ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ
Ερωτόκριτος
ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
- Οι αξίες της γνώσης και της αρετής
- Η αξεπέραστη κοινωνική διαφορά ως εµπόδιο στο γάµο των δύο νέων
- Το αποτυχηµένο προξενιό και η δύναµη της βασιλικής βίας
- Η πολεµική ορµή και ο επικός χαρακτήρας του Ερωτόκριτου
Η υπόθεση του έργου. ΟΕρωτόκριτος χωρίζεται σε πέντε μέρη και τα γεγονότα διαδραματίζονται στην αρχαία Αθήνα, μια πόλη μυθική και συμβατική και όχι όπως είναι γνωστή από την ιστορία: Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηρακλής έχει μια πανέμορφη μοναχοκόρη, την Αρετούσα, την οποία ερωτεύεται ο Ερωτόκριτος, γιος του συμβούλου του βασιλιά Πεζόστρατου, και η βασιλοπούλα ανταποκρίνεται στην αγάπη του* ο βασιλιάς, για να διασκεδάσει την κόρη του, οργανώνει μια γιόστρα (κονταρομαχίες), στην οποία τελικός νικητής αναδεικνύεται ο Ερωτόκριτος. Σε μιαν από τις συναντήσεις τους οι δύο νέοι παίρνουν την απόφαση να ζητηθεί από το βασιλιά να παντρευτούν. Όταν όμως ο Πεζόστρατος τολμάει να κάνει λόγο στο βασιλιά για το γάμο των παιδιών τους, εκείνος εξοργίζεται με το θράσος του και εξορίζει τον Ερωτόκριτο, ενώ παράλληλα φυλακίζει την Αρετούσα, επειδή αρνήθηκε να τον υπακούσει και να παντρευτεί το πριγκιπόπουλο του Βυζαντίου. Στη συνέχεια ο βασιλιάς των Βλάχων εισβάλλει στη χώρα του Ηράκλη και όταν το μαθαίνει ο Ερωτόκριτος, πηγαίνει μεταμφιεσμένος στο πεδίο της μάχης, όπου σε μια αποφασιστική μονομαχία σώζει το βασίλειο της Αθήνας από τη σκλαβιά και το βασιλιά από την ήττα και την αιχμαλωσία. Ο Ηρακλής από ευγνωμοσύνη προσφέρει στον άγνωστο σωτήρα του όλο το βασίλειο και τα πλούτη του. Ο Ερωτόκριτος όμως δεν τα δέχεται* ζητάει την Αρετούσα για γυναίκα του και πηγαίνει και τη βρίσκει στη φυλακή. Αλλά εκείνη, πιστή στον αγαπημένο της, αρνείται* όταν όμως ο Ερωτόκριτος αποκαλύπτεται, όλα τελειώνουν με αίσιο τρόπο θριαμβεύει ο έρωτας.
Ο ποιητής αφηγητής. Ο ποιητής είναι ο αφηγητής της ιστορίας. Γνωρίζει τα πάντα, κατευθύνει την εξέλιξη της ιστορίας, σχολιάζει και κρίνει τα γεγονότα και τα πρόσωπα και δίνει το λόγο στους ήρωες, οι οποίοι διεκπεραιώνουν τους ρόλους τους λέγοντας σε ευθύ λόγο ο καθένας τα λόγια του. ΣτονΕρωτόκριτο ο ποιητής προαναγγέλλει κάθε φορά την παρουσία του στα αφηγηματικά μέρη του έργου, βάζοντας τη λέξη «Ποιητής», όταν ο λόγος περνάει σ’ εκείνον, όπως βάζει τα ονόματα των ηρώων του πριν από τα λόγια τους στα διαλογικά μέρη.
ΠΡΩΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ (Γ.891-936)
Οι ενέργειες του Πεζόστρατου
Ο ποιητής-αφηγητής παρουσιάζει με αριστοτεχνικό τρόπο την πορεία και τα στάδια που ακολούθησε ο Πεζόστρατος από τη στιγμή κατά την οποία άρχισε να μιλάει στο βασιλιά ως τη στιγμή που του έκανε την πρόταση για το γάμο των παιδιών τους. Έτσι:
-
Στην αρχή ο ποιητής-αφηγητής αναφέρεται συγκεφαλαιωτικά στα επιχειρήματα και στις περιστροφές του Πεζόστρατου, για τις οποίες έχει ήδη μιλήσει παραπάνω: ή φέρνε ξόμπλια απόμακρα, πράματα περασμένακαθώς και παραβολές.
