηκτικότητα που θα συναντήσουμε στους θεούς της Ιλιάδας οι οποίοι έχουν ανθρώπινες διαστάσεις και η συμπεριφορά τους ελάχιστα διαφέρει από αυτήν των ανθρώπων.

15στ. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά τους δύο κεντρικούς ήρωες; 

Ο Οδυσσέας δεν έχει την ορμητικότητα του Αχιλλέα ούτε την έλλειψη του μέτρου, μα άλλες, πιο πολύτιμες στην καθημερινή ζωή, αρετές, όπως η εξυπνάδα, η επιμονή και η καρτερικότητα. Για να πετύχει το σκοπό του στηρίζεται περισσότερο στην εφευρετικότητα του νου του, παρά στη μυϊκή του δύναμη.

15ζ. Ποιες είναι οι διαφορές Ιλιάδας – Οδύσσειας όσον αφορά τον γενικό χαρακτήρα του κάθε έργου;

Ο χαρακτήρας της Ιλιάδας είναι πολεμικός, και γι” αυτό μερικές φορές σκληρός, ενώ της Οδύσσειας είναι πιο ήρεμος και ειρηνικός.

16. Πού οφείλονται όλες αυτές οι διαφορές;

Η Ιλιάδα γράφτηκε από τον ποιητή όταν ακόμη ήταν νέος και του άρεσαν οι πόλεμοι και γενικά η έντονη δράση. Τότε ο θεσμός της βασιλείας ήταν ακόμα ισχυρός. Η Οδύσσεια, όμως, γράφτηκε όταν ο ποιητής ήταν γέρος, ώριμος και οπλισμένος με πείρα ζωής. Τότε η βασιλεία άρχισε να αμφισβητείται.

 

ΡΟΛΟΣ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΠΑΡΗ-ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΚΑΙ ΤΕΙΧΟΣΚΟΠΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Α)Μας δίνεται η εντύπωση ότι ο πόλεμος αρχίζει τώρα (αν και είμαστε στον 10^οχρόνο), μιας κι ο στόχος του Ομήρου  είναι να παρουσιάσει τον 10χρονο πόλεμο στο κάστρο του Ιλίου.

Β) Δίνεται πληροφόρηση για κάποιους σημαντικούς αρχηγούς των Αχαιών από  την Ελένη που τους γνωρίζει πολύ καλά.

Δ) Ξαναζωντανεύει στη μνήμη των ακροατών η αρπαγή της Ελένης.

Ε) Χρησιμοποιείται για μια ακόμη φορά η αρπαγή της Ελένης ως κίνητρο για τον Τρωικό πόλεμο.

Στ) Όλη η σκηνή αποτελεί επιβράδυνση.

 

ΡΟΛΟΣ  ΥΦΑΝΤΟΥ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ

Α) Αποδεικνύει την ηρεμία και την έμπνευση της Ελένης, ενώ πολεμούν οι Τρώες με τους Έλληνες για το χατίρι της και μάλιστα  τη στιγμή που θα μονομαχήσουν ο Μενέλαος και ο Πάρης.

Β) Φαίνεται η περηφάνια  και η αυτοπεποίθησή της για την ομορφιά της (σχεδιάζει στο υφαντό τον πόλεμο που γίνεται για χάρη της).

 

ΥΦΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ (στ.125-128)

Κατείχε σημαντική θέση στην οικιακή οικονομία. Η τέχνη αυτή συναντάται στα βάθη της προϊστορίας. Οι ηρωίδες των ομηρικών επών, η Πηνελόπη, η Κίρκη, η Καλυψώ, η Χρυσηίδα, οι γυναίκες των Φαιάκων και η Ελένη έχουν ως κύρια ενασχόληση την υφαντική. Η υφαντική ήταν εικαστική τέχνη  και αποτελούσε ασχολία των γυναικών της αριστοκρατικής τάξης. Ενώ προετοιμάζεται η μονομαχία, η Ελένη υφαίνει.

 

ΕΚΦΡΑΣΗ (στ. 125-128 )

Η περιγραφή ενός έργου των εικαστικών τεχνών (πραγματικού ή φανταστικού) είναι γνωστή με τον όρο «έκφραση».

 

Ο ΕΡΧΟΜΟΣ ΤΗΣ ΙΡΙΔΑΣ (με τη μορφή της Λαοδίκης-μεταμόρφωση/ενανθρώπιση)

Δείχνει την αγάπη της οικογένειας του Πάρη προς την Ελένη (φαίνεται από την προσφώνηση «γλυκιά μου»).

Ξεσηκώνει την Ελένη να δει το θέαμα  με την εικόνα των ετοιμοπόλεμων Ελλήνων και Τρώων.

Ενημερώνει για την απόφαση της  μονομαχίας Πάρη- Μενελάου.

Γεμίζει την Ελένη με λαχτάρα για τον πρώτο της άνδρα και νοσταλγία για την πατρίδα και τους γονείς της.

 

ΟΙ ΠΡΩΤΟΓΕΡΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΤΡΟΙΑΣ

Μαγεύονται από την ομορφιά της παρόλο που τα παιδιά τους σκοτώνονται για χάρη της και οι ίδιοι είναι αλλοεθνείς.

Μας κάνουν να φανταζόμαστε την ομορφιά της από τον θαυμασμό που τους προκαλεί.

Ομολογούν ότι  δικαιολογημένα έγινε ο πόλεμος για χάρη της.

Προσγειώνονται  ρεαλιστικά με την ευχή  αυτή να γυρίσει στη Σπάρτη και να μην υποστούν άλλα δεινά εξαιτίας της.

 

Η ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΕΛΕΝΗΣ ΠΡΙΑΜΟΥ

Δείχνει ξανά (μετά την Ίριδα-Λαοδίκη) την αποδοχή της Ελένης από τους ανθρώπους του παλατιού.

Αποδεικνύει ότι την έχουν απαλλάξει από τις ευθύνες για τα δεινά (οι θεοί ευθύνονται).

Δείχνει τον σεβασμό της Ελένης προς τον Πρίαμο αλλά και την οικειότητα –τρυφερότητα («γλυκέ πεθερέ μου»).

Φανερώνει την ενοχή, την πίκρα και τη μετάνοια της Ελένης καθώς και τη νοσταλγία για τη μοναχοκόρη της (σα να βρισκόμαστε στο πρώτο έτος του πολέμου).

Δίνει την ευκαιρία στον Πρίαμο και στους ακροατές να πληροφορηθούν  για τους ηγέτες του αχαϊκού στρατού.

 

ΔΟΜΗ ΛΟΓΩΝ ΕΛΕΝΗΣ

α) Αναφορά προσωπικών της ενοχών.

β)Παρουσίαση σημαντικότερων Αχαιών.

γ) Αναφορά στους αδερφούς της.

 

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΑΧΑΙΩΝ

ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ: κραταιός (πανίσχυρος βασιλιάς) με στρατό πιο  πολυάριθμο από  τον στρατό του Πριάμου στον πόλεμο κατά των Αμαζόνων, καλός βασιλιάς, ανδρείος πολεμάρχος (αρχηγός στον πόλεμο) .

ΟΔΥΣΣΕΑΣ: πανούργος, εύστροφος από την Ιθάκη.

ΜΕΝΕΛΑΟΣ : παρουσιάζεται συγκριτικά με τον Οδυσσέα μέσα από τα λόγια του Αντήνορα. Είναι και οι δύο συνετοί. Ο Μενέλαος είναι όμως πιο εντυπωσιακός στη σωματική διάπλαση ενώ ο Οδυσσέας  δεινότατος ρήτορας (παρομοίωση των λόγων του με την πυκνότητα και την απαλότητα των χιονόψιχων) .

ΑΙΑΝΤΑΣ ΚΑΙ  ΙΔΟΜΕΝΕΑΣ: η Ελένη ονομάζει τον πρώτο στύλο των Αχαιών και  παρομοιάζει τον δεύτερο με θεό.

Η ΕΛΕΝΗ ΑΠΟΖΗΤΑ ΤΑ ΑΔΕΡΦΙΑ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥΔΕΥΚΗ: Ανήσυχη και γεμάτη ενοχές, αναρωτιέται μήπως λόγω της ντροπής τους για εκείνη  αποφεύγουν τη μάχη (επική ειρωνεία).

 

ΡΟΛΟΣ ΕΛΕΝΗΣ ΣΤΑ ΤΕΙΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΕΠΟΥΣ 

α) Έρχεται στο προσκήνιο η ομορφιά της που αποτέλεσε την  αιτία του τρωικού πολέμου.  Η ομορφιά της σχολιάζεται  από τους πρωτογέροντες.

β) Η ίδια παρουσιάζει στον Πρίαμο τις  πιο ηγετικές φυσιογνωμίες του ελληνικού στρατού.

γ) Φανερώνεται πως η Ελένη  νιώθει τύψεις για την πράξη της και νοσταλγία για το σπίτι και τα αγαπημένα της πρόσωπα.

δ) Από τα τείχη θα παρακολουθήσει τη μονομαχία Πάρη – Μενελάου.

ε) Την ώρα της  μονομαχίας  θα βρίσκεται ψηλά στα τείχη, σε κοινή θέα,  ως βραβείο για τον νικητή.

στ) Γενικά  σκηνή αποτελεί επιβράδυνση.

 

ΗΘΟΣ ΕΛΕΝΗΣ

Φαίνεται ήπια, συμπαθής σε όλη την οικογένεια, προκομμένη  επιδέξια, χρυσοχέρα  (υφαίνει και κεντά), περήφανη για τον πόλεμο που προκάλεσε η ομορφιά της (θέμα υφαντού), θαρραλέα (άνετη μπροστά στους πρωτόγερους), συντετριμμένη και μετανιωμένη για τα δεινά που έφερε στους Τρώες, περήφανη για την καταγωγή της.

 

ΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΡΙΑΜΟΥ

Αρχοντικός, ευγενικός τρυφερός προς την Ελένη, γεμάτος θαυμασμό για τους ηγέτες των Αχαιών.

 

ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΕ ΑΝΔΡΕΣ ΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Συνοδεύονται από υπηρέτριες, σκεπάζουν τα μάγουλά τους με το μαντίλι.

 

ΕΠΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ

Στους στίχους 243-244, υπάρχει επική ειρωνεία, γιατί  η Ελένη αγνοεί τον θάνατο των αδερφών της Διόσκουρων, πράγμα που γνωρίζει ο Όμηρος και εμείς.

 

 

 

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Στο στίχο 205 και μετά γίνεται αναφορά στην αποστολή του Μενέλαου και του Οδυσσέα στην Τροία, στην αρχή του πολέμου, για την επίλυση των διαφορών με διαπραγματεύσεις. Πρόκειται  για διπλωματική ενέργεια. Διπλωματία είναι η ιδιαίτερη τέχνη που εφαρμόζει ένας διπλωμάτης για να πετύχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στην εξωτερική πολιτική του κράτους. Η διπλωματία ασκούνταν στην αρχαιότητα με τη μορφή εκτάκτων απεσταλμένων που είχαν ειδική αποστολή. Σήμερα, ο ρόλος της διπλωματίας είναι πολύ σημαντικός στις διεθνείς σχέσεις, γιατί ρυθμίζονται ομαλά οι οικονομικές, στρατιωτικές κ.λπ. σχέσεις μεταξύ των κρατών.

 

ΛΗΔΑ

Κόρη του βασιλιά Θέστιου της Αιτωλίας. Παντρεύτηκε τον Τυνδάρεω, βασιλιά της Σπάρτης. Η ομορφιά της γοήτευσε το Δία, που μεταμορφωμένος σε κύκνο ενώθηκε με αυτήν. Όταν ο Δίας πλάγιασε με τη Λήδα παίρνοντας τη μορφή του κύκνου, την ίδια νύχτα που εκείνη βρέθηκε ερωτικά με τον Τυνδάρεω, από τον Δία γεννήθηκε ο Πολυδεύκης και η Ελένη, από τον Τυνδάρεω ο Κάστορας και η Κλυταιμνήστρα.  Η Λήδα αυτοκτόνησε, μην μπορώντας να αντέξει την ντροπή για τα καμώματα της κόρης της, της Ελένης, που είχε εγκαταλείψει τον άντρα της –όπως νόμιζαν όλοι οι θνητοί– για χάρη του Πάρη.

