Αντιδραστική συμπεριφορά παιδιών και εφήβων.
Μία ευκαιρία για αλλαγή του τρόπου επικοινωνίας και του σχετίζεσθαι.
- Όταν τα παιδιά εμφανίζουν δυσκολίες στην συμπεριφορά τους, υπερβολική αντιδραστικότητα, αντίσταση σε κανόνες και συστηματική ανυπακοή, οι γονείς συνήθως υποστηρίζουν ότι το πρόβλημα είναι στο παιδί. Η αλήθεια,όμως, είναι ότι η δύσκολη αυτή συμπεριφορά αποτελεί ένα μήνυμα για την δυσλειτουργία του συστήματος ολόκληρης της οικογένειας. Η δυσλειτουργία αυτή σχετίζεται κυρίως με τον τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των μελών(επικοινωνία ζεύγους, επικοινωνία γονέα-παιδιού, επικοινωνία μεταξύ αδερφών ).
- Η παραμέληση των συναισθηματικών αναγκών των παιδιών έχει ως συνέπεια συχνά επιθετικές συμπεριφορές των παιδιών. Είναι αναγκαίο τα παιδιά να λαμβάνουν το μήνυμα της αγάπης και της αποδοχής και της εκτίμησης. Π. χ. Διαφωνώ με αυτή την συμπεριφορά σου γι’ αυτούς του λόγους, γιατί έχει αυτές τις συνέπειες, αλλά να ξέρεις ότι σε αγαπώ.H έμφαση και ο επακόλουθος σχολιασμός μόνο της θετικής συμπεριφοράς και ο συστηματικός της έπαινος έχει ευεργετικά αποτελέσματα στη θύελλα που βιώνουν κάποια παιδιά. Η επικέντρωση στο λάθος δε φέρνει την αλλαγή γιατί απουσιάζει το συναίσθημα της αποδοχής και ενός οικογενειακού κλίματος που επιτρέπει το λάθος.Δεν υπάρχουν τέλειες οικογένειες και ούτε αυτό καλείται να είναι το ζητούμενο.
- Η εκδήλωση των συναισθημάτωνγίνεται όχι μόνο με λόγια, αλλά και με πράξεις. Ένας περίπατος με το παιδί, παιχνίδι μαζί του, εκδήλωση διακριτικού ενδιαφέροντος για την ζωή του.Το «αγάπα αλλά μην το δείχνεις» πλήγωσε πολλά παιδιά παλιά, σημερινούς ενήλικες.Ένας ενήλικας δύναται να καλύπτει συναισθηματικές ανάγκες των άλλων όταν φροντίζει πρωτίστως να μεριμνεί και για τις δικές του.
- Απορριπτικά και βίαια περιβάλλοντα γεννούν μέγιστη αντιδραστικότητα. Η επίκριση δημιουργεί άγχος, θυμό και θλίψη και ξυπνά βία είτε προς τον εαυτό του, είτε προς τους άλλους. Ακόμη και όταν τα παιδιά χτυπούν τους άλλους, να θυμάστε ότι ταυτόχρονα πονάν και τα ίδια. Πίσω από την επιθετική αντίδραση κρύβονται συναισθήματα θλίψης, γι’ αυτό συχνά σ’ ένα αντιδραστικό παιδί η ανοικτή ερώτηση που το ξαφνιάζει είναι: Γιάννη, σε νιώθω στεναχωρημένο, είμαι εδώ για να σε ακούσω όποτε θελήσεις. Ακόμη κι αν δεν ανταποκριθεί εκείνη την ώρα, να ’στε σίγουροι ότι έχει ανοίξει μία πόρτα επικοινωνίας που τον γεμίζει με ασφάλεια.
- Ο στόχος μιας αρνητικής συμπεριφοράς είναι το συναίσθημα που σας προκαλεί και ως εκ τούτου μία συγκεκριμένη αντίδραση. Τησυγκεκριμένη αντίδραση περιμένουν, αφού πρόκειται για ένα παιχνίδι ορίων που παίζουν, για να δουν μέχρι που μπορείτε να φτάσετε. ΜΗΝ ανταποκριθείτε, μείνετε ψύχραιμοι και σταθεροί. Όταν τα παιδιά ή οι έφηβοι εμμένουν να σας προκαλούν, είναι που συχνά μέσα τους έχουν τη βαθιά πεποίθηση ότι είναι άξια τιμωρίας και βίαιης συμπεριφοράς και δυστυχώς αυτή η πεποίθηση κυριαρχεί και στην ενήλικη ζωή τους με καταστροφικές συνέπειες. Οι γονείς αυτών των παιδιών συχνά είχαν βιώσει και οι ίδιοι παρόμοια συναισθήματα κατά την δική τους παιδική ηλικία και απλά συνεχίζουν την ιστορία….παραδίνοντας την σκυτάλη στα παιδιά τους.
