Ετικέτα: δημοκρατία

Ένα ζεστό πρωινό του Μάη του 438 π.Χ. έχουμε συγκεντρωθεί όλοι στην Πνύκα για να αποφασίσουμε σχετικά με ένα θέμα που μας πρότεινε η ομάδα αρχιτεκτόνων και γλυπτών, την κατασκευή του Παρθενώνα.

Σχεδιασμός και κατασκευή της ζωφόρου, σχέδιο του Μ. Κορρέ

Πρώτη μας πράξη ήταν να ορίσουμε πρόεδρο της συνέλευσης. Ορίσαμε την Αναστασία (αφού η δική μας συνέλευση ήταν υποθετική, υποθέσαμε ότι μπορούσαν να συμμετέχουν όλοι οι πολίτες, γυναίκες και άνδρες). Η Αναστασία έδινε το λόγο σε όποιον ήθελε να μιλήσει και να υπερασπιστεί με επιχειρήματα την κάθε πρόταση. Συζητήσαμε για το χρόνο που θα είχε στη διάθεσή του ο κάθε ομιλητής. Αποφασίσαμε να θέσουμε ένα χρονικό όριο για να προλάβουν να μιλήσουν όσοι θέλουν. Επί τη ευκαιρία αναφερθήκαμε στην κλεψύδρα (= κλέφτης του ύδατος, μια και οι πρώτες κλεψύδρες ήταν με νερό) που είχαν στην εκκλησία του δήμου.

Τα θέματα που ετέθησαν ήταν τα ακόλουθα:
Σε ποιο σημείο της πόλης θα κατασκευάσουμε το έργο;
Θα ξεκινήσουμε να χτίζουμε τον Παρθενώνα και ό,τι βγει ή θα κάνουμε πρώτα σχέδια και μετά θα τον χτίσουμε βασισμένοι στα σχέδια αυτά;
Ποιοι θα κάνουν τα σχέδια;
Θα θέσουμε κάποιον υπεύθυνο για την επίβλεψη του έργου, και εάν ναι, ποιον;

Οι ομιλητές ανέπτυξαν τα επιχειρήματά τους και πρότειναν αρχιτέκτονες και γλύπτες (γνώριζαν από τις προηγούμενες μέρες για τον Ικτίνο, τον Καλλικράτη και τον Φειδία).
Στη συνέχεια η συνέλευση ψήφισε την κάθε πρόταση.

Μιλήσαμε με τα παιδιά για το έργο ενός αρχιτέκτονα. Αναλύσαμε τους όρους:
Πρόσοψη, Πλάγια όψη, Κάτοψη. Αποτυπώσαμε στο χαρτί τις τρεις όψεις διαφόρων αντικειμένων που είχαμε στην αίθουσα: του χελιδονόσπιτου, ενός μικρού κουκλόσπιτου, μια μπάλας και μιας καρέκλας.

Στη συνέχεια μελετήσαμε εικόνες, σχέδια, φωτογραφίες και μακέτες, και επισκεφτήκαμε (μέσω του διαδικτύου) τον Παρθενώνα. Συγκρίναμε τον Παρθενώνα, όπως είναι σήμερα, με τα σχέδια που δείχνουν πώς ήταν στα χρόνια του Περικλή, όταν χτίστηκε. Μετρήσαμε τους κίονες (κολόνες) της πρόσοψης και της πλάγιας όψης. Παρατηρήσαμε τα αετώματα, τη ζωφόρο και τις εναλλαγές από μετόπες και τρίγλυφα.

Διαβάσαμε τους μύθους που αναπαριστούν τα δύο αετώματα του Παρθενώνα:
α) Το ανατολικό αέτωμα είχε ως θέμα τη γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία. Κεντρική μορφή είναι ο μεγαλοπρεπής Δίας καθισμένος στο θρόνο του. Η Αθηνά πάνοπλη εμπρός από τον Δία, βηματίζει προς τα δεξιά.
β) Το δυτικό αέτωμα είχε ως θέμα την έριδα μεταξύ Αθηνάς και Ποσειδώνα για την Αττική γη. Ο Ποσειδώνας με την τρίαινά του ανοίγει μία πηγή, ενώ η Αθηνά με το δόρυ της εμφανίζει το δέντρο της ιερής ελιάς στη μέση του αετώματος. Ο Ποσειδώνας οπισθοχωρεί, ενώ πίσω από την Αθηνά τα άλογα αφηνιάζουν από το θόρυβο της διαμάχης.

