ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΕΝΟΤΗΤΩΝ

στ. 8-11: Ο ρόλος Απόλλωνα (μεταβατικοί στίχοι)

στ. 12-22:Ο ερχομός του Χρύση με λύτρα και η ικεσία για την απελευθέρωση της  κόρης του

στ. 23-33: Αντίδραση Αχαιών και Αγαμέμνονα

στ. 34-43: Αποχώρηση Χρύση και προσευχή του στον Απόλλωνα

στ.  44-53:Η σκληρή τιμωρία των Αχαιών

 

ΡΟΛΟΣ  ΣΤΙΧΩΝ 8-11

• Μεταβατικοί, γιατί συνδέουν το προοίμιο με την κύρια αφήγηση. Συνδέουν δηλαδή,  την οργή του Αχιλλέα με εκείνον που άναψε αυτήν την οργή,  τον Απόλλωνα εξαιτίας της συμπεριφοράς του Αγαμέμνονα προς τον Χρύση.
• Αν και φαίνεται ότι πίσω από κάθε πράξη των ανθρώπων κρύβεται ένας Θεός, όμως οι θεοί αναμειγνύονται στα ανθρώπινα έπειτα από  τις αποφάσεις ή τις ενέργειες των ανθρώπων. Επομένως η αρχική ευθύνη ανήκει τελικά στους ανθρώπους. Το θανατικό λοιπόν που έστειλε ο θεόςΑπόλλωνας είναι συνέπεια των πράξεων του ανθρώπου Αγαμέμνονα.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ

• στ. 12: με σκηνικό τη θάλασσα παρουσιάζεται ο Χρύσης με διττή ιδιότητα, ως πατέρας – ικέτης (λύτρα)–  και ως ιερέας (σκήπτρο).

σκήπτρο:κοντάρι ξύλινο, σύμβολο εξουσίας που το κρατούν βασιλιάδες, ιερείς, αρχιστράτηγοι, μάντεις, δικαστές κλπ.

 

Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ  ΙΚΕΤΕΥΤΙΚΟΥ  ΛΟΓΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ

α)προσφώνηση

β)διττή (=διπλή) ευχή

γ) αίτημα

δ)προσφορά λύτρων

ε) προτροπή

 

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΛΟΓΟΥ ΧΡΥΣΗ

Ο λόγος είναι μελετημένος έτσι,  ώστε να επηρεάσει ψυχολογικά τους αποδέκτες:

α)Οι  προσφωνήσεις είναι κολακευτικές

β) Αποδέκτες είναι όχι μόνο οι δύο βασιλιάδες αλλά και όλοι οι Αχαιοί (έτσι η ευθύνη μοιράζεται σε όλους).

γ) Η ευχή για εκπόρθηση της Τροίας προβάλλει  την τραγική θέση του πατέρα που εύχεται κάτι αντίθετο προς τα συμφέροντα της πατρίδας του.

δ) Η ευχή για επιστροφή στην πατρίδα είναι εύστοχη ψυχολογικά, επειδή οι Αχαιοί απουσιάζουν 10 χρόνια  και νιώθουν έντονη νοσταλγία.

ε) Κανονικά οι ευχές δίνονται στο τέλος του ικετευτικού λόγου. Όμως στα λόγια του Χρύση αλλάζει η σειρά για να προδιαθέσει θετικά τους Αχαιούς θυμίζοντας τον σκοπό της εκστρατείας και το όραμα της επιστροφής.

στ) Στο τέλος εύστοχα προτρέπονται  οι Αχαιοί να δείξουν ευλάβεια  ( δηλαδή σεβασμό και φόβο) στον Απόλλωνα. Υποκρύπτεται και η απειλή για τις συνέπειες αν δυσαρεστηθεί ο Απόλλωνας.

 

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ

Επιδοκιμάζουν είτε από φόβο προς τον Απόλλωνα είτε αυθόρμητα.

 

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ  ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

Τον αποπέμπει (διώχνει) με απάνθρωπο τρόπο ερχόμενος σε σύγκρουση με τον Χρύση,  τον Απόλλωνα και με τους Αχαιούς (που δεν τολμούν να εναντιωθούν τηρώντας ουδέτερη στάση)

 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ  ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

Μιλάει στον Χρύση περιφρονητικά, προσβλητικά, χωρίς σεβασμό στις ιδιότητές του ως πατέρα και ιερέα, τον διώχνει με τρόπο σκαιό (τραχύ, προσβλητικό) και απειλές. Πληγώνει τον πατέρα προδιαγράφοντας τη μοίρα της σκλάβας κόρης του ( αλαζονεία, σκληρότητα, απανθρωπιά, απονιά). Σκέπτεται μόνο τον εαυτό του αδιαφορώντας για τους άλλους (εγωκεντρισμός, συμφεροντολογία). Δείχνει αλαζονική και ασεβή συμπεριφορά προς τον Απόλλωνα (ύβρη). Αγνοεί τη γνώμη των Αχαιών (αυταρχικός αρχηγός). Ο Όμηρος προβάλλει αρνητικά τον αρχιστράτηγο γιατί ακολουθεί συγκεκριμένο σχέδιο και με βάση αυτό διαμορφώνει τη συμπεριφορά  των ηρώων του (ποιητική οικονομία).