- Είναι σημαντικό οι γονείς να μεριμνούν για τη συναισθηματική τους υγεία.Άγχος, θυμός, θλίψη δημιουργούν ένα κλίμα ανασφάλειας και αστάθειας, που γεννά αντιδράσεις. Το κλίμα στην οικογένεια καλείται να επιτρέπει την ελεύθερη έκφραση συναισθημάτων δύσκολων και μη. Πρότυπα σε αυτό καλούνται να είναι πρωτίστως οι γονείς. Το επακόλουθο συναίσθημα είναι ανακούφιση και ως εκ τούτου αυξάνονται οι πιθανότητες να μειωθούν οι εντάσεις, καθώς ευνοείται η δημιουργία ουσιαστικών καθάριων σχέσεων ασφάλειας και εμπιστοσύνης.
- Η ενεργητικότερη συμμετοχή του πατέρα στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, καθώς και ένας απαραίτητος χωροχρόνος για την δημιουργία της ξεχωριστής σχέσης πατέρα με παιδιού,ευνοεί τη θετική συμπεριφορά καθ’ ότι είναι αρμόδιοι ιδιαίτερα σε θέματα ορίων και ταυτόχρονα συντελούν στη δημιουργία μιας υγιούς απόστασης μητέρας-παιδιών, αποφεύγοντας δυσλειτουργικές προσκολλήσεις. Η μητέρα καλείται να είναι τρυφερή και να εκδηλώνει, όπως και να το αναγνωρίζει, συναισθήματα. Είναι φροντιστική, αλλά χωρίς να «πνίγει». Η ψυχρότητα της μητέρας έχει ενοχοποιηθεί για την εκδήλωση επιθετικότητας των παιδιών.Το πρόσωπο της μητέραςκαλείται να εμπνέει συναισθήματα ασφάλειας και θαλπωρής, ενώ του πατέρα να εμπνέει δύναμη, ασφάλεια και σταθερότητα
- Οι κανόνες συναποφασίζονται από τα μέλη της οικογένειας καθώς και οι συνέπειες τους. Τηρούνται από όλους, μικρούς και μεγάλους, και δεν έχουν τη μορφή τιμωρίας ενηλίκου προς παιδί, που ξυπνά εκδικητικότητα και θυμό. Η συνέπεια στην τήρηση των κανόνων είναι πρώτιστης σημασίας, καθώς και η υπενθύμισή τους σε κλίμα ηρεμίας, χωρίς φωνές και απειλές, που αποτελούν από μόνες τους στην πράξη μία κατάργηση των ορίων.
- Οι κανόνες καλούνται να υπάρχουν, καθώς και τα δικαιώματα και τα περιθώρια ελευθερίας, που πρέπει να είναι σεβαστά από όλους. Ο γονέας αναγνωρίζει τα όριά του,τα σέβεται και δεν τα καταργεί, κυρίως λόγω μιας υπερεμπλοκής που σε καμία περίπτωση δε θα αναγνωριστεί ως υπερθυσία και προσπάθεια. Η αυτοπροστασία και αυτοφροντίδα αποτελεί χαρακτηριστικό οριοθετημένου ανθρώπου και με συνέπεια η προσπάθεια οριοθέτησής τους να είναι αποτελεσματική.
