30 Ιανουάριος 2015
Ημέρα μνήμης σήμερα, των τριών Ιεραρχών, Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου του Ναζιανζηνού ή Θεολόγου και του Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Τριών Πατέρων της Εκκλησίας μας, των οποίων το πολύπλευρο έργο αποτελεί διαχρονικό, λαμπρό φάρο για όλους αυτούς που αγωνίζονται να ζήσουν ως Χριστιανοί.
Καταρχάς, αξίζει να αναφερθεί πως ο σημερινός εορτασμός της μνήμης των Τριών Ιεραρχών καθιερώθηκε το 1081, σχεδόν 700 χρόνια δηλαδή από το έτος κοίμησης του τελευταίου από τους τρεις, του Χρυσοστόμου. Σκοπός του κοινού αυτού εορτασμού ήταν η προσπάθεια να παύσουν οι άστοχες και ανώφελες έριδες σχετικά με το ποιος από αυτούς υπήρξε σπουδαιότερος ως προς την προσφορά και το ήθος του. Στις μέχρι τότε συνθέσεις μιας τριάδας των επιφανέστερων διδασκάλων της Εκκλησίας είχαν συμπεριληφθεί μεταξύ άλλων τα ονόματα του Αγίου Νικολάου –τιμωμένου αγίου στον παρόντα ιερό ναό- του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, αδελφού του Βασιλείου, αλλά και μιας αγίας, της αδελφής του Μεγάλου Βασιλείου Μακρίνας.
Όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση χριστιανικής εορτής, έτσι και σήμερα, τιμούμε τους τρεις αυτούς Πατέρες, διδασκάλους και ερμηνευτές δηλαδή της ορθής πίστης, αναγνωρίζοντάς τους ως πρότυπα αγιότητας, ως αναμφισβήτητες δηλαδή αποδείξεις της δυνατότητας του ανθρώπου να υπερβεί τα δεσμά του εγωισμού του και να επανέλθει στους κόλπους του ελεήμονος Θεού.
Στην παρούσα περίσταση, όμως, η απόδοση τιμής απευθύνεται προς ανθρώπους με ασυνήθιστα πλούσιο έργο, το οποίο κατηγοριοποιείται σε δογματικό, ποιητικό, ρητορικό, λειτουργικό, αλλά και παιδαγωγικό. Έργο που επιτελέστηκε σε μια πολύ δύσκολη και αποφασιστική για την ορθοδοξία περίοδο, καθώς κατά το μεγαλύτερο μέρος του 4ου αιώνα είχαν επικρατήσει εντός της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αιρετικές αντιλήψεις, που υιοθετήθηκαν ακόμη και από τους αυτοκράτορες. Συνεπώς, ο αγώνας για τη ορθή διατύπωση των αληθειών του χριστιανισμού δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση, καθώς γινόταν μέσα σε ένα ρευστό ιδεολογικό περιβάλλον, ενώ συγχρόνως οι πιέσεις και οι κίνδυνοι που διαγράφονταν δεν ήταν δυνατό να αγνοηθούν. Έργο που ακόμη και σήμερα, 1600 και πλέον χρόνια μετά, αποτελεί σημείο αναφοράς και αντικείμενο μελέτης.
Ας αφήσουμε όμως τα ίδια τους τα έργα να μιλήσουν…:
Ο Άγιος Βασίλειος ο Μέγας. γεννήθηκε το 330 μ.Χ. στην Kαισάρεια της Καππαδοκίας της Μ. Ασίας . Πατέρας του ήταν ο Βασίλειος και μητέρα του η Εμμέλεια.. Πέντε από τα εννέα παιδιά της πολυμελούς του οικογένειας αναδείχθηκαν άγιοι της ‘Εκκλησίας μας (Βασίλειος , Μακρίνα, Ναυκράτιος, Γρηγόριος επίσκοπος Νύσσης, Πέτρος επίσκοπος Σεβαστείας).
Σπούδασε στην Αθήνα: φιλοσοφία, ρητορική, μαθηματικά, ιατρική, αστρονομία…, έχοντας ως συμμαθητές του τόσο το Γρηγόριο Ναζιανζηνό, όσο και τον μετέπειτα αυτοκράτορα Ιουλιανό, τον επονομαζόμενο και «Παραβάτη».
