ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ  ΑΧΙΛΛΕΑ: Εγκαταλείπει τη συνέλευση, πετώντας με οργή ο σκήπτρο. Η πράξη δηλώνει:

α)Την οριστική  αποχώρηση του Αχιλλέα από τον στρατό των Αχαιών.

β)Την περιφρόνησή του προς τον θεσμό της δικαιοσύνης.

γ)Την περιφρόνησή του προς τη γενική συνέλευση, γιατί κανένας δεν εναντιώθηκε στην αυθαιρεσία του βασιλιά.

δ)Τη διαμαρτυρία και την περιφρόνησή του προς στο βασιλικό αξίωμα του Αγαμέμνονα.

 

Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ (247-254):

• Ο μεγαλύτερος σε ηλικία βασιλιάς.
• Σοφός και γαλήνιος με πείρα ζωής.
• Με τους 7 στίχους που του αφιερώνει, ο ποιητής δείχνει τη συμπάθειά του σε αυτόν.
• Γνώρισμά του η γλυκύτητα των λόγων του.
• Η πλατιά παρουσίαση λειτουργεί ως επιβράδυνση.

 

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ (255-285):  Θέλει να τους συμβιβάσει και για να το πετύχει επισημαίνει:

• Τη θλίψη των Αχαιών.
• Τη χαρά των Τρώων αν μάθαιναν για τη σύγκρουση.
• Την πολεμική αρετή και τη φρόνηση των  δύο αρχηγών (κολακεία).
• Την ανάγκη να σεβαστούν τη γνώμη του,  λόγω της ηλικίας και της πείρας του.
• Το παράδειγμα των μυθικών ηρώων της Κενταυρομαχίας που δέχονταν τις συμβουλές του (αναδρομική αφήγηση που λειτουργεί ως επιβράδυνση).
• Τα σφάλματα και των δύο καθώς και την αξία του καθενός. Ο Αγαμέμνονας αντλεί τη δύναμή του από τη βασιλική εξουσία που του χάρισε ο Δίας, ενώ ο Αχιλλέας από τη θεϊκή  καταγωγή και την παλικαριά του. Βέβαια γίνεται αντιληπτό ότι η  εξουσία που προέρχεται από τον Δία είναι πάνω από την αντρειοσύνη και τη θεϊκή καταγωγή του Αχιλλέα.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ (286-292):

• Ο Αγαμέμνονας κρίνει πως ο γέροντας είναι με το μέρος του.
• Κατηγορεί ξανά τον Αχιλλέα για αλαζονεία επειδή μιλά με απρέπεια στον ανώτερό του.
• Υποτιμά ξανά την παλικαριά του Αχιλλέα.

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ(293-304):

• Δείχνει  αδιαλλαξία καθώς  διακόπτει τον Αγαμέμνονα και αγνοεί τον Νέστορα.
• Δηλώνει ότι δεν ανήκει πια στον στρατό των Αχαιών.
• Δηλώνει πως παραχωρεί τη Βρισηίδα.
• Για να μετριάσει την ταπείνωση της υποχώρησης, εκτοξεύει μια αβάσιμη κατηγορία για πρόθεση του Αγαμέμνονα να του αφαιρέσει κι άλλα λάφυρα απειλώντας να τον  σκοτώσει, αν συμβεί αυτό.
• Συμπέρασμα: Ο Αχιλλέας βρίσκεται σε σύγχυση, καθώς προσπαθεί να υλοποιήσει τις επιθυμίες της Αθηνάς και της Ήρας που είναι αντίθετες στη φύση του.

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ:

• ΝΕΣΤΟΡΑΣ: ρητορική ικανότητα, καλοπροαίρετη διάθεση, διορατικότητα, ικανότητα να ψυχολογεί τους αντιπάλους, διπλωματικότητα, πειστικότητα. Όμως η παρέμβασή του απέτυχε σε σύγκριση με της Αθηνάς που είχε προηγηθεί (μόνο οι εντολές των θεών γίνονται απόλυτα σεβαστές). Βέβαια, αυτό ήταν απαραίτητο για την οικονομία του έπους.
• ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ: τυφλωμένος από το πάθος του, επιθετικός προς τον Αχιλλέα, ευγενικός με τον Νέστορα.
• ΑΧΙΛΛΕΑΣ: σε σύγχυση (η εντολή της Αθηνάς σε αντίθεση  με την ηρωική του φύση), αμήχανος, αποδιοργανωμένος, από τη μια υποχωρεί στον Αγαμέμνονα κι από την άλλη τον απειλεί.

 