-
Ύστερα από το «τι» (από αυτά που έλεγε ο Πεζόστρατος, για να προετοιμάσει το έδαφος), ο ποιητής-αφηγητής έρχεται στο «πώς», στον τρόπο με τον οποίο τα έλεγε ο Πεζόστρατος. Τα έλεγε λοιπόν έναν ένα καιαγάλια αγάλια.
-
Στη συνέχεια ο Πεζόστρατος πλησιάζει στην κρίσιμη στιγμή: σώνει, ήρχισε να ξαμώνει.
-
Όμως την τελευταία στιγμή ο Πεζόστρατος διστάζει και αμφιταλαντεύεται: ενώ δυο τρεις φορές αποπειράται να μιλήσει, τον συγκρατεί και τον εμποδίζει η εσωτερική φωνή της σύνεσης {οπίσω τον εγιάγερνε κι εκράτειε τον η γνώση. Ο ποιητής σ’ αυτό το σημείο προσωποποιεί τη σύνεση, για να υπογραμμίσει τη δύναμη της εσωτερικής αντίστασης του Πεζόστρατου.
-
Το προτελευταίο στάδιο των ενεργειών του Πεζόστρατου είναι η οριστική πλέον λήψη της απόφασης για την πρόταση του γάμου, για να αποκαλύψει όσα έκρυβε ως αυτή τη στιγμή (ενίκησεν η αγάπη τον παιδιού τον και φανερώνει τα κουρφά και τα χωστά του νου τον). Η αποκάλυψη του μυστικού παρουσιάζεται πιο ζωηρά και παραστατικά με το δραματικόενεστώτα του ρήματος φανερώνει.
-
Τέλος τολμάει και ξεστομίζει την προξενιά του γάμου.
– Και η αντίδραση του βασιλιά προμηνύεται αφηγηματικά με την παραστατικότητα του δραματικού ενεστώτα: του λέγει ο ρήγας.
Οι διαφορές δύο πατεράδων στο ζήτημα της «οικογενειακής ευτυχίας» 🙄
α. Ο Πεζόστρατος αγαπάει το γιο του, υποφέρει που τον βλέπει να βασανίζεται από τον καημό της αγάπης και θέλει να τον δει ευτυχισμένο. Έτσι, παρακάμπτει όλους τους ενδοιασμούς του και του κάνει το χατίρι να πάει στο βασιλιά και να ζητήσει σε γάμο την Αρετούσα, έχοντας την επίγνωση ότι η κοινωνική διαφορά ανάμεσα στις δύο οικογένειες ήταν μεγάλη. Είναι βέβαιος ότι θα προσκρούσει στην άρνηση αλλά και στην οργή του βασιλιά, ωστόσο νικάει η πατρική αγάπη και τον κάνει τολμηρό. Έτσι, υποβάλλει το αίτημα του, διακινδυνεύοντας ακόμα και τη θέση του μέσα στο παλάτι (εργαζόταν ως σύμβουλος του βασιλιά). Η οικογενειακή λοιπόν ευτυχία για τον Πεζόστρατο δεν είναι συνάρτηση του πλούτου, της εξουσίας ή άλλων εξωτερικών παραγόντων, αλλά συνίσταται στην ευτυχία των μελών της οικογένειας, ενώ οι πιο σημαντικές αξίες για ένα νέο (ή τα πιο σημαντικά προσόντα για έναν υποψήφιο γαμπρό) σύμφωνα με τον Πεζόστρατο είναι η αρετή, η σύνεση να είναι ο νέος «γνωστικός»), η αντρεία και η ομορφιά.
β. Ο βασιλιάς από την άλλη στοχεύει σε ένα γάμο με ένα βασιλόπουλο από μια πλούσια και ισχυρή χώρα, έχοντας απώτερο σκοπό να ενισχύσει την πολιτική του θέση και να εξασφαλίσει ειρήνη στο βασίλειο του. Το αξίωμα του βασιλιά έχει παραμερίσει το ρόλο του πατέρα και η οικογενειακή ευτυχία είναι υποταγμένη στα κρατικά συμφέροντα και στις πολιτικές σκοπιμότητες. Εμπόδιο στην πραγμάτωση του στόχου του για ένα μελλοντικό πετυχημένο προξενιό είναι ο έρωτας της Αρετούσας με τον Ερωτόκριτο και ο βασιλιάς ασκεί με σκληρό και αυταρχικό τρόπο την εξουσία του για να τον αποτρέψει. Όπως λοιπόν μπορούμε εύκολα να υποθέσουμε, βλέπει το γάμο της κόρης του κάτω από το πρίσμα πολιτικών σκοπιμοτήτων και επομένως αυτά που έχουν αξία για έναν υποψήφιο γαμπρό είναι η εξουσία, η πολιτική και στρατιωτική δύναμη και τα πλούτη – και αυτά δεν τα διαθέτει βέβαια ο γιος του Πεζόστρατου.
