Ενότητα 5η Μορφές Ρήματος- Συνδετικά Ρήματα – Παραγωγή – Ρόλος στην αφήγηση

• Tο ρήμα:
  • • εκφράζει μια ενέργεια ή μια κατάσταση,
  • • είναι το βασικό στοιχείο κάθε πρότασης γύρω από το οποίο οργανώνεται το μήνυμα που μεταδίδεται με την επικοινωνία,
  • • ανήκει στη ρηματική φράση, στην οποία παίζει τον κυρίαρχο ρόλο.
• ◗ Εκτός από το ρήμα, στη ρηματική φράση μπορεί να ανήκουν ουσιαστικά ή επίθετα (δηλαδή ονοματικές φράσεις που θα είναι αντικείμενα του ρήματος ή κατηγορούμενα του υποκειμένου ή του αντικειμένου) ή επιρρήματα ή επιρρηματικές φράσεις που θα δίνουν μια επιπλέον πληροφορία σχετικά με τον χρόνο, τον τρόπο, τον τόπο κτλ. της ενέργειας του ρήματος.

__________________________

___________________________

Πολλά ρήματα σχηματίζουν και τις δύο φωνές, ενώ κάποια άλλα μόνο μία από τις δύο, π.χ. φτάνω, έρχομαι, πηγαίνω .

_______________________

• Κάθε φωνή έχει δύο συζυγίες.

• ◗ Η δεύτερη συζυγία κάθε φωνής χωρίζεται σε δύο τάξεις, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:

  ΦΩΝΗ	Ενεργητική -ω	Παθητική -μαι
  ΣΥΖΥΓΙΑ ΤΑΞΗ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ	α’   -ω γράφω β’   α’   -άω, -ώ αγαπάω,-ώ β’   -ώ μπορώ	α’   -ομαι λέγομαι β’   α’   -ιέμαι αγαπιέμαι β’   -ούμαι οδηγούμαι

  ΠΡOΣOΧΗ: Oι παραπάνω διακρίσεις αφορούν τη μορφή μόνο και όχι τη σημασία του ρήματος.

__________________________

Διαθέσεις του ρήματος

• Υπάρχουν ρήματα τα οποία έχουν ενεργητική σημασία, φανερώνουν δηλαδή ότι το υποκείμενο κάνει κάτι, ενεργεί, π.χ. τρέχω, παίζω. Τα ρήματα αυτά έχουν ενεργητική διάθεση και βρίσκονται συνήθως στην ενεργητική φωνή.
• ◗ Υπάρχουν ρήματα τα οποία έχουν παθητική σημασία, φανερώνουν δηλαδή ότι το υποκείμενο «παθαίνει» κάτι, δέχεται το αποτέλεσμα μιας ενέργειας, π.χ. τραυματίζομαι, χτυπώ. Τα ρήματα αυτά έχουν παθητική διάθεση και βρίσκονται συνήθως στην παθητική φωνή.
• ◗ Υπάρχουν ρήματα τα οποία φανερώνουν ότι το υποκείμενο είναι ο δράστης και ο δέκτης μιας ενέργειας, δηλαδή κάνει κάτι και ταυτόχρονα δέχεται το αποτέλεσμα της ενέργειας αυτής, π.χ. χτενίζομαι, αγκαλιάζομαι. Τα ρήματα αυτά έχουν μέση διάθεση και βρίσκονται συχνά στην παθητική φωνή.
• ◗ Υπάρχουν ρήματα τα οποία φανερώνουν ότι το υποκείμενο βρίσκεται απλώς σε μια κατάσταση, ούτε ενεργεί ούτε παθαίνει κάτι, π.χ. κοιμάμαι, κάθομαι. Τα ρήματα αυτά έχουν ουδέτερη διάθεση.

ΠPOΣOXH: Oι διαθέσεις αφορούν τη σημασία του ρήματος.

___________________

1. •  Χρόνο ονομάζουμε την τοποθέτηση ενός γεγονότος, μιας ενέργειας ή κατάστασης σε ένα σημείο του χρονικού άξονα (παρελθόν, παρόν, μέλλον).
   • ◗ Στην ελληνική γλώσσα υπάρχουν οχτώ χρόνοι που μπορούν να χωριστούν σε ομάδες ανάλογα με τη χρονική βαθμίδα (παρελθόν, παρόν, μέλλον) στην οποία τοποθετούνται.

   __________________________

   1. 1. • ◗ Εκτός από το ρήμα είμαι συνδετικά ρήματα είναι και όσα έχουν παρόμοια σημασία: γίνομαι, φαίνομαι, μοιάζω, παραμένω, θεωρούμαι, διορίζομαι, εκλέγομαι κτλ.
           • Για να αναφερθούμε σε κάτι που έγινε στο παρελθόν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κυρίως:
             • • τον παρατατικό, με τον οποίο μπορούμε να δώσουμε έμφαση στη διάρκεια ή την επανάληψη μιας ενέργειας,
             • • τον αόριστο, με τον οποίο παρουσιάζουμε ένα γεγονός συνοπτικά, χωρίς να μας ενδιαφέρει η διάρκειά του, αλλά το ίδιο το γεγονός,
             • • τον υπερσυντέλικο, με τον οποίο αναφερόμαστε σε ένα γεγονός που έχει γίνει πριν από ένα άλλο,
             • • τον παρακείμενο, για να συνδέσουμε ένα γεγονός που έχει γίνει στο παρελθόν και τα αποτελέσματά του φτάνουν στο παρόν.
           • ◗ Από τους παραπάνω χρόνους, ο παρατατικός και ο αόριστος μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αναφερθούμε στο ίδιο γεγονός, έχουν όμως μια σημαντική διαφορά που έχει να κάνει με την οπτική γωνία που επιλέγει κάθε φορά ο ομιλητής ή ο συγγραφέας: αν ενδιαφέρεται δηλ. να τονίσει τη διάρκεια ή την επανάληψη (παρατατικός) ή την απλή δήλωση μιας ολοκληρωμένης πράξης (αόριστος). Αυτή τη διαφορά την ονομάζουμε ποιόν ενέργειας.π.χ. – Χθες διάβαζα τρεις ώρες. – Χθες διάβασα τρεις ώρες.