Τέλος, κάθε παιδί σχεδίασε την ανατολική πλευρά του Παρθενώνα.

Σημείωση: Στην ιστορία του Παρθενώνα και την κλοπή των μαρμάρων από τον Έλγιν είχαμε αναφερθεί σε προηγούμενη συζήτηση (βλέπε εδώ)

το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου εντός του σηκού

Λεξικό:

Ζωφόρος (η φέρουσα ζωή):  όρος της αρχιτεκτονικής που αφορά στο τμήμα (το διάζωμα, τη ζώνη) που βρίσκεται συνήθως στο εξωτερικό μέρος των κτηρίων, περιμετρικά, μεταξύ της οροφής και του κυρίως κτηρίου, και το οποίο φέρει ανάγλυφες παραστάσεις από τη ζωή και προς τούτο ονομάστηκε και ζωφόρος.
Η ζωφόρος του Παρθενώνα περιτρέχει εξωτερικά το σηκό (το κυρίως κτήριο), είναι ιωνικού ρυθμού, και  αναπαριστά τα Παναθήναια, τη γιορτή προς τιμήν της Αθηνάς (ο Γιώργος Α. μας είπε ότι τα Παναθήναια θυμίζουν τον Παναθηναϊκό και έτσι βρήκαμε και την ετοιμολογία του Παναθηναϊκού και του Ολυμπιακού).

τμήμα της ανατολικής ζωφόρου

Δείτε τη ζωφόρο του Παρθενώνα εδώ – Παίξτε με τη ζωφόρο εδώ

Δείτε τη νότια ζωφόρο εδώ, την ανατολική εδώ, τη βόρεια εδώ και τη δυτική εδώ

Μετόπη (αρχ. ελλ. ενδιάμεσο κενό): είναι στοιχείο της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής που διακοσμεί με ανάγλυφα περιμετρικά το διάζωμα του κτηρίου. Πλαισιώνεται πάντα από τρίγλυφα, δεξιά και αριστερά, σχηματίζοντας εν σειρά τη ζωφόρο. Οι μετόπες είναι κατασκευασμένες ως αυτόνομα οικοδομικά υλικά σε σχήμα τετράγωνο ή ορθογώνιο. Στον Παρθενώνα υπήρχε το εξωτερικό διάζωμα (δωρικού ρυθμού) με 92 μετόπες και τρίγλυφα, και η ζωφόρος (στο εξωτερικό τμήμα του σηκού). Οι μετόπες διακοσμήθηκαν με ανάγλυφες μυθολογικές παραστάσεις από σπουδαίους γλύπτες της εποχής και εικονίζουν: στην ανατολική πλευρά την Γιγαντομαχία, στη δυτική την Αμαζονομαχία, στη νότια την Κενταυρομαχία, και στη βόρεια σκηνές από τον Τρωικό πόλεμο.

Δείτε τις μετόπες του Παρθενώνα εδώ

μετόπες και τρίγλυφα δυτικού διαζώματος

Τρίγλυφο (ή τρίγλυφος, πληθ. τρίγλυφα): είναι στοιχείο της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Ονομάζεται τρίγλυφο από την χαρακτηριστική του εμφάνιση, η οποία επιτυγχάνεται όταν επάνω στην τετράπλευρη πλάκα ή επιφάνεια σκαλιστούν δύο μεσαία αυλάκια, που ονομάζονται γλυφές, και δύο λεπτότερα ακραία αυλάκια, οι ημιγλυφές.  Όταν έχουμε τις δύο γλυφές, λείπουν όμως οι ημιγλυφές, τότε το ίδιο σχέδιο ονομάζεται δίγλυφο.