(πηγή: http://filologikagymnasium.blogspot.gr/2013/11/blog-post_10.html)
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Μετρική
Το ποίημα είναι γραμμένο σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο (όπως και τα δημοτικά τραγούδια) με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία (υπάρχει ομοιοκαταληξία σε κάθε δίστιχο)
ΓΛΏΣΣΑ
Δημοτική γλώσσα και ειδικότερα το λαϊκό ιδίωμα της Ανατολικής Κρήτης.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΆ ΜΈΣΑ
Στον Ερωτόκριτο αφθονούν οι ομηρικές παρομιώσεις, υπάρχει σύνθεση αντιθέσεων και το στοιχείο της υπερβολής.
Ο ΑΦΗΓΗΤΉΣ-ΠΟΙΗΤΉΣ & ΟΙ ΔΙΆΛΟΓΟΙ ΤΩΝ ΠΡΟΣΏΠΩΝ
Ο ποιητής άλλοτε παίρνει ο ίδιος τον λόγο (αναλαμβάνει τον ρόλο του αφηγητή) και μας αφηγείται σε γ΄ πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση) τα γεγονότα της ιστορίας, περιγράφει εικόνες, χαρακτηρίζει τα πρόσωπα και μας παρουσιάζει τις σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους και τις ψυχικές τους συγκρούσεις. Άλλοτε πάλι αφήνει τα ίδια τα πρόσωπα να μιλήσουν με τη δική τους φωνή, μέσα από τους διαλόγους.
Ο ποιητής με την εναλλαγή αφήγησης και διαλόγων πετυχαίνει
– να διατηρήσει ζωντανό το ενδιαφέρον των αναγνωστών
– να δώσει έμφαση στα σημεία της ιστορίας που θέλει (βάζοντας τους ήρωες να μιλούν οι ίδιοι) και να παρουσιάσει σύντομα άλλα σημεία της ιστορίας (δίνοντάς τα περιληπτικά μέσα από την τριτοπρόσωπη αφήγηση)
– να μας εξηγήσει καλύτερα κάποιες καταστάσεις, ενσωματώνοντας σχόλια και κρίσεις του (μέσα στην τριτοπρόσωπη αφήγηση), ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα κάποιες καταστάσεις και συμπεριφορές των ηρώων.
(http://filolologikamathhmata.blogspot.gr/2013/04/blog-post_7263.html)
Επιλογή μελοποιημένων αποσπασμάτων 😆 😯
Υλικό από το ψηφιακό σχολείο[warning][/warning] 😆 🙄
Φύλλο εργασίας
Ερωτόκριτος, Βιτσέντσος Κορνάρος
ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
-
Οι αξίες της γνώσης και της αρετής
-
Η αξεπέραστη κοινωνική διαφορά ως εµπόδιο στο γάµο των δύο νέων
-
Το αποτυχηµένο προξενιό και η δύναµη της βασιλικής βίας
-
Η πολεµική ορµή και ο επικός χαρακτήρας του Ερωτόκριτου
-
. «..ο κύρης του Ρωτόκριτου γλυκαίνει και μερώνει, δε θέλει μπλιο… ο γιος του να χει κρίση..». Ποιο είναι το πρόβλημα του Ερωτόκριτου που δεν αντέχει άλλο ο πατέρας του;
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
-
Πώς σχεδίαζε να μιλήσει στο βασιλιά ο Πεζόστρατος; Είχε θάρρος από την αρχή;
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
-
Ποια ήταν τα κριτήρια επιλογής συντρόφου για το παιδί τους παλιά σύμφωνα με τον Πεζόστρατο; Ποια φαίνεται να είναι στην εποχή του;
Παλιά |
Στην εποχή του |
-
Τι ήταν αυτό που συγκρατούσε τον Πεζόστρατο από το να μιλήσει στο βασιλιά και τι τον έκανε τελικά να μιλήσει;
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
-
Ποια είναι τα προσβλητικά λόγια του βασιλιά; Γράψτε λέξεις ή φράσεις από το κείμενο:
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
-
Ποια η τιμωρία που επιβάλει ο βασιλιάς;
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
-
Ποια απειλή δίνει στο τέλος;
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Θέματα:
Α. κείμενο
ΠΕΖOΣΤΡΑΤOΣ
Λέγει: «Στους παλαιούς καιρούς, που ‘σα μεγάλοι αθρώποι*,
τα πλούτη και βασίλεια εκράζουντάνε κόποι,
‘πειδή ετιμούσανε πολλά της αρετής τη χάρη
παρά τσι χώρες, τσ’ αφεντιές, τα πλούτη, το λογάρι*,
κι εσμίγασι τα τέκνα τως οι αφέντες οι μεγάλοι
με τους μικρούς οπού ‘χασι γνώση, αντρειά και κάλλη.
