Συζητήσαμε με τα παιδιά για το αστέρι στο έργο μας και τη συμβολική του σημασία. Είπαμε πως το αστέρι μπορεί να συμβολίζει τη γνώση, μέσω της οποίας φωτίζεται ο κόσμος μας, αλλά και το καλό, τη θετική ενέργεια (όπως λέμε στην ‘καλημέρα’ μας).
Πέρα όμως από τον ίδιο το στόχο, πέρα από την ικανοποίηση της επίτευξής του, υπάρχει και η πορεία προς αυτόν, υπάρχει και το ταξίδι.
Στην πορεία (το ταξίδι) προς τον στόχο αναφέρεται ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ένας από τους σημαντικότερους ποιητές μας, στο ποίημά του με τίτλο «Ιθάκη».
Ο Καβάφης στηρίχτηκε στο μύθο της Οδύσσειας, ένα μύθο γνωστό σε όλους μας. Μετά τον Τρωικό πόλεμο, ο Οδυσσέας, ο βασιλιάς της Ιθάκης, ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής στην πατρίδα του. Όμως ο Ποσειδώνας του έφερνε συνεχώς εμπόδια, και έτσι πέρασαν δέκα χρόνια μέχρι επιτέλους να φτάσει στη Ιθάκη, έχοντας χάσει στο ταξίδι όλους τους συντρόφους του και όλα του τα καράβια.
Στον μύθο, όλα τα εμπόδια που συναντάει ο Οδυσσέας, είναι αρνητικά στοιχεία γιατί καθυστερούν την πολυπόθητη άφιξή του στην Ιθάκη. Ο Καβάφης αντιστρέφει αυτό το στοιχείο και υποστηρίζει ότι ακόμη και τα εμπόδια που θα συναντήσουμε στο δρόμο για την κατάκτηση του στόχου μας, είναι θετικά.
Στην παράστασή μας, ο Γιώργος Κ., ο τελευταίος αφηγητής του έργου μας, έλεγε:
«Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες ‘τα αστέρια’ τι σημαίνουν.»
Τα λόγια αυτά είναι οι τελευταίες στροφές του ποιήματος του Καβάφη (μόνο που στη θέση των ‘αστεριών’ υπάρχουν οι ‘Ιθάκες’). Μέσω αυτής της αναφοράς θέλαμε να συνδέσουμε το έργο με το ποίημα του Καβάφη, που είναι το ακόλουθο:
Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.
Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος.
Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι
που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους·
να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά·
σε πόλεις Aιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.
Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός σου.
Aλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει·
και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,
πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο,
μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.
Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.
Χωρίς αυτήν δεν θα ’βγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.
Τι σημαίνουν «οι Ιθάκες»; Ό,τι σημαίνουν και τα αστέρια στο θεατρικό μας: το σπουδαίο στόχο, τον προορισμό που θέτουμε στη ζωή μας.
Τι μας λέει ο Καβάφης; Ότι ο μεγάλος σκοπός, ο σπουδαίος προορισμός, μας προσφέρει την πορεία προς αυτόν.
Η Ιθάκη (το αστέρι) θα σου προσφέρει το ωραίο ταξίδι. Εάν δεν υπήρχε αυτή, εάν δεν είχες θέσει σκοπό της ζωής σου την επιστροφή στην Ιθάκη, δεν θα ξεκινούσες το ταξίδι. Δεν θα έπαιρνες τη δύναμη που ούτε κι εσύ δεν ήξερες ότι είχες για να αντιμετωπίσεις τόσα εμπόδια. Δεν θα ζούσες τόσες περιπέτειες, δεν θα αποκτούσες τόσες εμπειρίες. Δεν θα ταξίδευες σε τόσα μέρη. Δεν θα έβλεπες την ανατολή σε τόσες παραλίες, δεν θα γνώριζες τόσους και τόσο διαφορετικούς ανθρώπους. Χωρίς την Ιθάκη δεν θα αναγκαζόσουν να σκεφτείς λύσεις, γιατί δεν θα είχες τα προβλήματα. Δεν θα αναγκαζόσουν να επινοήσεις, να κατασκευάσεις, να αγωνιστείς.
Χωρίς την Ιθάκη δεν θα αποκτούσες τόσο σημαντικές φιλίες, δεν θα συνέπασχες με άλλους ανθρώπους, δεν θα βίωνες τόσο έντονα συναισθήματα. Χωρίς την Ιθάκη δεν θα γνώριζες όχι μόνο τον κόσμο, όχι μόνο τους άλλους ανθρώπους, αλλά ούτε καν τον ίδιο σου τον εαυτό.
Σύνδεσμοι:
Ο επίσημος διαδικτυακός τόπος του αρχείου Καβάφη: http://www.kavafis.gr/
Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού: http://www.snhell.gr/anthology/writer.asp?id=60
