…για το Μάθημα των Θρησκευτικών

paul klee

Ἀπὸ τὸ βιβλίο Τὸ πνεῦμα τοῦ Ρωσικοῦ Πολιτισμοῦ, ἐκδ. Ἁρμός, 2009

Ἀ γαθοεργία, νά μία λέξη μὲ τόσο ἀμφισβητούμε- νη σημασία, ἀλλὰ καὶ τόσο ἁπλὸ νόημα. Πολ- λοὶ τὴν ἑρμηνεύουν διαφορετικά, ἀλλὰ ὅλοι τὴν ἀντιλαμβάνονται τὸ ἴδιο. Ρωτῆστε τί σημαίνει νὰ κάνεις καλὸ στὸν πλησίον σου καὶ θὰ πάρετε τόσες ἀπαντήσεις, ὅσοι εἶναι καὶ οἱ συνομιλητές σας. Φέρτε τους, ὅμως, εὐθέως μπροστὰ σὲ μιὰ ἄτυχη περίπτωση, μπροστὰ σὲ ἕναν ἄνθρωπο ποὺ ὑποφέρει, ρωτώντας τί πρέπει νὰ κάνουν, καὶ ὅλοι θὰ εἶναι ἕτοιμοι νὰ βοηθήσουν, ὅπως μπορεῖ ὁ καθένας. Τὸ αἴσθημα τῆς συμπόνιας εἶναι τόσο ἁπλὸ καὶ ἄμεσο, ποὺ θέλουμε νὰ βοηθήσουμε ἀκόμη καὶ τότε ποὺ ὁ πάσχων δὲν ζητάει βοήθεια, ἀκόμη καὶ τότε ποὺ ἡ βοήθεια αὐτὴ θὰ τὸν βλάψει ἢ εἶναι ἐπικίνδυνη γι’ αὐτόν, γιατὶ μπορεῖ νὰ τὴν καταχραστεῖ. Ὅταν ξεκου- ραζόμαστε, μποροῦμε νὰ σκεφτόμαστε καὶ νὰ συζητᾶμε γιὰ τὶς προϋποθέ- σεις τῶν κρατικῶν δανείων σ’ αὐτοὺς ποὺ ἔχουν ἀνάγκη, γιὰ τὴν ὀργάνωση καὶ τὴν σχετικὴ ση- μασία τῆς κρατικῆς καὶ κοινωνικῆς πρό- νοιας, γιὰ τὶς σχέσεις τῆς μιᾶς ἢ τῆς ἄλλης μὲ τὴν ἰδιωτικὴ ἀγα- θοεργία, γιὰ τὴν δω- ρεὰ ἐπιδομάτων σ’ αὐτοὺς ποὺ ἔχουν ἀνάγκη, γιὰ τὴν ἐπί- δραση ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ἀνηθικότητα τοῦ ἐπιδόματος, ὅλα αὐτὰ ὅταν ξεκου- ραζόμαστε, ὅταν ἔχουμε γλυτώσει ἀπὸ τὴν συμφορὰ καὶ μποροῦμε νὰ σκεφτόμαστε καὶ νὰ συζητᾶμε γιὰ ὅλα αὐτά. Ὅταν, ὅμως, βλέπεις ὅτι αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος πνίγεται, ἡ πρώτη σου κίνηση εἶναι νὰ τρέξεις νὰ τὸν βοηθήσεις, χωρὶς νὰ ἀναρωτηθεῖς γιατί ἔπεσε στὸ νερὸ καὶ τί εἴδους ἠθικὴ ἐντύπωση θὰ τοῦ προκαλέσει ἡ βοήθειά σου. Κατὰ τὴν συζήτηση τὴν σχετικὴ μὲ τὸ τί εἴδους συμμετοχὴ μπο- ροῦν νὰ ἔχουν ἡ κυβέρνηση, τὰ τοπικὰ συμβούλια τῶν γαιοκτημόνων τῆς ὑπαίθρου καὶ ἡ κοινωνία στὸ ἔργο τῆς βοήθειας πρὸς τὸν λαό, εἶναι ἀναγκαῖο νὰ διαχωρίσου- με τὰ διαφορετικὰ στοιχεῖα καὶ κίνητρα: τὴν οἰκονομικὴ πολιτικὴ ποὺ λαμβάνει μέτρα γιὰ τὴν ἔξοδο τῆς ἐργασίας καὶ τῆς οἰκονομίας τοῦ λαοῦ ἀπὸ τὶς δύσκολες συνθῆκες καὶ τὶς συνέπειες τῆς βοήθειας, ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ χαρακτηριστοῦν ἀσύμφορες ἀπὸ τὴν σκοπιὰ τῆς ἀστυνο- μίας καὶ τῆς κοινωνικῆς πειθαρχίας, καθὼς ἐπίσης καὶ τὴν πιθανότητα τῶν