Η ΑΜΦΙΤΑΛΑΝΤΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (189-193)
Μετά την απειλή του Αγαμέμνονα ότι θα πάρει ο ίδιος με τα χέρια του την Βρισηίδα, ο Αχιλλέας βρίσκεται σε δίλημμα. Αν σκοτώσει τον Αγαμέμνονα, θα ηρεμήσει η ψυχή του και λειτουργεί ως πραγματικός ήρωας που προασπίζεται την τιμή του (νικά το συναίσθημα). Αν ελέγξει την οργή του, καταπιέζεται, ταπεινώνεται και δείχνει ψυχικό μεγαλείο (νικά η λογική). Τελικά αποφασίζει σαν ήρωας και πιάνει το σπαθί για να τον σκοτώσει.
Η ΑΘΗΝΑ ΩΣ «ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ»
Ο ποιητής προβάλλει την ηρωική διάσταση του Αχιλλέα, αφού τραβά το σπαθί του να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα. Όμως αν σκοτωθεί ο Αγαμέμνονας, δεν μπορεί να εξελιχθεί η πλοκή του έργου (επική οικονομία ). Γι’ αυτό ο ποιητής επιλέγει ως λύση τον «από μηχανής» θεό. Η εξέλιξη δηλαδή της υπόθεσης περνάει στα χέρια των θεών και συγκεκριμένα της Αθηνάς που μεταφέρει εντολή της Ήρας. Έτσι ο Αχιλλέας δεν σκοτώνει λόγω εντολής της Αθηνάς και όχι από δειλία. Με αυτό τον τρόπο, η υπόθεση οδηγείται εκεί που θέλει ο ποιητής.
ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ
Ένας θεός που παρουσιαζόταν από ειδικό μηχάνημα στο αρχαίο θέατρο και με την παρέμβασή του έδινε λύση στο δράμα σε μια δύσκολη στιγμή. Γενικά, έτσι ονομάζουμε την επέμβαση ενός θεού που δίνει λύση στο αδιέξοδο ή υπηρετεί την πλοκή του έργου. Έτσι το έπος αποκτά δραματικότητα και γίνεται πιο ενδιαφέρον.
ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΑΘΗΝΑΣ (198-201)
Είναι μια ενδιαφέρουσα οπτική και κινητική εικόνα της Αθηνάς που αρπάζει τα μαλλιά του Αχιλλέα, την ώρα που αυτός τραβά το σπαθί του. Με την επιφάνεια της θεάς:

α) ο ποιητής δίνει λύση στο αδιέξοδο (το έργο θα τελείωνε πρόωρα αν σκοτωνόταν ο Αγαμέμνονας),

β)εξυπηρετεί την πλοκή και

γ)σπάει τη μονοτονία της συνέλευσης.
ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ (200-206)
Ο Αχιλλέας ξαφνιάζεται από την επέμβαση της Αθηνάς, εκφράζει τα παράπονά του και δηλώνει την απόφασή του να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα ( ως ήρωας).
ΤΡΟΠΟΙ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ
α)ενανθρώπιση ή μεταμόρφωση (όταν η εμφάνιση των θεών γίνεται με μορφή ανθρώπου)               β)επιφάνεια (όταν, κατά την εμφάνιση των θεών, αποκαλύπτεται η θεϊκή τους ιδιότητα)
γ)αθέατη θεϊκή βοήθεια.
Η ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (207-215)
Ø Τονίζει την εντολή της Ήρας για να δεσμεύσει τον ήρωα ακόμη περισσότερο.
Ø Αποτελεί προσήμανση (213-215), καθώς αναφέρεται πως οι Αχαιοί με πλούσια δώρα κάποτε θα παρακαλούν τον Αχιλλέα να μπει στη μάχη.
Η ΥΠΑΚΟΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
Ø Αναδεικνύει την αμφίδρομη (ανταλλακτική) σχέση θεών – ανθρώπων. Ο Αχιλλέας υπακούει ώστε και η Αθηνά να εισακούσει αργότερα τις εκκλήσεις του ( γνωμικό στίχου 219 «όπου υπακούει στους θεούς κι αυτοί τον εισακούουν») .
Ø Είναι αναμενόμενη μιας κι ο Αχιλλέας έχει την τιμή μιας άμεσης επικοινωνίας με τις θεές.
Ø Αποδεικνύει την ευσέβειά του.

 

 

 

Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Ο στρατός δεν είδε την Αθηνά. Άρα στα μάτια του ο Αχιλλέας φαίνεται να υποχωρεί. Για να διατηρήσει το γόητρό του, ο Αχιλλέας: α)εκστομίζει βαριές βρισιές και κατηγορίες και β) όλο το πάθος και τον θυμό του κατά του Αγαμέμνονα, το μεταφέρει στους Αχαιούς, καθώς ορκίζεται πως θα τους εγκαταλείψει στο έλεος του Έκτορα.
ΥΒΡΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ (224-233)
Φτάνει στην υπερβολή για να ισορροπήσει την ικανοποίηση που θα ένιωθε αν σκότωνε τον Αγαμέμνονα).Τον αποκαλεί προσβλητικά μέθυσο, σκυλόματο (= αναιδή), δειλό (με καρδιά ελάφου) και λαοφάγο (τρώει τα αγαθά του λαού του).Εκφράζει παράπονα κατά των Αχαιών ( 232-233 «κυβερνάς αχρείους»). Πράγματι οι Αχαιοί δεν αντιδρούν στις αδικίες του Αγαμέμνονα ούτε και παρηγορούν τον Αχιλλέα. Ίσως τους βολεύει η εξέλιξη, γιατί γλίτωσαν την αρπαγή του δικού τους δώρου. Επίσης, προοικονομείται η αδιαφορία του ήρωα όταν οι Αχαιοί θα βρεθούν στη μανία του Έκτορα.
Ο ΟΡΚΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (234-245):

• Αποτελεί προοικονομία για τον θάνατο των Αχαιών από την ορμή του Έκτορα, την αδυναμία του Αγαμέμνονα να τους βοηθήσει και την άρνηση του Αχιλλέα να τους σώσει.
  • Ορκίζεται στο ραβδί του που είναι σύμβολο της εξουσίας και του βασιλικού αξιώματος (που κανονικά αποδίδει και δικαιοσύνη), ώστε ο όρκος του να είναι μέγας (επίσημος και δεσμευτικός).
  • Χρησιμοποιεί το σχήμα του αδυνάτου (234-245).

ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ
Το σχήμα αυτό, γνωστό και από τα δημοτικά τραγούδια (βλέπε παράλληλα κείμενα σελίδας 31) εκφράζει το απραγματοποίητο. Σύμφωνα με αυτό, όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι κάτι δε θα πραγματοποιηθεί σε καμία περίπτωση, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο, που είναι πιο γνωστό και λειτουργεί νομοτελειακά. Έτσι ο Αχιλλέας δηλώνει πως θα ξαναβγεί στον πόλεμο, μόνο όταν το ξύλινο σκήπτρο του βγάλει φύλλα και κλαδιά.
ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΑΧΙΛΛΕΑ
Ασυμβίβαστος αρχικά, ευσεβής και πιστός έπειτα, οξύτατος και υπερβολικός στον λόγο του προς τον Αγαμέμνονα, εκδικητικός με τον όρκο του, πικραμένος και περιφρονητικός προς τους Αχαιούς.
ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ: λευκοχέρα Ήρα, φτερωμένα λόγια, αιγιδοφόρος Δίας, γλαυκόφθαλμη Αθηνά, φτεροπόδης Πηλείδης κλπ. Ο ρόλος τους είναι άλλοτε τυπικός και άλλοτε ουσιαστικός γιατί ενισχύουν το νόημα της φράσης ή προσθέτουν αισθητική απόλαυση. Επιπλέον ως στοιχεία τυπικών στίχων διευκολύνουν την απομνημόνευση των αοιδών.

 

Οι αποφάσεις του Αγαμέμνονα – Η αντίδραση του Αχιλλέα

• ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ
• Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
• ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ
• Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

 

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ (106-121)

• Ο Αγαμέμνονας αισθάνεται αγανάκτηση και μίσος για τις κακές μαντείες του Κάλχα. Μεταφέρει την ευθύνη στον μάντη ενώ στην πραγματικότητα η ευθύνη είναι δική του. Ξεσπά στον μάντη γιατί δεν μπορεί να τα βάλει με τον θεό.
• Εκθειάζοντας τις χάρες της Χρυσηίδας (την οποία θεωρεί ανώτερη από τη νόμιμη γυναίκα του), είναι σαν να απολογείται για τη στάση του απέναντι στον Χρύση. Δηλώνει έμμεσα ότι η επιστροφή της θα δείξει τη μεγαλοψυχία του  που θυσιάζει ένα πολύτιμο δώρο για το καλό του λαού του.
• Η περιγραφή της Χρυσηίδας δείχνει την ιδανική γυναίκα της εποχής: όμορφη, έξυπνη, χρυσοχέρα. Ποια ήταν η ιδανική γυναίκα στην Σπάρτη, την κλασική Αθήνα του 5^ουαιώνα και ποια είναι για εσάς σήμερα;
• Το αντάλλαγμα που ζητάει ο Αγαμέμνονας (την Βρισηίδα) για να σώσει το πληγωμένο του κύρος, θα αποτελέσει την αρχή σοβαρών συγκρούσεων και δείχνει τον εγωκεντρισμό του. Εξυπηρετεί την ποιητική οικονομία γιατί προωθεί την πλοκή. Αν δεν συνέβαινε, δεν θα προκαλούνταν  η οργή του Αχιλλέα.
• Ο Αγαμέμνονας υποχωρεί στον θεό, όχι όμως και στους ανθρώπους.

Ο ΑΠΑΝΤΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (122-130)

• Ο Αχιλλέας απαντάει παίρνοντας τη θέση του μάντη, γιατί: α) ο ποιητής δεν εκθέτει το ιερό πρόσωπο του Κάλχα και το προφυλάσσει από φιλονικίες, β)τα τελευταία λόγια του Αγαμέμνονα στρέφουν το θέμα στην απαίτηση για άλλο δώρο, γ) ο Αχιλλέας είχε υποσχεθεί να προστατέψει τον μάντη.
• Στον λόγο του φαίνεται ακόμη: α) το ξάφνιασμα του Αχιλλέα (τι λέγεις;), β)η αγανάκτησή του (αντίθεση « ένδοξε και φιλόπλουτε»), γ)η αντικειμενική πραγματικότητα (δεν υπάρχουν λάφυρα),  δ) η υπόσχεση για μελλοντική αμοιβή αν καταληφθεί η Τροία (προσήμανση), ε)η αντίθεση όλου του στρατεύματος στα λόγια του Αγαμέμνονα ( χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου).
• Πολιτιστικά στοιχεία: ο πόλεμος, οι επιδρομές, η λεία στα ομηρικά χρόνια

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ (131-148)

Σε αυτόν ο Αγαμέμνονας προσπαθεί να είναι  συγκρατημένος, ανταποδίδει στον Αχιλλέα την τιμητική προσφώνηση (γενναίος και θείος), κατηγορεί τον Αχιλλέα για εξαπάτηση (δεν δέχεται να μείνει χωρίς δώρο) και  γίνεται απαιτητικός ζητώντας δώρο άλλου αρχηγού.  Φαίνεται  έτσι την αλαζονεία του και την περιφρόνηση  στους άλλους αρχηγούς. Δείχνει μια υποκριτική ευσέβεια  προετοιμάζοντας τη μεγαλόπρεπη επιστροφή της Χρυσηίδας  (ίσως για να αναιρέσει την προηγούμενη ασέβειά του στον Χρύση και τον Απόλλωνα) και αναθέτει στον Αχιλλέα τη διαδικασία της επιστροφής,  που όμως δεν είναι κολακευτική και τιμητική αλλά προκλητική και ειρωνική και φορτίζει αρνητικά  την ατμόσφαιρα.

