Η επιλεκτική αλαλία αποτελεί μια σύνθετη δυσλειτουργία του άγχους στην παιδική ηλικία που εκδηλώνεται ως αδυναμία του παιδιού να μιλήσει και να επικοινωνήσει αποτελεσματικά σε συγκεκριμένα κοινωνικά περιβάλλοντα όπως, για παράδειγμα το σχολείο. Η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται είναι σχετικά μικρή [0,1-0,7/%]. Ένα σημαντικό ποσοστό των παιδιών με επιλεκτική αλαλία είναι παιδιά δίγλωσσα.

Υπάρχει ένας μύθος γύρω από την επιλεκτική αλαλία: Τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία φέρουν ψυχολογικό τραύμα ή έχουν κακοποιηθεί στο παρελθόν. Αυτός ο μύθος, τις περισσότερες φορές δυστυχώς, εμποδίζει τους γονείς να ζητήσουν επιστημονική βοήθεια για να μην κατηγορηθούν για κακοποίηση του παιδιού τους. Επίσης, δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που να συνδέουν ευθέως την επιλεκτική αλαλία με ψυχολογικά τραύματα. Υπάρχουν, ωστόσο, παιδιά που έχουν βιώσει ένα ψυχολογικό τραύμα και παρουσιάζουν κάποια από τα συμπτώματα των παιδιών με επιλεκτική αλαλία, για αυτό η λήψη ενός ιστορικού του παιδιού από έναν ειδικό επιστήμονα είναι απαραίτητη. Τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία μιλούν άνετα στο σπίτι αλλά καταλαμβάνονται από άγχος, όταν βρίσκονται σε συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η επιλεκτική αλαλία οφείλεται ίσως σε γενετικούς λόγους [γενετική προδιάθεση στο άγχος].

Ένας άλλος μύθος που περιβάλλει την επιλεκτική αλαλία είναι ότι αυτή αφορά τα ντροπαλά παιδιά. Ούτε αυτό ισχύει. Η επιλεκτική αλαλία είναι ένα είδος κοινωνικού άγχους και είναι πολύ πιο οδυνηρή από μια συνηθισμένη συστολή. Είναι μια αδυναμία για ομιλία [στα όρια της παράλυσης] που έχει επιπτώσεις στην ανάπτυξη και την κοινωνική ζωή του παιδιού. Υπάρχουν παιδιά που, σχετικά σύντομα, επανέρχονται με την κατάλληλη παρέμβαση από ειδικούς και άλλα στα οποία η επιλεκτική αλαλία επιμένει για πολλά χρόνια, με αποτέλεσμα τα παιδιά αυτά να στερούνται τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες που υπαγορεύει η ηλικία τους και να χάνουν τις ευκαιρίες για μια φυσιολογική ανάπτυξη.

Επειδή τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία δεν μιλάνε σε ενήλικες που δεν γνωρίζουν, είναι εύκολο κανείς να υποτιμήσει τη γλωσσική τους δεξιότητα. Αυτό, οδηγεί σε έναν ακόμη μύθο ότι, δηλαδή, τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία έχουν προβλήματα λόγου. Επιστημονικά δεν υπάρχει σύνδεση της επιλεκτικής αλαλίας με τα προβλήματα λόγου. Τα ποσοστά των παιδιών με επιλεκτική αλαλία και με προβλήματα λόγου είναι τα ίδια με αυτά των ομιλούντων παιδιών.

Μια άλλη παρανόηση που ίσχυε για πολλά χρόνια είναι ότι η επιλεκτική αλαλία είναι «επιλογή» των παιδιών για να χειρίζονται το περιβάλλον τους και αποδιδόταν στην κακή ανατροφή των παιδιών. Η αλήθεια είναι ότι η επιλεκτική αλαλία πηγάζει από το κοινωνικό άγχος του παιδιού και τις αναστολές που αυτό προκαλεί. Σε καμια περίπτωση δεν συνδέεται με θυμό ή την επιθυμία του παιδιού για έλεγχο. Το παιδί με επιλεκτική αλαλία βιώνει μια αδυναμία να μιλήσει. Εξ αιτίας αυτής της αδυναμίας, το παιδί αντιδρά συχνά με έλλειψη βλεμματικής επαφής, απάθεια στην έκφραση του προσώπου ή με άλλες συμπεριφορές που θυμίζουν τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να μην μπερδεύουμε την επιλεκτική αλαλία με τον αυτισμό. Στον αυτισμό υπάρχει απουσία κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων. Τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία μιλάνε ασταμάτητα [ή τουλάχιστον φυσιολογικά] όταν αισθάνονται άνετα με αυτόν που έχουν απέναντί τους. Κάτι άλλο που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι, στο περιβάλλον του σχολείου, υποψιαζόμαστε την επιλεκτική αλαλία μετά τον πρώτο μήνα φοίτησης του παιδιού, καθώς, κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα, ένα παιδί μπορεί απλώς να προσπαθεί να ξεπεράσει τη φυσική του συστολή, που μπορεί να είναι μεγαλύτερη από των άλλων παιδιών.

Όπως έχουμε ξαναπεί, ο ρόλος μας δεν είναι να διαγνώσουμε αλλά να μοιραστούμε τις παρατηρήσεις μας με τους γονείς, οι οποίοι μπορεί να μην γνωρίζουν πώς αντιδρά το παιδί τους στο περιβάλλον του σχολείου. Το πιο πιθανό είναι να μας πουν οι γονείς πως το παιδί τους δεν έχει κανένα πρόβλημα με την ομιλία του στο σπίτι. Εμείς, θα πρέπει να εξηγήσουμε στους γονείς πως αυτό που συμβαίνει στο παιδί τους είναι κάτι αντιμετωπίσιμο και ότι με την βοήθεια ειδικού επιστήμονα θα μπορέσει να ανταποκριθεί αποτελεσματικά και να έχει θετική εξέλιξη.

Από την πλευρά μας, αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε είναι ότι όλα τα σωματικά συμπτώματα και οι αντιδράσεις του παιδιού με επιλεκτική αλαλία οφείλονται στο άγχος που βιώνει και ότι για να το βοηθήσουμε θα πρέπει να εστιάσουμε στη διδασκαλία δεξιοτήτων που περιορίζουν τα συμπτώματα του άγχους. Επί πλέον, είναι ανάγκη να θυμόμαστε ότι:
(α) δεν πιέζουμε το παιδί να μιλήσει,
(β) επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε μαζί του ένα μη γλωσσικό κώδικα [μη λεκτική επικοινωνία], για να επικοινωνούμε στοιχειωδώς μαζί του,
(γ) αποφεύγουμε να το καλούμε σε δραστηριότητες της ολομέλειας αλλά το καλούμε να συμμετάσχει σε αριθμητικά πολύ μικρές ομάδες (2-3 παιδιά) και, τέλος,
(δ) προσφέρουμε θετικές ενισχύσεις σε κάθε προσπάθειά του για επικοινωνία, έστω και μικρή.

Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου

Σχολική Σύμβουλος 23^ης Περιφέρειας Π.Α.

Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών

M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster