O Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ – ο οποίος έχει τεθεί σε ισχύ και είναι νομικά δεσμευτικός εδώ και περισσότερα από δύο χρόνια – κατευθύνει τη νομοθετική διαδικασία της ΕΕ από την κατάρτιση του πρώτου σχεδίου μιας νομικής πράξης έως και τη δημοσίευσή της στην Επίσημη Εφημερίδα. Ο Χάρτης ορίζει θεμελιώδη δικαιώματα – όπως την ελευθερία έκφρασης και την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα – που αντανακλούν τις κοινές αξίες και τη συνταγματική παράδοση της Ευρώπης. Η δεύτερη ετήσια έκθεση της Επιτροπής για τον Χάρτη διαπιστώνει ότι η μέριμνα για τα θεμελιώδη δικαιώματα ενσωματώνεται όλο και περισσότερο στη διαδικασία χάραξης των πολιτικών της ΕΕ. Για παράδειγμα, οι ταξιδιώτες θα έχουν το δικαίωμα να μην υποβληθούν, εάν το ζητήσουν, σε έλεγχο με σαρωτή σώματος στα αεροδρόμια της ΕΕ και να επιλέξουν άλλες μεθόδους χάρη στην απόφαση της Επιτροπής να λάβει υπόψη σε μια νέα νομοθετική πράξη της ΕΕ τις ανησυχίες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής. Το Δικαστήριο της ΕΕ αναφέρεται όλο και περισσότερο στον Χάρτη, ιδίως μάλιστα σε αποφάσεις-ορόσημα σχετικά με διακρίσεις λόγω φύλου και με την προστασία της ιδιωτικής ζωής στον Διαδίκτυο. Η σημερινή έκθεση εγγράφεται στις προσπάθειες της Επιτροπής να ενημερώσει τους πολίτες για τον Χάρτη, για τις περιπτώσεις στις οποίες εφαρμόζεται και για τον ρόλο που διαδραματίζουν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Πρωταρχικός ρόλος του Χάρτη είναι να εξασφαλίζει τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ όταν αυτά καταρτίζουν νέες ευρωπαϊκές νομικές πράξεις. Η μέριμνα για τα θεμελιώδη δικαιώματα αποτελεί πλέον αναπόσπαστο μέρος της κατάρτισης νέων νομικών πράξεων της ΕΕ. Χάρη σε αυτήν ακριβώς τη μέριμνα, για παράδειγμα, το 2011 οι κανόνες της ΕΕ για τη χρήση σαρωτών σώματος στα αεροδρόμια καταρτίστηκαν με σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, της ιδιωτικής ζωής και της αξιοπρέπειας.
Η Επιτροπή όχι μόνον εγγυάται ότι οι προτάσεις της είναι συμβατές με τον Χάρτη, αλλά διασφαλίζει και τον σεβασμό του Χάρτη όταν τα κράτη μέλη εφαρμόζουν το ενωσιακό δίκαιο. Το 2011, η Επιτροπή εξέφρασε ανησυχίες όσον αφορά την ανεξαρτησία της ουγγρικής αρχής προστασίας δεδομένων και τα μέτρα σχετικά με το όριο συνταξιοδότησης των δικαστών, των εισαγγελέων και των συμβολαιογράφων. Η Επιτροπή κίνησε διαδικασίες επί παραβάσει ώστε να εξασφαλίσει τη συμμόρφωση της Ουγγαρίας προς όλα τα σημεία επί των οποίων η Επιτροπή εξέφρασε ανησυχίες νομικού χαρακτήρα.
Συγχρόνως, ο Χάρτης συμβάλλει όλο και περισσότερο στη διαμόρφωση των αποφάσεων που εκδίδουν τα δικαστήρια. Το 2011, ο αριθμός των αποφάσεων που έκαναν αναφορά στα θεμελιώδη δικαιώματα όπως κατοχυρώνονται στον Χάρτη αυξήθηκε κατά 50%, τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο. Μια τέτοια απόφαση-ορόσημο που εξέδωσε το Δικαστήριο της ΕΕ υπογράμμισε το δικαίωμα των αιτούντων άσυλο να ζητούν προστασία από απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση κατά την αποσαφήνιση των κανόνων της ΕΕ για τον καθορισμό της χώρας η οποία θα πρέπει να εξετάσει μια αίτηση ασύλου. Η απόφαση αυτή απαγόρευσε στην ουσία τις μεταγωγές αιτούντων άσυλο σε χώρες στις οποίες δεν υπάρχουν επαρκείς συνθήκες που εξασφαλίζουν τον σεβασμό των θεμελιωδών τους δικαιωμάτων. Τον Μάρτιο του 2011, στην υπόθεση Test-Achats το Δικαστήριο έκρινε ότι διαφορετικά ασφάλιστρα για άνδρες και γυναίκες συνιστούν διάκριση λόγω φύλου, ενώ τον Νοέμβριο του 2011 αποφάνθηκε ότι η επιβολή υποχρέωσης σε πάροχο υπηρεσιών Διαδικτύου να εγκαταστήσει σύστημα φιλτραρίσματος για να αποτρέπεται τυχόν παραβίαση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας θα έθιγε το δικαίωμα των πελατών να δέχονται ή να κοινοποιούν πληροφορίες (υπόθεση Scarlet κατά SABAM).