ΟΙ ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΙ (> Διός+Κούροι)

Ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, ήταν παιδιά (δίδυμα) του Δία και της Λήδας και αδέρφια της ωραίας Ελένης. Ήταν θεοί του φωτός και προσωποποιούσαν για τους Έλληνες την εντιμότητα, τη γενναιοψυχία, την τόλμη, την ευγένεια και την αρετή. Ήταν προστάτες των καραβιών και των ναυτικών. Οι Έλληνες τους λάτρευαν και τους τιμούσαν σαν θεούς, ενώ συχνά ζητούσαν από αυτούς συμπαράσταση και βοήθεια στις δύσκολες ώρες. Ήταν οι προστάτες και σωτήρες των θνητών.

Οι Σπαρτιάτες τους είχαν σε περίοπτη θέση όσον αφορά τη λατρεία. Επίσης, όταν βαδίζανε να συναντήσουν τον εχθρό τραγουδούσαν έναν παιάνα προς τιμή των Διοσκούρων.

Τα δύο αδέλφια έτρεφαν μεγάλη αγάπη ο ένας για τον άλλον. Όταν σε μια σύγκρουση σκοτώθηκε ο Κάστορας, ο Δίας προσέφερε στον Πολυδεύκη την αθανασία. Ο Πολυδεύκης δέχτηκε, με τον όρο να μοιραστεί το δώρο του Δία με τον αδελφό του. Ο Δίας το δέχτηκε και, γι’ αυτό, ο καθένας από τους δύο βρίσκεται τη μια μέρα στον Κάτω Κόσμο και την άλλη στον Όλυμπο.

 

ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΜΕ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΟ ΣΚΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ:

 

Α) 494-533:Δέηση Θέτιδας στον Δία και υπόσχεση Δία για δικαίωση Αχιλλέα  (Όλυμπος, συμμετέχουν μόνο οι δυο τους)

Β) Α534-537: Η  είσοδος Δία στην αίθουσα του θρόνου (πρωταγωνιστεί ο Δίας και συμμετέχουν όλοι οι άλλοι  θεοί).

Γ) 537-571:Ο έντονος διάλογος Δία –Ήρας (πρωταγωνιστούν ο Δίας και η Ήρα, ενώ οι άλλοι θεοί παρακολουθούν)

Δ) 572-595:Συμφιλιωτική παρέμβαση Ηφαίστου (κεντρικό πρόσωπο ο Ήφαιστος, σε δεύτερο πλάνο ο Δίας και η Ήρα και σε τρίτο πλάνο οι άλλοι θεοί).

Ε) 596-612:Συμφιλιωτικό συμπόσιο θεών(πρωταγωνιστεί ο Ήφαιστος ως οινοχόος, ο Απόλλωνας με τις μούσες και συμμετέχουν όλοι οι άλλοι θεοί ως συνδαιτημόνες).

 

ΙΚΕΣΙΑ ΘΕΤΙΔΑΣ (494-517)

 

ΤΥΠΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:

 Στάση: Γονατίζει, ακουμπά αριστερό χέρι στα γόνατα και δεξί στην  άκρη της γενειάδας.

Δομή: προσφώνηση, υπαινιγμός στην ευεργεσία, αίτημα.

ΔΙΝΕΙ ΕΜΦΑΣΗ:

Στη διπλή αδικία που έχει υποστεί ως θεά, αφού παντρεύτηκε θνητό και ως μητέρα, αφού ο γιος της θα ζήσει λίγο.

Στην αποκατάσταση της τιμής του γιου της και τη δικαίωσή του. (506-511 τίμησε, ατίμασε, δικαίωσε, δικαιώσουν)

ΕΠΙΜΕΝΕΙ ΣΤΗΝ ΙΚΕΣΙΑ: Ο Δίας διστάζει γι΄ αυτό του υπενθυμίζει την αδικία.

 

ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗ ΔΙΑ (518-531):

Το δίλημμα του Δία: από τη μια  είναι η υποχρέωση που έχει  απέναντι στη Θέτιδα και από την άλλη ο φόβος για τις αντιδράσεις της Ήρας (προσήμανση) που προστατεύει τους Αχαιούς και  ζηλεύει τη Θέτιδα. Τελικά συγκατανεύει με το κεφάλι  για να μη νιώσει η Θέτιδα ακόμα πιο μειωμένη ως θεά.

 

ΠΡΩΤΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΗΡΑΣ  ΜΕ ΣΥΓΚΡΑΤΗΜΕΝΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ (537-544) 

Η Ήρα καχύποπτη, ζηλιάρα, κατασκοπεύει τον Δία. Αρχικά του μιλάει πειραχτικά. Ωστόσο, είναι φανερή η εριστική της διάθεση, εκφράζει παράπονα και κατηγορίες (δολιότητα, πανουργία). Μιλά με διπλωματικό και ίσως υποκριτικό τρόπο (προσποιείται ότι δεν ξέρει ποια θεά συνάντησε ο Δίας).

 

ΠΡΩΤΗ ΝΗΦΑΛΙΑ -ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΔΙΑ (546-551) (:

Ο Δίας προσπαθεί να συγκρατηθεί και να φανεί ήρεμος με ήπιους τόνους και ευγενικά. Επειδή δεν μπορεί να διαψεύσει την Ήρα, επικαλείται το δικαίωμά του να κρατά για τον εαυτό του κάποιες σκέψεις. Τέλος, για να την κολακεύσει, της τονίζει ότι πρώτη θα μαθαίνει όσα πρέπει να γίνουν γνωστά.

 

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΗΡΑΣ ΜΕ ΘΑΡΡΟΣ  (553-560):

ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΗ: καλόβολη και ανεκτική δεν του υποβάλλει ερωτήσεις (η πραγματικότητα, βέβαια , την διαψεύδει).

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ: λέει ανοιχτά και απερίφραστα ότι είδε τη Θέτιδα να τον ικετεύει.

ΥΠΟΨΙΕΣ – ΦΟΒΟΙ: Φοβάται μήπως η Θέτιδα παρασύρει τον Δία και χάνουν οι Αχαιοί. Τονίζει πως στόχος της είναι να προστατέψει τον Δία που πάντα ήταν με το μέρος των Αχαιών. Στην πραγματικότητα, αυτό θα δυσκόλευε τη θέση της ίδιας η οποία προστατεύει και κάνει τα πάντα για τους Αχαιούς.

 

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΠΕΙΛΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ  ΚΑΙ ΑΥΤΑΡΧΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΔΙΑ (562-568)

Η Ήρα έβγαλε τον Δία από τα όρια αυτοσυγκράτησης. Τώρα ορθώνεται ένας πανίσχυρος θεός, αυταρχικός και απειλητικός.  Την κατηγορεί για καχυποψία, που  του προκαλεί  το μίσος, επιβεβαιώνει το φόβο της λέγοντας ότι θα κάνει ό, τι του αρέσει, της υποδεικνύει τη σιωπή και την υποταγή απειλώντας τη με ξυλοκόπημα.

Ο Δίας βρίσκεται σε αδιέξοδο αφού δεν μπορεί να τη διαψεύσει και  από ψύχραιμη άμυνα περνάει στην επίθεση με όπλα τη σωματική δύναμη ως άνδρας και την παντοδυναμία ως θεός. Κάνει δηλαδή επίδειξη δύναμης.

Η απειλή του ξυλοδαρμού δίνει γραφικότητα στη σκηνή αλλά δείχνει και το ρόλο του Δία: αυταρχικός μονάρχης που τον τρέμουν ακόμα και οι θεοί, αλλά  και αυταρχικός σύζυγος που απαιτεί συμμόρφωση.

 

Η ΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΚΑΙ Η ΠΛΟΚΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Η πορεία των γεγονότων τώρα θα αλλάξει. Από εδώ και πέρα  ο μύθος θα εξελίσσεται  σύμφωνα με την υπόσχεση του Δία στην Θέτιδα. Αυτό είναι προοικονομία για όσα θα ακολουθήσουν: οι Αχαιοί θα υποστούν τις συνέπειες καθώς θα πιεστούν από τους Τρώες. Βέβαια ο πόλεμος τελικά θα λήξει με ήττα των Τρώων γιατί αυτό είναι το σχέδιο του ποιητή (επική οικονομία).

Από εδώ και πέρα οι θεοί σύζυγοι θα είναι αντίπαλοι.

Φαίνεται η ιεραρχία  στη ζωή των ολύμπιων θεών.

 

ΣΥΜΦΙΛΙΩΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΗΦΑΙΣΤΟΥ (574-595):

Ο Ήφαιστος παίζει τον ρόλο του διαμεσολαβητή. Και με λεπτούς χειρισμούς επαναφέρει τους θεούς στη μακαριότητά τους.

Α) Επιπλήττει με διακριτικότητα και τους δύο θεούς-γονείς που μαλώνουν και ταράζουν τη χαρά του θεϊκού γεύματος.

Β) Συμβουλεύει τη μητέρα του (να μη χαλά την καρδιά του πατέρα, να τον καλοπιάνει και να κάνει υπομονή.

Γ) Υπενθυμίζει τι έπαθε ο ίδιος από τον Δία στο παρελθόν (αναδρομική αφήγηση επιβράδυνση)

Είναι εύρημα του ποιητή   το ότι ο Δίας πέταξε τον Ήφαιστο από τον Όλυμπο. Στην πραγματικότητα η Ήρα τον είχε πετάξει επειδή ντρεπόταν γι΄ αυτόν,  μιας και γεννήθηκε κουτσός.

 

ΚΩΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΟΝ ΡΟΛΟ ΤΟΥ ΗΦΑΙΣΤΟΥ

Η μικρή παρέκβαση  με το προσωπικό του παράδειγμα, χαλαρώνει την ένταση της ατμόσφαιρας και φέρνει την εύθυμη διάθεση στο τραπέζι των θεών.

Το κωμικό στοιχείο το περιέχουν οι  δύο κινητικές εικόνες  (του Δία που εκσφενδονίζει τον γιο του και του Ηφαίστου που διαγράφει τον ουρανό).

Κωμική είναι και η εικόνα του Ήφαιστου ως  οινοχόου, γιατί δεν ταιριάζει σε έναν θεό να κάνει τον υπηρέτη. Επίσης πρέπει να ήταν αστείο και το βάδισμά του ( αφού είναι κουτσός).

 

ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

Σήμερα αντιμετωπίζονται με σεβασμό από την πολιτεία και την κοινωνία και θεσπίζονται νόμοι για τα δικαιώματά τους.  Σε άλλες εποχές  (και στην ομηρική) αντιμετωπίζονταν περιφρονητικά, περιπαικτικά και ειρωνικά και χρησιμοποιούνταν για αυτά προσβλητικοί χαρακτηρισμοί.

 

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΗΦΑΙΣΤΟΥ

Αποκαταστάθηκε η μακαριότητα (ευτυχία των θεών).  Η χαλάρωση επισφραγίστηκε με το χαρούμενο συμπόσιο. Άρα η ανεμελιά και η μακαριότητα είναι πάγια (σταθερή) για τους θεούς.

 

ΣΤΑΣΗ ΗΦΑΙΣΤΟΥ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΝ ΔΙΑ

Δεν τολμά να του μιλήσει, τον κολακεύει, φοβάται την οργή του, αναγνωρίζει την παντοδυναμία του, αναγνωρίζει το δικαίωμά του να φέρεται με βία, και την υποχρέωση των άλλων να τον υπομένουν. Πρόκειται για στάση υποταγής.

Επιπλέον ο Ήφαιστος δείχνει ότι δεν αξίζει οι θεοί να ασχολούνται με τα ανθρώπινα θέματα.

 

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ –ΑΧΙΛΛΕΑ (ΚΟΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ) ΚΑΙ ΔΙΑ –ΗΡΑΣ (ΚΟΣΜΟΣ ΘΕΩΝ)

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ

ΑΝΘΡΩΠΟΙ	ΘΕΟΙ
Ικεσία Χρύση στον Αγαμέμνονα	Ικεσία Θέτιδας στον Δία
Συγκρούονται δύο ισχυροί (Αγαμέμνονας-Αχιλλέας)	Συγκρούονται δύο ισχυροί (Δίας-Ήρα)
Οι Αχαιοί έμειναν αμέτοχοι στη σύγκρουση, από φόβο.	Οι άλλοι θεοί αν και πικράθηκαν έμειναν κι αυτοί αμέτοχοι από φόβο.
Οι ανώτεροι επικρατούν και οι κατώτεροι υποχωρούν.	Οι ανώτεροι επικρατούν και οι κατώτεροι υποχωρούν.
Κεντρικό θέμα η τιμή.	Κεντρικό θέμα η τιμή.
Μεσολαβητής ο Νέστορας	Μεσολαβητής ο Ήφαιστος.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ

ΑΝΘΡΩΠΟΙ	ΘΕΟΙ
Συνέλευση ύστερα από πρόταση του Αχιλλέα.	Συνηθισμένη συνεστίαση θεών.
Ο Αχιλλέας ορθώνει το ανάστημά του στην εξουσία του Αγαμέμνονα	Η Ήρα υποτάσσεται στην εξουσία του Δία.
Οι θνητοί συγκρούονται για δικές τους υποθέσεις.	Οι θεοί συγκρούονται για υποθέσεις των ανθρώπων.
Η σύγκρουση  τελείωσε με οριστική διάσταση των πρωταγωνιστών	Η σύγκρουση τελείωσε με την αποκατάσταση της γαλήνης.
Η παρέμβαση του Νέστορα δεν ήταν αποτελεσματική.	Η παρέμβαση του Ηφαίστου ήταν αποτελεσματική
Η σύγκρουση των θνητών είχε μεγάλη διάρκεια	Σύγκρουση των θεώνήταν σύντομη

 

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ ΘΕΩΝ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΘΕΩΝ-ΑΝΘΡΩΠΩΝ

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ: αυταρχικότητα εξουσίας, σεβασμός στους ανώτερους, κοινά τραπέζια, συζήτηση, καβγάδες, καχυποψία, χειροδικία, δεν γνωρίζουν τα πάντα (π/χ. η Ήρα τις σκέψεις του Δία), συζυγικοί καβγάδες, ανάγκη για φαγητό και ποτό. Οι θεοί ζούσαν όπως  οι βασιλικές οικογένειες της εποχής.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ: Οι θεοί ζουν μέσα στη μακαριότητα (ευτυχία), έχουν υπερφυσικές ικανότητες, πίνουν νέκταρ κ.λ.π.

 

Η ΙΚΕΣΙΑ

 

Η Ικεσία ήταν θεσμός στην Αρχαία Ελλάδα και οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο. Προστάτης των ικετών θεωρούνταν ο Ικέσιος Δίας.  Ο ικέτης είχε διαπράξει συνήθως έγκλημα ή σοβαρό αδίκημα, είχε παραβιάσει πολιτικό ή ηθικό νόμο. Για ασυλία προσέτρεχε στον βωμό ενός ναού ή στην εστία της οικίας ενός ισχυρού άνδρα. Στο χέρι του κρατούσε σύμβολο της δυστυχής του θέσης, ένα κλαδί ελιάς περιτυλιγμένο με άσπρο μαλλί προβάτου, την Ικετηρία.

Η Ικεσία στην Ιλιάδα συνδέεται με το ευρύτερο θέμα του θανάτου. Ο ικέτης παρακαλά άμεσα ή έμμεσα τον άνθρωπο από τον οποίο εξαρτάται η ζωή του ή το θεό να τον βοηθήσει να αποφύγει το θάνατο.

Τυπικό σχήμα της ικεσίας στην Ιλιάδα :

α. σωματικές εκφράσεις

γονάτισμα του ικέτη και άγγιγμα των γονάτων του ικετευόμενου και της γενειάδας του, αν πρόκειται για άνδρα,

προσφορά δώρων και υπόσχεση μελλοντικών.

β. λεκτικό σχήμα

• επίκληση
• χαρακτηριστικά επίθετα – αρμοδιότητες του θεού
• υπενθύμιση παλαιότερων προσφορών του θνητού
• αίτημα

Το τυπικό αυτό σχήμα δεν τηρείται πάντοτε και η παράβασή του εξυπηρετεί κάθε φορά το σκοπό του ποιητή που ξέρει να ποικίλει για να αποφεύγει τη μονοτονία της επανάληψης.

• H ικεσία παρουσιάζεται θεοποιημένη στην Ιλιάδα: εκπροσωπείται από τις Παράκλησες(«Λιταί») και η προσβολή τους (= η άρνηση του ικέτη) επιφέρει τιμωρία στον άνθρωπο που δε σέβεται τη θεϊκή τους υπόσταση.

ΘΕΤΙΔΑ

Θεότητα της θάλασσας, η πανέμορφη κόρη του Νηρέα και της Δωρίδας, η Θέτιδα ήταν η ομορφότερη και η πιο καλοσυνάτη από τις πενήντα Νηρηίδες.

Τη Θέτιδα τη μεγάλωσε η Ήρα προορίζοντάς τη για γυναίκα του Πηλέα του γενναίου βασιλιά των Μυρμιδόνων. Η Θέτιδα όμως με κανένα λόγο δε δεχόταν να πάρει θνητό σύζυγο, αλλά όταν η προφητική θεά αποκάλυψε σ” ένα συνέδριο των αθανάτων, ότι ο γιος που έμελλε να γεννηθεί από τη Θέτιδα θα γινόταν μεγαλύτερος και δυνατότερος από το Δία, οι θεοί αποφάσισαν να την παντρέψουν με θνητό.

Ο Πηλέας καταδίωκε παντού την όμορφη θεά που του ξέφευγε, αλλάζοντας διαρκώς μορφές. Άλλοτε γινόταν φωτιά και νερό, άλλοτε λιοντάρι και φίδι. Αλλά ο Πηλέας δεν το βάζει κάτω. Εξημερώνει το ένα μετά το άλλο καθένα από τα θηρία και βγαίνει νικητής κερδίζοντας με το θάρρος του την ωραία Θέτιδα.

Οι γάμοι του Πηλέα και της Θέτιδας έγιναν στην κορυφή του Πηλίου μέσα στη σπηλιά του Κενταύρου Χείρωνα και παραβρέθηκαν όλοι οι θεοί από τον Όλυμπο.

Ο Ποσειδώνας προσφέρει στον Πηλέα ένα ζευγάρι αθάνατα άλογα, άλλοι θεοί του δίνουν λαμπρά και ανίκητα όπλα, που τα κληρονόμησε ο γιος του ο Αχιλλέας, ενώ ο Κένταυρος του έδωσε ένα περίφημο δόρυ, που στον τρωικό πόλεμο έκανε περίφημα κατορθώματα. Τη χαρά της γιορτής τη ζωογονεί η κιθάρα του Απόλλωνα και τα τραγούδια των μουσών κι οι Μοίρες προφητεύουν την ένδοξη τύχη του παιδιού που θα γεννηθεί.

Η Θέτιδα για να κάνει το γιο της άτρωτο, τον βύθισε μέσα στα νερά της Στύγας, που έκαναν το σώμα του άτρωτο, εκτός από τις φτέρνες που απ” αυτές τον κρατούσε η μητέρα του. Ο Πηλέας, νομίζοντας ότι η Θέτιδα ήθελε να πνίξει το παιδί, την έδιωξε από το παλάτι του. Παρόλα αυτά η Θέτιδα αγρυπνά διαρκώς για το γιο της από τη θαλάσσια κατοικία της.

Οι αγαθοεργίες της Θέτιδας είναι πολλές, όπως η βοήθεια που πρόσφερε στους Αργοναύτες που κινδύνευαν, η διάσωση της

Δανάης, η σωτηρία του Ήφαιστου, όταν τον έριξε η μητέρα του στη θάλασσα από τον Όλυμπο.
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΣ
Στην ομηρική εποχή οι θεοί δεν ενεργούν με γνώμονα την ηθική ούτε παρουσιάζονται ως φύλακες του νόμου και υπερασπιστές του δικαίου. Όταν ο Χρύσης, πληγωμένος από την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα, ζήτησε από τον Απόλλωνα να σκορπίσει θανατικό στους Αχαιούς, δεν επικαλέστηκε την αδικία που έγινε σε βάρος του αλλά τη συνολική προσφορά του στο θεό. Έτσι και ο Αχιλλέας που ζητάει μέσω της Θέτιδας από το Δία να φέρει καταστροφή στους Αχαιούς, δεν προβάλλει κανέναν ηθικό κανόνα και το αίτημα του δε στηρίζεται στο δίκιο του. Αυτό που θα ζητήσει η Θέτιδα από το Δία είναι να της ξεπληρώσει μια παλιά μεγάλη υποχρέωση του, την αποτελεσματική βοήθεια που του πρόσφερε κάποτε, όταν ο αρχηγός των θεών είχε βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι στις σχέσεις ανθρώπων και θεών (αλλά και στις μεταξύ των θεών σχέσεις), ισχύει η αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης, η οποία δημιουργεί υποχρεώσεις και στα δύο μέρη και παραπέμπει σε συμφεροντολογική συναλλαγή.

 

 Ο ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ

Ομοιότητες θεών και ανθρώπων
Οι θεοί διοικούνται όπως οι άνθρωποι της ομηρικής εποχής: κάποιος ασκεί την εξουσία αυταρχικά και οι άλλοι υποτάσσονται σ” αυτόν.
Σέβονται τους ιεραρχικά ανωτέρους τους (εμπρός εις τον πατέρα όλοι θεοί σηκώθηκαν)
Και οι θεοί συγκεντρώνονται γύρω από κοινά τραπέζια, συζητούν, σκέφτονται κτλ.
Έχουν και οι θεοί συναισθηματικό κόσμο: ζηλεύουν, εκνευρίζονται, οργίζονται, φοβούνται, στενοχωριούνται, χαίρονται έχουν και οι θεοί αδυναμίες και κακίες σαν εκείνες των ανθρώπων: καβγαδίζουν, γίνονται καχύποπτοι, απειλούν, χειροδικούν.
Οι θεοί δεν είναι παντογνώστες, όπως και οι άνθρωποι (η Ήρα, αν και θεά, δε γνωρίζει τους στοχασμούς του Δία).
Ο συζυγικός τους βίος είναι όπως εκείνος των ανθρώπων: τα αντρόγυνα δε ζουν πάντοτε αρμονικά, οι γυναίκες υποπτεύονται τους άντρες τους και τους κάνουν συζυγικές σκηνές, ενώ εκείνοι συμπεριφέρονται σ” αυτές αυταρχικά, φτάνοντας ως το βίαιο ξυλοδαρμό.
΄Εχουν και οι θεοί ανάγκη από πιοτό. Οι θεοί στον Όλυμπο ζουν και συμπεριφέρονται όπως οι βασιλικές οικογένειες της εποχής.
Διαφορές των θεών από τους ανθρώπους
Οι θεοί ζουν μέσα στην ευδαιμονία, ανέμελοι, απαλλαγμένοι από βιοτικές μέριμνες (η απασχόληση τους με τις έγνοιες των ανθρώπων δεν τους βγάζει για πολύ από την ευδαιμονία τους).
Έχουν υπερφυσικές ικανότητες,
Οι θεοί δεν πίνουν νερό ή κρασί παρά μόνο νέκταρ.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ  ΑΧΙΛΛΕΑ: Εγκαταλείπει τη συνέλευση, πετώντας με οργή ο σκήπτρο. Η πράξη δηλώνει:

α)Την οριστική  αποχώρηση του Αχιλλέα από τον στρατό των Αχαιών.

β)Την περιφρόνησή του προς τον θεσμό της δικαιοσύνης.

γ)Την περιφρόνησή του προς τη γενική συνέλευση, γιατί κανένας δεν εναντιώθηκε στην αυθαιρεσία του βασιλιά.

δ)Τη διαμαρτυρία και την περιφρόνησή του προς στο βασιλικό αξίωμα του Αγαμέμνονα.