κάθε εἴδους καταχρήσεων. Ὅλες αὐτὲς εἶναι σκέψεις ποὺ ἀναφέρονται στὶς ἁρμοδιότητες τῶν ἀντίστοιχων ὑπηρεσιῶν, τὶς ὁποῖες ὅμως δὲν πρέπει νὰ τὶς συγχέουμε μὲ τὴν ἀγαθοεργία στὴν κυριολεκτική της σημασία. Σὲ μᾶς, τοὺς ἰδιῶτες, ἐπιτρέπεται μόνο ἡ ἀγα- θοεργία, ποὺ καθοδηγεῖται ἀποκλειστικὰ ἀπὸ τὶς ἠθικές μας πεποιθήσεις, ἀπὸ τὰ αἰσθήματα συμπόνιας πρὸς τοὺς πάσχοντες. Ἐμεῖς τοὺς βοηθᾶμε νὰ μείνουν ζωντανοὶ καὶ ὑγιεῖς, ἐὰν δὲ αὐτοὶ χρησιμοποιοῦν ἄσχημα τὴν βοήθειά μας, τότε, μόλις περάσει ἡ συμφορά, θὰ ἀσχοληθοῦν μὲ τὴν ἀπόδοση τῆς δικαιοσύνης οἱ ἁρμόδιες ὑπηρεσίες καὶ οἱ διάφορες δράσεις. Ἔτσι ἀντιλαμβάνονταν σὲ μᾶς τὴν ἀτομικὴ ἀγαθοεργία τὰ παλιὰ χρόνια, ἔτσι χωρὶς ἀμφιβολία τὴν ἀντιλαμβα- νόμαστε καὶ ἐμεῖς, ἀφοῦ κληρονομήσαμε μὲ τὸν τρόπο τῆς ἱστορικῆς διαπαιδαγώγησης ὅλες τὶς ἀγαθὲς ἔννοιες καὶ συνήθειες τῶν παλαιῶν χρόνων. Ἡ ἀρχαία ρωσικὴ κοινωνία κάτω ἀπὸ τὴν καθοδήγηση τῆς Ἐκκλησίας κατὰ τὴν διάρκεια αἰώνων μάθαινε ἐπιμελῶς νὰ ἀντιλαμβάνεται καὶ νὰ ἐκπληρώ- νει καὶ τὴν δεύτερη ἀπὸ τὶς δύο βασικὲς ἐντολές, στὶς ὁποῖες π ερ ιλαμβάνονταν ὁλόκληρος ὁ Νόμος καὶ οἱ Προφῆτες, τὴν ἐντολὴ γιὰ τὴν ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον. Ὅταν ὑπάρχει κοινωνικὴ ἀνασφάλεια, ὅταν ὑπάρχει ἔλλειψη ἐξασφά- λισης τοῦ ἀδυνάτου καὶ ὑπεράσπισης τοῦ κατηγορού- μενου, ἡ πρακτικὴ ἐφαρμογὴ αὐτῆς τῆς ἐντολῆς στρέ- φεται ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὲ μία κατεύθυνση: τὴν ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον, ποὺ τὴν ἔβλεπαν πρῶτα ἀπ’ ὅλα σὰν ἄθλο τῆς συμπόνιας πρὸς τὸν πάσχοντα, καὶ ὡς πρώτη ἔνδειξη ἀναγνώριζαν τὴν ἀτομικὴ ἐλεημοσύνη. Ἡ ἰδέα αὐτῆς τῆς ἐλεημοσύνης θεμελιωνόταν στὴν βάση τῆς πρακτικῆς ἠθικῆς διδασκαλίας, ἡ ἀνάγκη γι’ αὐτὸν τὸν ἄθλο διαμορφωνόταν μὲ ὅλα τὰ τότε διαθέσιμα μέσα τῆς πνευματικῆς καὶ ἠθικῆς παιδαγωγικῆς. Ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον εἶναι πρῶτα ἀπ’ ὅλα νὰ ταΐσεις τὸν πεινασμένο, νὰ δώσεις νερὸ στὸν διψασμένο, νὰ ἐπισκεφτεῖς τὸν φυ- λακισμένο στὸ κελί του. Ἡ ἀγάπη γιὰ τὸν ἄνθρωπο οὐσι- αστικὰ σημαίνει ἀγάπη γιὰ τοὺς φτωχούς. Ἡ ἀγαθοεργία δὲν ἦταν τόσο ἐπικουρικὸ μέσο γιὰ τὴν κοινωνικὴ εὐμά- ρεια, ὅσο ἀναγκαία προϋπόθεση τῆς προσωπικῆς ἠθικῆς Οἱ ἄνθρωποι τῶν ἀγαθῶν ἔργων Τοῦ Βασιλείου Κλιουτσέφσκι