Αέτωμα: η αρχιτεκτονική κατασκευή στις ακραίες πλευρές των αρχαίων ελληνικών ναών, που ονομαζόταν και ‘αετός’ λόγω της ομοιότητάς της με τον αετό όταν έχει ανοιχτά τα φτερά του (τα παιδιά βρήκαν μόνα τους την ετυμολογία της λέξης). Είναι το ισοσκελές τριγωνικό τμήμα που βρίσκεται πάνω από το διάζωμα. Κύριος λόγος της κατασκευής αυτής ήταν η αποστράγγιση του νερού της βροχής (όμβρια ύδατα) από τις στέγες των ναών, για αυτό και ήταν αμφικλινής (είχε κλίση και προς τις δύο πλευρές). Οι αρχαιότεροι ναοί είχαν μία μόνο πρόσοψη, συνεπώς και ένα μόνο αέτωμα. Όταν οι ναοί έγιναν ‘περίπτεροι’ (όπως ο Παρθενώνας), διαμορφώθηκε και στην άλλη στενή πλευρά ομοιόμορφη προς τη πρώτη πρόσοψη με δεύτερο αέτωμα.

Δείτε τα δύο αετώματα του Παρθενώνα εδώ

Σηκός: ο κύριος, εσωτερικός χώρος στους αρχαίους ελληνικούς ναούς. Εκεί φυλάσσονταν το άγαλμα της θεάς ή του θεού και ήταν κλειστός για το κοινό.

Περίπτερος ναός: είναι τύπος αρχιτεκτονικής ναών στην αρχαία Ελλάδα. Χαρακτηριστικό του είναι ότι ο σηκός περικλείεται από μια σειρά κίονες (κολόνες).

«Ο Φειδίας δείχνει τη ζωφόρο του Παρθενώνα στους φίλους του», πίνακας του ολλανδού ζωγράφου Λώρενς Άλμα-Ταντέμα (Lawrence Alma – Tadema), 1868

Σύνδεσμοι:

Διαδικτυακός τόπος για τον Παρθενώνα από το Υπουργείο Πολιτισμού: http://www.parthenonfrieze.gr/#/read

Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών: http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Parthenon.aspx

Αντικείμενο των ερευνών μας αυτή την περίοδο είναι η Αθήνα τον πέμπτο αιώνα. Δεν είναι τυχαίο που η δημοκρατία, η τέχνη, η επιστήμη και η φιλοσοφία άνθισαν ένα συγκεκριμένο αιώνα, σε ένα συγκεκριμένο τόπο. Στην ιστορία της ανθρωπότητας τίποτε δεν είναι τυχαίο, όπως βέβαια και τίποτε δεν είναι προβλέψιμο.

Η αθηναϊκή δημοκρατία και η ειρήνη (την περίοδο μεταξύ των περσικών και του πελοποννησιακού πολέμου) είναι οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που ευνόησαν την άνθιση των τεχνών, των επιστημών και της φιλοσοφίας, αλλά και η φιλοσοφία, οι τέχνες και οι επιστήμες, συντέλεσαν στη γένεση της δημοκρατίας.

Η Ακρόπολη των Αθηνών σε γκραβούρα

Στην πορεία της ανθρωπότητας, όπως την παρακολουθούμε με τη χρονομηχανή μας, είναι η πρώτη φορά που συναντάμε τη λέξη δημοκρατία. Όπως είδαμε στην Αίγυπτο είχανε τους φαραώ ή τους βασιλιάδες που ήταν οι απόλυτοι άρχοντες, είχαν την απόλυτη και αδιαμφισβήτητη εξουσία (ελέω θεού, αλλά και μη αντίδρασης του λαού) να αποφασίζουν για όλο το λαό.