Μετά το τέλος των σπουδών του, μόνασε στον Πόντο έχοντας ως συναθλητή του για μικρό τελικά χρονικό διάστημα και τον φίλο του Γρηγόριο. Το 364 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος, ενώ το 370 εξελέγη επίσκοπος Καισαρείας. Χάρη στην πολύπλευρη δραστηριότητά του ως επισκόπου βαθμιαία αναγνωρίστηκε ως κοινός έξαρχος ολόκληρου του ασιατικού θέματος της αυτοκρατορίας.
Ο Μ. Βασίλειος:
Α. Υπήρξε μέγας κοινωνικός εργάτης. Αποκορύφωση του κοινωνικού του έργου ήταν το γεγονός ότι με την πατρική του περιουσία. ίδρυσε το περίφημο «Πτωχοκομείο» ή «Βασιλειάδα», ένα συγκρότημα ιδρυμάτων φιλανθρωπικού χαρακτήρα∙ έναν πρότυπο οίκο για τη φροντίδα των ξένων, την ιατρική περίθαλψη των φτωχών αρρώστων και την επαγγελματική αποκατάσταση των ανειδίκευτων.
Β. Ήταν τόσο σπουδαίος όσον αφορά στην κοινωνική του δράση, που τον θαύμαζαν ακόμη και οι αλλόπιστοι. Μάλιστα, όταν το 367/368 ξέσπασε μεγάλος λιμός στην περιοχή, ο Βασίλειος ήταν αυτός που ακαταπόνητος παρείχε φροντίδα και τροφή προς όσους είχαν ανάγκη, χριστιανούς και μη.
Γ. Θεωρείται μέγας οργανωτής της μοναστικής ζωής (καθώς συνέταξε τους κανόνες που καθορίζουν το μοναχικό βίο) και πατέρας του μοναχισμού στη Μ. Ασία. Θεωρούσε τους μοναχούς «στρατιώτες του Χριστού».
Δ. Υπήρξε Μέγας Θεολόγος και συγγραφέας. Έγραψε τα «’Ασκητικά», ομιλίες στην «”Εξαήμερο», «Θεια Λειτουργία» ( ή οποία φέρει το όνομα του και ενώ ως και τον 10ο αιώνα αποτελούσε τη συχνότερα τελούμενη λειτουργία της βυζαντινής Εκκλησίας. Έκτοτε τελείται μόνο(10) φορές το χρόνο ) και άλλα. πολλά . Σχετική με τα παραπάνω είναι και η παράδοση να απεικονίζεται μαζί με τους άλλους δύο Ιεράρχες και άλλους Πατέρες της Εκκλησίας στην κόγχη του ιερού ως συλλειτουργών ιεράρχης..
Ε. Αναδείχτηκε σε Μέγα υπερασπιστή της αλήθειας της πίστης. Αφού ανέλαβε τα πνευματικά ηνία από τον Μ. Αθανάσιο, υπερασπίστηκε σθεναρά την ‘Ορθοδοξία έναντι της κρατικής βίας και αυθαιρεσίας των αρειανόφιλων. Χάρη στον Βασίλειο -μεταξύ των άλλων- εισάγεται η οριστική διατύπωση της θεολογίας των υποστάσεων του χριστιανικού τριαδικού Θεού, αναφέρεται η διάκριση κτιστής και άκτιστης πραγματικότητας, ενώ στο κύκνειο δογματικό του άσμα (376) κάνει λόγο για το απρόσιτο της ουσίας του Θεού, σε αντιδιαστολή με τις μεθεκτές ενέργειές Του. Αξιοσημείωτος είναι ο φόβος που αισθάνεται όταν θεολογεί, καθώς προβαίνει στη θεολογία μόνο από ανάγκη να αναιρεθούν οι κακοδοξίες των αιρεσιαρχών της εποχής.
Αξίζει να αναφερθεί η παρρησία του να προτείνει -ενόψει της Δεύτερης Οικουμενικής Συνόδου (381) -,πρώτος αυτός, την προσθήκη επιπλέον άρθρων στα επτά αρχικά άρθρα του Συμβόλου της Πίστεως της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου (325) , όπου να διατυπώνεται η ορθόδοξη διδασκαλία περί του Αγίου Πνεύματος.