Χρήστου Μποκόρου: Ὁριζόντιο δέμα (1991)31 ὑγείας, ἀπαραίτητη περισσότερο γι’ αὐτὸν ποὺ ἀγαποῦσε τοὺς φτωχοὺς παρὰ γιὰ τοὺς ἴδιους τοὺς φτωχούς. Ἡ θε- ραπευτικὴ δύναμη τῆς ἐλεημοσύνης δὲν βρισκόταν στὸ νὰ σκουπίσεις τὰ δάκρυα στοὺς πάσχοντες, δίνοντας ἕνα μέρος τῆς περιουσίας σου, ὅσο στὸ νὰ βλέπεις τὰ δάκρυα καὶ τὶς συμφορές τους καὶ νὰ συμπάσχεις καὶ σύ, νὰ βιώ- σεις ἐκεῖνο τὸ συναίσθημα ποὺ ὀνομάζεται ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον. Ὁ ἀρχαῖος ρῶσος ἄνθρωπος ποὺ ἀγαθοερ- γοῦσε, «ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἀγαποῦσε τὸν Χριστό», πίστευε λιγότερο ὅτι μὲ τὴν ἀγαθοεργὴ πράξη θὰ ἀνύψωνε τὸ ἐπί- πεδὸ τῆς κοινωνικῆς εὐμάρειας, καὶ περισσότερο ὅτι θὰ ἀνέβαζε τὸ ἐπίπεδο τῆς δικῆς του πνευματικῆς τελείωσης. Ὅταν συναντιόνταν δύο ἀρχαῖα ρωσικὰ χέρια, τὸ ἕνα ζη- τώντας στ’ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, καὶ τὸ ἄλλο δίνοντας στ’ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, ἦταν δύ- σκολο νὰ πεῖς ποιό ἀπὸ αὐτὰ ἔδινε μεγαλύτερη ἐλεημοσύνη στὸ ἄλλο· ἡ ἀνάγκη τοῦ ἑνὸς καὶ ἡ βοήθεια τοῦ ἄλλου ἑνώ- νονταν στὴν ἀλληλεπίδραση τῆς ἀδελφικῆς ἀγάπης καὶ τῶν δύο. Νά γιατί ἡ ἀρχαία Ρωσία ἀντιλαμβανόταν καὶ ἐκτιμοῦσε μόνο τὴν προσωπική, ἄμεση ἀγαθοεργία, τὴν ἐλεημοσύνη ποὺ δινόταν χέρι μὲ χέρι καὶ μάλιστα δινόταν κρυφὰ ὄχι μόνο ἀπὸ κάποιο ἀδιάκριτο βλέμμα, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν «ἀριστερά» σου. Ὁ ἐπαί- της ἦταν γιὰ τὸν ἀγαθοεργὸ ἄνθρωπο ὁ καλύτερος εὐχέτης, ὁ προσευχόμενος πρεσβευτής, ὁ εὐεργέτης τῆς ψυχῆς. «Στὸν παράδεισο πηγαίνουν μὲ τὴν ἅγια ἐλεημοσύνη», ἔλεγαν πα- λιά· «ὁ φτωχὸς τρέφεται ἀπὸ τὸν πλούσιο, ἐνῷ ὁ πλούσιος σώζεται ἀπὸ τὴν προσευχὴ τοῦ φτωχοῦ». Ὁ εὐεργέτης ἔπρεπε νὰ δεῖ μὲ τὰ ἴδια του τὰ μάτια τὴν ἀνθρώπινη ἀνά- γκη, στὴν ὁποία ἔπρεπε νὰ συνδράμει, γιὰ νὰ ἔχει ψυχικὸ ὄφελος· αὐτὸς ποὺ βρισκόταν σὲ ἄσχημη θέση ἔπρεπε νὰ προσευχηθεῖ. Οἱ ἀρχαῖοι ρῶσοι τσάροι τὴν παραμονὴ μεγάλων ἑορτῶν, νωρὶς τὸ πρωί, πήγαιναν κρυφὰ στὶς φυλακὲς καὶ στὰ φτωχοκομεῖα, ὅπου μὲ τὰ ἴδια τους τὰ χέρια ἔδιναν ἐλεημοσύνη στοὺς φυλακισμένους καὶ στοὺς φτωχοὺς γέροντες, καθὼς ἐπίσης ἐπισκέπτονταν φτωχοὺς ἀνθρώπους ποὺ ζοῦσαν μόνοι τους. Ὅσο δύ- σκολο εἶναι νὰ μελετηθεῖ καὶ νὰ θεραπευτεῖ ἡ ἀρρώστια ἑνὸς ἀσθενοῦς