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (149-172)

• Για την οικονομία του έπους απαντά μόνο αυτός και όχι οι άλλοι αρχηγοί που προσβάλλονται εξίσου.
• Ο Αχιλλέας ξεσπάει με οργή και εκτοξεύει σκληρούς και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς.
• Η ρητορική ερώτηση (151-152) ακούγεται σαν απόλυτη άρνηση που εκπροσωπεί και τους άλλους αρχηγούς.
• Κατηγορεί τον Αγαμέμνονα για αχαριστία και αγνωμοσύνη.
• Εκφράζει αγανάκτηση, όχι μόνο για την αδικία που τώρα ετοιμάζεται να κάνει ο Αγαμέμνονας (να πάρει το γέρας του), αλλά και γενικότερα γιατί ο Αγαμέμνονας, ως αρχιστράτηγος παίρνει πάντα το μεγαλύτερο μερίδιο στα λάφυρα, ενώ ο ίδιος που σηκώνει πάντα το βάρος της μάχης παίρνει  πάντα  μικρότερο δώρο.
• Απειλεί με άμεση αποχώρηση από τον πόλεμο.

ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

ΠΡΩΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΑΧΙΛΛΕΑ	ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ ΑΧΙΛΛΕΑ
Μιλάει ως εκπρόσωπος  των άλλων αρχηγών.	Μιλάει προσωπικά.
Μιλάει με τρόπο ήρεμο.	Είναι οξύς, επιθετικός και απειλητικός.
Προσπαθεί να πείσει τον Αγαμέμνονα.	Βρίζει τον Αγαμέμνονα με σκληρούς χαρακτηρισμούς
Υπόσχεται μελλοντική αμοιβή.	Απειλεί ότι θα εγκαταλείψει τον πόλεμο.

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ ΣΤΟΝ ΤΡΩΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ:

Α) Μυθολογικοί:

Για να πάρουν πίσω την Ελένη, τη γυναίκα του βασιλιά της Σπάρτης Μενελάου (αδερφού του Αγαμέμνονα). Η υποχρέωση αυτή, σύμφωνα με τον Ησίοδο, προέρχονταν από έναν παλιό όρκο που είχαν ορκιστεί παλιότερα όλοι αυτοί οι αρχηγοί, ως μνηστήρες της Ελένης στον πατέρα της, να πάρουν δηλαδή εκδίκηση αν κάποιος την αρπάξει με τη βία από τον σύζυγο που αυτή θα διάλεγε. Ο Αχιλλέας δεν είχε αυτή τη δέσμευση γιατί ήταν πολύ νέος και δεν ήταν υποψήφιος σύζυγος της Ελένης.

Β) Ιστορικοί – πραγματικοί λόγοι:

α) Ο Τρωικός πόλεμος έγινε γιατί οι Έλληνες αγωνίζονταν να βρουν αγορές και να εξασφαλίσουν εμπορικούς δρόμους. Το ελεύθερο πέρασμα των στενών του Ελλησπόντου θα εξασφάλιζε πρώτες ύλες και είδη διατροφής.

β)  Για να κερδίσει ο κάθε πολεμιστής δόξα και πλούτο από τα λάφυρα. Ειδικά στα ομηρικά χρόνια τα λάφυρα έδιναν τιμή στον ήρωα.

Ο ΤΡΙΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ –ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ (173-188)

• Προκλητικά και ταπεινωτικά δείχνει αδιαφορία για την απειλή και περιφρόνηση στον ήρωα.
• Εξυψώνει τους άλλους αρχηγούς.
• Δηλώνει ότι έχει στο πλευρό του τον Δία (για να μην τρομάξουν οι άλλοι αρχηγοί από την αποχώρηση του Αχιλλέα). Αυτό αποτελεί τραγική ειρωνεία για τους ακροατές που ξέρουν ότι στο τέλος θα δικαιωθεί ο Αχιλλέας με τη βοήθεια του Δία.
• Εκφράζει το μίσος του προς τον Αχιλλέα και τον κατηγορεί για εριστικότητα ( εριστικός είναι αυτός που αγαπά τους τσακωμούς).
• Υποτιμά τον Αχιλλέα αποδίδοντας στους θεούς την παλικαριά του, παρόλο που και η δική του εξουσία είναι δώρο των θεών.
• Στην απειλή του Αχιλλέα για αποχώρηση, αντιτάσσει τη δική του απειλή ότι δηλαδή θα του πάρει το δικό του γέρας, τη Βρισηίδα και μάλιστα με τη βία
• Με την αρπαγή της Βρισηίδας, θέλει να αποδείξει ότι αυτός είναι ο πιο ισχυρός και κάνει επίδειξη δύναμης, δίνοντας μάθημα και στους άλλους αρχηγούς .

ΔΩΡΑ ΘΕΩΝ: Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι αρετές, τα αξιώματα, τα ψυχικά και σωματικά χαρίσματα είναι δώρα τω θεών. Αυτό δεν αφαιρεί την προσωπική αξία των ανθρώπων, γιατί οι θεοί χάριζαν τα δώρα μόνο στους εκλεκτούς.