           ______________________

           ΧΡΟΝΙΚΗ BΑΘΜΙΔΑ
           ΠΑΡΕΛΘΟΝ	ΠΑΡΟΝ	ΜΕΛΛΟΝ	ΠΟΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
           παρατατικός	ενεστώτας	εξακολουθητικός μέλλοντας	μη συνοπτικό (εξακολουθητικό)
           αόριστος		συνοπτικός μέλλοντας	συνοπτικό
           υπερσυντέλικος		συντελεσμένος μέλλοντας	συντελεσμένο
           παρακείμενος

           _________

           Συνδετικά Ρήματα

      Τα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο λέγονται συνδετικά

   1. • ◗ Εκτός από το ρήμα είμαι συνδετικά ρήματα είναι και όσα έχουν παρόμοια σημασία: γίνομαι, φαίνομαι, μοιάζω, παραμένω, θεωρούμαι, διορίζομαι, εκλέγομαι κτλ.

      ____________________

      Τα συνδετικά ρήματα χρησιμοποιούνται πολύ συχνά στην περιγραφή προσώπων, αντικειμένων, καταστάσεων κτλ., επειδή με αυτό τον τρόπο μπορούμε να προβάλουμε την ιδιότητα αυτού που περιγράφουμε, η οποία αποτελεί συγχρόνως και νέα πληροφορία.

      _______________________

      Παραγωγή Ρημάτων

      • Για να σχηματιστούν ρήματα παράγωγα από άλλες λέξεις χρησιμοποιούνται τα επιθήματα: όπως ουσιαστικά και επίθετα.
      • ◗ Λάβετε υπόψη σας και τα ρήματα: παρκάρω, φρικάρω.

       

      Χρησιμοποιούνται επιθήματα για να γίνουν ρήματα από άλλα μέρη του λόγου (όπως ουσιαστικά και επίθετα).

      _____________

      Το Ρήμα στην Αφήγηση

      1. • ◗ Το αφηγηματικό κείμενο εμπεριέχει δράση και εξέλιξη και επομένως αξιοποιεί πολύ το ρήμα.
         • ◗ Αναλυτικότερα, χρησιμοποιεί κυρίως ρήματα δράσης, π.χ. πάω να τρέξω να κυνηγήσουμε (κείμ. 1) και έκφρασης σκέψεων και συναισθημάτων, π.χ. κι εκείνος θύμωσε… (κείμ. 1).

         ___________________

         Όταν στην αφήγηση εξιστορούμε γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν, τα ρήματα που χρησιμοποιούμε βρίσκονται συνήθως σε παρελθοντικούς χρόνους (αόριστο και παρατατικό). ◗ Μερικές φορές όμως χρησιμοποιούνται κι άλλοι χρόνοι, όπως ο ενεστώτας ή ακόμα και ο μέλλοντας, για να γίνει η αφήγηση πιο ζωντανή και να έρθoυν τα γεγονότα πιο κοντά στη χρονική στιγμή της αφήγησης.

      AΣ ΘYMHΘOYME TI MAΘAME Σ’ AYTH THN ENOTHTA ◗ Tο ρήμα είναι η κεντρική λέξη της. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . φράσης. ◗ Tα ρήματα έχουν δύο αριθμούς (ενικό, πληθυντικό) και τρία πρόσωπα σε κάθε αριθμό. ◗ Eπίσης έχουν:2 ΦΩΝEΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . α’ -ω (π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . ) -ομαι (π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . ) ΣYZYΓIEΣ β'[ -άω, ώ (π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . ) -ιέμαι (π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . ) -ώ (π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . ) -ούμαι (π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . ) ◗ Έχουν ακόμα 4 διαθέσεις:  α. ενεργητική (π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ) β. παθητική (π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ) γ. μέση (π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ) δ. ουδέτερη (π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . )   ◗ Oι ρηματικοί χρόνοι που αναφέρονται στο παρελθόν είναι:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . που αναφέρονται στο παρόν είναι:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . που αναφέρονται στο μέλλον είναι:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   ◗ – Oι χρόνοι που έχουν μη συνοπτικό ποιόν ενέργειας είναι οι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – Oι χρόνοι που έχουν συνοπτικό ποιόν ενέργειας είναι οι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – Oι χρόνοι που έχουν συντελεσμένο ποιόν ενέργειαςείναι οι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ◗ Συνδετικά είναι τα ρήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ◗ Nέα ρήματα παράγονται από άλλα ρήματα π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . από άλλα μέρη του λόγου π.χ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .