Το παρόν είναι ένα άρθρο που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Κωνσταντίνου Μ. Κιουρτσή με τίτλο: “Δεκατρία άρθρα για την εκπαίδευση ενηλίκων», που εκδόθηκε από τον ίδιο στην Έδεσσα και φέρει τον ISBN 960-631-364-6. Εξαντλημένο.
Εισαγωγή
Πολύ συχνά στην εκπαίδευση αποτολμούνται καινοτομίες που αφορούν στη φύση του μαθησιακού υλικού ή στις μεθόδους και τα μέσα μάθησης ή στις σχέσεις εκπαιδευτή/εκπαιδευόμενου. Στην εργασία αυτή γίνεται μια απόπειρα για κριτική ανάγνωση επτά (7) εμπειρικών μελετών που αφορούν σε μια μόνο διάσταση του πεδίου “εκπαιδευτικές καινοτομίες” και συγκεκριμένα στη διάσταση “Αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση”. Οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών είναι πλέον γνωστές με το συντμημένο τους όνομα “ΤΠΕ”. Προς τούτο, η εργασία αυτή αναπτύσσεται ως εξής:
Παρουσιάζονται οι 7 εμπειρικές μελέτες που θα αποτελέσουν το αυθεντικό υλικό της εργασίας, εξηγείται γιατί η αξιοποίηση των ΤΠΕ αποτελεί εκπαιδευτική καινοτομία, γίνεται απόπειρα σύνθεσης των 7 μελετών σχετικά με τα πέντε επιμέρους ζητήματα της εργασίας, παρουσιάζεται η κριτική αποτίμηση της σύνθεσης των 7 μελετών και προβάλλονται τα νέα ζητήματα που αναφύονται για παραπέρα διερεύνηση και η εργασία καταλήγει στα συμπεράσματα και ολοκληρώνεται με την παράθεση της σχετικής βιβλιογραφίας.
Αναζήτηση και εντοπισμός εμπειρικών μελετών στο διαδίκτυο
Σύμφωνα με το στρατηγικό στόχο που καθόρισε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Λισσαβώνα το 2000, οι ΤΠΕ αποτελούν τον κεντρικό κορμό για την οικονομία της γνώσης. Η Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (2000, σ.7) στην έκθεσή της με τίτλο: “να προωθήσουμε την καινοτομία με τις νέες τεχνολογίες” παραθέτει στοιχεία για τις ΤΠΕ που τις κάνουν να είναι καινοτόμες και ελκυστικές. Εξάλλου το ευρωπαϊκό πρόγραμμα MINERVA χρηματοδοτεί την εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση (Κοινοβουλευτική ομάδα Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος, σ.3). Πολλές επίσης μελέτες όπως αυτή του προγράμματος PISA για τη Διεθνή Αξιολόγηση των Μαθητών, δείχνουν ότι στο σημερινό πλαίσιο της ταχείας τεχνολογικής μεταβολής, η επένδυση στον άνθρωπο αποτελεί απαραίτητο παράγοντα ανάπτυξης (Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2003).
Το ενδιαφέρον για την αξιοποίηση των ΤΠΕ φαίνεται και από το γεγονός ότι πρόσφατα, η Επιτροπή Απασχόλησης Κοινοτικών Υποθέσεων της Ενωμένης Ευρώπης υπέβαλε σχέδιο για την αξιοποίηση των ΤΠΕ προϋπολογισμού ύψους 4,21 δισεκατομμυρίων €, για την περίοδο 2007-1013 (Silva Pedela J. A., 2005). Η Εθνική πολιτική εξάλλου μέσω του προγράμματος “Κοινωνία της Πληροφορίας” αποσκοπεί για τα έτη 2006-2013 στην πραγματοποίηση ενός “ψηφιακού άλματος” αναδεικνύοντας τις ΤΠΕ σε βασική στρατηγική κατεύθυνση της χώρας (Κοινωνία της πληροφορίας, 2005).
Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ότι η διάσταση “Αξιοποίηση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση” θα συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της Εκπαιδευτικής και της ευρύτερης Κοινότητας για τα επόμενα χρόνια. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι στο διαδίκτυο διατίθεται μεγάλος αριθμός εμπειρικών μελετών σχετικών με την αξιοποίηση των ΤΠΕ. Για αυτό δεν αναζητήθηκαν μελέτες από άλλες πηγές (βιβλία, περιοδικά, βιβλιοθήκες). Από το σύνολο των μελετών που εντοπίστηκαν στο διαδίκτυο επελέγησαν 7 που αποτελούν το αυθεντικό υλικό αυτής της εργασίας και που θα αναφέρονται πλέον με τους κωδικούς αριθμούς ΕΜ-1, ΕΜ-2, ΕΜ-3, ΕΜ-4, ΕΜ-5, ΕΜ-6 και ΕΜ-7.
Οι μελέτες αυτές είναι:
ΕΜ-1: Γεωργιάδου Α., Κασκαντάμη Μ. Μαρνέλη Λ. Διαμορφωτική αξιολόγηση του προγράμματος ενδοσχολικής επιμόρφωσης στις ΤΠΕ.
ΕΜ-2: Δαπόντες Ν., Τζιμόπουλος Ν., Προτάσεις για παιδαγωγική αξιοποίηση του διαδικτύου
ΕΜ-3: Δελημπόκης Η., Ναλμπάντη Θ., Δέλλας Σ., Αποτίμηση επιμορφωτικών προγραμμάτων στις νέες τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας στο Νομό Έβρου.
ΕΜ-4: Καραμούζη Π., Τριανταφύλλου Σ., Εμπειρικά συμπεράσματα από την “επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην αξιοποίηση των τεχνολογιών της πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην εκπαίδευση.
ΕΜ-5: Κορδάκη Μ., Χούστης Η., Διερεύνηση των επιμορφωτικών αναγκών εκπαιδευτικών Α/θμιας και Β/θμιας εκπ/σης στη χρήση των ΤΠΕ και σχεδιασμός ενός περιβάλλοντος επιμόρφωσής τους με τη βοήθεια του διαδικτύου.
ΕΜ-6: Ρες Ι., Υπολογιστικές μηχανές και διαδικτυακή τεχνολογία στην εκπαιδευτική πράξη: απόψεις και στάσεις των εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Ν. Χίου.
ΕΜ-7: Ρούσσος Π., Πολίτης Π., Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και στάσεις εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης απέναντι στις ΤΠΕ.
Οι εκπαιδευτικές καινοτομίες. Γιατί οι ΤΠΕ συνιστούν καινοτομία;
Στη συμβατική μέθοδο διδασκαλίας, ο εκπαιδευτικός κάνει το μάθημα εφαρμόζοντας την “από καθέδρας” διδασκαλία με βασικό εποπτικό μέσο τον πίνακα και με μοναδικό βιβλίο το εγχειρίδιο του Υπουργείου Παιδείας. Στις εκπαιδευτικές όμως καινοτομίες οι μέθοδοι διδασκαλίας είναι πέραν των συμβατικών και προτείνουν πιο ελεύθερες τεχνικές διδασκαλίας και νέα εποπτικά μέσα (Διαμαντάκη Κ., Ντάβου Μ., Πανούσης Γ., 2001). Βεβαίως τα όποια μέσα διδασκαλίας χρησιμοποιηθούν, προκαθορίζονται από τις στρατηγικές διδασκαλίας-μάθησης και τις μορφές κοινωνικής οργάνωσης της ομάδας διδασκομένων (Κανάκης Ι., 1999). Ειδικότερα η αξιοποίηση των ΤΠΕ στο σύγχρονο σχολείο ως εκπαιδευτικής καινοτομίας, δεν περιορίζεται απλά στην παροχή της πληροφορίας αλλά παρέχει εργαλεία ενίσχυσης