Η Νίκαια, μια από τις προσφυγικές πόλεις που δημιουργήθηκαν μετά την εθνική καταστροφή του 1922, θεωρείται η Μητρόπολη της προσφυγιάς. Στις 27 Αυγούστου 1922 ξεκίνησε η Μικρασιατική καταστροφή, ενώ στις 30 Ιανουαρίου 1923 υπογράφηκε ειδική συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για ανταλλαγή πληθυσμών. Μετά τον ερχομό των προσφύγων η κυβέρνηση Πλαστήρα πήρε την απόφαση να εγκαταστήσει όπως-όπως τους “ξεριζωμένους”. Με πρωτοβουλία του Επαμεινώνδα Χαριλάου, αντιπροέδρου του “Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων” και του Henry Morgenthaau (Μοργκεντάου), προέδρου της “Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων”, άρχισαν οι απαλλοτριώσεις εδαφικών εκτάσεων και η εγκατάσταση των προσφύγων στην περιοχή.
Η Αττική αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς υποδοχής των προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής, λόγω του λιμανιού και της ύπαρξης της πρωτεύουσας. Σχεδόν όλοι οι πρόσφυγες πέρασαν έστω και προσωρινά από τον Πειραιά και την Αθήνα. Έπειτα, αρκετοί έφυγαν για άλλες πόλεις ή αγροτικές περιοχές της χώρας.
Ένας από τους προσφυγικούς συνοικισμούς είναι και η Κοκκινιά, μετέπειτα Νίκαια, που είναι ο μεγαλύτερος προσφυγικός δήμος της Αττικής και ο δεύτερος στην Ελλάδα μετά την Θεσσαλονίκη. Η δημιουργία του ξεκίνησε στις 18 Ιουνίου 1923, ημέρα που τοποθετήθηκε ο θεμέλιος λίθος της και ξεκίνησε η δημιουργία του προσφυγικού συνοικισμού που έφερε το όνομα “Νέα Κοκκινιά”, για να ξεχωρίζει από την ήδη υπάρχουσα συνοικία “Κοκκινιά” που πήρε το όνομα “Παλιά Κοκκινιά”. Η μετονομασία του συνοικισμού από “Νέα Κοκκινιά” σε Νίκαια έγινε τον Σεπτέμβριο του 1940 με το υπ’ αριθμ. 271 Προεδρικό Διάταγμα. Η ονομασία αυτή προέρχεται από την ομώνυμη ιστορική πόλη Νίκαια της Βιθυνίας στην Β.Δ. Μικρά Ασία και αποφασίστηκε μετά από πανελλήνιο διαγωνισμό με χρηματικά έπαθλα που έγινε από τον τότε δήμαρχο Ιωάννη Μήλιο.
Οι πρώτες κατοικίες ήταν πρόχειρα αντίσκηνα και παράγκες, που κατασκευάστηκαν για να εγκατασταθούν σιγά-σιγά 6.390 οικογένειες. Οι πρόσφυγες αυτοί κατάγονταν από διάφορα μέρη της Μικράς Ασίας και του Πόντου, όπως Σμύρνη, Μαγνησία, Βιθυνία, Μούγλα, Τραπεζούντα κλπ. Οι πρώτοι πλινθόκτιστοι οικισμοί άρχισαν να δημιουργούνται το 1923. Τα πρώτα σπίτια φτιάχτηκαν στο τετράγωνο που περιέχεται από τις οδούς Αγκύρας – Ικονίου – Αγίου Διονυσίου (μετέπειτα Αμερικανίδων Κυριών) – Βοσπόρου. Οι πλίνθοι κατασκευάζονταν στο χώρο που σήμερα στεγάζεται το 2ο Γυμνάσιο Νίκαιας και νερό έπαιρναν από το πηγάδι που άνοιξαν γι’ αυτό το σκοπό απέναντι από το σχολείο και επί της Αμερικανίδων Κυριών. Αυτά τα πρώτα σπίτια ήταν και τα πιο αδικημένα. Ήταν μικρότερα, με στενούς δρόμους, χωρίς να υπάρχει χώρος για αποχωρητήρια και πλυσταριά.
Στην διάρκεια της Κατοχής η Νίκαια γνώρισε την θηριωδία των γερμανικών στρατευμάτων με το “Μπλόκο της Κοκκινιάς“, κατά το οποίο διεξήχθησαν γύρω στις 3 π.μ. της 17 Αυγούστου 1944 ομαδικές εκτελέσεις πολιτών στην ιστορική Μάντρα της Κοκκινιάς, δίπλα στην πλατεία της οσίας Ξένης, αλλά και συλλήψεις 8.000 περίπου κατοίκων που οδηγήθηκαν ως όμηροι στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Η Μάντρα της Κοκκινιάς, που έχει μετατραπεί σήμερα σε Ιστορικό Μουσείο και βρίσκεται επί της οδού Κιλικίας, απέχει μόλις δύο οικοδομικά τετράγωνα βόρεια από το 2ο Γυμνάσιο Νίκαιας.