- Δυσλειτουργία στις οικογενειακές σχέσεις και λαθεμένοι ρόλοι και θέσεις παιδιών στην οικογένεια δημιουργούν εντάσεις και γεννούν συχνά επιθετικότητα ως μία αντιδραστική συμπεριφορά. Συχνά βλέπουμε παιδιά συμμάχους με έναν γονέα σε περιπτώσεις συντροφικών συγκρούσεων και προβλημάτων. Επίσης δεν είναι λίγα τα παιδιά που έχουν ρόλο εξισορροπιστή στην οικογένεια, με συχνό επακόλουθο μία αρνητική συμπεριφορά προς τον εαυτό τους είτε προς τους άλλους, αφού δεν αντέχουν το συναισθηματικό βάρος του φορεμένου ρόλου.Δεν είναι λίγα τα παιδιά που παρουσιάζουν επιθετική συμπεριφορά για να κρατούν τους γονείς τους απασχολημένους με αυτό και να είναι ενωμένοι.
- Οι γονείς είναι σημαντικό να μην παρεμβαίνουν στις συγκρούσεις μεταξύ αδερφών, αναζητώντας τον κατηγορούμενο, το ποιος φταίει για τη σύγκρουση. Οι διαφωνίες μεταξύ αδερφών χρειάζεται να επιλύονται κυρίως με δική τους πρωτοβουλία, όπως επίσης και με μία ουδέτερη στάση από τους γονείς. Συναισθήματα θυμού, ζήλιας δεν πρέπει να επικρίνονται, είτε να είναι απαγορευμένα, γιατί προκαλούν ενοχές και αντιδραστικές συμπεριφορές κυρίως προς το πρόσωπο του αδερφού ή αδερφής. Η συμμαχία ενός γονέα με κάποιο από τα παιδιά του, ίσως γιατί θεωρεί ότι τουμοιάζει είτε τον νιώθει ως αδύναμο, γεννά συνήθως επιθετικότητα στα υπόλοιπα αδέρφια.
- Τα παιδιά χρειάζονται ένα πρόσωπο στήριξης που δεν αποφασίζει γι’ αυτά για θέματα που τα αφορούν, αλλά αντίθετα είναι εκεί για να τα βοηθάνε να βρίσκουν εναλλακτικές λύσεις για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, αντί να θυμώνουν. Π.χ. Γιάννη, τι νομίζεις ότι θα μπορούσες να κάνεις διαφορετικό για την δύσκολη σχέση σου με τον Καθηγητή; Ποια νομίζεις ότι είναι και η δική σου ευθύνη για τον καυγά που δημιουργήθηκε; Tαυτόχρονα, εισαγάγουμε και την αίσθηση της υπευθυνότητας, χωρίς να υποτιμούμε τα συναισθήματα θυμού, φόβου κ.ά. Σε καμία περίπτωση δεν τα επικρίνουμε ούτε τα κατακρίνουμε. Αφουγκραζόμαστε σταθερά τα συναισθήματα μας, ώστε να μας νιώσει κοντά του και όχι απέναντί του.
- Η μέθοδος της αντανακλαστικής ακοής, το καθρέπτισμα των συναισθημάτων του άλλου είναι ένας υγιής τρόπος να μειωθούν οι αποστάσεις και να εξατμιστούν οι εντάσεις. Π.χ. Μου φαίνεσαι στεναχωρημένη σήμερα. Σε αισθάνομαι αδικημένη…και αφήστε να δείτε τι θα σας πει ο έφηβος. Για να νιώσετε το συναίσθημα ή τα συναισθήματα του άλλου χρειάζεται για λίγο να μπείτε στην θέση του, να φανταστείτε πως μπορεί να νιώθει και πείτε του. Η κατανόηση και ο σεβασμός που θα νιώσει, άσχετα αν δεν το παραδεχτεί, βάζει την βάση για να μάθει να σέβεται και εκείνος τους άλλους. Τα παιδιά σέβονται, μόνο αν τα έχουν σεβαστεί και εκείνα.
- Όταν βλέπουμε ένα παιδί και αντιδρά, θυμώνει, καταλαβαίνουμε ότι στην ατμόσφαιρα της οικογένειας υπάρχει θυμός καταπιεσμένος ή μη, που επιζητεί την εκδήλωσή του με υγιή τρόπο, χωρίς να είναι καταστροφικός και να θρηνούμε θύματα. Πολλές φορές όταν όλα τα πρόσωπα της οικογένειας εκφράσουν το δικό τους θυμό, με ένα μαγικό τρόπο πέφτει η ένταση του θυμού των παιδιών.
Ευαγγελία Μαμαλάκη
Ψυχολόγος- Οικογενειακή θεραπεύτρια
ΚΕΣΥ ΡΟΔΟΥ