και εμπλουτισμού της μάθησης, αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί εργάζονται και μαθαίνουν, δίδεται έμφαση στην ποιότητα της επικοινωνίας, στη δημιουργική έκφραση, στην αναλυτική σκέψη και τελικά παρατηρείται αλλαγή στη σχέση μαθητή-μαθησιακού υλικού και στον τρόπο δόμησης και παρουσίασης της γνώσης (Σιμάτος Α., 2000). Η αξιοποίηση των ΤΠΕ συνδέεται επίσης με αλλαγές στη διεργασία της μάθησης και με αλλαγές στους μαθησιακούς στόχους των μαθητών, στοιχείο που έχει αναπόφευκτα επίδραση και στο ρόλο του εκπαιδευτικού (Τσιτουρίδου Μ.). Κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ΤΠΕ, όπως η γενικευμένη ψηφιακοποίηση, η ελαχιστοποίηση των διαστάσεων, η φορητότητα, η εύκολη απόκτηση των τεχνικών δυνατοτήτων πρόσβασης στο διαδίκτυο από τον οποιονδήποτε, η αύξηση των επιδόσεων, τις έχουν κάνει ελκυστικές και καινοτόμες σε όλους τους κοινωνικούς και οικονομικούς τομείς. Είναι φανερό επομένως γιατί στην πράσινη βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης διατυπώνεται η βεβαιότητα ότι η προώθηση και διάδοση της καινοτομίας στα συστήματα διδασκαλίας θα βελτιώσει την ποιότητα ης εκπαίδευσης (Τσαούσης Δ.Γ., 2000). Η αλματώδης διεύρυνση της αξιοποίησης των ΤΠΕ δέχεται και κριτική όπως για παράδειγμα ότι θα στερήσει από το παιδί και από τον κάθε άνθρωπο την ενόραση και τη φαντασία (Αναστασοπούλου Θ. και λοιποί, 1994)
Η σύνθεση των επτά εμπειρικών μελετών και τα επιμέρους ζητήματα
Μια εμπειρική μελέτη αναμένεται να περιέχει στη δομή της τα παρακάτω ζητήματα:
α. Ένα ερευνητικό ερώτημα/υπόθεση αλληλοσχετιζόμενων εννοιών που θεωρείται ότι εξηγούν ή προβλέπουν το υπό μελέτη φαινόμενο. Τις έννοιες αυτές οφείλει ο μελετητής να τις χειριστεί ως εμπειρικές πραγματικότητες που μπορεί να είναι μετρήσιμες (Μαρκάκης Β., 2005).
β. Το θεωρητικό πλαίσιο πάνω στο οποίο θα στηριχθεί η εξέλιξή της και το οποίο θεμελιώνει το ερευνητικό/υπόθεση.
γ. Την επιχειρηματολογία που υποστηρίζεται από ερευνητικές ενδείξεις (τεκμήρια) δηλαδή από τα προϊόντα επεξεργασίας των δεδομένων που συγκεντρώθηκαν. Η συλλογή των δεδομένων μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους (ερωτηματολόγια, συνέντευξη, παρατήρηση κλπ).
δ. Τη μεθοδολογική προσέγγιση της εμπειρικής μελέτης η οποία μπορεί να είναι ποσοτική ή ποιοτική. Τα τελευταία χρόνια εκδηλώνεται η τάση των μελετητών να συνδυάζουν τις δύο μεθόδους για να εκμεταλλεύονται τα οφέλη και των δύο μεθόδων (Bird M. και λοιποί, 1999).
ε. Την ανάλυση των δεδομένων που οδηγεί στην ερμηνεία και συζήτηση των σημαντικότερων ζητημάτων της μελέτης αλλά και τα ερωτήματα που έμειναν αναπάντητα και που πρέπει να διερευνηθούν παραπέρα.
Παρακάτω παρουσιάζουμε μια σύνθεση των επτά εμπειρικών μελετών η οποία εστιάζεται στα πέντε αυτά ζητήματα.
