ΑΠΟΚΡΙΑ είναι …
Το καρναβάλι έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Οι μάσκες που φοράμε τις Απόκριες, δεν είναι άλλο από μια εξέλιξη των αρχαίων προσωπείων που φορούσαν οι ηθοποιοί, όταν έπαιζαν στις θεατρικές παραστάσεις που δίνονταν προς τιμήν του θεού Διονύσου.
Η λέξη «Απόκριες» είναι σύνθετη από τις λέξεις «από» και «κρέας». Σημαίνει δηλαδή, την αποχή από το κρέας την τελευταία εβδομάδα του τριωδίου, που μας προετοιμάζει για τη νηστεία της Σαρακοστής. Ανάλογη με την ελληνική λέξη Αποκριά είναι και η λατινική λέξη Καρναβάλι (Carneval, Carnevale, από τις λέξεις Carne=κρέας και Vale=περνάει)
Οι Απόκριες διαρκούν 3 εβδομάδες, γι’ αυτό και η περίοδος αυτή ονομάζεται Τριώδιο.
- Η πρώτη εβδομάδα των Αποκριών λέγεται και «Προφωνή», επειδή παλιά προσφωνούσαν, δηλαδή διαλαλούσαν ότι άρχιζαν οι Απόκριες.
- Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται «Κρεατινή» ή της Κρεοφάγου, επειδή έτρωγαν κρέας και δεν νήστευαν ούτε την Τετάρτη ή την Παρασκευή.
- Η τρίτη εβδομάδα λέγεται «Τυρινή ή της Τυροφάγου», επειδή έτρωγαν γαλακτοκομικά προϊόντα.
Στη μέση της Αποκριάς, βρίσκεται και η «Τσικνοπέμπτη». Την ημέρα αυτή συνηθίζεται να τρώμε ψητό κρέας στα κάρβουνα, εξ ου και το όνομά της, από τον καπνό που ονομάζεται «τσίκνα».
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΞΑΚΟΥΣΤΑ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΑ
Ήθη και έθιμα της Αποκριάς
ΠΑΤΡΑ
Το καρναβάλι πραγματοποιείται εδώ και 160 χρόνια. Είναι φυσικά επηρεασμένο από τις παραδόσεις και άλλων λαών, αλλά αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα της Ευρώπης. Το πατρινό καρναβάλι περιλαμβάνει τη μεγάλη παρέλαση των καρναβαλιστών, μικρών και μεγάλων, τα μπορμπούλια, το σοκολατοπόλεμο, δεκάδες άρματα, χαρούμενες μελωδίες, βεγγαλικά και φυσικά το κάψιμο του βασιλιά καρνάβαλου την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.
ΝΑΟΥΣΑ
Ένα έθιμο από τα χρόνια της τουρκοκρατίας αναβιώνει κάθε χρόνο στην περιοχή της Νάουσας. Πρωταγωνιστούν οι «Μπούλες» (άντρες ντυμένοι γυναικεία) και οι «Γενίτσαροι«. Το έθιμο αυτό περιλαμβάνει μεταμφίεση ΜΟΝΟ των νέων ανδρών, μουσικά και χορευτικά δρώμενα. Οι συμμετέχοντες κατεβαίνουν ομαδικά στην πλατεία με τη συνοδεία οργάνων για να χορέψουν. Επίσης φοράνε παραδοσιακές στολές και μάσκες και οι χοροί τους είναι βγαλμένοι από τη λαϊκή παράδοση και ιστορία της περιοχής. Το δρώμενο Γενίτσαροι και Μπούλες, χρονολογείται από τον 18ο αιώνα! Ο Γενίτσαρος φοράει φουστανέλα και τσαρούχια, ενώ η φορεσιά του στολίζεται με πολλές σειρές από βαριά και λεπτοδουλεμένα ασημένια νομίσματα. Η μεταμφίεση ολοκληρώνεται με μία μάσκα από πανί, κερωμένο στην εσωτερική πλευρά και στοκαρισμένο στην εξωτερική, με ζωγραφιστό μουστάκι. Τον ρόλο της Μπούλας υποδύεται πάντα άνδρας ντυμένος με φαρδιά γυναικεία ρούχα. Έως την Καθαρά Δευτέρα, το νταούλι και ο ζουρνάς ακούγονται διαρκώς σε κάθε γειτονιά της Νάουσας, συνοδεύοντας τα «μπουλούκια» των Γενίτσαρων.