 

Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ (247-254):

• Ο μεγαλύτερος σε ηλικία βασιλιάς.
• Σοφός και γαλήνιος με πείρα ζωής.
• Με τους 7 στίχους που του αφιερώνει, ο ποιητής δείχνει τη συμπάθειά του σε αυτόν.
• Γνώρισμά του η γλυκύτητα των λόγων του.
• Η πλατιά παρουσίαση λειτουργεί ως επιβράδυνση.

 

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ (255-285):  Θέλει να τους συμβιβάσει και για να το πετύχει επισημαίνει:

• Τη θλίψη των Αχαιών.
• Τη χαρά των Τρώων αν μάθαιναν για τη σύγκρουση.
• Την πολεμική αρετή και τη φρόνηση των  δύο αρχηγών (κολακεία).
• Την ανάγκη να σεβαστούν τη γνώμη του,  λόγω της ηλικίας και της πείρας του.
• Το παράδειγμα των μυθικών ηρώων της Κενταυρομαχίας που δέχονταν τις συμβουλές του (αναδρομική αφήγηση που λειτουργεί ως επιβράδυνση).
• Τα σφάλματα και των δύο καθώς και την αξία του καθενός. Ο Αγαμέμνονας αντλεί τη δύναμή του από τη βασιλική εξουσία που του χάρισε ο Δίας, ενώ ο Αχιλλέας από τη θεϊκή  καταγωγή και την παλικαριά του. Βέβαια γίνεται αντιληπτό ότι η  εξουσία που προέρχεται από τον Δία είναι πάνω από την αντρειοσύνη και τη θεϊκή καταγωγή του Αχιλλέα.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ (286-292):

• Ο Αγαμέμνονας κρίνει πως ο γέροντας είναι με το μέρος του.
• Κατηγορεί ξανά τον Αχιλλέα για αλαζονεία επειδή μιλά με απρέπεια στον ανώτερό του.
• Υποτιμά ξανά την παλικαριά του Αχιλλέα.

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ(293-304):

• Δείχνει  αδιαλλαξία καθώς  διακόπτει τον Αγαμέμνονα και αγνοεί τον Νέστορα.
• Δηλώνει ότι δεν ανήκει πια στον στρατό των Αχαιών.
• Δηλώνει πως παραχωρεί τη Βρισηίδα.
• Για να μετριάσει την ταπείνωση της υποχώρησης, εκτοξεύει μια αβάσιμη κατηγορία για πρόθεση του Αγαμέμνονα να του αφαιρέσει κι άλλα λάφυρα απειλώντας να τον  σκοτώσει, αν συμβεί αυτό.
• Συμπέρασμα: Ο Αχιλλέας βρίσκεται σε σύγχυση, καθώς προσπαθεί να υλοποιήσει τις επιθυμίες της Αθηνάς και της Ήρας που είναι αντίθετες στη φύση του.

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ:

• ΝΕΣΤΟΡΑΣ: ρητορική ικανότητα, καλοπροαίρετη διάθεση, διορατικότητα, ικανότητα να ψυχολογεί τους αντιπάλους, διπλωματικότητα, πειστικότητα. Όμως η παρέμβασή του απέτυχε σε σύγκριση με της Αθηνάς που είχε προηγηθεί (μόνο οι εντολές των θεών γίνονται απόλυτα σεβαστές). Βέβαια, αυτό ήταν απαραίτητο για την οικονομία του έπους.
• ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ: τυφλωμένος από το πάθος του, επιθετικός προς τον Αχιλλέα, ευγενικός με τον Νέστορα.
• ΑΧΙΛΛΕΑΣ: σε σύγχυση (η εντολή της Αθηνάς σε αντίθεση  με την ηρωική του φύση), αμήχανος, αποδιοργανωμένος, από τη μια υποχωρεί στον Αγαμέμνονα κι από την άλλη τον απειλεί.

 

Η ΑΜΦΙΤΑΛΑΝΤΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (189-193)
Μετά την απειλή του Αγαμέμνονα ότι θα πάρει ο ίδιος με τα χέρια του την Βρισηίδα, ο Αχιλλέας βρίσκεται σε δίλημμα. Αν σκοτώσει τον Αγαμέμνονα, θα ηρεμήσει η ψυχή του και λειτουργεί ως πραγματικός ήρωας που προασπίζεται την τιμή του (νικά το συναίσθημα). Αν ελέγξει την οργή του, καταπιέζεται, ταπεινώνεται και δείχνει ψυχικό μεγαλείο (νικά η λογική). Τελικά αποφασίζει σαν ήρωας και πιάνει το σπαθί για να τον σκοτώσει.
Η ΑΘΗΝΑ ΩΣ «ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ»
Ο ποιητής προβάλλει την ηρωική διάσταση του Αχιλλέα, αφού τραβά το σπαθί του να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα. Όμως αν σκοτωθεί ο Αγαμέμνονας, δεν μπορεί να εξελιχθεί η πλοκή του έργου (επική οικονομία ). Γι’ αυτό ο ποιητής επιλέγει ως λύση τον «από μηχανής» θεό. Η εξέλιξη δηλαδή της υπόθεσης περνάει στα χέρια των θεών και συγκεκριμένα της Αθηνάς που μεταφέρει εντολή της Ήρας. Έτσι ο Αχιλλέας δεν σκοτώνει λόγω εντολής της Αθηνάς και όχι από δειλία. Με αυτό τον τρόπο, η υπόθεση οδηγείται εκεί που θέλει ο ποιητής.
ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ
Ένας θεός που παρουσιαζόταν από ειδικό μηχάνημα στο αρχαίο θέατρο και με την παρέμβασή του έδινε λύση στο δράμα σε μια δύσκολη στιγμή. Γενικά, έτσι ονομάζουμε την επέμβαση ενός θεού που δίνει λύση στο αδιέξοδο ή υπηρετεί την πλοκή του έργου. Έτσι το έπος αποκτά δραματικότητα και γίνεται πιο ενδιαφέρον.
ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΑΘΗΝΑΣ (198-201)
Είναι μια ενδιαφέρουσα οπτική και κινητική εικόνα της Αθηνάς που αρπάζει τα μαλλιά του Αχιλλέα, την ώρα που αυτός τραβά το σπαθί του. Με την επιφάνεια της θεάς:

α) ο ποιητής δίνει λύση στο αδιέξοδο (το έργο θα τελείωνε πρόωρα αν σκοτωνόταν ο Αγαμέμνονας),

β)εξυπηρετεί την πλοκή και

γ)σπάει τη μονοτονία της συνέλευσης.
ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ (200-206)
Ο Αχιλλέας ξαφνιάζεται από την επέμβαση της Αθηνάς, εκφράζει τα παράπονά του και δηλώνει την απόφασή του να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα ( ως ήρωας).
ΤΡΟΠΟΙ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ
α)ενανθρώπιση ή μεταμόρφωση (όταν η εμφάνιση των θεών γίνεται με μορφή ανθρώπου)               β)επιφάνεια (όταν, κατά την εμφάνιση των θεών, αποκαλύπτεται η θεϊκή τους ιδιότητα)
γ)αθέατη θεϊκή βοήθεια.
Η ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (207-215)
Ø Τονίζει την εντολή της Ήρας για να δεσμεύσει τον ήρωα ακόμη περισσότερο.
Ø Αποτελεί προσήμανση (213-215), καθώς αναφέρεται πως οι Αχαιοί με πλούσια δώρα κάποτε θα παρακαλούν τον Αχιλλέα να μπει στη μάχη.
Η ΥΠΑΚΟΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
Ø Αναδεικνύει την αμφίδρομη (ανταλλακτική) σχέση θεών – ανθρώπων. Ο Αχιλλέας υπακούει ώστε και η Αθηνά να εισακούσει αργότερα τις εκκλήσεις του ( γνωμικό στίχου 219 «όπου υπακούει στους θεούς κι αυτοί τον εισακούουν») .
Ø Είναι αναμενόμενη μιας κι ο Αχιλλέας έχει την τιμή μιας άμεσης επικοινωνίας με τις θεές.
Ø Αποδεικνύει την ευσέβειά του.

 

 

 

Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Ο στρατός δεν είδε την Αθηνά. Άρα στα μάτια του ο Αχιλλέας φαίνεται να υποχωρεί. Για να διατηρήσει το γόητρό του, ο Αχιλλέας: α)εκστομίζει βαριές βρισιές και κατηγορίες και β) όλο το πάθος και τον θυμό του κατά του Αγαμέμνονα, το μεταφέρει στους Αχαιούς, καθώς ορκίζεται πως θα τους εγκαταλείψει στο έλεος του Έκτορα.
ΥΒΡΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ (224-233)
Φτάνει στην υπερβολή για να ισορροπήσει την ικανοποίηση που θα ένιωθε αν σκότωνε τον Αγαμέμνονα).Τον αποκαλεί προσβλητικά μέθυσο, σκυλόματο (= αναιδή), δειλό (με καρδιά ελάφου) και λαοφάγο (τρώει τα αγαθά του λαού του).Εκφράζει παράπονα κατά των Αχαιών ( 232-233 «κυβερνάς αχρείους»). Πράγματι οι Αχαιοί δεν αντιδρούν στις αδικίες του Αγαμέμνονα ούτε και παρηγορούν τον Αχιλλέα. Ίσως τους βολεύει η εξέλιξη, γιατί γλίτωσαν την αρπαγή του δικού τους δώρου. Επίσης, προοικονομείται η αδιαφορία του ήρωα όταν οι Αχαιοί θα βρεθούν στη μανία του Έκτορα.
Ο ΟΡΚΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (234-245):

• Αποτελεί προοικονομία για τον θάνατο των Αχαιών από την ορμή του Έκτορα, την αδυναμία του Αγαμέμνονα να τους βοηθήσει και την άρνηση του Αχιλλέα να τους σώσει.
  • Ορκίζεται στο ραβδί του που είναι σύμβολο της εξουσίας και του βασιλικού αξιώματος (που κανονικά αποδίδει και δικαιοσύνη), ώστε ο όρκος του να είναι μέγας (επίσημος και δεσμευτικός).
  • Χρησιμοποιεί το σχήμα του αδυνάτου (234-245).

ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ
Το σχήμα αυτό, γνωστό και από τα δημοτικά τραγούδια (βλέπε παράλληλα κείμενα σελίδας 31) εκφράζει το απραγματοποίητο. Σύμφωνα με αυτό, όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι κάτι δε θα πραγματοποιηθεί σε καμία περίπτωση, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο, που είναι πιο γνωστό και λειτουργεί νομοτελειακά. Έτσι ο Αχιλλέας δηλώνει πως θα ξαναβγεί στον πόλεμο, μόνο όταν το ξύλινο σκήπτρο του βγάλει φύλλα και κλαδιά.
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΑΧΙΛΛΕΑ
Ασυμβίβαστος αρχικά, ευσεβής και πιστός έπειτα, οξύτατος και υπερβολικός στον λόγο του προς τον Αγαμέμνονα, εκδικητικός με τον όρκο του, πικραμένος και περιφρονητικός προς τους Αχαιούς.
ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ: λευκοχέρα Ήρα, φτερωμένα λόγια, αιγιδοφόρος Δίας, γλαυκόφθαλμη Αθηνά, φτεροπόδης Πηλείδης κλπ. Ο ρόλος τους είναι άλλοτε τυπικός και άλλοτε ουσιαστικός γιατί ενισχύουν το νόημα της φράσης ή προσθέτουν αισθητική απόλαυση. Επιπλέον ως στοιχεία τυπικών στίχων διευκολύνουν την απομνημόνευση των αοιδών.