Τα ερωτήματα ή οι υποθέσεις των εμπειρικών μελετών
Από τα ερωτήματα ή τις υποθέσεις ξεκινάει ένα μεγάλο μέρος της έρευνας, κυρίως στις περιπτώσεις που διερευνώνται σχέσεις αιτίας-αποτελέσματος και έχουν σαφείς συνέπειες για τον έλεγχο των διατυπωμένων σχέσεων (Cohen L., 1994). Αναζητήσαμε τα ερευνητική ερωτήματα ή τις υποθέσεις των επτά εμπειρικών μελετών και διαπιστώσαμε ότι αυτά διατυπώνονται με σαφήνεια στον τίτλο αλλά και στο κείμενο. Τα ερωτήματα των επτά μελετών είναι:
ΕΜ-1: Ποιος είναι ο βαθμός ικανοποίησης των επιμορφούμενων από τη συμμετοχή τους στο σεμινάριο ενδοσχολικής επιμόρφωσης στις ΤΠΕ και πώς το αξιολογούν οι επιμορφωτές;
ΕΜ-2: Με ποιο τρόπο οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές αξιοποιούν το διαδίκτυο στη διδακτική πράξη και τη μαθησιακή διεργασία;
ΕΜ-3: Πώς καταγράφεται το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών για εμπλοκή σε επιμορφωτικά προγράμματα αξιοποίησης των ΤΠΕ;
ΕΜ-4: Ποιες αλλαγές καταγράφονται στη στάση και στις απόψεις των εκπαιδευτικών μετά τη σχετική επιμόρφωσή τους στις ΤΠΕ;
ΕΜ-5: Σε ποιο βαθμό απαιτείται ο σχεδιασμός ανοικτού περιβάλλοντος στο διαδίκτυο για την ανάπτυξη των βασικών δεξιοτήτων των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ;
ΕΜ-6: Πώς διαμορφώνονται οι στάσεις και οι απόψεις των εκπαιδευτικών από την αξιοποίηση των ΤΠΕ;
ΕΜ-7: Πώς σχετίζονται τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των εκπαιδευτικών με τη στάση τους απέναντι στις ΤΠΕ;
Ο θεωρητικός προβληματισμός των μελετών
Ο θεωρητικός προβληματισμός των επτά εμπειρικών μελετών για τη θεμελίωση των ερευνητικών ερωτημάτων/υποθέσεων αναφέρεται σε τρία ζητήματα:
i. Στη βελτίωση του περιεχομένου του επιμορφωτικού προγράμματος στις ΤΠΕ που παρακολουθούν οι εκπαιδευτικοί,
ii. Στη διαμόρφωση των στάσεων, πεποιθήσεων και απόψεων των εκπαιδευτικών απέναντι στην αξιοποίηση των ΤΠΕ, και
iii. Στο βαθμό διευκόλυνσης της διδακτικής πράξης και του μαθησιακού περιβάλλοντος από την αξιοποίηση των ΤΠΕ
2.3.β.i. Βελτίωση του περιεχομένου επιμορφωτικού προγράμματος στις ΤΠΕ
Οι εμπειρικές μελέτες ΕΜ-1 και ΕΜ-2, προβάλλουν τον παρακάτω προβληματισμό:
Το πρόγραμμα επιμόρφωσης οφείλει να διερευνήσει τις ανάγκες και τις απόψεις των επιμορφούμενων προκειμένου να εντοπιστούν τα όποια προβλήματα και να γίνουν οι απαραίτητες βελτιώσεις. Προτάσεις για τη βελτίωση του επιμορφωτικού προγράμματος μπορούν να καταθέσουν και οι επιμορφωτές που διαθέτουν τη σχετική εμπειρία.
ΤΠΕ και στάσεις- απόψεις-πεποιθήσεις των εκπαιδευτικών
Οι εμπειρικές μελέτες ΕΜ-3, ΕΜ-6 και ΕΜ-7 προβάλλουν τον παρακάτω προβληματισμό:
Η παρεχόμενη επιμόρφωση στις ΤΠΕ πρέπει να έχει υψηλή ποιότητα, επάρκεια και να μειώνει τον πιθανό φόβο που μπορεί να προκληθεί στους εκπαιδευτικούς είτε από τον κίνδυνο απαξίωσης του ρόλου τους είτε από την προσωπική ανικανότητα στη χρήση των ΤΠΕ, δεδομένου ότι η προσωπικότητα του εκπαιδευτικού/χρήστη των ΤΠΕ συνδέεται άμεσα με τη στάση του στην αξιοποίηση των ΤΠΕ.