0 Βασίλειος πέθανε την 1η ‘Ιανουαρίου του 379 μ.Χ,. σε ηλικία 49 μόλις ετών. Ο θάνατός του βύθισε σε πένθος όλον τον χριστιανικό κόσμο της Ανατολής, ενώ στην κηδεία του συμμετείχαν πλήθος ανθρώπων, ανεξαρτήτως θρησκευτικής και εθνικής απόχρωσης.
|
Άγιος Γρηγόριος,
ένας Θεολόγος ποιητής.
Γεννήθηκε το 327 ή 329 μ.Χ. στην Αριανζό, ένα χωριό κοντά στη Ναζιανζό της Καππαδοκίας όπου ο πατέρας του ήταν επίσκοπος. Σπούδασε φιλοσοφία και ρητορική.Το 361 μ.Χ. χειροτονείται διάκονος και πρεσβύτερος και το 372 μ.Χ. επίσκοπος Σασίμων από τον φίλο του Μ. Βασίλειο, από όπου όμως σύντομα αποσύρθηκε, για να επιστρέψει στη γενέτειρά του.
Το 380 μ.Χ. καλείται στη Bασιλεύουσα από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο, για να καταπολεμήσει τους Αρειανούς που επικρατούσαν εκεί, πράγμα που καταφέρνει αφού , μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα (2) δύο μόλις ετών, έχοντας ως πνευματικό ορμητήριο το μοναδικό τότε ορθόδοξο ναό της βασιλεύουσας, αυτόν της Αγίας Αναστασίας, τους επαναφέρει στην ‘Oρθοδοξία και εκλέγεται Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως .
Οι συνεπίσκοποί του με προεξάρχοντα τον πατριάρχη Αλεξανδρείας όμως, τον φθονούν και τον υπονομεύουν. Εμφανίζουν ως κανονικό κώλυμα στην πατριαρχική του εκλογή το γεγονός ότι είχε εκλεγεί επίσκοπος Σασίμων. Τότε ο Γρηγόριος επιλέγει να παραιτηθεί από τον πατριαρχικό θρόνο, αν και ήταν εύκολο να αντικρούσει τις κατηγορίες εις βάρος –καθώς δεν είχε υπηρετήσει στη θέση του εκεί επισκόπου-, μη θέλοντας να αναστατώσει το χριστιανικό ποίμνιο.
Έκτοτε, αποσύρεται από τη δημόσια δράση και με έδρα το πατρικό του σπίτι αφιερώνει τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής του στη συγγραφή Θεολογικών έργων και των αξεπέραστων χριστιανικών ποιημάτων του
Σώζονται 45 λόγοι πανηγυρικοί, δογματικοί και ηθικοί και 407 ποιήματα, με 20.000 στίχους, καθώς και 214 επιστολές.
Το έργο του, πέραν της φιλολογικής και θεολογικής αξίας του, αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τη συμπεριφορά και την καθημερινότητα στο Βυζάντιο.
Χάρη στο Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον συνονόματο του, τον Νύσσης, εισήχθη η έννοια της διάκρισης υλικού και πνευματικού κόσμου, ενώ ανασκευάστηκαν οι θεωρίες του Απολλιναρίου σχετικά με την απόλυτη ενότητα θείας και ανθρώπινης φύσης του Χριστού, στα πλαίσια των οποίων ο τελευταίος αποκαλείτο «Θεός σαρκοφόρος» και «νους ένσαρκος».
Ο Γρηγόριος είναι ένας από τους τρεις αγίους της Εκκλησίας μας που -από την Δ Οικουμενική Σύνοδο στη Χαλκηδόνα, του 451- φέρει σταθερά την επωνυμία του «Θεολόγου», όπως και οι άγιοι Ιωάννης ο Ευαγγελιστής και Συμεών ο Νέος. Αυτό οφείλεται στην εξαίρετη συμβολή του στη συνεισφορά του στον τομέα της θεολογίας σχετικά με το Άγιο Πνεύμα∙ στη διατύπωση του τριαδολογικού δόγματος∙ στην κατοχύρωση της θεότητας του Λόγου, καθώς και στη διδασκαλία για φως, αγάπη, θεωρία και κοινωνία με το Θεό.