 

ΣΥΓΚΡΙΣΗ  ΤΩΝ ΔΥΟ ΛΟΓΩΝ

ΛΟΓΟΣ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ	ΛΟΓΟΣ ΧΡΥΣΗ
λόγος προκλητικός,απειλητικός, ασεβής, αλαζονικός	λόγος σε  ήπιο τόνο,με ευγενικές εκφράσεις και ευπρέπεια
η τελευταία φράση απειλητική καθαρά και απροκάλυπτα	η τελευταία φράση απειλητική αλλά καλυμμένη

Βαθιά πληγωμένος ο Χρύσης βρίσκει καταφύγιο στην προστασία του θεού και προσεύχεται σ΄ αυτόν. Η δέησή του είναι κατάρα γι’ αυτούς που τον ταπείνωσαν.

 

Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ

(ισχύει για όλες τις αρχαίες ελληνικές προσευχές):

α) Επίκληση θεού.

β) Προσφώνηση θεού με χαρακτηρισμούς συγκεκριμένων ιδιοτήτων του που είναι σχετικές με τις ανάγκες της δέησης (αργυρότοξος ) ή με τη σχέση του θεού με έναν συγκεκριμένο  τόπο (της Χρύσης προστάτη). Με αυτές τιμάται ο θεός και εξασφαλίζεται η ευνοϊκή του διάθεση.

γ)Διακριτική υπενθύμιση  των προσφορών του θνητού στον θεό .Έτσι η βοήθεια του θεού έρχεται ως αντάλλαγμα. (οι σχέσεις θεών ανθρώπων είναι σχέση ανταπόδοσης).

δ) Αίτημα ( που εδώ είναι αίτημα -κατάρα).

 

Η ΑΜΕΣΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Α) Η ανταπόκριση του θεού είναι ακαριαία και η συναισθηματική φόρτιση αναμενόμενη. Αυτό δηλώνεται με εικόνες:

• οπτική εικόνα θεού που κατεβαίνει από Όλυμπο (παρομοίωση «όμοιαζε με νύχτα»)
• ακουστική εικόνα όπλων ( εβρόντησαν)
• οπτική εικόνα θεού που παίρνει θέση μάχης
• ακουστική εικόνα όπλων,
• οπτική εικόνα νεκρών και καύσης

Β) Η επιφάνεια του θεού αποτελεί θαυμαστό στοιχείο.

Γ)  Ενισχύεται από το σχήμα κλιμάκωσης  (σκυλιά, ζώα, μουλάρια) και τον  νόμο των τριών. Στην περιγραφή των θυμάτων του λοιμού, δηλαδή  ο ποιητής κλιμακώνει την αφήγηση προχωρώντας από το πρώτο και λιγότερο σημαντικό θέμα (θάνατος σκύλων) στο τρίτο και πιο σπουδαίο (θάνατος ανθρώπων). Η τεχνική αυτή λέγεται «νόμος των τριών». Θυμηθείτε σε ποια άλλα μαθήματα (π.χ. Μαθηματικά, Θρησκευτικά κτλ.) ο αριθμός τρία χρησιμοποιείται ανάλογα (ως νόμος, κανόνας, σύστημα).

Ε) Υπάρχει αναχρονισμός:  η καύση των νεκρών γινόταν την εποχή του ποιητή (8^οςαι.) ενώ στα μυκηναϊκά χρόνια (1200 πΧ ), οι νεκροί θάβονταν.

 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΧΡΥΣΗ

• Αξιοπρεπής, περήφανος, με ευγενές ήθος, κερδίζει τη συμπάθεια  των Αχαιών στρατιωτών.
• Ως ικέτης, συμπεριφέρεται με  με σοβαρότητα, ευπρέπεια, κοσμιότητα. ο λόγος του προσεγμένος κολακεύει τους Αχαιούς και αναδεικνύει την τραγική του θέση αφού ως πατέρας συγκρούεται με τα συμφέροντα της πατρίδας του. Έχει αυτοκυριαρχία, παρά τις προκλήσεις του Αγαμέμνονα.
• Αρχικά δίνει την εικόνα ενός τρομοκρατημένου και ανυπεράσπιστου ανθρώπου, που υποχωρεί ταπεινωμένος και νικημένος. Όμως δεν είναι μόνος. Στο πλευρό του βρίσκεται ο Απόλλωνας ( σύμβολα το σκήπτρο και το στεφάνι). Έτσι η σύγκρουση Αγαμέμνονα – Χρύση γίνεται σύγκρουση ανθρώπου – θεού, όπου νικητής βγαίνει πάντα ο θεός.