Τα ΛΑΦΥΡΑ ΚΑΙ Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

• Τα λάφυρα δεν ήταν σημαντικά μόνο ως αγαθά αλλά έδιναν τιμή σε όποιον τα αποκτούσε. Η αφαίρεσή τους σήμαινε προσβολή της τιμής του ήρωα.
• Τα λάφυρα αποτελούν τιμητικό δώρο για την παλικαριά του Αχιλλέα (Βρισηίδα) . Άρα η τιμή για τον Αχιλλέα συνδέεται με την αξία του ως πολεμιστή.
• Τα λάφυρα αποτελούν τιμητικό δώρο  του Αγαμέμνονα (Χρυσηίδα), γιατί αναγνωρίζεται η ανώτερη εξουσία του. Άρα η τιμή για τον Αγαμέμνονα  συνδέεται με το κύρος που του δίνει η εξουσία.

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ:

• Ομηρικά χρόνια: α) αξίωμα, β) αξία αγαθού
• Αθήνα 5^ουαιώνα: α) αξίωμα,  β) αξία αγαθού, γ) τιμητική συμμετοχή στα αξιώματα και τις δημοκρατικές διαδικασίες. Άτιμος γίνονταν κάποιος αν στερούνταν τα πολιτικά του δικαιώματα.

ΤΟ ΔΙΚΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΑΘΕΝΟΣ

ΤΟ ΔΙΚΙΟ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ	ΤΟ ΔΙΚΙΟ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
Υποχωρεί για το καλό του στρατού στονθεό Απόλλωνα και   επιστρέφει τη Χρυσηίδα.	Ως πρωτοπαλίκαρο του στρατού, απαιτείνα αναγνωρίζεται η προσφορά του στημάχη.
Δεν επιτρέπεται ως αρχιστράτηγος να μείνειχωρίς δώρο.	Αντί αυτού, ο Αγαμέμνονας τον αδικείκαι τον προσβάλλει.
Μοναδική λύση είναι να πάρει το δώρο άλλουαρχηγού αφού δεν υπάρχουν διαθέσιμα λάφυρα.	Η αφαίρεση των λαφύρων αποτελείπροσβολή της τιμής του πολεμιστή.
Αφού ο ίδιος υποχωρεί στη θέληση του θεού,οφείλουν και κατώτεροι να υποχωρήσουνστη δική του απαίτηση.
Δικαίως επιλέγει το λάφυρο του Αχιλλέα κι όχι άλλωναρχηγών, γιατί ο Αχιλλέας πήρε πρωτοβουλία για νααντιμετωπιστεί ο λοιμός και επειδή του μίλησε ταπεινωτικά και προσβλητικά.

 

ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ: ασεβής, συμφεροντολόγος, εγωιστής, αυταρχικός, προκλητικός, αδιάλλακτος, αχάριστος και συγκρατημένος στη σύγκρουση με Αχιλλέα για να διατηρήσει το κύρος του.

ΑΧΙΛΛΕΑΣ: δυναμικός, διπλωματικός και συγκρατημένος  (αρχικά), προσβλητικός (αργότερα), υβριστικός, ευέξαπτος παρορμητικός, υπερευαίσθητος σε θέματα τιμής.

 

ΣΤΟΙΧΕΙΑ  ΤΕΧΝΙΚΗΣ

Μεταφορές , αντιθέσεις, σχήμα άρσης – θέσης (158), προοικονομία (142-148, 184-185 και 185-186) τυπικά επίθετα

ΟΡΟΛΟΓΙΑ:

• Ρητορική ερώτηση: ερωτηματική πρόταση που διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να ισοδυναμεί με πρόταση κρίσης και να κρύβει μέσα της την απάντηση.
• Τραγική ειρωνεία: Οι ακροατές γνωρίζουν κάτι που αγνοούν οι ήρωες.

ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΕΝΟΤΗΤΩΝ

στ. 8-11: Ο ρόλος Απόλλωνα (μεταβατικοί στίχοι

) στ. 12-22:Ο ερχομός του Χρύση με λύτρα και η ικεσία για την απελευθέρωση της κόρης του

στ. 23-33: Αντίδραση Αχαιών και Αγαμέμνονα

στ. 34-43: Αποχώρηση Χρύση και προσευχή του στον Απόλλωνα

στ. 44-53:Η σκληρή τιμωρία των Αχαιών

ΡΟΛΟΣ ΣΤΙΧΩΝ 8-11 • Μεταβατικοί, γιατί συνδέουν το προοίμιο με την κύρια αφήγηση. Συνδέουν δηλαδή, την οργή του Αχιλλέα με εκείνον που άναψε αυτήν την οργή, τον Απόλλωνα εξαιτίας της συμπεριφοράς του Αγαμέμνονα προς τον Χρύση. • Αν και φαίνεται ότι πίσω από κάθε πράξη των ανθρώπων κρύβεται ένας Θεός, όμως οι θεοί αναμειγνύονται στα ανθρώπινα έπειτα από τις αποφάσεις ή τις ενέργειες των ανθρώπων. Επομένως η αρχική ευθύνη ανήκει τελικά στους ανθρώπους. Το θανατικό λοιπόν που έστειλε ο θεός Απόλλωνας είναι συνέπεια των πράξεων του ανθρώπου Αγαμέμνονα.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ • στ. 12: με σκηνικό τη θάλασσα παρουσιάζεται ο Χρύσης με διττή ιδιότητα, ως πατέρας – ικέτης (λύτρα)– και ως ιερέας (σκήπτρο). σκήπτρο:κοντάρι ξύλινο, σύμβολο εξουσίας που το κρατούν βασιλιάδες, ιερείς, αρχιστράτηγοι, μάντεις, δικαστές κλπ.

Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΙΚΕΤΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ α)προσφώνηση β)διττή (=διπλή) ευχή γ) αίτημα δ)προσφορά λύτρων ε) προτροπή

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΛΟΓΟΥ ΧΡΥΣΗ Ο λόγος είναι μελετημένος έτσι, ώστε να επηρεάσει ψυχολογικά τους αποδέκτες: α)Οι προσφωνήσεις είναι κολακευτικές β) Αποδέκτες είναι όχι μόνο οι δύο βασιλιάδες αλλά και όλοι οι Αχαιοί (έτσι η ευθύνη μοιράζεται σε όλους). γ) Η ευχή για εκπόρθηση της Τροίας προβάλλει την τραγική θέση του πατέρα που εύχεται κάτι αντίθετο προς τα συμφέροντα της πατρίδας του. δ) Η ευχή για επιστροφή στην πατρίδα είναι εύστοχη ψυχολογικά, επειδή οι Αχαιοί απουσιάζουν 10 χρόνια και νιώθουν έντονη νοσταλγία. ε) Κανονικά οι ευχές δίνονται στο τέλος του ικετευτικού λόγου. Όμως στα λόγια του Χρύση αλλάζει η σειρά για να προδιαθέσει θετικά τους Αχαιούς θυμίζοντας τον σκοπό της εκστρατείας και το όραμα της επιστροφής. στ) Στο τέλος εύστοχα προτρέπονται οι Αχαιοί να δείξουν ευλάβεια ( δηλαδή σεβασμό και φόβο) στον Απόλλωνα. Υποκρύπτεται και η απειλή για τις συνέπειες αν δυσαρεστηθεί ο Απόλλωνας.

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ Επιδοκιμάζουν είτε από φόβο προς τον Απόλλωνα είτε αυθόρμητα.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ Τον αποπέμπει (διώχνει) με απάνθρωπο τρόπο ερχόμενος σε σύγκρουση με τον Χρύση, τον Απόλλωνα και με τους Αχαιούς (που δεν τολμούν να εναντιωθούν τηρώντας ουδέτερη στάση)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ Μιλάει στον Χρύση περιφρονητικά, προσβλητικά, χωρίς σεβασμό στις ιδιότητές του ως πατέρα και ιερέα, τον διώχνει με τρόπο σκαιό (τραχύ, προσβλητικό) και απειλές. Πληγώνει τον πατέρα προδιαγράφοντας τη μοίρα της σκλάβας κόρης του ( αλαζονεία, σκληρότητα, απανθρωπιά, απονιά). Σκέπτεται μόνο τον εαυτό του αδιαφορώντας για τους άλλους (εγωκεντρισμός, συμφεροντολογία). Δείχνει αλαζονική και ασεβή συμπεριφορά προς τον Απόλλωνα (ύβρη). Αγνοεί τη γνώμη των Αχαιών (αυταρχικός αρχηγός). Ο Όμηρος προβάλλει αρνητικά τον αρχιστράτηγο γιατί ακολουθεί συγκεκριμένο σχέδιο και με βάση αυτό διαμορφώνει τη συμπεριφορά των ηρώων του (ποιητική οικονομία).

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΛΟΓΩΝ ΛΟΓΟΣ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ ΛΟΓΟΣ ΧΡΥΣΗ λόγος προκλητικός,απειλητικός, ασεβής, αλαζονικός λόγος σε ήπιο τόνο,με ευγενικές εκφράσεις και ευπρέπεια η τελευταία φράση απειλητική καθαρά και απροκάλυπτα η τελευταία φράση απειλητική αλλά καλυμμένη Βαθιά πληγωμένος ο Χρύσης βρίσκει καταφύγιο στην προστασία του θεού και προσεύχεται σ΄ αυτόν. Η δέησή του είναι κατάρα γι’ αυτούς που τον ταπείνωσαν.

Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ (ισχύει για όλες τις αρχαίες ελληνικές προσευχές): α) Επίκληση θεού. β) Προσφώνηση θεού με χαρακτηρισμούς συγκεκριμένων ιδιοτήτων του που είναι σχετικές με τις ανάγκες της δέησης (αργυρότοξος ) ή με τη σχέση του θεού με έναν συγκεκριμένο τόπο (της Χρύσης προστάτη). Με αυτές τιμάται ο θεός και εξασφαλίζεται η ευνοϊκή του διάθεση. γ)Διακριτική υπενθύμιση των προσφορών του θνητού στον θεό .Έτσι η βοήθεια του θεού έρχεται ως αντάλλαγμα. (οι σχέσεις θεών ανθρώπων είναι σχέση ανταπόδοσης). δ) Αίτημα ( που εδώ είναι αίτημα -κατάρα).