ΞΑΝΘΗ
Το Ξανθιώτικο Καρναβάλι είναι από τα πλέον φημισμένα στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Κάθε χρόνο στην περίοδο του τριωδίου διοργανώνονται δεκάδες εκδηλώσεις για μικρούς και μεγάλους. Το Ξανθιώτικο Καρναβάλι έχει να επιδείξει μια σειρά εκδηλώσεων γύρω από τη μουσική, το χορό και το θέατρο, εκθέσεις με εικαστικό ή άλλο περιεχόμενο, διαλέξεις, παρουσιάσεις βιβλίων και προβολές ταινιών. Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα είναι το λεγόμενο «Κάψιμο του Τζάρου». Ο Τζάρος ή Τζάρους κατά τους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης , ήταν ένα κατασκευασμένο ανθρώπινο ομοίωμα, τοποθετημένο πάνω σε ένα σωρό από πουρνάρια. Στο τέλος οι κάτοικοι καίνε τον Τζάρο για να μην υπάρχουν ψύλλοι το καλοκαίρι, σύμφωνα με την παράδοση. Στη συνέχεια ρίχνουν εκατοντάδες πυροτεχνήματα.
ΚΟΖΑΝΗ
Ιδιαίτερο γνώρισμα της κοζανίτικης Αποκριάς είναι οι φανοί, φωτιές που ανάβουν στις γειτονιές της πόλης, ενώ γύρω τους στήνεται υπαίθριο γλέντι υπό τους ήχους χάλκινων πνευστών. Εκεί ακούγονται τα Ξανιέντραπα, τραγούδια με σκωπτικούς στίχους που έχουν σκοπό τη διακωμώδηση γραφικών χαρακτήρων της πόλης, Κλέφτικα, αλλά και τραγούδια της ξενιτιάς και της αγάπης.
ΓΑΛΑΞΙΔΙ
Στο Γαλαξίδι, την Καθαρή Δευτέρα παίζουν «αλευροπόλεμο». Αυτό το έθιμο διατηρείται από το 1801. Εκείνα τα χρόνια, παρόλο που το Γαλαξίδι τελούσε υπό την τουρκική κατοχή, όλοι οι κάτοικοι περίμεναν τις Αποκριές για να διασκεδάσουν και να χορέψουν σε κύκλους. Ένας κύκλος για τις γυναίκες, ένας για τους άντρες. Φορούσαν μάσκες ή απλώς έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι, το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και η ώχρα. Στο μουντζούρωμα συμμετέχουν όλοι, ανεξαιρέτως ηλικίας.
ΘΗΒΑ
Ο “βλάχικος γάμος” της Θήβας
Κάθε Καθαρή Δευτέρα γίνεται αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου. Είναι ένα έθιμο που έχει τις ρίζες περίπου στο 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Οι Βλάχοι, δηλαδή οι τσοπάνηδες από τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, εγκατέλειψαν τότε την άγονη γη τους και βρήκαν γόνιμο έδαφος νοτιότερα. Η γιορτή ξεκινά την Τσικνοπέμπτη, συνεχίζεται την Κυριακή το απόγευμα με το χορό των συμπεθέρων και το προξενιό στην κεντρική πλατεία της πόλης. Την επόμενη γίνονται τα αρραβωνιάσματα του ζευγαριού, η παράδοση των προικιών, το ξύρισμα γαμπρού και το στόλισμα της νύφης. Βλάχα είναι η γυναίκα που ζει στο χωριό και η κύρια ασχολία της είναι να είναι βοσκοπούλα. Στις μέρες µας, δύο άντρες υποκρίνονται το ευτυχές ζευγάρι. Η διαδικασία του γάµου ξεκινάει µε το ζευγάρι, συνοδευόμενο από «συγγενείς», να πηγαίνει στην κεντρική πλατεία της πόλης. Όλοι οι άνθρωποι συμμετέχουν και ντύνονται µε παραδοσιακές στολές. Μετά την άφιξη του ζευγαριού, συνοδευόμενο από παραδοσιακή μουσική που παίζεται από παραδοσιακά όργανα, η τελετή του γάμου γίνεται µε έναν «ιερέα» και ένα κουμπάρο . Ακολουθεί γλέντι με πολύ μουσική και χορό !
ΤΟ ΠΙΟ ΓΝΩΣΤΟ ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΟ ΕΘΙΜΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΓΑΙΤΑΝΑΚΙ
Πλέκοντας κορδέλες στο Γαϊτανάκι! ΠΑΤΗΣΤΕ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ!
Από τα πιο γνωστά πανελλαδικά έθιμα, που διατηρούνται αυτούσια ως τις μέρες μας, είναι το γαϊτανάκι. Το γαϊτανάκι είναι ένας χορός που δένει απόλυτα με το χρώμα και το κέφι της αποκριάς.
Δεκατρία άτομα χρειάζονται γι’ αυτόν το χορό. Ο ένας κρατά ένα μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου κρέμονται 12 μακριές κορδέλες, διαφορετικού χρώματος η καθεμιά. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και δίνουν το όνομά τους στο έθιμο. Οι υπόλοιποι δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν σε ζευγάρια. Καθώς κινούνται γύρω από το στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του κι έτσι πλέκουν τις κορδέλες πάνω του δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς. Όταν πια οι κορδέλες τυλιχτούν στο στύλο και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά σε αυτόν, τότε ο χορός τελειώνει και το στολισμένο γαϊτανάκι μένει να θυμίζει το αποκριάτικο πνεύμα.
