Iστορία του “Γυμνασίου” της Μυτιλήνης,
και σημερινού Πρότυπου Γενικού Λυκείου Μυτιλήνης
του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Με την ανατολή του 19ου αιώνα το νησί της Λέσβου ανακάμπτει οικονομικά, ενώ οι αλλαγές που συντελούνται, έστω και με αργό ρυθμό, στο νομοθετικό και οικονομικό τομέα δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την έξοδο του τόπου από τον οικονομικό και πνευματικό λήθαργο που ως τότε βρισκόταν.
Οι μεταρρυθμίσεις του 1839 αποτελούν ορόσημο για μια έντονη εκπαιδευτική κίνηση στην Λέσβο με αποκορύφωμα την ίδρυση ενός μεγάλου για την εποχή εκείνη εκπαιδευτικού ιδρύματος, του Γυμνασίου Μυτιλήνης. Η δημογεροντία με την παρακίνηση του Μητροπολίτη Μυτιλήνης Μελετίου συστήνει επιτροπή από προοδευτικούς Μυτιληναίους για τη διενέργεια μεγάλου εράνου για τον σκοπό αυτό. Στο κάλεσμα ανταποκρίθηκαν αρκετοί Μυτιληνιοί μέσα και έξω από το νησί ανάλογα με το βαλάντιο τους. Τα ονόματά τους είναι γραμμένα μεταξύ των άλλων στους πίνακες Ευεργετών που είναι εντοιχισμένοι στον ανατολικό τοίχο της Αίθουσας Τελετών. Το οικόπεδο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε το πρώτο Γυμνάσιο της πόλης ήταν ένα τμήμα του «Μεγάλου Περιβολιού», όπως λεγόταν εκείνη την εποχή, δωρεά του Μητροπολίτη Άνθιμου Βερτουμή προς το Νοσοκομείο στα 1752. Στο τέλος του 1840 το Γυμνάσιο, που ονομαζόταν και Ελληνική Σχολή Μυτιλήνης, ήταν έτοιμο «εις ωραίαν τοποθεσίαν έξω της πόλεως ολίγον απέχουσαν της θαλάσσης», όπως γράφει ο Στ. Αναγνώστης στη «Λεσβιάδα» του. Ήταν ένα κτίριο διώροφο. Στον πάνω όροφο ήταν οι αίθουσες διδασκαλίας, το γραφείο του διευθυντή και η βιβλιοθήκη. Δύο σκάλες οδηγούσαν στον δεύτερο όροφο. Τα εγκαίνια έγιναν το Νοέμβριο του 1841.
Τα δύο πρώτα χρόνια μετά την ίδρυσή του το Γυμνάσιο Μυτιλήνης δεν θα λειτουργήσει λόγω έλλειψης διδακτικού προσωπικού, μιας και οι λίγοι υπάρχοντες δάσκαλοι προτιμούσαν να διδάξουν σε σχολεία της ελεύθερης Ελλάδας, έστω και με χαμηλότερη αμοιβή. Τον τρίτο χρόνο η Σχολική Εφορία προσκαλεί απ’ την Αθήνα το λόγιο Νικόλαο Αργυριάδη για να αναλάβει καθήκοντα Γυμνασιάρχη. Με την πλατιά γνώση και εμπειρία που είχε θα προσέφερε πολλά στο Γυμνάσιο της Μυτιλήνης, αν δεν ερχόταν σε αντιπαράθεση με τον Μητροπολίτη Μελέτιο Φωτίου για ανεξήγητους μέχρι σήμερα λόγους. Ο Νικόλαος Αργυριάδης θα παραιτηθεί το 1844 και θα επαναπροσληφθεί από τη δημογεροντία το 1845 για να ολοκληρώσει τη Γυμνασιαρχία του στο Γυμνάσιο στα τέλη του 1847, όπότε θα φύγει χωρίς να ξαναγυρίσει ποτέ πια στη Λέσβο. Στο τέλος του 1847 ο Χριστοφορός Λαίλιος που σπούδαζε στη Γερμανία ως υπότροφος με έξοδα της κοινότητας, αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Γυμνασίου, με βάση τη συμφωνία που είχε κάνει με τη δημογεροντία, για πέντε χρόνια. Ο Λαίλιος προσπάθησε με ζήλο να εξυψώσει το Γυμνάσιο. Ενίσχυσε το διδακτικό προσωπικό των σχολείων της πόλης και με έγκριση της Δημογεροντίας συνέταξε τον πρώτο κανονισμό λειτουργίας του. Οι προκλητικές φατριαστικές παρεμβάσεις της Σχολικής Εφορίας, όμως, και οι διάφορες σκοπιμότητες στάθηκαν εμπόδιο στις ανανεωτικές του προσπάθειες και τον υποχρέωσαν σε παραίτηση. Απογοητευμένος θα αναγκαστεί να δεχθεί την πρόσκληση των Σμυρναίων για τη διεύθυνση της Ευαγγελικής Σχολής, ολοκληρώνοντας δύο μόλις χρόνια στο Γυμνάσιο Μυτιλήνης.
