- Μια αποτίμηση των επαναστάσεων του 1830
Το επαναστατικό κύμα του 1830 ήταν […] πολύ σοβαρότερη υπόθεση από αυτό του 1820. Στην ουσία σημαίνει την οριστική ήττα της αριστοκρατίας από τις αστικές δυνάμεις στη δυτική Ευρώπη. Η άρχουσα τάξη των επόμενων πενήντα χρόνων θα είναι η «μεγαλοαστική» τάξη των τραπεζιτών, των μεγαλοβιομηχάνων και, κάποτε, των ανώτατων δημόσιων υπαλλήλων […]. Το 1830 σημαδεύει μια ακόμη ριζοσπαστικότερη καινοτομία στην πολιτική: την εμφάνιση της αγροτικής τάξης ως μιας ανεξάρτητης και συνειδητοποιημένης δύναμης στην πολιτική ζωή, στη Βρετανία και τη Γαλλία, καθώς και το ξέσπασμα των εθνικιστικών κινημάτων σε πάρα πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
E.J. Hobsbawm, Η εποχή των επαναστάσεων, 1789-1848, μτφρ. Μ. Οικονομοπούλου,
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1990, σ. 153.
- Οι επαναστάσεις του 1848
Εάν το κοινό χαρακτηριστικό των επαναστατικών κινημάτων που το 1848 αναφλέγουν την Ευρώπη είναι η αμφισβήτηση του συντηρητισμού και του διπλωματικού συστήματος που αυτός υποθάλπει, μπορεί κανείς να διερωτηθεί ποιον και τι έρχεται να υπηρετήσει αυτή η αμφισβήτηση. Εδώ πράγματι τα ελατήρια ποικίλλουν. Καθένας αντλεί τα κίνητρα που ταιριάζουν στη δράση του από το κατά τα φαινόμενα ανεξάντλητο οπλοστάσιο των ιδεών που κληροδοτήθηκαν από τη Γαλλική Επανάσταση. Παρ’ όλα αυτά, εκείνο που ακόμα παρακινεί τους λαούς είναι οι δυο μεγάλες διεκδικήσεις οι οποίες καταπνίγηκαν από τους πρωτεργάτες του συνεδρίου της Βιέννης: ο φιλελευθερισμός και ο εθνικισμός. Αρχίζουν, ωστόσο, να διαφαίνονται, κυρίως στη Γαλλία και την Ιταλία, νέες επιδιώξεις με κοινωνικό χαρακτήρα, που προβάλλονται από ένα στρώμα του πληθυσμού του οποίου η σημασία αυξάνει μαζί με τις προόδους της εκβιομηχάνισης: τους εργάτες.
- Berstein & P. Milza, Ιστορία της Ευρώπης, μτφρ. Α.Κ. Δημητρακόπουλος,
Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, τόμ. 2, σ. 49.