Στην Αθήνα, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεν υπάρχει ένας ανώτατος άρχοντας που αποφασίζει για τους πολίτες, αλλά αντιθέτως, οι πολίτες αποφασίζουν για τον εαυτό τους. Στην Αθηναϊκή δημοκρατία όλοι οι πολίτες ψήφιζαν τους νόμους και αποφάσιζαν με ποιο τρόπο θα τους εφαρμόζουν στην πράξη. Είναι μάλιστα ένα από τα λίγα παραδείγματα άμεσης δημοκρατίας: ο κάθε πολίτης (και όχι οι αντιπρόσωποί του) είχε το δικαίωμα και την υποχρέωση να αποφασίζει για την πόλη.

Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι πολίτες της Αθήνας δεν ήταν όλοι οι κάτοικοι της Αθήνας: πολίτες ήταν μόνο οι ελεύθεροι (όχι οι μέτοικοι και οι δούλοι) άνδρες, πάνω από είκοσι χρονών.

η Πνύκα, η θέση όπου γινόταν η εκκλησία του Δήμου, δηλαδή η συνέλευση των Αθηναίων

«Μα αυτό δεν είναι δίκαιο», είπαν τα παιδιά. «Γιατί να αποφασίζουν μόνο αυτοί και όχι όλοι οι κάτοικοι, δηλαδή και οι γυναίκες; Και γιατί είναι σημαντική η αθηναϊκή δημοκρατία αφού υπήρχαν σκλάβοι;»

Είναι λάθος να συγκρίνουμε τον 21^ο αιώνα με τον πέμπτο αιώνα π.Χ. Η αθηναϊκή δημοκρατία είναι σημαντική γιατί για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας μία κοινωνία αμφισβητεί το ‘αδιαμφισβήτητο’ της εξουσίας του απόλυτου άρχοντα, και αναλαμβάνει η ίδια την εξουσία, θέτοντας κάθε μέλος της ίσο με το άλλο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα σταθούμε κριτικά ως προς την κοινωνική δομή της περιόδου. Τι είδους δημοκρατία μπορεί να υπάρχει με την εξαίρεση των γυναικών και την ύπαρξη των σκλάβων; Είναι όμως ανιστορικό να προβάλουμε τα δικά μας αυτονόητα στο παρελθόν.  Έπρεπε να περάσουν χιλιάδες χρόνια και να δοθούν πολλοί αγώνες, για να  φτάσει η ανθρωπότητα να καταδικάσει τη σκλαβιά, όπως και να κατακτήσουν οι γυναίκες ισότιμη θέση στην κοινωνία, και θα πρέπει να δοθούν άλλοι τόσοι αγώνες έτσι ώστε οι κατακτήσεις αυτές να περάσουν από τη θεωρία στην πράξη.

Η κριτική στάση δεν αφαιρεί τίποτε από τη σημασία της αθηναϊκής δημοκρατίας. Απλώς την θέτει εντός των ανθρώπινων μέτρων, μία κίνηση που αποτρέπει και τον κίνδυνο να τη θεωρήσουμε ως κάτι εξω-ανθρώπινο, στοιχείο που οδηγεί στην λατρεία της. Η γνώση του παρελθόντος είναι απαραίτητη για την ανάγνωση του παρόντος, ενώ η λατρεία του (όπως και κάθε τυφλή πίστη) συσκοτίζει το παρόν.

«Η Σχολή των Αθηνών» (Scuola di ΑΤΕΝΕ στην ιταλική γλώσσα), έργο του ιταλού ζωγράφου της Αναγέννησης Ραφαήλ (1510 – 1511), Βατικανό

Όπως είπαμε, στην αθηναϊκή δημοκρατία ο κάθε πολίτης αποφάσιζε για τη ζωή του. Όμως για να αποφασίσεις πρέπει να σκεφτείς και να κρίνεις. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που η σκέψη άνθισε εκείνη την εποχή. Οι ελεύθεροι πολίτες άρχισαν να σκέφτονται για τη ζωή τους, να θέτουν ερωτήματα και να αναζητούν απαντήσεις: Τι είναι δίκαιο και τι άδικο; Τι είναι καλό και τι κακό; Τι είναι ωραίο και τι άσχημο; Πώς γνωρίζω; Τι είναι αλήθεια και τι ψέμα; Τι είναι πραγματικό και τι είναι φανταστικό; Έτσι άρχισαν να φιλοσοφούν, να αγαπούν τη σοφία, να αναζητούν απαντήσεις για κάθε απορία μέσω του λόγου.