Η διδακτική πράξη, το μαθησιακό περιβάλλον και οι ΤΠΕ
Οι εμπειρικές μελέτες ΕΜ-2, ΕΜ-3, ΕΜ-4 και ΕΜ-5 προβάλλουν τον παρακάτω προβληματισμό:
Η διδακτική πράξη και το μαθησιακό περιβάλλον πρέπει να βελτιωθούν με αλλαγές στο αναλυτικό πρόγραμμα, στην οργάνωση των σπουδών αλλά και στους ρόλους εκπαιδευτικού/μαθητή. Αυτή η αλλαγή του παραδοσιακού περιβάλλοντος διδακτικής και μάθησης θα πρέπει να είναι συμβατή με τις ανάγκες και το πολιτιστικό πλαίσιο της κοινότητας των μαθητών.
Το είδος των ερευνητικών ενδείξεων/τεκμηρίων των συγγραφέων
Οι ερευνητικές ενδείξεις που χρησιμοποιούν οι μελετητές για να υποστηρίξουν την επιχειρηματολογία τους μπορεί να προέρχονται από άλλες μελέτες, από την επεξεργασία ερωτηματολογίων που διακινούνται από τους ίδιους, από παρατηρήσεις τους, από συνεντεύξεις κά. Στα ερωτηματολόγια που περιέχουν ερωτήσεις κλειστού τύπου, οι απαντήσεις καθορίζονται από πριν και ο ερωτώμενος επιλέγει μεταξύ αυτών που προτείνονται ενώ στα ερωτηματολόγια που περιέχουν ερωτήσεις ανοικτού τύπου, οι απαντήσεις δεν προβλέπονται ούτε προκαθορίζονται και ο ερωτώμενος είναι ελεύθερος να εκφραστεί όπως θέλει (Javeau C., 2000)
Ενδείξεις από άλλες μελέτες
Στις εμπειρικές μελέτες ΕΜ-1 και ΕΜ-2 χρησιμοποιούνται στοιχεία από άλλες μελέτες και αυτό το δηλώνουν μέσω των βιβλιογραφικών αναφορών τους. Μία κοινή πηγή ενδείξεων είναι τα ευρωπαϊκά προγράμματα αξιοποίησης των ΤΠΕ με τις κωδικές ονομασίες ΟΔΥΣΣΕΑΣ και ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ .
Προϊόντα επεξεργασίας ερωτηματολογίου με πεδία ερωτήσεων μόνον κλειστού τύπου
Στις εμπειρικές μελέτες ΕΜ-3, ΕΜ-5 και ΕΜ-7 συλλέγονται και επεξεργάζονται πληροφορίες με ερωτηματολόγια που περιείχαν ερωτήσεις μόνον κλειστού τύπου.
Στην ΕΜ-3, τα στοιχεία προέρχονται από ερωτηματολόγιο με 6 ομάδες ερωτήσεων.
Στην ΕΜ-5, ο αριθμός των ερωτήσεων ήταν 15 και το συνολικό δείγμα των ερωτηματολογίων ήταν 96.
Στην ΕΜ-7 διακινήθηκαν τρία ερωτηματολόγια. Στο πρώτο ερωτηματολόγιο διατυπώνονται 101 προτάσεις, στο δεύτερο 30 προτάσεις και στο τρίτο περιλαμβάνονται ερωτήσεις δημογραφικού χαρακτήρα. Το συνολικό δείγμα απετέλεσαν 136 εκπαιδευτικοί.
Προϊόντα επεξεργασίας ερωτηματολογίου με πεδία ερωτήσεων κλειστού και ανοικτού τύπου
Στις εμπειρικές μελέτες ΕΜ-1, ΕΜ-4 και ΕΜ-6 συλλέγονται και επεξεργάζονται πληροφορίες με ερωτηματολόγιο που περιείχε ερωτήσεις κλειστού και ανοικτού τύπου.