Τις στιγμές της προσευχής δεν είναι πια πράος και αδύναμος πατέρας αλλά ο  δυνατός ιερέας του Απόλλωνα

 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ

• Ρητορική ερώτηση ( στ. 8) που δίνει ζωηρότητα στον λόγο.
• Αντιθέσεις (βουή θάλασσας – βουβός πόνος Χρύση, κλπ)
• Διάλογος (θεατρικότητα αφήγησης)
• Νόμος τριών  σύμφωνα με τον οποίο ο λογοτέχνης  κρατάει για το τέλος το πιο σημαντικό, ακολουθώντας τον αυξητικό νόμο του τρίτου και καλύτερου. Έτσι ο λοιμός έπληξε τα σκυλιά, μετά  τα μουλάρια και τέλος τους ανθρώπους.Συναντάται συχνά στα δημοτικά τραγούδια.
• Προσήμανση (μακροβόλος τοξευτής)
• Τυπικά επίθετα (αργυρότοξος Απόλλων)
• Οικονομία = ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζει και διατάσσει ο αφηγητής τα επιμέρους στοιχεία που συγκροτούν την πλοκή ενός έργου, ώστε αυτά να οδηγούν λογικά και αβίαστα στην τελική έκβασή του, στη λύση. Έτσι η σκληρότητα και η «ύβρις» του Αγαμέμνονα θα οδηγήσει στην τιμωρία του (τίσις).

 

ΠΡΟΟΙΜΙΟ : Α 1-7

ΔΟΜΗ:

• Επίκληση του ποιητή στη μούσα (να του δώσει έμπνευση να ψάλει τον τρομερό θυμό του Αχιλλέα ).
• Διήγηση από τον ποιητή της υπόθεσης  του έπους (των ολέθριων συνεπειών του θυμού του Αχιλλέα).
• Παράκληση του ποιητή στη μούσα να ορίσει το χρονικό σημείο της αφήγησης (απ’ότ΄ εφιλονίκησαν κι εχωρίστηκαν).

ΜΟΥΣΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ: Καλλιόπη

 

ΟΙ 9  ΜΟΥΣΕΣ

Καλλιόπη (εκ του: καλή + οψ=φωνή, έπος=λόγος), η προστάτιδα της Επικής ποιήσεως

Κλειώ (εκ του: κλέος=δόξα), η προστάτιδα της Ιστορίας

Ευτέρπη (εκ του: ευ + τέρπω, καλώς τέρπω, ευχαριστώ), η Μούσα της Λυρικής ποιήσεως

Θάλεια (εκ του: θάλλω= ανθίζω, βλασταίνω, ακμάζω) ,η προστάτιδα της βουκολικής ποιήσεως και κατόπιν της Κωμωδίας

Μελπομένη (εκ του: μέλπω=μελωδώ + μένος), η Μούσα της Τραγωδίας

Τερψιχόρη (εκ του: τέρπω + χορός, η τέρπουσα δια του χορού), η προστάτιδα της ορχήσεως  (χορού)

Ερατώ (εκ του: έρως), η Μούσα της Ερωτικής ποιήσεως

Πολύμνια (εκ του: πολύς + ύμνος), η Μούσα της Θρησκευτικής ποιήσεως

Ουρανία (εκ του: ουρανός), η προστάτιδα της Αστρονομίας

 

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η   ΑΡΩΓΗ (ΒΟΗΘΕΙΑ) ΤΗΣ ΜΟΥΣΑΣ;

α) Η ανθρώπινη γνώση είναι περιορισμένη.

β) Η μούσα κατέχει την απόλυτη θεϊκή γνώση (ορατά και αόρατα).

γ)  Έτσι το έργο του ποιητή γίνεται θεόπνευστο,  άρα και  σοβαρό και κανείς δεν μπορεί να το  αμφισβητήσει.

δ) Άρα ο ποιητής μιλάει με το ταλέντο που του έδωσαν οι θεοί.