Οι ελεύθερα σκεπτόμενοι πολίτες δεν αρκούνταν να ζουν στον κόσμο, αλλά ήθελαν και να γνωρίσουν τον κόσμο, να μπορούν να πουν (να τον περιγράψουν μέσω του λόγου), να καταλάβουν και να εξηγήσουν τον κόσμο, να βρουν δηλαδή τους νόμους, τη δομή, τις σχέσεις που τον διέπουν. Έτσι ανέπτυξαν την επιστημονική σκέψη.

Οι ελεύθεροι πολίτες δημιούργησαν σπουδαία τέχνη, γιατί η τέχνη ανθίζει μόνο στην ελευθερία. Έφτιαξαν αρχιτεκτονικά έργα και σκάλισαν αγάλματα κλασικής (διαχρονικής) ομορφιάς. Έγραψαν ποίηση και συνέθεσαν μουσική.

Οι ελεύθεροι πολίτες αναζήτησαν και έμμεσους τρόπους να προσεγγίσουν και να κρίνουν την πολιτική τους ζωή, αλλά και τη ζωή τους ευρύτερα. Έτσι έγραψαν και παρακολούθησαν θεατρικές παραστάσεις. Μέσω της κωμωδίας και της τραγωδίας απάντησαν όσα ερωτήματα δεν κατάφεραν να απαντήσουν με τη φιλοσοφία και την επιστήμη, και έδωσαν δημιουργική διέξοδο στα πάθη τους.

Η πορεία της ανθρωπότητας δεν είναι ευθύγραμμη πρόοδος, αλλά ανοιχτή εξέλιξη. Θα πρέπει να περάσουν πολλοί αιώνες για να ξαναπιάσει η ανθρωπότητα το νήμα που άρχισε να υφαίνει η αρχαία Ελλάδα, και να του δώσει νέα υφή, νέο χρώμα και νέα χρησιμότητα. Αλλά αυτά θα τα δούμε στη συνέχεια του ταξιδιού μας.

Ελληνικές μάσκες Τραγωδία-Κωμωδία πάνω σε Ρωμαικό Μωσαικό 2αι μ.Χ

Σύνδεσμοι:

Μια επίσκεψη στην Πνύκα μέσω του διαδικτύου: http://city-view.gr/ofgreece/index.php?option=com_content&view=article&id=83&lang=el

Ξενάγηση στην ακρόπολη: http://gennadeio.blogspot.com/2012/04/blog-post_4250.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση της αρχαίας Αθήνας: http://www.sikyon.com/Athens/Monuments/athens_recns_gr.html

Ακρόπολη θρι ντι (3d): http://ancientathens3d.com/acropclassic.htm

Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Αθήνα (μουσείο κυκλαδικής τέχνης): http://www.cycladic.gr/appdata/documents/ekpaideysh_pdfs/leon%20&%20meliti_32pp.pdf

Πηλός, τροχός, καμίνι (μουσείο κυκλαδικής τέχνης): http://www.cycladic.gr/appdata/documents/pilos,troxos,kamini.pdf

Δείτε περισσότερα για το ως άνω έργο του Ραφαήλ εδώ: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97_%CE%A3%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%AE_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CF%8E%CE%BD_%28%CE%A1%CE%B1%CF%86%CE%B1%CE%AE%CE%BB%29

Η Αθήνα και ο πέμπτος αιώνας είναι ο τόπος και ο ιστορικός χρόνος όπου θα μείνουμε για λίγες μέρες. Ο πολιτισμός των αρχαίων ελλήνων, με ορόσημο την Αθήνα του 5^ου αιώνα, επηρέασε θεμελιακά την ιστορία του δυτικού πολιτισμού. Κεντρικοί άξονες της έρευνάς μας είναι οι ακόλουθοι:
Δημοκρατία
Επιστήμες (Ιατρική, Ιστορία, Μαθηματικά, Αστρονομία)
Φιλοσοφία
Τέχνη (Αρχιτεκτονική, Γλυπτική, Αγγειοπλαστική, Μουσική)
Θέατρο (Τραγωδία, Κωμωδία)
Ποίηση (ομηρικά έπη)