Όλα τα πλούτη κι οι αφεντιές* εσβήνουν και χαλούσι
και μεταλλάσσουν, κι οι καιροί συχνιά τα καταλούσι*,
μα η γνώση εκεί που βρίσκεται και τσ’ ευγενιάς τα δώρα
ξάζου* άλλο παρά βασιλειά, παρά χωριά και χώρα·
ουδ’ ο τροχός δεν έχει εξάν*, ως θέλει να γυρίσει,
τη γνώση και την αρετή ποτέ να καταλύσει».
ΒΑΣΙΛΙΑΣ
του λέγει ο ρήγας: «Πήγαινε και φύγε από κοντά μου!
Πώς εβουλήθης κι είπες το, λωλέ, μισαφορμάρη*,
γυναίκα του ο Ρωτόκριτος την Αρετή να πάρει;
Φύγε το γληγορύτερο και πλιο* σου μην πατήσεις
εις την αυλή του παλατιού και κακοθανατίσεις.
Γιατί σε βλέπω ανήμπορο, γιαύτος* δε σε ξορίζω,
μα ο γιος σου μην πατήσει πλιο σ’ τσι τόπους οπ’ ορίζω.
Τέσσερις μέρες κι όχι πλια* του δίδω να μισέψει*,
τόπους μακρούς κι αδιάβατους ας πάγει να γυρέψει
και μην πατήσει ώστε να ζω στα μέρη τα δικά μου,
αλλιώς του δίδω θάνατο για χάρισμα του γάμου.
Κι εκείνο που αποκότησες κι είπες τούτη την ώρα
μη γροικηθεί*, μην ακουστεί σ’ άλλο εδεπά* στη χώρα
και κάμω πράμαν εις εσέ οπού να μη σ’ αρέσει,
να τρέμου όσοι τ’ ακούσουνε κι εκείνοι οπού το λέσι.
Δε θέλω πλιο να σου μιλώ· στο ρήγα δεν τυχαίνει
τα τόσα να πολυμιλεί· κι απόβγαλ’ τον* να πηαίνει».
- «Όλα τα πλούτη κι οι αφεντιές* εσβήνουν και χαλούσι
και μεταλλάσσουν, κι οι καιροί συχνιά τα καταλούσι*,
μα η γνώση εκεί που βρίσκεται και τσ’ ευγενιάς τα δώρα
ξάζου* άλλο παρά βασιλειά, παρά χωριά και χώρα·».
Τι σημαίνουν οι στίχοι; Αφού εξηγήσετε το περιεχόμενό τους να αναφερθείτε στην αντίληψη που επικρατεί σήμερα για το θέμα.
- Παράλληλο κείμενο:
Ο Μπάμπα και ο γιος του Αμίρ, Αφγανοί που ανήκουν στη φυλή των Παστούν, εγκατέλειψαν την Καμπούλ μετά την εισβολή των σοβιετικών στρατευμάτων το Δεκέμβρη του 1979 και βρίσκονται εγκατεστημένοι στο Φρήμοντ της Καλιφόρνια (δεκαετία του 80). Το προηγούμενο βράδυ ο Μπάμπα έχει ζητήσει από το στρατηγό Ταχέρι το χέρι της κόρης του Σοράγια, για λογαριασμό του γιου του Αλί κι εκείνος έχει συμφωνήσει.
Από το εσωτερικό του σπιτιού ακούγονταν γέλια και απαλή αφγανική μουσική. Χτύπησα το κουδούνι. Κάποιος παραμέρισε τις κουρτίνες, κοίταξε την είσοδο κι αμέσως μετά εξαφανίστηκε. «Έφτασαν», άκουσα να λέει η φωνή μιας γυναίκας. Οι ομιλίες σταμάτησαν και κάποιος έκλεισε τη μουσική. Η χανούμ Ταχέρι άνοιξε την πόρτα. «Σαλαάμ αλέικουμ», είπε λαμποκοπώντας.