Στην ΕΜ-1, διακινήθηκαν δύο ερωτηματολόγια ένα στους επιμορφούμενους και ένα στους επιμορφωτές. Χρησιμοποιούνται ερωτήματα πολλαπλής επιλογής (κλειστού τύπου) και ερωτήματα για τη διατύπωση ελεύθερης απάντησης (ανοικτού τύπου).
Στην ΕΜ-4, διακινήθηκε ένα ερωτηματολόγιο με 15 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής που περιείχε και 2 ερωτήσεις ανοικτού τύπου.
Στην ΕΜ-6, διακινήθηκε ένα ερωτηματολόγιο με 15 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής που περιείχε και 2 ερωτήσεις ανοικτού τύπου.
Η μεθοδολογική προσέγγιση των μελετών
Οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται στην έρευνα είναι η ποσοτική και η ποιοτική. Ο μελετητής της ποσοτικής έρευνας αναζητάει την απάντηση στο ερευνητικό ερώτημα χρησιμοποιώντας δομημένα, αριθμητικά δεδομένα, ενώ ο μελετητής της ποιοτικής έρευνας δε χρησιμοποιεί δομημένα δεδομένα αλλά δίνει έμφαση στη λεπτομερή εξέταση των κοινωνικών διαδικασιών που αναδεικνύονται μέσα από πραγματικές καταστάσεις. Στις μέρες μας, παρ΄ όλη τη διαμάχη μεταξύ των ερευνητών ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας, πολύ συχνά επιστρατεύονται και οι ποσοτικές και οι ποιοτικές μέθοδοι επειδή μπορούν και αλληλοσυμπληρώνονται σε μεγάλο βαθμό (Bird M. και λοιποί, 1999).
Από τις 7 εμπειρικές μελέτες της εργασίας αυτής, οι 3 χρησιμοποιούν αποκλειστικά την ποσοτική μεθοδολογία, οι 3 χρησιμοποιούν και την ποσοτική και την ποιοτική μεθοδολογία και μόνον η 1 χρησιμοποιεί αποκλειστικά την ποιοτική μεθοδολογία. Αναλυτικότερα:
Ο μελετητής χρησιμοποιεί αποκλειστικά την ποσοτική μεθοδολογία
ΕΜ-3: Με μεθοδολογική προσέγγιση ποσοτικού χαρακτήρα διερευνάται η σχέση συμμετοχής των εκπαιδευτικών στα επιμορφωτικά σεμινάρια στις ΤΠΕ σε σχέση με τον τόπο διεξαγωγής τους, το φύλο, το σχολείο και την ειδικότητα των συμμετεχόντων
ΕΜ-5: Με μεθοδολογική προσέγγιση ποσοτικού χαρακτήρα διερευνάται ο βαθμός πρόσβασης των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ, ο βαθμός εξοικείωσής τους στη χρήση ΤΠΕ και το επίπεδο γνώσεών τους στις ΤΠΕ.
ΕΜ-7: Με μεθοδολογική προσέγγιση ποσοτικού χαρακτήρα και με τη χρήση κατάλληλων τεστ και κλιμάκων, διερευνώνται τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των επιμορφούμενων και οι στάσεις τους απέναντι στις ΤΠΕ, σε σχέση με δημογραφικά στοιχεία (φύλο, ηλικία, περιοχή διαμονής)
Ο μελετητής χρησιμοποιεί αποκλειστικά την ποιοτική μεθοδολογία.
ΕΜ-2: Ο μελετητής αναζητάει ποιοτικά στοιχεία από παρατηρήσεις του στα προγράμματα επιμόρφωσης που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί.
Ο μελετητής χρησιμοποιεί την ποσοτική και την ποιοτική μεθοδολογία.
ΕΜ-1: Με μεθοδολογική προσέγγιση ποσοτικού χαρακτήρα διερευνάται η κατανομή των επιμορφούμενων κατά φύλο, ηλικία, ειδικότητα και ο βαθμός ικανοποίησής τους από το πρόγραμμα και τον επιμορφωτή.