Ο Γρηγόριος πέθανε στις 25 ‘Iανουαρίου του 390 μ.Χ.
|
|
0 Άγιος Ιωάννης,
ο Χρυσός Άγιος.
Γεννήθηκε –πιθανόν- το 354 μ.Χ. στην Αντιόχεια. Έλαβε μεγάλη μόρφωση. Σε ηλικία 20 ετών γίνεται μοναχός. Ζει ασκητικότατα. Το 381 μ.Χ. χειροτονείται διάκονος και το 386 πρεσβύτερος, για να χειροτονηθεί επίσκοπος το 397. Το 398 μ.Χ. εκλέγεται, παρά τη Θέληση του Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως .
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος:
Α. Υπήρξε ο μεγαλύτερος εκκλησιαστικός συγγραφέας και διασημότερος βυζαντινός εκκλησιαστικός ρήτορας.. Τα έργα του φτάνουν τις (2000) δυο χιλιάδες.
Β. Αναδείχθηκε ως ο μεγαλύτερος μελετητής και εξηγητής της Αγίας Γραφής.
Γ. Υπήρξε ένας απ’ τους μεγαλύτερους κοινωνικούς εργάτες. Έτρεφε καθημερινά στην Κων/πολη (7000) επτά χιλιάδες απόρους, ενώ ίδρυσε σειρά ευαγών ιδρυμάτων με σκοπό την ανακούφιση των φτωχών, των ορφανών, των ξένων και των αρρώστων.
Δ. Αναδείχθηκε σε πρότυπο ποιμένα – αρχιερέα. Διακρίθηκε για την προσφορά του στην ιεραποστολή και τη λατρεία, ενώ κατάργησε κάθε πολυτέλεια στην Εκκλησία, περιόρισε στο ελάχιστο τα έξοδα διατροφής του κλήρου, εκποίησε διάφορα πολύτιμα σκεύη και τιμαλφή που δεν ήταν απαραίτητα και έδωσε τα χρήματα σε έργα αγάπης.
Ε. Αναγνωρίστηκε ως ένας απ’ τους πιο φλογερούς μαχητές της αλήθειας και των δικαίων της ‘Εκκλησίας. Ως πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως συγκρούστηκε με την διαφθορά των ανακτόρων, τις καταχρήσεις των πλουσίων, τους σιμωνιακούς ιερείς , καθαρίζοντας την ‘Εκκλησία από κάθε αντικανονικότητα και κάθε μίασμα. Οι αγώνες του αυτοί του απέφεραν πολλά βάσανα και κακουχίες και τέλος την εξορία και το θάνατο.
Συγκεκριμένα, λόγω της ασυμβίβαστης στάσης του και της συκοφάντησής του από εχθρούς, σύντομα στράφηκαν εναντίον του τόσο η αυτοκράτειρα Ευδοξία όσο και ο πρωθυπουργός Ευτρόπιος.. Εκθρονίστηκε δύο φορές. Τη δεύτερη εκθρόνισή του (404) ακολούθησε εξορία στην Αρμενία, όπου συνέχισε να συγγράφει και να αποτελεί πόλο έλξης των πιστών, και στον Εύξεινο Πόντο, όπου και υπέκυψε στις κακουχίες.
Το τεράστιο σε όγκο και ποσότητα συγγραφικό του έργο αποτελείται από ομιλίες, πραγματείες και επιστολές.
Το επίθετο Χρυσόστομος, που από τον 6ο αιώνα κ.ε. συνοδεύει το όνομά του, οφείλεται στους λόγους που έγραψε και εκφώνησε, καθώς η συναρπαστική του ρητορική δεινότητα, η παιδαγωγική του ευελιξία, η σπάνια βιβλική του κατάρτιση, η ψυχοδιαγνωστική του ικανότητα, η ποιμαντική του αγωνία και η ορθόδοξή του θεολογεία κατέστησαν τα κείμενά του υπέροχα δείγματα της εκκλησιαστικής γραμματείας.