Φίλησα το χέρι της, έτσι όπως μου είχε πει να κάνω ο Μπάμπα. Τότε εκείνη μας οδήγησε στο καθιστικό μέσα από ένα λαμπρά φωτισμένο διάδρομο. Στο καθιστικό υπήρχαν περίπου δυο δωδεκάδες καλεσμένοι, καθισμένοι σε καρέκλες τοποθετημένες κατά μήκος των τοίχων. Όταν μπήκε ο Μπάμπα, όλοι σηκώθηκαν όρθιοι. Κάναμε το γύρο του καθιστικού. Ο Μπάμπα προχωρούσε αργά —εγώ πίσω του — , έσφιγγε χέρια και χαιρετούσε τους καλεσμένους. Ο στρατηγός, πάντα μέσα στο γκρίζο κοστούμι του, και ο Μπάμπα αγκαλιάστηκαν και χτύπησαν απαλά ο ένας τον άλλο στην πλάτη. Είπαν τα «σαλαάμ» τους σεβάσμια και χαμηλόφωνα.
Ο στρατηγός έτεινε τα χέρια του να με αγκαλιάσει κρατώντας τα όμως τεντωμένα, σαν να μου έλεγε την ώρα που μου χαμογελούσε με κατανόηση: «Αυτός είναι ο σωστός τρόπος —ο αφγανικός τρόπος— να το κάνεις, μπάσεμ». Φιληθήκαμε τρεις φορές σταυρωτά. Ο Μπάμπα κι εγώ —εγώ δίπλα του— καθίσαμε μέσα στο γεμάτο κόσμο καθιστικό, έχοντας απέναντί μας το στρατηγό και τη γυναίκα του. Σύμφωνα με την παράδοση, η Σοράγια δεν ήταν παρούσα.
Αφού μιλήσαμε λίγο για πολλά και διάφορα, ο στρατηγός ξερόβηξε. Τότε απλώθηκε σιωπή στο καθιστικό κι όλοι χαμήλωσαν τα μάτια τους και βάλθηκαν να κοιτάνε τα χέρια τους. Ο στρατηγός έγνεψε με το κεφάλι του στον Μπάμπα. Ο Μπάμπα ξερόβηξε. Όταν άρχισε να μιλάει, αναγκαζόταν να κόβει στη μέση τις προτάσεις του, για να παίρνει ανάσα. «Στρατηγέ σαχίμπ και χανούμ Τζαμίλα τζαν… Εγώ κι ο γιος μου… ήρθαμε σήμερα στο σπίτι σας με μεγάλη ταπεινοφροσύνη. Είστε αξιοσέβαστοι άνθρωποι… από διακεκριμένες και ευυπόληπτες οικογένειες… με περήφανους προγόνους. Έρχομαι με υπέρτατο σεβασμό για εσάς… το οικογενειακό σας όνομα και τη μνήμη των προγόνων σας». Σταμάτησε, πήρε βαθιά αναπνοή και σκούπισε το μέτωπο του. «Ο Αμίρ τζαν είναι ο μοναχογιός μου… το μοναχοπαίδι μου… και υπήρξε για μένα καλός γιος. Ελπίζω να αποδειχθεί αντάξιος της καλοσύνης σας. Σας ζητώ να μας κάνετε την τιμή… να δεχτείτε τον Αμίρ κι εμένα… στην οικογένεια σας».
Ο στρατηγός κούνησε ευγενικά το κεφάλι του. «Είναι τιμή μας που καλωσορίζουμε στην οικογένεια μας το γιο κάποιου σαν κι εσάς», είπε. «Η φήμη σας προηγείται. Στην Καμπούλ ήμουν ταπεινός θαυμαστής σας και παραμένω θαυμαστής σας κι εδώ. Είναι τιμή μας που η οικογένεια σας θα σμίξει με τη δική μας. Όσο για σένα, Αμίρ τζαν, σε καλωσορίζω στο σπίτι μου ως γιο δικό μου και σύζυγο της θυγατέρας μου, που είναι η κόρη των οφθαλμών μου. Ο πόνος σου θα είναι και πόνος μας και η χαρά σου χαρά μας. Ελπίζω να θεωρήσεις την κάλα Τζαμίλα κι εμένα ως δεύτερους γονείς σου και προσεύχομαι τόσο για την ευτυχία της χαριτωμένης μας Σοράγια τζαν όσο και για τη δική σου. Έχετε κι οι δυο σας την ευλογία μας».
Καλέντ Χοσεϊνι, Χαρταετοί πάνω απ’ την πόλη, εκδόσεις Ψυχογιός
Να συγκρίνετε τη σκηνή κατά την οποία ο Αφγανός πατέρας ζητάει το χέρι της υποψήφιας νύφης με την αντίστοιχη σκηνή στον Ερωτόκριτο. Ποιες αξίες επικαλείται ο κάθε πατέρας προκειμένου να υποστηρίξει το αίτημά του και ποια ανταπόκριση βρίσκει;