Με μεθοδολογική προσέγγιση ποιοτικού χαρακτήρα ζητείται από τους
επιμορφούμενους να εκφράσουν κριτική για την ποιότητα του διδακτικού υλικού, της βιβλιογραφίας και του λογισμικού που χρησιμοποιήθηκε.
ΕΜ-4: Με μεθοδολογική προσέγγιση ποσοτικού χαρακτήρα διερευνάται το επίπεδο μόρφωσης των επιμορφούμενων, η ηλικία τους, ο βαθμός ικανοποίησής τους από το περιεχόμενο και την επάρκεια χρόνου της επιμόρφωσης. Με μεθοδολογική προσέγγιση ποιοτικού χαρακτήρα ζητείται από τους επιμορφούμενους να εξηγήσουν πώς σκοπεύουν να αξιοποιήσουν τις γνώσεις που αποκόμισαν από το επιμορφωτικό πρόγραμμα που παρακολούθησαν
ΕΜ-6: Με μεθοδολογική προσέγγιση ποσοτικού χαρακτήρα διερευνάται ο βαθμός εμπειρίας των επιμορφούμενων στις ΤΠΕ, ο βαθμός επάρκειας στη χρήση και ο βαθμός φόβου απαξίωσης του ρόλου τους από την αξιοποίηση των ΤΠΕ. Με μεθοδολογική προσέγγιση ποιοτικού χαρακτήρα ζητείται να εκφράσουν τη στάση τους απέναντι στην αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδακτική διαδικασία.
Τα σημαντικότερα ευρήματα των μελετών
Τα σημαντικότερα ευρήματα των 7 εμπειρικών μελετών αναφέρονται τόσο στα ερευνητικά ερωτήματα/υποθέσεις που διατυπώθηκαν από τους συγγραφείς, όσο και σε ζητήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της εργασίας. Αυτά είναι:
ΕΜ-1: Οι επιμορφούμενοι είναι κυρίως γυναίκες και άνω των 46 ετών. Οι επιμορφούμενοι και οι επιμορφωτές δηλώνουν ικανοποιημένοι από
το επιμορφωτικό πρόγραμμα
ΕΜ-2: Το διαδίκτυο είναι μέσο επικοινωνίας, μέσο έκφρασης και μια καλή πηγή
δεδομένων για εκπαιδευτικούς και μαθητές. Στο διαδίκτυο έχει πρόσβαση το μικρό εκείνο ποσοστό του πληθυσμού που έχει μυηθεί στη χρήση του.
ΕΜ-3: Οι επιμορφούμενοι εκπαιδευτικοί αξιολογούν θετικά τη συμμετοχή τους
στο επιμορφωτικό πρόγραμμα. Αυξάνεται η ανάγκη για επιμόρφωση στη χρήση των ΤΠΕ
ΕΜ-4: Αλλάζει ο ρόλος του εκπαιδευτικού μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας. Οι εκπαιδευτικοί εκφράζουν διστακτικότητα στη χρήση των ΤΠΕ.
ΕΜ-5: Η ανάπτυξη ανοικτού περιβάλλοντος στο διαδίκτυο θα διευκολύνει την επιμόρφωση και την βελτίωση των δεξιοτήτων των εκπαιδευτικών.
ΕΜ-6: Οι επιμορφωμένοι εκπαιδευτικοί δηλώνουν τη θετική στάση τους στη χρήση ΤΠΕ αλλά και τις επιφυλάξεις τους σχετικά με τις αλλαγές του ρόλου τους.
ΕΜ-7: Η στάση απέναντι στις ΤΠΕ συνδέεται με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του εκπαιδευτικού.