«Ο Περικλής που αγορεύει στην Πνύκα», έργο του Φιλιπ Φον Φολζ (Philip Von Folz), Μόναχο, Γερμανία (1860), πηγή: βικιπαιδεια

Προσέγγιση:

Δραματοποίηση: Κάναμε με τα παιδιά το ταξίδι που περιγράφω στο προηγούμενο άρθρο (από Κρήτη μέχρι Αθήνα). Περιττό να πω πως περισσότερο από όλα τους ενθουσίασε η ιδέα του να περπατάμε ξυπόλυτοι στο έδαφος της Σαντορίνης, την ώρα που ξυπνάει το ηφαίστειο!

Γλώσσα 1: Από τη στιγμή που φτάσαμε στην Αθήνα, κάθε παιδί πήρε και ένα αρχαίο ελληνικό όνομα:

Σπύρος: Οδυσσέας, Ιζαμπέλα: Πηνελόπη, Διονυσία: Αφροδίτη, Αναστασία: Ναυσικά, Γιώργος Α.: Σωκράτης, Γιώργος Κ.: Αριστοτέλης (αυτό είναι και το δεύτερο όνομά του), Γρηγόρης: Ασκληπιός, Χρήστος: Ιπποκράτης, Αλκιβιάδης (ως έχει), Αλέξανδρος (ως έχει), Κριστίνα: Καλυψώ, Μαρία: Λυσιστράτη, Ιωάννα: Άρτεμις, Μαλάινα: Αθηνά, Άγγελος: Αχιλλέας, Μυρτώ Κ. και Μυρτώ Σ. (ως έχουν, βρήκαμε ότι το όνομα Μυρτώ αφορά σε δένδρο της θεάς Αφροδίτης, η σύγχρονη μυρτιά), Αλίκη: Ασπασία, Μαριάννα: Ιφιγένεια, Λάουρα: Ήρα.

Σκοπός της ονοματοδοσίας είναι η ενεργοποίηση τους ενδιαφέροντος των παιδιών για όσα αναζητούμε και μαθαίνουμε σχετικά με την αρχαία Αθήνα. Τα παιδιά δεν ακούνε ιστορίες, αλλά ‘γίνονται’ τα πρόσωπα που σκέφτονται και δρουν στις ιστορίες αυτές.

Γλώσσα 2: Αναλύσαμε ετυμολογικά τις λέξεις: Δημοκρατία (το κράτος του δήμου, η εξουσία των πολιτών), Φιλοσοφία [φιλείν (αρχαία ελληνική λέξη που σημαίνει ‘το να αγαπάς’) + σοφία], Αθήνα (από την Αθηνά, προστάτιδα της πόλης), Παρθενώνας (ο ναός της Παρθένου Αθηνάς), Ακρόπολη (η άκρη, το ψηλότερο μέρος της πόλης), Ιλιάδα (ο μύθος που αφορά στο Ίλιον, άλλη ονομασία της Τροίας), Οδύσσεια (ο μύθος που αφορά στον Οδυσσέα).

Λογοτεχνία / Ποίηση / Ιστορία: Κάθε μέρα διαβάζουμε και ένα κομμάτι από την Οδύσσεια. Διακρίναμε το μύθο από το παραμύθι αλλά και την ιστορία. Αναζητήσαμε τα μυθικά και τα ιστορικά στοιχεία της Ιλιάδας και της Οδύσσειας.

Ιστορία 2: Παρακολουθήσαμε το ως άνω ντοκιμαντέρ / ανιμέισον που σκηνοθέτησε ο Κώστας Γαβράς (παραγωγή υπουργείου πολιτισμού), το οποίο αφορά στον Παρθενώνα, από την κατασκευή του μέχρι την κλοπή των μαρμάρων από τον Έλγιν.