ὀργανισμοῦ βάσει σχεδίου ἢ μοντέλου, τόσο μικρῆς ἐπίδρασης φάνταζε ἡ ἔμμεση ἐλεημοσύνη. Μὲ βάση αὐτὴ τὴν ἀντίληψη γιὰ τὴν σημασία τῆς ἀγα- θοεργίας, οἱ ἐπαῖτες στὴν ἀρχαία Ροῦς θεωροῦνταν ὄχι οἰκονομικὸ βάρος γιὰ τὸν λαό, οὔτε πληγὴ τοῦ κοινωνι- κοῦ συστήματος, ἀλλὰ ἕνα ἀπὸ τὰ βασικὰ μέσα ἠθικῆς διαπαιδαγώγησης τοῦ λαοῦ, ποὺ ἔγινε ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία πρακτικὸς θεσμὸς τῆς κοινωνικῆς χρηστοήθειας. Ὅπως στὸ νοσοκομεῖο εἶναι ἀπαραίτητοι οἱ ἀσθενεῖς, ὥστε νὰ γίνει δυνατὴ ἡ μελέτη γιὰ τὴν θεραπεία τῆς ἀσθένειας, ἔτσι καὶ στὴν ἀρχαία ρωσικὴ κοινωνία ἦταν ἀναγκαῖοι οἱ φτωχοὶ καὶ τὰ ὀρφανά, γιὰ νὰ διδαχτεῖ ἡ ἱκανότητα καὶ ἡ ἕλξη τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν ἄνθρωπο. Ἡ ἐλεημοσύνη ἦταν συμπληρωματικὴ πράξη τῆς ἐκκλησιαστικῆς λειτουργίας, ἡ πρακτικὴ ἀπαίτηση τοῦ κανόνα ὅτι ἡ πίστη χωρὶς πρά- ξεις εἶναι νεκρή. Ὡς ζωντανὸ μέσο τῆς ψυχικῆς σωτηρίας, ὁ φτωχὸς ἦταν ἀναγκαῖος στὸν ἄνθρωπο τῆς ἀρχαίας ρωσικῆς κοινωνίας σὲ ὅλες τὶς σημαντικὲς στιγμὲς τῆς προσω- πικῆς καὶ οἰκογενειακῆς του ζωῆς, ἰδιαίτερα σὲ στιγμὲς θλί- ψης. Ἀπὸ αὐτὸν δημιούργησε μία ἰδανικὴ μορφή, τὴν ὁποία ἀρεσκόταν νὰ φέρνει στὶς σκέ- ψεις του, ὡς προσωποποίηση τῶν καλύτερων αἰσθημάτων καὶ σκέψεών του. Ἐὰν ἐξαιτίας κάποιας θαυματουργῆς νομο- θετικῆς πράξης ἢ οἰκονομικῆς προόδου καὶ ἰατρικῆς γνώσης ξαφνικὰ ἐξαφανίζονταν στὴν ἀρχαία Ρωσία ὅλοι οἱ φτωχοὶ καὶ οἱ ἀνάπηροι, ποιός ξέρει, μπορεῖ ὁ ἐλεήμων ἄνθρωπος τῆς ἀρχαίας Ρωσίας νὰ αἰσθα- νόταν κάποια ἠθικὴ ἀμηχανία, ὅπως ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἔμεινε χωρὶς ραβδὶ στὸ ὁποῖο συνή- θισε νὰ στηρίζεται, νὰ ἔβρισκε κάποιο ἔλλειμμα στὸ ἀπόθεμα τῶν ὑλικῶν γιὰ τὴν ψυχική του τελείωση. Εἶναι δύσκολο νὰ εἰπωθεῖ σὲ ποιό βαθμὸ μιὰ τέτοια ἀντίληψη γιὰ τὴν ἀγαθοεργία συνέβαλε στὴν βελτίωση τῆς ἀρχαίας ρωσικῆς κοινότητας. Μὲ καμιὰ κοινωνιολο- γικὴ μελέτη δὲν εἶναι δυνατὸς ὁ ὁρισμὸς τῆς ποσότητας τοῦ καλοῦ ποὺ εἶχε ἐνσταλάξει στὶς ἀνθρώπινες σχέσεις αὐτὴ ἡ καθημερινή, ἡ σιωπηλὴ ἐλεημοσύνη χιλιάδων χεριῶν, πόσο εἶχε διδάξει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἀγαποῦν τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν φτωχὸ νὰ μὴν μισεῖ πιὰ τὸν πλούσιο.

Κάτω από : θεολογωντας, κοιν. ανισότητα