 

 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ   ΤΟΥ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ

Στο προοίμιο παρουσιάζονται :

• Ο πρωταγωνιστής και ο συμπρωταγωνιστής («ο θείος»» και «ο άρχων των ανδρών»)
• Το θέμα: ο ολέθριος θυμός και τα επακόλουθά του (αρχή πολλών δακρύων, άδικος αφανισμός πολλών ανδρειωμένων στρατιωτών)
• Το χρονικό σημείο απ΄όπου θα αρχίσει η εξιστόρηση (απ’ότ΄ εφιλονίκησαν κι εχωρίστηκαν).
• Η ξεκάθαρη δήλωση του ποιητή ότι τα γεγονότα θα εξελιχθούν σύμφωνα με το σχέδιο και την επιθυμία του Δία.
• Η αφετηρία των συμφορών των Αχαιών

 

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΡΟΟΙΜΙΩΝ ΙΛΙΑΔΑΣ-ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

Α)Δομικά στοιχεία:(επίκληση στη μούσα, διήγηση, παράκληση).

Β)Θεϊκές επεμβάσεις.

Γ) Ρόλος της Μούσας και των θεών.

Δ) Ανθρώπινη ευθύνη (μεγαλύτερη στην Οδύσσεια, μικρότερη στην Ιλιάδα )

 

Η ΘΕΛΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑ

• Θεϊκή Βουλή:Οι άνθρωποι δεν έχουν προσωπική ευθύνη για τις πράξεις τους (αντίθετα με το προοίμιο της Οδύσσειας)
• Υπονοείται η αρνητική τροπή που θα πάρει ο πόλεμος για τους Έλληνες.
• Υπενθυμίζεται μια παλιά μυθική παράδοση σύμφωνα με την οποία η Γη είχε παραπονεθεί στον Δία για την υπερβολική αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων και την παρεκτροπή τους σε πράξεις ασέβειας. Ο Δίας της υποσχέθηκε δύο πολέμους τον Τρωικό και τον Θηβαϊκό, ώστε οι άνθρωποι να λιγοστέψουν και να τιμωρηθούν.

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΙΧΩΝ 4-5 : εικόνα άταφων πτωμάτων που κατασπαράζονταν από σκυλιά και όρνια.Έτσι:

• Δίνεται ηθική διάσταση στις συνέπειες του θυμού (  η μη προσφορά ταφής  είναι ασέβεια προς νεκρούς ).
• Κεντρίζεται το ενδιαφέρον των ακροατών για την πορεία της υπόθεσης.

ΧΩΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΙΛΙΑΔΑΣ

• Δεν αναφέρεται συγκεκριμένα ο χρόνος του Τρωικού πολέμου (για παράδειγμα ή φιλονικία έγινε στην αρχή, στη μέση ή στο τέλος του Τρωικού πολέμου;), αλλά ούτε και ο τόπος. Η αιτία είναι ότι απευθύνεται  σε ανθρώπους που γνωρίζουν καλά τον τρωικό μύθο. Απλώς ο Όμηρος επιλέγει ένα επεισόδιο από  τον δέκατο χρόνο του πολέμου (η πληροφορία δίνεται στη Β ραψωδία).
• Τα γεγονότα της Ιλιάδας καλύπτουν ένα χρονικό διάστημα μικρό, μόλις 51 μέρες του 10^ουέτους του Τρωικού πολέμου (θυμός του Αχιλλέα και τα επακόλουθά του), χωρίς να αναφέρονται ούτε όσα προηγήθηκαν  ούτε όσα θα ακολουθήσουν (το τέλος του πολέμου).
• Η αφήγηση πλαισιώνεται  με πλούσιο υλικό  από στοιχεία του ηρωικού κόσμου της εποχής κι από διάφορα γεγονότα (συγκρούσεις, μονομαχίες, αριστείες, κλπ) που αποδίδουν  όλο το κλίμα του πολέμου ( έτσι νιώθουμε σαν να παρακολουθούμε τον πόλεμο από την αρχή.

 

ΤΕΧΝΙΚΗ

• Προσήμανση (προειδοποίηση ή προϊδεασμός δηλαδή η εκ των προτέρων νύξη του ποιητή για γεγονότα ή καταστάσεις  που κανονικά θα συμβούν αργότερα). Η γοητεία της αφήγησης παραμένει  στην απόλαυση της ποίησης και όχι στην αγωνία για την έκβαση της υπόθεσης .Δίνεται έμφαση στο «πώς» θα εξελιχθούν τα γεγονότα και όχι στο»τι» θα συμβεί, αφού αυτό είναι ήδη γνωστό
• Σχήμα Κύκλου:το όνομα του Αχιλλέα αναφέρεται στον πρώτο και στον τελευταίο στίχο.Έτσι υπογραμμίζεται ο πρωταγωνιστικός του ρόλος.
• Σχήμα κύκλου: Κατά το σχήμα του κύκλου μια φράση αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη. Είναι δυνατόν όμως και ένα ολόκληρο αφήγημα να αρχίζει και να τελειώνει με την ίδια φράση.