Η οικονομική κρίση του 1850 η οποία προήλθε από την μεγάλη καμάδα της ελιάς, θα πλήξει τον τόπο και το Γυμνάσιο. Με έλλειψη πόρων, με μόλις 56 μαθητές, με περικοπές μισθών των δασκάλων, το Γυμνάσιο βρέθηκε στα πρόθυρα του κλεισίματος. Η μεγάλη πυρκαγιά της πόλης της Μυτιλήνης στα 1851, που κατέκαψε ένα μέρος της και σχεδόν ολόκληρη την αγορά της, ευτυχώς άφησε το Γυμνάσιο ανέπαφο.
Μετά την αναχώρηση του Λαίλιου τη διεύθυνση του Γυμνασίου θα αναλάβει ο λόγιος Γ. Αριστείδης – Πάπης, μαθητής του Στ. Αναγνώστη. Η θητεία του στο Γυμνάσιο Μυτιλήνης διήρκεσε από το 1850 μέχρι το 1863. Ο Πάπης δεν περιορίστηκε μόνο στο καθαρά διδακτικό έργο αλλά οργάνωσε και ανέδειξε μια σειρά από πολιτιστικές δραστηριότητες που όχι μόνο θα τραβήξουν την προσοχή των Μυτιληνιών για τα γράμματα αλλά θα τονώσουν και το πατριωτικό φρόνιμα του λαού και θα πληροφορήσουν το πανελλήνιο, και ιδίως τον αλύτρωτο Ελληνισμό, ότι στην πόλη της Μυτιλήνης αρχίζει μια αξιόλογη πνευματική κίνηση και ζωή. Εισήγαγε καινούργια μαθήματα, βελτίωσε σημαντικά τη σχολική υποδομή παροτρύνοντας την Εφορία να προσκαλέσει διδακτικό προσωπικό για τα ειδικά μαθήματα του Γυμνασίου που δεν διδάσκονταν καθόλου ή διδάσκονταν σε ελάχιστες ώρες από μη ειδικούς. Εισήγαγε εκτός των μαθηματικών και Γαλλικών και το μάθημα της καλλιγραφίας. Επίσης οργάνωσε την παιδονομία σε ευρύτερη βάση. Με παρέμβαση της Οθωμανικής Κυβέρνησης το 1862 θα σταλεί στο Γυμνάσιο δάσκαλος Οθωμανός για τη διδασκαλία της Τουρκικής γλώσσας με δικά της έξοδα. Τέλος, οργάνωσε μεγαλοπρεπείς σχολικές γιορτές, συγκεντρώσεις, διαλέξεις και σχολικές θεατρικές παραστάσεις από όμιλο μαθητών του Γυμνασίου. Με πρωτοβουλία δική του παίχθηκε από μαθητές στα 1863 το έργο του Κ. Υάκινθου «Ο Λεωτσάκος». Από τότε περίπου αρχίζει το Λεσβιακό ερασιτεχνικό θέατρο. Στα 1854 με τον Γράνβιλ Μώραϋ περιηγητή, προσωρινό υποπρόξενο της Μυτιλήνης και παλαιότερα γραμματέα της Αγγλικής Πρεσβείας στην Κων/πολη, θα συστήσει το πρώτο, αν και υποτυπώδες, αρχαιολογικό μουσείο της Μυτιλήνης και θα το στεγάσει προσωρινά σε μια αίθουσα του Γυμνασίου.