 

Οι αποφάσεις του Αγαμέμνονα – Η αντίδραση του Αχιλλέα

• ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ
• Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
• ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ
• Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

 

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ (106-121)

• Ο Αγαμέμνονας αισθάνεται αγανάκτηση και μίσος για τις κακές μαντείες του Κάλχα. Μεταφέρει την ευθύνη στον μάντη ενώ στην πραγματικότητα η ευθύνη είναι δική του. Ξεσπά στον μάντη γιατί δεν μπορεί να τα βάλει με τον θεό.
• Εκθειάζοντας τις χάρες της Χρυσηίδας (την οποία θεωρεί ανώτερη από τη νόμιμη γυναίκα του), είναι σαν να απολογείται για τη στάση του απέναντι στον Χρύση. Δηλώνει έμμεσα ότι η επιστροφή της θα δείξει τη μεγαλοψυχία του  που θυσιάζει ένα πολύτιμο δώρο για το καλό του λαού του.
• Η περιγραφή της Χρυσηίδας δείχνει την ιδανική γυναίκα της εποχής: όμορφη, έξυπνη, χρυσοχέρα. Ποια ήταν η ιδανική γυναίκα στην Σπάρτη, την κλασική Αθήνα του 5^ουαιώνα και ποια είναι για εσάς σήμερα;
• Το αντάλλαγμα που ζητάει ο Αγαμέμνονας (την Βρισηίδα) για να σώσει το πληγωμένο του κύρος, θα αποτελέσει την αρχή σοβαρών συγκρούσεων και δείχνει τον εγωκεντρισμό του. Εξυπηρετεί την ποιητική οικονομία γιατί προωθεί την πλοκή. Αν δεν συνέβαινε, δεν θα προκαλούνταν  η οργή του Αχιλλέα.
• Ο Αγαμέμνονας υποχωρεί στον θεό, όχι όμως και στους ανθρώπους.

Ο ΑΠΑΝΤΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (122-130)

• Ο Αχιλλέας απαντάει παίρνοντας τη θέση του μάντη, γιατί: α) ο ποιητής δεν εκθέτει το ιερό πρόσωπο του Κάλχα και το προφυλάσσει από φιλονικίες, β)τα τελευταία λόγια του Αγαμέμνονα στρέφουν το θέμα στην απαίτηση για άλλο δώρο, γ) ο Αχιλλέας είχε υποσχεθεί να προστατέψει τον μάντη.
• Στον λόγο του φαίνεται ακόμη: α) το ξάφνιασμα του Αχιλλέα (τι λέγεις;), β)η αγανάκτησή του (αντίθεση « ένδοξε και φιλόπλουτε»), γ)η αντικειμενική πραγματικότητα (δεν υπάρχουν λάφυρα),  δ) η υπόσχεση για μελλοντική αμοιβή αν καταληφθεί η Τροία (προσήμανση), ε)η αντίθεση όλου του στρατεύματος στα λόγια του Αγαμέμνονα ( χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου).
• Πολιτιστικά στοιχεία: ο πόλεμος, οι επιδρομές, η λεία στα ομηρικά χρόνια

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ (131-148)

Σε αυτόν ο Αγαμέμνονας προσπαθεί να είναι  συγκρατημένος, ανταποδίδει στον Αχιλλέα την τιμητική προσφώνηση (γενναίος και θείος), κατηγορεί τον Αχιλλέα για εξαπάτηση (δεν δέχεται να μείνει χωρίς δώρο) και  γίνεται απαιτητικός ζητώντας δώρο άλλου αρχηγού.  Φαίνεται  έτσι την αλαζονεία του και την περιφρόνηση  στους άλλους αρχηγούς. Δείχνει μια υποκριτική ευσέβεια  προετοιμάζοντας τη μεγαλόπρεπη επιστροφή της Χρυσηίδας  (ίσως για να αναιρέσει την προηγούμενη ασέβειά του στον Χρύση και τον Απόλλωνα) και αναθέτει στον Αχιλλέα τη διαδικασία της επιστροφής,  που όμως δεν είναι κολακευτική και τιμητική αλλά προκλητική και ειρωνική και φορτίζει αρνητικά  την ατμόσφαιρα.

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (149-172)

• Για την οικονομία του έπους απαντά μόνο αυτός και όχι οι άλλοι αρχηγοί που προσβάλλονται εξίσου.
• Ο Αχιλλέας ξεσπάει με οργή και εκτοξεύει σκληρούς και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς.
• Η ρητορική ερώτηση (151-152) ακούγεται σαν απόλυτη άρνηση που εκπροσωπεί και τους άλλους αρχηγούς.
• Κατηγορεί τον Αγαμέμνονα για αχαριστία και αγνωμοσύνη.
• Εκφράζει αγανάκτηση, όχι μόνο για την αδικία που τώρα ετοιμάζεται να κάνει ο Αγαμέμνονας (να πάρει το γέρας του), αλλά και γενικότερα γιατί ο Αγαμέμνονας, ως αρχιστράτηγος παίρνει πάντα το μεγαλύτερο μερίδιο στα λάφυρα, ενώ ο ίδιος που σηκώνει πάντα το βάρος της μάχης παίρνει  πάντα  μικρότερο δώρο.
• Απειλεί με άμεση αποχώρηση από τον πόλεμο.

ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

ΠΡΩΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΑΧΙΛΛΕΑ	ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ ΑΧΙΛΛΕΑ
Μιλάει ως εκπρόσωπος  των άλλων αρχηγών.	Μιλάει προσωπικά.
Μιλάει με τρόπο ήρεμο.	Είναι οξύς, επιθετικός και απειλητικός.
Προσπαθεί να πείσει τον Αγαμέμνονα.	Βρίζει τον Αγαμέμνονα με σκληρούς χαρακτηρισμούς
Υπόσχεται μελλοντική αμοιβή.	Απειλεί ότι θα εγκαταλείψει τον πόλεμο.

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ ΣΤΟΝ ΤΡΩΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ:

Α) Μυθολογικοί:

Για να πάρουν πίσω την Ελένη, τη γυναίκα του βασιλιά της Σπάρτης Μενελάου (αδερφού του Αγαμέμνονα). Η υποχρέωση αυτή, σύμφωνα με τον Ησίοδο, προέρχονταν από έναν παλιό όρκο που είχαν ορκιστεί παλιότερα όλοι αυτοί οι αρχηγοί, ως μνηστήρες της Ελένης στον πατέρα της, να πάρουν δηλαδή εκδίκηση αν κάποιος την αρπάξει με τη βία από τον σύζυγο που αυτή θα διάλεγε. Ο Αχιλλέας δεν είχε αυτή τη δέσμευση γιατί ήταν πολύ νέος και δεν ήταν υποψήφιος σύζυγος της Ελένης.

Β) Ιστορικοί – πραγματικοί λόγοι:

α) Ο Τρωικός πόλεμος έγινε γιατί οι Έλληνες αγωνίζονταν να βρουν αγορές και να εξασφαλίσουν εμπορικούς δρόμους. Το ελεύθερο πέρασμα των στενών του Ελλησπόντου θα εξασφάλιζε πρώτες ύλες και είδη διατροφής.

β)  Για να κερδίσει ο κάθε πολεμιστής δόξα και πλούτο από τα λάφυρα. Ειδικά στα ομηρικά χρόνια τα λάφυρα έδιναν τιμή στον ήρωα.

Ο ΤΡΙΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ –ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ (173-188)

• Προκλητικά και ταπεινωτικά δείχνει αδιαφορία για την απειλή και περιφρόνηση στον ήρωα.
• Εξυψώνει τους άλλους αρχηγούς.
• Δηλώνει ότι έχει στο πλευρό του τον Δία (για να μην τρομάξουν οι άλλοι αρχηγοί από την αποχώρηση του Αχιλλέα). Αυτό αποτελεί τραγική ειρωνεία για τους ακροατές που ξέρουν ότι στο τέλος θα δικαιωθεί ο Αχιλλέας με τη βοήθεια του Δία.
• Εκφράζει το μίσος του προς τον Αχιλλέα και τον κατηγορεί για εριστικότητα ( εριστικός είναι αυτός που αγαπά τους τσακωμούς).
• Υποτιμά τον Αχιλλέα αποδίδοντας στους θεούς την παλικαριά του, παρόλο που και η δική του εξουσία είναι δώρο των θεών.
• Στην απειλή του Αχιλλέα για αποχώρηση, αντιτάσσει τη δική του απειλή ότι δηλαδή θα του πάρει το δικό του γέρας, τη Βρισηίδα και μάλιστα με τη βία
• Με την αρπαγή της Βρισηίδας, θέλει να αποδείξει ότι αυτός είναι ο πιο ισχυρός και κάνει επίδειξη δύναμης, δίνοντας μάθημα και στους άλλους αρχηγούς .

ΔΩΡΑ ΘΕΩΝ: Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι αρετές, τα αξιώματα, τα ψυχικά και σωματικά χαρίσματα είναι δώρα τω θεών. Αυτό δεν αφαιρεί την προσωπική αξία των ανθρώπων, γιατί οι θεοί χάριζαν τα δώρα μόνο στους εκλεκτούς.

Τα ΛΑΦΥΡΑ ΚΑΙ Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

• Τα λάφυρα δεν ήταν σημαντικά μόνο ως αγαθά αλλά έδιναν τιμή σε όποιον τα αποκτούσε. Η αφαίρεσή τους σήμαινε προσβολή της τιμής του ήρωα.
• Τα λάφυρα αποτελούν τιμητικό δώρο για την παλικαριά του Αχιλλέα (Βρισηίδα) . Άρα η τιμή για τον Αχιλλέα συνδέεται με την αξία του ως πολεμιστή.
• Τα λάφυρα αποτελούν τιμητικό δώρο  του Αγαμέμνονα (Χρυσηίδα), γιατί αναγνωρίζεται η ανώτερη εξουσία του. Άρα η τιμή για τον Αγαμέμνονα  συνδέεται με το κύρος που του δίνει η εξουσία.

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ:

• Ομηρικά χρόνια: α) αξίωμα, β) αξία αγαθού
• Αθήνα 5^ουαιώνα: α) αξίωμα,  β) αξία αγαθού, γ) τιμητική συμμετοχή στα αξιώματα και τις δημοκρατικές διαδικασίες. Άτιμος γίνονταν κάποιος αν στερούνταν τα πολιτικά του δικαιώματα.

ΤΟ ΔΙΚΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΑΘΕΝΟΣ

ΤΟ ΔΙΚΙΟ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ	ΤΟ ΔΙΚΙΟ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
Υποχωρεί για το καλό του στρατού στονθεό Απόλλωνα και   επιστρέφει τη Χρυσηίδα.	Ως πρωτοπαλίκαρο του στρατού, απαιτείνα αναγνωρίζεται η προσφορά του στημάχη.
Δεν επιτρέπεται ως αρχιστράτηγος να μείνειχωρίς δώρο.	Αντί αυτού, ο Αγαμέμνονας τον αδικείκαι τον προσβάλλει.
Μοναδική λύση είναι να πάρει το δώρο άλλουαρχηγού αφού δεν υπάρχουν διαθέσιμα λάφυρα.	Η αφαίρεση των λαφύρων αποτελείπροσβολή της τιμής του πολεμιστή.
Αφού ο ίδιος υποχωρεί στη θέληση του θεού,οφείλουν και κατώτεροι να υποχωρήσουνστη δική του απαίτηση.
Δικαίως επιλέγει το λάφυρο του Αχιλλέα κι όχι άλλωναρχηγών, γιατί ο Αχιλλέας πήρε πρωτοβουλία για νααντιμετωπιστεί ο λοιμός και επειδή του μίλησε ταπεινωτικά και προσβλητικά.

 

ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ: ασεβής, συμφεροντολόγος, εγωιστής, αυταρχικός, προκλητικός, αδιάλλακτος, αχάριστος και συγκρατημένος στη σύγκρουση με Αχιλλέα για να διατηρήσει το κύρος του.

ΑΧΙΛΛΕΑΣ: δυναμικός, διπλωματικός και συγκρατημένος  (αρχικά), προσβλητικός (αργότερα), υβριστικός, ευέξαπτος παρορμητικός, υπερευαίσθητος σε θέματα τιμής.

 

ΣΤΟΙΧΕΙΑ  ΤΕΧΝΙΚΗΣ

Μεταφορές , αντιθέσεις, σχήμα άρσης – θέσης (158), προοικονομία (142-148, 184-185 και 185-186) τυπικά επίθετα

ΟΡΟΛΟΓΙΑ:

• Ρητορική ερώτηση: ερωτηματική πρόταση που διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να ισοδυναμεί με πρόταση κρίσης και να κρύβει μέσα της την απάντηση.
• Τραγική ειρωνεία: Οι ακροατές γνωρίζουν κάτι που αγνοούν οι ήρωες.

ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΕΝΟΤΗΤΩΝ

στ. 8-11: Ο ρόλος Απόλλωνα (μεταβατικοί στίχοι

) στ. 12-22:Ο ερχομός του Χρύση με λύτρα και η ικεσία για την απελευθέρωση της κόρης του

στ. 23-33: Αντίδραση Αχαιών και Αγαμέμνονα

στ. 34-43: Αποχώρηση Χρύση και προσευχή του στον Απόλλωνα

στ. 44-53:Η σκληρή τιμωρία των Αχαιών

ΡΟΛΟΣ ΣΤΙΧΩΝ 8-11 • Μεταβατικοί, γιατί συνδέουν το προοίμιο με την κύρια αφήγηση. Συνδέουν δηλαδή, την οργή του Αχιλλέα με εκείνον που άναψε αυτήν την οργή, τον Απόλλωνα εξαιτίας της συμπεριφοράς του Αγαμέμνονα προς τον Χρύση. • Αν και φαίνεται ότι πίσω από κάθε πράξη των ανθρώπων κρύβεται ένας Θεός, όμως οι θεοί αναμειγνύονται στα ανθρώπινα έπειτα από τις αποφάσεις ή τις ενέργειες των ανθρώπων. Επομένως η αρχική ευθύνη ανήκει τελικά στους ανθρώπους. Το θανατικό λοιπόν που έστειλε ο θεός Απόλλωνας είναι συνέπεια των πράξεων του ανθρώπου Αγαμέμνονα.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ • στ. 12: με σκηνικό τη θάλασσα παρουσιάζεται ο Χρύσης με διττή ιδιότητα, ως πατέρας – ικέτης (λύτρα)– και ως ιερέας (σκήπτρο). σκήπτρο:κοντάρι ξύλινο, σύμβολο εξουσίας που το κρατούν βασιλιάδες, ιερείς, αρχιστράτηγοι, μάντεις, δικαστές κλπ.

Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΙΚΕΤΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ α)προσφώνηση β)διττή (=διπλή) ευχή γ) αίτημα δ)προσφορά λύτρων ε) προτροπή

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΛΟΓΟΥ ΧΡΥΣΗ Ο λόγος είναι μελετημένος έτσι, ώστε να επηρεάσει ψυχολογικά τους αποδέκτες: α)Οι προσφωνήσεις είναι κολακευτικές β) Αποδέκτες είναι όχι μόνο οι δύο βασιλιάδες αλλά και όλοι οι Αχαιοί (έτσι η ευθύνη μοιράζεται σε όλους). γ) Η ευχή για εκπόρθηση της Τροίας προβάλλει την τραγική θέση του πατέρα που εύχεται κάτι αντίθετο προς τα συμφέροντα της πατρίδας του. δ) Η ευχή για επιστροφή στην πατρίδα είναι εύστοχη ψυχολογικά, επειδή οι Αχαιοί απουσιάζουν 10 χρόνια και νιώθουν έντονη νοσταλγία. ε) Κανονικά οι ευχές δίνονται στο τέλος του ικετευτικού λόγου. Όμως στα λόγια του Χρύση αλλάζει η σειρά για να προδιαθέσει θετικά τους Αχαιούς θυμίζοντας τον σκοπό της εκστρατείας και το όραμα της επιστροφής. στ) Στο τέλος εύστοχα προτρέπονται οι Αχαιοί να δείξουν ευλάβεια ( δηλαδή σεβασμό και φόβο) στον Απόλλωνα. Υποκρύπτεται και η απειλή για τις συνέπειες αν δυσαρεστηθεί ο Απόλλωνας.

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ Επιδοκιμάζουν είτε από φόβο προς τον Απόλλωνα είτε αυθόρμητα.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ Τον αποπέμπει (διώχνει) με απάνθρωπο τρόπο ερχόμενος σε σύγκρουση με τον Χρύση, τον Απόλλωνα και με τους Αχαιούς (που δεν τολμούν να εναντιωθούν τηρώντας ουδέτερη στάση)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ Μιλάει στον Χρύση περιφρονητικά, προσβλητικά, χωρίς σεβασμό στις ιδιότητές του ως πατέρα και ιερέα, τον διώχνει με τρόπο σκαιό (τραχύ, προσβλητικό) και απειλές. Πληγώνει τον πατέρα προδιαγράφοντας τη μοίρα της σκλάβας κόρης του ( αλαζονεία, σκληρότητα, απανθρωπιά, απονιά). Σκέπτεται μόνο τον εαυτό του αδιαφορώντας για τους άλλους (εγωκεντρισμός, συμφεροντολογία). Δείχνει αλαζονική και ασεβή συμπεριφορά προς τον Απόλλωνα (ύβρη). Αγνοεί τη γνώμη των Αχαιών (αυταρχικός αρχηγός). Ο Όμηρος προβάλλει αρνητικά τον αρχιστράτηγο γιατί ακολουθεί συγκεκριμένο σχέδιο και με βάση αυτό διαμορφώνει τη συμπεριφορά των ηρώων του (ποιητική οικονομία).

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΛΟΓΩΝ ΛΟΓΟΣ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ ΛΟΓΟΣ ΧΡΥΣΗ λόγος προκλητικός,απειλητικός, ασεβής, αλαζονικός λόγος σε ήπιο τόνο,με ευγενικές εκφράσεις και ευπρέπεια η τελευταία φράση απειλητική καθαρά και απροκάλυπτα η τελευταία φράση απειλητική αλλά καλυμμένη Βαθιά πληγωμένος ο Χρύσης βρίσκει καταφύγιο στην προστασία του θεού και προσεύχεται σ΄ αυτόν. Η δέησή του είναι κατάρα γι’ αυτούς που τον ταπείνωσαν.

Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ (ισχύει για όλες τις αρχαίες ελληνικές προσευχές): α) Επίκληση θεού. β) Προσφώνηση θεού με χαρακτηρισμούς συγκεκριμένων ιδιοτήτων του που είναι σχετικές με τις ανάγκες της δέησης (αργυρότοξος ) ή με τη σχέση του θεού με έναν συγκεκριμένο τόπο (της Χρύσης προστάτη). Με αυτές τιμάται ο θεός και εξασφαλίζεται η ευνοϊκή του διάθεση. γ)Διακριτική υπενθύμιση των προσφορών του θνητού στον θεό .Έτσι η βοήθεια του θεού έρχεται ως αντάλλαγμα. (οι σχέσεις θεών ανθρώπων είναι σχέση ανταπόδοσης). δ) Αίτημα ( που εδώ είναι αίτημα -κατάρα).

Η ΑΜΕΣΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ Α) Η ανταπόκριση του θεού είναι ακαριαία και η συναισθηματική φόρτιση αναμενόμενη. Αυτό δηλώνεται με εικόνες: • οπτική εικόνα θεού που κατεβαίνει από Όλυμπο (παρομοίωση «όμοιαζε με νύχτα») • ακουστική εικόνα όπλων ( εβρόντησαν) • οπτική εικόνα θεού που παίρνει θέση μάχης • ακουστική εικόνα όπλων, • οπτική εικόνα νεκρών και καύσης Β) Η επιφάνεια του θεού αποτελεί θαυμαστό στοιχείο. Γ) Ενισχύεται από το σχήμα κλιμάκωσης (σκυλιά, ζώα, μουλάρια) και τον νόμο των τριών. Στην περιγραφή των θυμάτων του λοιμού, δηλαδή ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση προχωρώντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα (θάνατος σκύλων) στο τρίτο και πιο σπουδαίο (θάνατος ανθρώπων). Η τεχνική αυτή λέγεται «νόμος των τριών». Θυμηθείτε σε ποια άλλα μαθήματα (π.χ. Μαθηματικά, Θρησκευτικά κτλ.) ο αριθμός τρία χρησιμοποιείται ανάλογα (ως νόμος, κανόνας, σύστημα). Ε) Υπάρχει αναχρονισμός: η καύση των νεκρών γινόταν την εποχή του ποιητή (8οςαι.) ενώ στα μυκηναϊκά χρόνια (1200 πΧ ), οι νεκροί θάβονταν.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΧΡΥΣΗ • Αξιοπρεπής, περήφανος, με ευγενές ήθος, κερδίζει τη συμπάθεια των Αχαιών στρατιωτών. • Ως ικέτης, συμπεριφέρεται με με σοβαρότητα, ευπρέπεια, κοσμιότητα. ο λόγος του προσεγμένος κολακεύει τους Αχαιούς και αναδεικνύει την τραγική του θέση αφού ως πατέρας συγκρούεται με τα συμφέροντα της πατρίδας του. Έχει αυτοκυριαρχία, παρά τις προκλήσεις του Αγαμέμνονα. • Αρχικά δίνει την εικόνα ενός τρομοκρατημένου και ανυπεράσπιστου ανθρώπου, που υποχωρεί ταπεινωμένος και νικημένος. Όμως δεν είναι μόνος. Στο πλευρό του βρίσκεται ο Απόλλωνας ( σύμβολα το σκήπτρο και το στεφάνι). Έτσι η σύγκρουση Αγαμέμνονα – Χρύση γίνεται σύγκρουση ανθρώπου – θεού, όπου νικητής βγαίνει πάντα ο θεός. Τις στιγμές της προσευχής δεν είναι πια πράος και αδύναμος πατέρας αλλά ο δυνατός ιερέας του Απόλλωνα.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ • Ρητορική ερώτηση ( στ. 8) που δίνει ζωηρότητα στον λόγο. • Αντιθέσεις (βουή θάλασσας – βουβός πόνος Χρύση, κλπ) • Διάλογος (θεατρικότητα αφήγησης) • Νόμος τριών σύμφωνα με τον οποίο ο λογοτέχνης κρατάει για το τέλος το πιο σημαντικό, ακολουθώντας τον αυξητικό νόμο του τρίτου και καλύτερου. Έτσι ο λοιμός έπληξε τα σκυλιά, μετά τα μουλάρια και τέλος τους ανθρώπους.Συναντάται συχνά στα δημοτικά τραγούδια. • Προσήμανση (μακροβόλος τοξευτής) • Τυπικά επίθετα (αργυρότοξος Απόλλων) • Οικονομία = ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζει και διατάσσει ο αφηγητής τα επιμέρους στοιχεία που συγκροτούν την πλοκή ενός έργου, ώστε αυτά να οδηγούν λογικά και αβίαστα στην τελική έκβασή του, στη λύση. Έτσι η σκληρότητα και η «ύβρις» του Αγαμέμνονα θα οδηγήσει στην τιμωρία του (τίσις).

ΔΟΜΗ:

• Επίκληση του ποιητή στη μούσα (να του δώσει έμπνευση να ψάλει τον τρομερό θυμό του Αχιλλέα ).
• Διήγηση από τον ποιητή της υπόθεσης  του έπους (των ολέθριων συνεπειών του θυμού του Αχιλλέα).
• Παράκληση του ποιητή στη μούσα να ορίσει το χρονικό σημείο της αφήγησης (απ’ότ΄ εφιλονίκησαν κι εχωρίστηκαν).

ΜΟΥΣΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ: Καλλιόπη

 

ΟΙ 9  ΜΟΥΣΕΣ

 

Καλλιόπη (εκ του: καλή + οψ=φωνή, έπος=λόγος), η προστάτιδα της Επικής ποιήσεως

Κλειώ (εκ του: κλέος=δόξα), η προστάτιδα της Ιστορίας

Ευτέρπη (εκ του: ευ + τέρπω, καλώς τέρπω, ευχαριστώ), η Μούσα της Λυρικής ποιήσεως

Θάλεια (εκ του: θάλλω= ανθίζω, βλασταίνω, ακμάζω) ,η προστάτιδα της βουκολικής ποιήσεως και κατόπιν της Κωμωδίας

Μελπομένη (εκ του: μέλπω=μελωδώ + μένος), η Μούσα της Τραγωδίας

Τερψιχόρη (εκ του: τέρπω + χορός, η τέρπουσα δια του χορού), η προστάτιδα της ορχήσεως  (χορού)

Ερατώ (εκ του: έρως), η Μούσα της Ερωτικής ποιήσεως

Πολύμνια (εκ του: πολύς + ύμνος), η Μούσα της Θρησκευτικής ποιήσεως

Ουρανία (εκ του: ουρανός), η προστάτιδα της Αστρονομίας

 

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η   ΑΡΩΓΗ (ΒΟΗΘΕΙΑ) ΤΗΣ ΜΟΥΣΑΣ;

 

α) Η ανθρώπινη γνώση είναι περιορισμένη.