Η ΑΜΕΣΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ Α) Η ανταπόκριση του θεού είναι ακαριαία και η συναισθηματική φόρτιση αναμενόμενη. Αυτό δηλώνεται με εικόνες: • οπτική εικόνα θεού που κατεβαίνει από Όλυμπο (παρομοίωση «όμοιαζε με νύχτα») • ακουστική εικόνα όπλων ( εβρόντησαν) • οπτική εικόνα θεού που παίρνει θέση μάχης • ακουστική εικόνα όπλων, • οπτική εικόνα νεκρών και καύσης Β) Η επιφάνεια του θεού αποτελεί θαυμαστό στοιχείο. Γ) Ενισχύεται από το σχήμα κλιμάκωσης (σκυλιά, ζώα, μουλάρια) και τον νόμο των τριών. Στην περιγραφή των θυμάτων του λοιμού, δηλαδή ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση προχωρώντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα (θάνατος σκύλων) στο τρίτο και πιο σπουδαίο (θάνατος ανθρώπων). Η τεχνική αυτή λέγεται «νόμος των τριών». Θυμηθείτε σε ποια άλλα μαθήματα (π.χ. Μαθηματικά, Θρησκευτικά κτλ.) ο αριθμός τρία χρησιμοποιείται ανάλογα (ως νόμος, κανόνας, σύστημα). Ε) Υπάρχει αναχρονισμός: η καύση των νεκρών γινόταν την εποχή του ποιητή (8οςαι.) ενώ στα μυκηναϊκά χρόνια (1200 πΧ ), οι νεκροί θάβονταν.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΧΡΥΣΗ • Αξιοπρεπής, περήφανος, με ευγενές ήθος, κερδίζει τη συμπάθεια των Αχαιών στρατιωτών. • Ως ικέτης, συμπεριφέρεται με με σοβαρότητα, ευπρέπεια, κοσμιότητα. ο λόγος του προσεγμένος κολακεύει τους Αχαιούς και αναδεικνύει την τραγική του θέση αφού ως πατέρας συγκρούεται με τα συμφέροντα της πατρίδας του. Έχει αυτοκυριαρχία, παρά τις προκλήσεις του Αγαμέμνονα. • Αρχικά δίνει την εικόνα ενός τρομοκρατημένου και ανυπεράσπιστου ανθρώπου, που υποχωρεί ταπεινωμένος και νικημένος. Όμως δεν είναι μόνος. Στο πλευρό του βρίσκεται ο Απόλλωνας ( σύμβολα το σκήπτρο και το στεφάνι). Έτσι η σύγκρουση Αγαμέμνονα – Χρύση γίνεται σύγκρουση ανθρώπου – θεού, όπου νικητής βγαίνει πάντα ο θεός. Τις στιγμές της προσευχής δεν είναι πια πράος και αδύναμος πατέρας αλλά ο δυνατός ιερέας του Απόλλωνα.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ • Ρητορική ερώτηση ( στ. 8) που δίνει ζωηρότητα στον λόγο. • Αντιθέσεις (βουή θάλασσας – βουβός πόνος Χρύση, κλπ) • Διάλογος (θεατρικότητα αφήγησης) • Νόμος τριών σύμφωνα με τον οποίο ο λογοτέχνης κρατάει για το τέλος το πιο σημαντικό, ακολουθώντας τον αυξητικό νόμο του τρίτου και καλύτερου. Έτσι ο λοιμός έπληξε τα σκυλιά, μετά τα μουλάρια και τέλος τους ανθρώπους.Συναντάται συχνά στα δημοτικά τραγούδια. • Προσήμανση (μακροβόλος τοξευτής) • Τυπικά επίθετα (αργυρότοξος Απόλλων) • Οικονομία = ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζει και διατάσσει ο αφηγητής τα επιμέρους στοιχεία που συγκροτούν την πλοκή ενός έργου, ώστε αυτά να οδηγούν λογικά και αβίαστα στην τελική έκβασή του, στη λύση. Έτσι η σκληρότητα και η «ύβρις» του Αγαμέμνονα θα οδηγήσει στην τιμωρία του (τίσις).

ΔΟΜΗ:

• Επίκληση του ποιητή στη μούσα (να του δώσει έμπνευση να ψάλει τον τρομερό θυμό του Αχιλλέα ).
• Διήγηση από τον ποιητή της υπόθεσης  του έπους (των ολέθριων συνεπειών του θυμού του Αχιλλέα).
• Παράκληση του ποιητή στη μούσα να ορίσει το χρονικό σημείο της αφήγησης (απ’ότ΄ εφιλονίκησαν κι εχωρίστηκαν).

ΜΟΥΣΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ: Καλλιόπη

 

ΟΙ 9  ΜΟΥΣΕΣ

 

Καλλιόπη (εκ του: καλή + οψ=φωνή, έπος=λόγος), η προστάτιδα της Επικής ποιήσεως

Κλειώ (εκ του: κλέος=δόξα), η προστάτιδα της Ιστορίας

Ευτέρπη (εκ του: ευ + τέρπω, καλώς τέρπω, ευχαριστώ), η Μούσα της Λυρικής ποιήσεως

Θάλεια (εκ του: θάλλω= ανθίζω, βλασταίνω, ακμάζω) ,η προστάτιδα της βουκολικής ποιήσεως και κατόπιν της Κωμωδίας

Μελπομένη (εκ του: μέλπω=μελωδώ + μένος), η Μούσα της Τραγωδίας

Τερψιχόρη (εκ του: τέρπω + χορός, η τέρπουσα δια του χορού), η προστάτιδα της ορχήσεως  (χορού)

Ερατώ (εκ του: έρως), η Μούσα της Ερωτικής ποιήσεως

Πολύμνια (εκ του: πολύς + ύμνος), η Μούσα της Θρησκευτικής ποιήσεως

Ουρανία (εκ του: ουρανός), η προστάτιδα της Αστρονομίας

 

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η   ΑΡΩΓΗ (ΒΟΗΘΕΙΑ) ΤΗΣ ΜΟΥΣΑΣ;

 

α) Η ανθρώπινη γνώση είναι περιορισμένη.