Ο Ιωάννης πέθανε στις 14 Σεπτεμβρίου του 407 μ.Χ. στα Κόμανα του Πόντου όπου βρισκόταν εξόριστος από τους βασιλείς . Η ‘Εκκλησία τιμά την μνήμη του στις 13 Nοεμβρίου και την ανακομιδή των λειψάνων του στις 27 ‘Ιανουαρίου. |
|
Προστάτες της παιδείας
Ποιός και πότε καθιέρωσε να θεωρούνται και να τιμώνται ως προστάτες τής παιδείας οι Τρεις Ιεράρχες, δεν είναι γνωστό. Από τα χρόνια της Toυρκoκρατίας όμως, υπήρχε το έθιμο, τα ελληνικά σχολεία να εχoυν αυτoυς τους Τρεις Άγίους, ως προστάτες τoυς και να γιoρτάζoυν τη μνήμη τους.
Aυτό το έθιμο διατήρησε και συνέχισε το Πανεπιστήμιo Αθηνών, το όποίο καθιέρωσε και επίσημα πλέον, με απόφασή της Συγκλήτoυ τoυ, το 1842-43, τη γιoρτή των Τριών “Ιεραρχών, ως γιoρτή των Γραμμάτων και γενικά της παιδείας.
Μιλώντας για το καθήκον των γονιών ο Μέγας Βασίλειος είπε: «Οι γονείς που έφεραν στον κόσμο τα παιδιά τους πρέπει να φροντίζουν ώστε αυτά να μορφώνονται.»
Ενώ ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος πρόσθεσε: «Οι γονείς που δε φροντίζουν για τη μόρφωση των παιδιών τους θεωρούνται φονιάδες. Γιατί η μόρφωση είναι εκείνη που θα καλλιεργήσει την ψυχή του παιδιού.»
Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος εξηγεί: «Στολίστε τις ψυχές των παιδιών με την κατάλληλη μόρφωση κι όλα τα άλλα θα ακολουθήσουν.»
ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ
|
Και οι τρεις υπήρξαν άνθρωποι μορφωμένοι οι ίδιοι με κλασική μόρφωση τόσο πολύ «ρητορικοί» και «σοφιστές», όσο ήταν και θεολόγοι. Μάλιστα, ήταν τέτοια η φιλομάθεια και η προκοπή τους που όλοι θεωρήθηκαν ικανοί να διδάξουν σε πανεπιστημιακό επίπεδο.
Έτσι, ενώ από τη μια πλευρά καθιέρωσαν μια νέα ορθοδοξία που προετοίμασε την επιστροφή των Αρειανών στην Ορθοδοξία, από την άλλη με τη φιλολογική χάρη των συγγραμμάτων τους συμβίβασαν το Χριστιανισμό με τον Ελληνισμό. Χάρη σε αυτούς ο εξελληνισμένος και φιλοσοφημένος χριστιανισμός έπαψε πλέον να προσβάλλει τους καλλιεργημένους πνευματικά ανθρώπους.
ΣΗΜΕΡΑ
Κλείνοντας, λοιπόν, διαπιστώνουμε πως σήμερα τιμάμε τη μνήμη τριών αγίων, οι οποίοι μας δίνουν διαχρονικά παραδείγματα δράσης και ζωής. Η ημέρα μνήμης τους μας καλεί όλους, τον καθένα προσωπικά και συγχρόνως όλους μαζί, ενωμένους, να βαδίσουμε έναν μακρύ και περιπετειώδη δρόμο προς τη λύτρωση, που θα χαρακτηρίζεται παράλληλα από τη διάθεση να αποκτήσουμε και να αξιοποιήσουμε γνώσεις∙ να θέσουμε και να πετύχουμε στόχους∙ να παραμείνουμε ασυμβίβαστοι, όταν η φωνή της συνείδησής μας το ζητά∙ να μη διστάσουμε να αντιστεκόμαστε ενάντια σε κάθε μορφή εξουσίας και με κάθε τίμημα, όταν πρόκειται να υπερασπιστούμε τις ιδέες, τις αξίες μας, την αξιοπρέπειά μας. Μας καλεί –τέλος- να δούμε με άλλη προδιάθεση την ιστορία και τις παραδόσεις μας, χριστιανικές και εθνικές. Να τις δούμε και να τις αξιοποιήσουμε, αφού τις αποψύξουμε….
Κάτω από ΓΙΟΡΤΕΣ, ΠΡΟΣΕΥΧΕΣ, ΣΗΜΕΡΑ |
0 Σχόλια