β) Η μούσα κατέχει την απόλυτη θεϊκή γνώση (ορατά και αόρατα).

γ)  Έτσι το έργο του ποιητή γίνεται θεόπνευστο,  άρα και  σοβαρό και κανείς δεν μπορεί να το  αμφισβητήσει.

δ) Άρα ο ποιητής μιλάει με το ταλέντο που του έδωσαν οι θεοί.

 

 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ   ΤΟΥ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ

 

Στο προοίμιο παρουσιάζονται :

• Ο πρωταγωνιστής και ο συμπρωταγωνιστής («ο θείος»» και «ο άρχων των ανδρών»)
• Το θέμα: ο ολέθριος θυμός και τα επακόλουθά του (αρχή πολλών δακρύων, άδικος αφανισμός πολλών ανδρειωμένων στρατιωτών)
• Το χρονικό σημείο απ΄όπου θα αρχίσει η εξιστόρηση (απ’ότ΄ εφιλονίκησαν κι εχωρίστηκαν).
• Η ξεκάθαρη δήλωση του ποιητή ότι τα γεγονότα θα εξελιχθούν σύμφωνα με το σχέδιο και την επιθυμία του Δία.
• Η αφετηρία των συμφορών των Αχαιών

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΡΟΟΙΜΙΩΝ ΙΛΙΑΔΑΣ-ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

 

Α)Δομικά στοιχεία:(επίκληση στη μούσα, διήγηση, παράκληση).

Β)Θεϊκές επεμβάσεις.

Γ) Ρόλος της Μούσας και των θεών.

Δ) Ανθρώπινη ευθύνη (μεγαλύτερη στην Οδύσσεια, μικρότερη στην Ιλιάδα )

 

Η ΘΕΛΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑ

• Θεϊκή Βουλή:Οι άνθρωποι δεν έχουν προσωπική ευθύνη για τις πράξεις τους (αντίθετα με το προοίμιο της Οδύσσειας)
• Υπονοείται η αρνητική τροπή που θα πάρει ο πόλεμος για τους Έλληνες.
• Υπενθυμίζεται μια παλιά μυθική παράδοση σύμφωνα με την οποία η Γη είχε παραπονεθεί στον Δία για την υπερβολική αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων και την παρεκτροπή τους σε πράξεις ασέβειας. Ο Δίας της υποσχέθηκε δύο πολέμους τον Τρωικό και τον Θηβαϊκό, ώστε οι άνθρωποι να λιγοστέψουν και να τιμωρηθούν.

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΙΧΩΝ 4-5 : εικόνα άταφων πτωμάτων που κατασπαράζονταν από σκυλιά και όρνια.Έτσι:

• Δίνεται ηθική διάσταση στις συνέπειες του θυμού (  η μη προσφορά ταφής  είναι ασέβεια προς νεκρούς ).
• Κεντρίζεται το ενδιαφέρον των ακροατών για την πορεία της υπόθεσης.

ΧΩΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΙΛΙΑΔΑΣ

• Δεν αναφέρεται συγκεκριμένα ο χρόνος του Τρωικού πολέμου (για παράδειγμα ή φιλονικία έγινε στην αρχή, στη μέση ή στο τέλος του Τρωικού πολέμου;), αλλά ούτε και ο τόπος. Η αιτία είναι ότι απευθύνεται  σε ανθρώπους που γνωρίζουν καλά τον τρωικό μύθο. Απλώς ο Όμηρος επιλέγει ένα επεισόδιο από  τον δέκατο χρόνο του πολέμου (η πληροφορία δίνεται στη Β ραψωδία).
• Τα γεγονότα της Ιλιάδας καλύπτουν ένα χρονικό διάστημα μικρό, μόλις 51 μέρες του 10^ουέτους του Τρωικού πολέμου (θυμός του Αχιλλέα και τα επακόλουθά του), χωρίς να αναφέρονται ούτε όσα προηγήθηκαν  ούτε όσα θα ακολουθήσουν (το τέλος του πολέμου).
• Η αφήγηση πλαισιώνεται  με πλούσιο υλικό  από στοιχεία του ηρωικού κόσμου της εποχής κι από διάφορα γεγονότα (συγκρούσεις, μονομαχίες, αριστείες, κλπ) που αποδίδουν  όλο το κλίμα του πολέμου ( έτσι νιώθουμε σαν να παρακολουθούμε τον πόλεμο από την αρχή.

 

ΤΕΧΝΙΚΗ

• Προσήμανση (προειδοποίηση ή προϊδεασμός δηλαδή η εκ των προτέρων νύξη του ποιητή για γεγονότα ή καταστάσεις  που κανονικά θα συμβούν αργότερα). Η γοητεία της αφήγησης παραμένει  στην απόλαυση της ποίησης και όχι στην αγωνία για την έκβαση της υπόθεσης .Δίνεται έμφαση στο «πώς» θα εξελιχθούν τα γεγονότα και όχι στο»τι» θα συμβεί, αφού αυτό είναι ήδη γνωστό
• Σχήμα Κύκλου:το όνομα του Αχιλλέα αναφέρεται στον πρώτο και στον τελευταίο στίχο.Έτσι υπογραμμίζεται ο πρωταγωνιστικός του ρόλος.
• Σχήμα κύκλου: Κατά το σχήμα του κύκλου μια φράση αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη. Είναι δυνατόν όμως και ένα ολόκληρο αφήγημα να αρχίζει και να τελειώνει με την ίδια φράση.

 

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΙΛΙΑΔΑΣ ΚΑΙ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

 

Αναδρομική διήγηση
Αναδρομική διήγηση έχουμε όταν ο ίδιος αφηγητής (ποιητής) ή κάποιο από τα πρόσωπα (π.χ. η ωραία Ελένη) εξιστορούν γεγονότα του παρελθόντος, π.χ., η Ελένη και ο Μενέλαος με αφορμή την επίσκεψη του Τηλέμαχου αναφέρονται σε γεγονότα του Τρωικού πολέμου· πρβλ. τον αγγλικό όρο flash back.

 

Αναχρονισμός
Αναχρονισμός είναι η μεταφορά πολιτισμικών στοιχείων μιας εποχής σε άλλη (συνήθως προγενέστερη)· ο Όμηρος, π.χ., κάνει λόγο για σίδηρο, μέταλλο της Γεωμετρικής εποχής, το μεταφέρει όμως στη Μυκηναϊκή.

 

Ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας
Ανθρωποκεντρικό χαρακτηρίζεται  ένα έργο  που έχει κέντρο του τον άνθρωπο· δίνει δηλαδή έμφαση στις σωματικές και πνευματικές ικανότητές του και επιδοκιμάζει την ανθρώπινη ζωή. Έτσι, ο Οδυσσέας παρόλο που είναι γραφτό από τη μοίρα του να επιστρέψει στην Ιθάκη, παρόλο που οι θεοί έχουν αποφασίσει την επιστροφή του, παρόλο που η Αθηνά θα του συμπαραστέκεται από τώρα και στο εξής σε κάθε του βήμα, εμείς διαβάζουμε στους στίχους 226-228 της α” ραψ.: «πολύν καιρό ακόμη δεν θα μείνει εκείνος μακριά από την πατρίδα του·έστω κι αν τον κρατούν στα σίδερα, θα βρει τον τρόπο να γυρίσει, αυτός που είναι πολυμήχανος». Παρουσιάζεται λοιπόν η επιστροφή του Οδυσσέα κυρίως ως κατόρθωμα του ίδιου.

 

Ανθρωπομορφισμός των θεών
Θεϊκός ανθρωπομορφισμός σημαίνει ότι οι Έλληνες φαντάζονταν τους θεούς τους παρόμοιους με τους ανθρώπους. Αυτό δε σημαίνει μόνο ότι τους φαντάζονταν με ανθρώπινη μορφή, αλλά και ότι σκέφτονταν, αισθάνονταν, μιλούσαν και ενεργούσαν όπως οι άνθρωποι, σε ανώτερο όμως βαθμό· διαφορετική φαντάζονταν μόνο την τροφή τους και τους θεωρούσαν αθάνατους. Η κοινωνία τους ήταν αναπαράσταση της ανθρώπινης κοινωνίας της ομηρικής εποχής, που είχε χαρακτήρα πατριαρχικό.

 

Απόλογοι

Οι διηγήσεις του Οδυσσέα στις ραψωδιές ι 41-μ ονομάζονται «Ἀπόλογοι», και ειδικότερα «Ἀλκίνου» ή «Μεγάλοι Ἀπόλογοι», για να διακρίνονται τόσο από τον «Ἀρήτης Ἀπόλογον» όσο και από τον «Μικρὸν Ἀπόλογον» προς την Πηνελόπη στη ραψωδία ψ.

 

Από μηχανής θεός

Ένας θεός που παρουσιαζόταν από ειδικό μηχάνημα στο αρχαίο θέατρο και με την παρέμβασή του έδινε λύση στο δράμα σε μια δύσκολη στιγμή. Γενικά, έτσι ονομάζουμε την επέμβαση ενός θεού που δίνει λύση στο αδιέξοδο ή υπηρετεί την πλοκή του έργου. Έτσι το έπος αποκτά δραματικότητα και γίνεται πιο ενδιαφέρον.

 

Αποστροφή

Το ρητορικό σχήμα κατά το οποίο ο ομιλητής διακόπτει τη ροή του λόγου του και στρέφεται σε ένα πρόσωπο και του απευθύνει τον λόγο μιλώντας του σε β΄πρόσωπο

 

Αριστεία

Ήταν η ξεχωριστή ανδρεία που έδειχνε ο ήρωας  στο πεδίο της μάχης. Περιλαμβάνει μια σειρά από ηρωικές πράξεις ως την κορύφωση. Αποτελείται από τυπικά στάδια.

 

Αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης

Στην ομηρική εποχή οι θεοί δεν ενεργούν με γνώμονα την ηθική ούτε παρουσιάζονται ως φύλακες του νόμου και υπερασπιστές του δικαίου. Για παράδειγμα,  όταν ο Χρύσης, πληγωμένος από την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα, ζήτησε από τον Απόλλωνα να σκορπίσει θανατικό στους Αχαιούς, δεν επικαλέστηκε την αδικία που έγινε σε βάρος του αλλά τη συνολική προσφορά του στο θεό. Το ίδιο και ο Αχιλλέας που ζητάει μέσω της Θέτιδας από το Δία να φέρει καταστροφή στους Αχαιούς, δεν προβάλλει κανέναν ηθικό κανόνα και το αίτημα του δε στηρίζεται στο δίκιο του. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι στις σχέσεις ανθρώπων και θεών (αλλά και στις μεταξύ των θεών σχέσεις), ισχύει η αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης, η οποία δημιουργεί υποχρεώσεις και στα δύο μέρη και παραπέμπει σε συμφεροντολογική συναλλαγή.

 

Άστοχα ερωτήματα

Άστοχα λέγονται τα ερωτήματα που δεν στοχεύουν στη διερεύνηση της αλήθειας με την αναμονή κάποιας καταφατικής ή αρνητικής απάντησης, αλλά απορρίπτονται ένα – ένα, για να διατυπωθεί στο τέλος έντονα η αλήθεια.

 

Αυτοδικία: η τιμωρία του δράστη από το θύμα ή την οικογένεια του θύματος. Σ’ αυτήν δεν ήταν αντίθετοι ούτε οι θεοί.

 

Εικόνα – σκηνή
Με τον όρο εικόνα στη λογοτεχνία, εννοούμε την περιγραφή, η οποία προκαλεί στον αναγνώστη ή στον ακροατή την εντύπωση ότι βλέπει μπροστά του αυτό που περιγράφεται .Εικόνες είναι κυρίως οι οπτικές, αυτές δηλαδή που περνούν από τα μάτια μας, εικόνες όμως λέμε κι αυτές που ερεθίζουν τις άλλες αισθήσεις μας (την ακοή, την όσφρηση κτλ.), οπότε (αντίστοιχα) τις χαρακτηρίζουμε ακουστικές, οσφρητικές κτλ.

Ο όρος σκηνή είναι έννοια ευρύτερη: παρουσιάζει ένα μέρος της δράσης που έχει ενότητα, μπορεί όμως να περιλαμβάνει περισσότερες από μία εικόνες.Βασικά κριτήρια για τη διάκριση των σκηνών είναι:
α. η αλλαγή τόπου,
β. η αλλαγή προσώπων,
γ. η αλλαγή τόπου και προσώπων,
δ. η διαφοροποίηση του χρόνου.

 

Ειρωνεία
Ειρωνεία σημαίνει συχνά την  αντίθεση ανάμεσα σε μια φαινομενική και σε μια πραγματική κατάσταση, την οποία αγνοούν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι ήρωες, τη γνωρίζει όμως ο ακροατής / αναγνώστης / θεατής και βρίσκεται έτσι σε πλεονεκτική θέση σε σχέση προς αυτούς. Πιο απλά, ειρωνεία  έχουμε όταν ο αναγνώστης ή ο ακροατής ξέρει πιο πολλά από τους ήρωες.

 

Επιβράδυνση
Η επιβράδυνση είναι βασική τεχνική της επικής ποίησης, που παίρνει τις εξής μορφές:
α. αναβάλλεται μια προγραμματισμένη δράση (π.χ., ο νόστος του Οδυσσέα)·
β. διακόπτεται για λίγο η κύρια αφήγηση με την παρεμβολή ενός σχετικού επεισοδίου·
γ. αργοπορεί, γενικά, ο ρυθμός της αφήγησης με αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα. Όλα αυτά αποσπούν, για περισσότερο ή λιγότερο, τον ακροατή από το κύριο θέμα, του προξενούν αναμονή – κάποτε και αγωνία – , αλλά και του δίνουν στοιχεία για πιο άνετη παρακολούθηση της συνέχειας.

 

Επίθετα
Τα επίθετα είναι συχνά στα ομηρικά έπη και αποδίδουν ουσιαστικές ιδιότητες στα πρόσωπα και στα πράγματα που συνοδεύουν. Άλλοτε τονίζουν μια χαρακτηριστική τους ιδιότητα, είναι δηλαδή χαρακτηριστικά επίθετα, π.χ. «τον άντρα τον πολύτροπο», «ο ξακουστός Ορέστης» και άλλοτε προβάλλουν μια εικόνα τους, είναι δηλαδή περιγραφικά επίθετα, π.χ. «στις θολωτές σπηλιές», «την καλλιπλόκαμη νεράιδα».

 

 Επιφάνεια –  ενανθρώπιση -αθέατη θεϊκή βοήθεια
Οι θεοί επικοινωνούσαν με τους θνητούς παίρνοντας τη μορφή κάποιου συγκεκριμένου ανθρώπου, δηλαδή μεταμορφώνονταν· στην περίπτωση αυτή λέμε πως έχουμε ενανθρώπιση (μεταμόρφωση). Σπανιότερα παρουσιάζονταν με το πραγματικό τους  πρόσωπο, οπότε μιλούμε για θεϊκή επιφάνεια, για αυτοπρόσωπη δηλαδή εμφάνιση του θεού· συχνά όμως γίνεται λόγος και για αθέατη θεϊκή βοήθεια(ως θεϊκή φώτιση ή συμπαράσταση κ.τ.ό.).Παραδείγματα: Η εμφάνιση της Αθηνάς στον Τηλέμαχο ως Μέντη είναι ενανθρώπιση. Η αναχώρησή της, που γίνεται γρήγορα «σαν το πουλί πετώντας, ξέφυγε από το άνοιγμα της στέγης», δήλωσε δηλαδή ότι είναι θεά, είναι θεϊκή επιφάνεια.

 

Ηθογράφηση

ηθογράφηση ενός προσώπου είναι η περιγραφή  και η αξιολόγηση του χαρακτήρα του με βάση α)όσα λέει, όσα κάνει  και όσα σκέφτεται το ίδιο, β) με βάση όσα λένε ή σκέφτονται οι άλλοι γι’ αυτό, γ) με βάση την άποψη του ποιητή γι’ αυτό .

 

In media res

Είναι μια λατινική φράση, που κυριολεκτικά σημαίνει: στη μέση των πραγμάτων, στη μέση της υπόθεσης. Με την αφηγηματική τεχνική in media res ο ποιητής ή ο συγγραφέας επιλέγει ως αρχή το πιο κρίσιμο σημείο μιας ιστορίας και στην πορεία της αφήγησης διαμορφώνει κατάλληλες συνθήκες, ώστε να αναφέρει και όσα προηγήθηκαν.Έτσι, στην Οδύσσεια, ο ποιητής ή καλύτερα η Μούσα δεν αρχίζει να διηγείται τις περιπέτειες του Οδυσσέα με τη χρονολογική τους σειρά, δηλαδή από τη στιγμή που έφυγε από την Τροία, αλλά από τη στιγμή που οι άλλοι τρωικοί ήρωες είχαν επιστρέψει στις πατρίδες τους και μόνο ο Οδυσσέας ήταν αποκλεισμένος στο νησί της Καλυψώς.

 

Μήτις

Είναι η πρακτική και πολύτροπη νόηση/ευφυΐα, η ικανότητα δηλαδή να αποφασίζει κανείς γρήγορα και εύστοχα και να δρα αστραπιαία στην κατάλληλη στιγμή, ώστε να πετυχαίνει τους στόχους του.

 

Προοικονομία

Είναι η τακτοποίηση των γεγονότων από τον ποιητή και η παρουσίασή τους με τέτοιο τρόπο, ώστε τα μελλοντικά γεγονότα να προετοιμαστούν κατάλληλα και να έρθουν με φυσικό τρόπο.

 

Προσήμανση

Είναι η αναφορά σε γεγονότα ή καταστάσεις που θα συμβούν σε επόμενες σκηνές ή ραψωδίες.

 

Τριτοπρόσωπη και πρωτοπρόσωπη αφήγηση – μονόλογος
Ο ποιητής άλλοτε αφηγείται ο ίδιος σε τρίτο πρόσωπο και άλλοτε οι ήρωές του σεπρώτο πρόσωπο· ζωντανεύουν έτσι οι ήρωες μπροστά μας με τον διάλογο (ή με μονόλογο) και δραματοποιούν την αφήγηση, σαν να δίνουν παράσταση. Οι δύο αυτές τεχνικές της αφήγησης, η τριτοπρόσωπη και η πρωτοπρόσωπη  (διαλογική – δραματική), εναλλάσσονται· επικρατέστερη είναι η δεύτερη. Ο μονόλογος είναι ουσιαστικά διάλογος του ήρωα με τον εαυτό του σε κρίσιμες στιγμές της αφήγησης, όταν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα και αναζητεί μόνος τη λύση τους. Αποκαλύπτει έτσι τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, και ο ακροατής κατανοεί καλύτερα τις ενέργειές του.

 

Ρητορική ερώτηση:

Ερωτηματική πρόταση που διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να ισοδυναμεί με πρόταση κρίσης και να κρύβει μέσα της την απάντηση.

 

Σχήμα  αδυνάτου

Το σχήμα αυτό, γνωστό και από τα δημοτικά τραγούδια,  εκφράζει το απραγματοποίητο. Σύμφωνα με αυτό, όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι κάτι δε θα πραγματοποιηθεί σε καμία περίπτωση, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο, που είναι πιο γνωστό και λειτουργεί νομοτελειακά. Έτσι ο Αχιλλέας  δηλώνει πως θα ξαναβγεί στον πόλεμο μόνο όταν το ξύλινο σκήπτρο του βγάλει φύλλα και κλαδιά (Α ραψωδία Ιλιάδας).

 

Τυπικά στοιχεία
Τυπικά λέγονται τα στοιχεία που επαναλαμβάνονται πανομοιότυπα ή ελαφρά παραλλαγμένα. Μπορεί να είναι συνδυασμοί επιθέτων και ουσιαστικών ή άλλες φράσεις (όπως «η Αθηνά τα μάτια λάμποντας», «και πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά») ή στίχοι ολόκληροι (όπως «Της αντιμίλησε ο Τηλέμαχος με φρόνηση και γνώση») ή θέματα – μοτίβα και σκηνές ολόκληρες, όπως η υποδοχή και η φιλοξενία του επισκέπτη.

 

Τυπικά επίθετα

Ο ρόλος τους είναι άλλοτε τυπικός και άλλοτε ουσιαστικός γιατί ενισχύουν το νόημα της φράσης ή προσθέτουν καλαισθητική απόλαυση. Επιπλέον ως στοιχεία τυπικών στίχων διευκολύνουν την απομνημόνευση των αοιδών. Για παράδειγμα,»λευκοχέρα Ήρα, φτερωμένα λόγια, αιγιδοφόρος Δίας, γλαυκόφθαλμη Αθηνά, φτεροπόδης Πηλείδης » κλπ.

 

Ύβρη – νέμεση – τίση
Υβριστής γίνεται ο άνθρωπος που υπερβαίνει τα όριά του προσβάλλοντας-αδικώντας θεούς ή και ανθρώπους. Η υπέρβαση αυτή (η ύβρη) προκαλεί την οργή των θεών (τη νέμεση), και ακολουθεί η τιμωρία (η τίση).

 

Υστεροφημία

Είναι η φήμη που συνοδεύει το όνομα κάποιου ανθρώπου και μετά το θάνατό του. Αυτή η μεταθανάτια φήμη στην ομηρική εποχή θεωρείται σπουδαίο ιδανικό και οι άνθρωποι αγωνίζονται να την κατακτήσουν με πράξεις ηρωικές.

 

Φιλοξενία (τυπική σκηνή)
H διαδικασία υποδοχής και φιλοξενίας του επισκέπτη (προσαρμοσμένη στις εκάστοτε συνθήκες) επαναλαμβάνεται στην Οδύσσεια, γι” αυτό και χαρακτηρίζεται τυπική.Σύμφωνα με το τυπικό της φιλοξενίας στην ομηρική κοινωνία, ο ξενιστής (εκείνος δηλαδή που φιλοξενεί έναν ξένο) είναι υποχρεωμένος:
α. να τον υποδεχτεί εγκάρδια (με προσφώνηση και χειραψία) και να τον προσκαλέσει σε φιλοξενία· αν ο ξένος έχει δόρυ, άλογα, άρμα, να φροντίσει να ταχτοποιηθούν,
β. να του προσφέρει λουτρό (αφού τον λούσουν —συνήθως κάποιες δούλες—, τον αλείφουν με λάδι και τον ντύνουν με καθαρά ρούχα),
γ. να τον φιλέψει (παραχωρώντας του κάθισμα σε θέση τιμητική, φέρνοντας του νερό να πλυθεί, τραπέζι για να φάει, προσφέροντας του εκλεκτή μερίδα φαγητού και πιοτό. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις ο ξενιστής οργανώνει προς τιμήν του ξένου του επίσημη υποδοχή με γιορτή ή ακόμη και αγώνες),
δ. να τον ρωτήσει ποιος είναι, από πού έρχεται και τι θέλει, μόνον αφού πρώτα τον φιλέψει,
ε. αφού ακούσει το αίτημά του, να το ικανοποιήσει όσο μπορεί,
στ. να προσφέρει στον ξένο διαμονή για όσες μέρες θέλει αυτός,
ζ. να τον αποχαιρετήσει με δώρα που επισφραγίζουν τη φιλία τους.

Στη φιλοξενία της Αθηνάς-Μέντη από τον Τηλέμαχο διακρίνουμε:
α.τη χειραψία κατά την υποδοχή του επισκέπτη (136/<121>)
β. το απαραίτητο πλύσιμο των χεριών (155/<138>, 164/<146>)
γ. τις περιποιήσεις και τις λεπτομέρειες της προετοιμασίας του γεύματος (143-61/<127-43>)
δ. τις ερωτήσεις για την καταγωγή του 189-190/<170>
ζ. την προσφορά  δώρου φιλοξενία 345 /<311>