β) Η μούσα κατέχει την απόλυτη θεϊκή γνώση (ορατά και αόρατα).

γ)  Έτσι το έργο του ποιητή γίνεται θεόπνευστο,  άρα και  σοβαρό και κανείς δεν μπορεί να το  αμφισβητήσει.

δ) Άρα ο ποιητής μιλάει με το ταλέντο που του έδωσαν οι θεοί.

 

 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ   ΤΟΥ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ

 

Στο προοίμιο παρουσιάζονται :

• Ο πρωταγωνιστής και ο συμπρωταγωνιστής («ο θείος»» και «ο άρχων των ανδρών»)
• Το θέμα: ο ολέθριος θυμός και τα επακόλουθά του (αρχή πολλών δακρύων, άδικος αφανισμός πολλών ανδρειωμένων στρατιωτών)
• Το χρονικό σημείο απ΄όπου θα αρχίσει η εξιστόρηση (απ’ότ΄ εφιλονίκησαν κι εχωρίστηκαν).
• Η ξεκάθαρη δήλωση του ποιητή ότι τα γεγονότα θα εξελιχθούν σύμφωνα με το σχέδιο και την επιθυμία του Δία.
• Η αφετηρία των συμφορών των Αχαιών

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΡΟΟΙΜΙΩΝ ΙΛΙΑΔΑΣ-ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

 

Α)Δομικά στοιχεία:(επίκληση στη μούσα, διήγηση, παράκληση).

Β)Θεϊκές επεμβάσεις.

Γ) Ρόλος της Μούσας και των θεών.

Δ) Ανθρώπινη ευθύνη (μεγαλύτερη στην Οδύσσεια, μικρότερη στην Ιλιάδα )

 

Η ΘΕΛΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑ

• Θεϊκή Βουλή:Οι άνθρωποι δεν έχουν προσωπική ευθύνη για τις πράξεις τους (αντίθετα με το προοίμιο της Οδύσσειας)
• Υπονοείται η αρνητική τροπή που θα πάρει ο πόλεμος για τους Έλληνες.
• Υπενθυμίζεται μια παλιά μυθική παράδοση σύμφωνα με την οποία η Γη είχε παραπονεθεί στον Δία για την υπερβολική αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων και την παρεκτροπή τους σε πράξεις ασέβειας. Ο Δίας της υποσχέθηκε δύο πολέμους τον Τρωικό και τον Θηβαϊκό, ώστε οι άνθρωποι να λιγοστέψουν και να τιμωρηθούν.

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΙΧΩΝ 4-5 : εικόνα άταφων πτωμάτων που κατασπαράζονταν από σκυλιά και όρνια.Έτσι:

• Δίνεται ηθική διάσταση στις συνέπειες του θυμού (  η μη προσφορά ταφής  είναι ασέβεια προς νεκρούς ).
• Κεντρίζεται το ενδιαφέρον των ακροατών για την πορεία της υπόθεσης.

ΧΩΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΙΛΙΑΔΑΣ

• Δεν αναφέρεται συγκεκριμένα ο χρόνος του Τρωικού πολέμου (για παράδειγμα ή φιλονικία έγινε στην αρχή, στη μέση ή στο τέλος του Τρωικού πολέμου;), αλλά ούτε και ο τόπος. Η αιτία είναι ότι απευθύνεται  σε ανθρώπους που γνωρίζουν καλά τον τρωικό μύθο. Απλώς ο Όμηρος επιλέγει ένα επεισόδιο από  τον δέκατο χρόνο του πολέμου (η πληροφορία δίνεται στη Β ραψωδία).
• Τα γεγονότα της Ιλιάδας καλύπτουν ένα χρονικό διάστημα μικρό, μόλις 51 μέρες του 10^ουέτους του Τρωικού πολέμου (θυμός του Αχιλλέα και τα επακόλουθά του), χωρίς να αναφέρονται ούτε όσα προηγήθηκαν  ούτε όσα θα ακολουθήσουν (το τέλος του πολέμου).
• Η αφήγηση πλαισιώνεται  με πλούσιο υλικό  από στοιχεία του ηρωικού κόσμου της εποχής κι από διάφορα γεγονότα (συγκρούσεις, μονομαχίες, αριστείες, κλπ) που αποδίδουν  όλο το κλίμα του πολέμου ( έτσι νιώθουμε σαν να παρακολουθούμε τον πόλεμο από την αρχή.

 

ΤΕΧΝΙΚΗ

• Προσήμανση (προειδοποίηση ή προϊδεασμός δηλαδή η εκ των προτέρων νύξη του ποιητή για γεγονότα ή καταστάσεις  που κανονικά θα συμβούν αργότερα). Η γοητεία της αφήγησης παραμένει  στην απόλαυση της ποίησης και όχι στην αγωνία για την έκβαση της υπόθεσης .Δίνεται έμφαση στο «πώς» θα εξελιχθούν τα γεγονότα και όχι στο»τι» θα συμβεί, αφού αυτό είναι ήδη γνωστό
• Σχήμα Κύκλου:το όνομα του Αχιλλέα αναφέρεται στον πρώτο και στον τελευταίο στίχο.Έτσι υπογραμμίζεται ο πρωταγωνιστικός του ρόλος.
• Σχήμα κύκλου: Κατά το σχήμα του κύκλου μια φράση αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη. Είναι δυνατόν όμως και ένα ολόκληρο αφήγημα να αρχίζει και να τελειώνει με την ίδια φράση.