Κριτική αποτίμηση της σύνθεσης των επτά εμπειρικών μελετών και νέα ζητήματα προς διερεύνηση
Στις 7 εμπειρικές μελέτες διερευνώνται διάφορες πτυχές του πεδίου “αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση”. Τα ερωτήματα/υποθέσεις που διατυπώθηκαν από τους συγγραφείς αφορούσαν στις ανάγκες των εκπαιδευτικών για επιμόρφωσή τους, στην αξιολόγηση των σχετικών επιμορφωτικών προγραμμάτων, στις στάσεις των εκπαιδευτικών απέναντι στις ΤΠΕ και στις αλλαγές που αφορούν στο ρόλο του εκπαιδευτικού και στις διαδικασίες διδασκαλίας και μάθησης. Οι συγγραφείς των 7 μελετών ακολουθούν μια ανάπτυξη της εργασίας τους που περιέχει όλα τα βήματα ενός ερευνητικού εγχειρήματος και αναδεικνύουν νέα ζητήματα που χρειάζονται παραπέρα μελέτη. Τέτοια ζητήματα είναι:
To περιεχόμενο του επιμορφωτικού προγράμματος.
- Οι εκπαιδευτικοί έχουν ανάγκη σύγχρονης θεωρητικής κατάρτισης σε θέματα γενικής και ειδικής διδακτικής (ΕΜ-1).
- Το σχολείο οφείλει να ανταποκριθεί θετικά στην πρόκληση της αξιοποίησης των ΤΠΕ όχι μόνο σε θέματα οργάνωσης και διοίκησης αλλά κυρίως σε θέματα διδακτικής (ΕΜ-2).
- Οι επιμορφωτές πρέπει να καταρτιστούν σε θέματα θεωριών μάθησης ώστε ο ρόλος τους να μην περιορίζεται στη διδασκαλία της χρήσης των ΤΠΕ αλλά να επεκτείνεται και στην ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησης των επιμορφούμενων (ΕΜ-3).
- Η πολιτεία να μεριμνήσει ώστε οι εκπαιδευτικοί να έχουν και οικονομικά κίνητρα για τη συμμετοχή τους στην επιμόρφωση (ΕΜ-3).
- Να αναπτυχθεί ένα κατάλληλο δυναμικό επιμορφωτών (ΕΜ-5)
Ζητήματα που προκύπτουν από την αξιοποίηση των ΤΠΕ
- Να δημιουργηθούν προγράμματα εξειδικευμένης επιμόρφωσης με μεθοδολογία εξ αποστάσεως διδασκαλίας (ΕΜ-3).
- Ο εκπαιδευτικός οφείλει να προετοιμαστεί για να υποδεχθεί τον νέο του ρόλου από “δασκάλου” σε διευκολυντή της διεργασίας μάθησης (ΕΜ-4).
- Ο Έλληνας εκπαιδευτικός οφείλει να είναι έτοιμος για εμπλουτισμό του ρόλου του στο σχολείο (ΕΜ-6).
Ζητήματα ερευνητικής διαδικασίας
- Όταν το δείγμα της μελέτης είναι μικρό κινδυνεύει η αξιοπιστία της. Οι έρευνες που διενεργούνται σε μικρό δείγμα θα πρέπει να επιβεβαιώνονται από εργασίες που διενεργούνται σε αντιπροσωπευτικό δείγμα και χρησιμοποιούν μεθόδους που διασφαλίζουν την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων (ΕΜ-1).
Συμπεράσματα
Στην εργασία αυτή έγινε απόπειρα κριτικής ανάγνωσης 7 εμπειρικών μελετών που αφορούν στο πεδίο “αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση” και διατυπώθηκε μια σύνθεση των 7 μελετών με σκοπό να απαντηθούν τα πέντε επιμέρους ζητήματα της εργασίας και ακολούθησε η κριτική αποτίμηση αυτής της σύνθεσης. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση που έγινε μέσω του διαδικτύου έφερε στο προσκήνιο μεγάλο αριθμό σχετικών μελετών. Η επιλογή των 7 έγινε με κριτήριο να έχουν κοινό περιεχόμενο. Παρόλα αυτά όμως υπήρξαν δυσκολίες στην ανάλυση και στη σύνθεσή τους επειδή ακριβώς ο τρόπος γραφής του κάθε συγγραφέα κάνει το κείμενό του μοναδικό.
Σημείωση: Οι βιβλιογραφικές παραπομπές μπορούν να αναζητηθούν στη δημοσίευση με τίτλο «Προτεινόμενη βιβλιογραφία»