Οι πολίτες είναι περισσότερο ενημερωμένοι για τον Χάρτη (το 64% όλων των Ευρωπαίων, έναντι 48% το 2007), σύμφωνα με νέα μελέτη του Έκτακτου Ευρωβαρομέτρου (Έκτακτο EB αριθ. 340) για τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ η οποία επίσης δημοσιεύθηκε σήμερα. Το 45% των επιστολών που απηύθυναν πολίτες στην Επιτροπή για ζητήματα σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα αφορούσε καταστάσεις στις οποίες θα μπορούσε να εφαρμοσθεί ο Χάρτης. Ωστόσο, οι πολίτες εξακολουθούν να έχουν περιορισμένες γνώσεις όσον αφορά τις περιπτώσεις στις οποίες εφαρμόζεται ο Χάρτης. Το 65% των Ευρωπαίων αναφέρει ότι θα ήθελε να γνωρίζει περισσότερα σχετικά με το πού μπορεί να απευθυνθεί σε περίπτωση που παραβιάζονται τα δικαιώματα που του προσφέρει ο Χάρτης.
Εξακολουθεί να παρατηρείται μια συχνή παρανόηση των πολιτών της ΕΕ σχετικά με τον σκοπό του Χάρτη και τις καταστάσεις στις οποίες αυτός εφαρμόζεται ή δεν εφαρμόζεται, καθώς και σχετικά με τον ρόλο της ΕΕ. Περισσότερες από τις μισές επιστολές που απευθύνθηκαν στην Επιτροπή (το 55%) το 2011 αφορούσαν περιπτώσεις που δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητές της ΕΕ. Μεγάλο μέρος των πολιτών έχει την εντύπωση ότι ο Χάρτης παρέχει στην Επιτροπή το γενικό δικαίωμα να παρεμβαίνει όποτε υποπτεύεται ότι παραβιάστηκαν θεμελιώδη δικαιώματα οπουδήποτε στην ΕΕ. Η εντύπωση αυτή δεν ευσταθεί. Ο Χάρτης ισχύει για τα κράτη μέλη όταν αυτά εφαρμόζουν τη νομοθεσία της ΕΕ. Κάθε κράτος μέλος της ΕΕ προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών μέσω του οικείου συντάγματος και δικαστικού συστήματος. Ο Χάρτης δεν τα υποκαθιστά. Στις περιπτώσεις αυτές, εάν ένας πολίτης θεωρεί ότι παραβιάστηκαν τα δικαιώματά του, εξακολουθεί να έχει την υποχρέωση να προσφύγει, σε πρώτο βαθμό, σε εθνικό δικαστήριο ή να απευθυνθεί στον εθνικό διαμεσολαβητή.
Ιστορικό
Με την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας, την 1η Δεκεμβρίου 2009, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέστη νομικά δεσμευτικός.
Τον Οκτώβριο του 2010, η Επιτροπή θέσπισε στρατηγική για την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη. Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, κατήρτισε «Κατάλογο ελέγχου των θεμελιωδών δικαιωμάτων» («Check List») για να ενισχύσει την αξιολόγηση των επιπτώσεων των νομοθετικών προτάσεών της Επιτροπής στα θεμελιώδη δικαιώματα. Η Επιτροπή ανέλαβε επίσης τη δέσμευση αφενός να ενημερώνει τους πολίτες για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες μπορεί να παρεμβαίνει όταν πρόκειται για ζητήματα που αφορούν θεμελιώδη δικαιώματα και αφετέρου να δημοσιεύει ετήσια έκθεση για την εφαρμογή του Χάρτη ώστε να παρακολουθείται η επιτελούμενη πρόοδος.
Η Επιτροπή συνεργάζεται με τις αρμόδιες αρχές σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, καθώς και σε επίπεδο ΕΕ, προκειμένου να προσφέρει καλύτερη ενημέρωση στους πολίτες σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματά τους και με το πού μπορούν να απευθύνονται για βοήθεια σε περίπτωση που πιστεύουν ότι τα δικαιώματά τους αυτά παραβιάζονται. Η Επιτροπή παρέχει τώρα πρακτικές πληροφορίες για τον σεβασμό των δικαιωμάτων των πολιτών μέσω της Ευρωπαϊκής Πύλης για τη Δικαιοσύνη και, από κοινού με διαμεσολαβητές, φορείς αρμόδιους για την ισότητα και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχει δρομολογήσει έναν διάλογο σχετικά με την αντιμετώπιση των καταγγελιών που αφορούν θεμελιώδη δικαιώματα.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Θεμελιώδη δικαιώματα
Έκθεση του Έκτακτου Ευρωβαρομέτρου για τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων
