Ανακτένιση 22/1/2022 11:57′
Εξετάζονται μεταμοντέρνες θεωρίες για την Ιστορία του Δημοτικού Σχολείου, η προτεινόμενη σκευή του δασκάλου κι ένας τρόπος παράδοσής της στην τάξη
Εικόνα 1. Σπαρτιάτης πολεμιστής,
Στην κατάταξη των μαθημάτων του Υπουργείου Παιδείας η Ιστορία συνυπάρχει με την Φιλοσοφία, συνδετικός ίσως λόγος η αιτιότητα, δηλαδή η σχέση αιτίας κι αιτιατού, απλούστερα η σχέση γεγονότος κι αποτελέσματος. Έξοχο βοήθημα της πρώτης αποτελεί η Ιστορία της Τέχνης, μάθημα που δυστυχώς δεν υπάρχει πια στη Μέση Εκπαίδευση, βεβαιότατα όμως στην Ανώτατη.
Όπως ακριβώς στη ζωή έτσι και στις ανθρωπιστικές τουλάχιστον επιστήμες οι οδηγίες προσέγγισης ή αν θέλετε οι οπτικές διαχείρισης των μαθημάτων εξελίσσονται ανάλογα και με τις πολιτικές εκάστης κυβέρνησης. Το βασικό, λοιπόν, ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ του 2003 αναθεωρήθηκε ή συμπληρώθηκε το 2008, ενώ σήμερα ισχύουν οι νέες οδηγίες του 2021-22 με αναφορές στο 2003.
Σύμφωνα με μία από τις τρέχουσες απόψεις, ας την ονομάσουμε μεταμοντέρνα, η ιστορική σκέψη ή άλλως κριτική σκέψη εκπηγάζει από δύο μεταβλητές, την κατανόηση της ιστορικότητας των γεγονότων και την συνακόλουθή της πολυσήμαντη ιστορική ενσυναίσθηση. Για την πρώτη απαραίτητη είναι η μνήμη, για τη δεύτερη το συγκείμενο, άλλως η διακειμενικότητα.
Κατά την ειρημένη άποψη έξι οι παράγοντες της Ιστορίας:
α) η ιστορική σημασία. Όχι εμμονή σε στρατιωτικά ή πολιτικά γεγονότα αλλά και σε απλούστερα όπως η ζωή ενός κολίγου στη Θεσσαλία. Όμως η εστίαση σε ορισμένο τόπο και χρόνο, χαρακτηριστικό της Τοπικής Ιστορίας, είναι φορές κινδυνώδης. Αποδεικνύεται τρομερά δύσκολο να ασχοληθεί κανείς με τον οικισμό Ίμερα της Κοζάνης λ.χ., όπου στον κατοχικό εμφύλιο υπέφερε σοβαρότατα από την μία παράταξη του δράματος. Ίσως γι’ αυτό κι ελλείπει Υπουργική Απόφαση για Τοπική Ιστορία σε επίσημο ιστότοπο, όρα ebooks.edu.gr.
β) η συνέχεια και η αλλαγή. Ο χρόνος της παλαιάς αντίληψης για την Ιστορία θεωρείται γραμμικός. Επειδή όμως η Ιστορία είναι κατά βάσιν αφήγηση, πρέπει ο θεράποντάς της να διαθέτει αρκετές γνώσεις θεωρίας της Λογοτεχνίας ώστε να παρακάμπτει την ακολουθία διανθίζοντάς την με αναδρομές και προλήψεις.
γ) η υιοθέτηση της ιστορικής οπτικής. Στον εξεταστικό καμβά συμπεριλαμβάνεται και η ανθρώπινη συμπεριφορά, οι πεποιθήσεις των υποκειμένων, η κοινωνική οργάνωση και τα τοιαύτα. Επεκτάσεις που χρειάζονται επιπλέον γνώσεις και μόχθο του ερευνητή.
δ) οι πηγές. Εκτός των επισήμων εγγράφων υλικό προς επεξεργασίαν είναι τα σχολικά τετράδια ή εικόνες της εποχής. Απολύτως απαραίτητα, αλλά πάντα όχι ικανά να θεμελιώσουν γενικεύσεις.
ε) η αιτία και το αποτέλεσμα. Έχει ήδη ειπωθεί ο παράγοντας της αιτιότητας.
στ) η ηθική διάσταση. Θεωρούνται παραδεκτά το Ολοκαύτωμα, οι γενοκτονίες και οι εθνοκαθάρσεις; Ό,τι υπέφεραν π.χ. οι κάτοικοι της Μικράς Ασίας και την Θράκης από τους Τούρκους ή η υπενθύμιση της Αρμένικης Γενοκτονίας πριν και κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία πού ανήκουν; Αν θέλετε απαιτητικότερα, ποια η ηθική διάσταση των πυρπολήσεων μουσουλμανικών οικισμών στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1912;
Οι ανωτέρω έξι παράγοντες συμπληρώνονται με έτερους τρεις, προφανώς εξ ανάγκης, η καλλιέργεια της εθνικής ταυτότητας της δημοκρατικής συνείδησης και των ανθρωπιστικών αξιών. Αναφέρεται η ανεκτική εθνική ταυτότητα τώρα που επιπολάζουν οικονομικές ή προσφυγικές μετακινήσεις πληθυσμών, πλουραλισμός που προϋποθέτει ευημερία του τόπου μετοίκησης –παρομοίως οι δύο επόμενοι για την αποφυγή ιδεολογικών δογματισμών. Αν τους διατυπώνει κανείς, πρέπει να τους επισημαίνει μάλλον χωρίς απαντήσεις, ειπωμένοι μόνον ως βάση διαλόγου ή σαν ερεθίσματα για σκέψη. Εξάλλου η Ιστορία δεν δικάζει, αλλά ερμηνεύει.
Σύμφωνα πάλι με την ανωτέρω άποψη υπάρχουν δύο αντιθετικές οπτικές διαχείρισης της Ιστορίας η γενετική ιστορική συνείδηση και η παραδοσιακή ιστορική συνείδηση. Στην πρώτη αποδίδεται ότι ο ιστορικός λόγος πρέπει να είναι πολυδιάστατος, κριτικός κι αναστοχαστικός, στη δεύτερη ότι το παρελθόν λειτουργεί δεσμευτικά. Ουδεμία αμφιβολία για την πρώτο, αλλά πώς δύναται κανείς να αρνηθεί ότι το παρελθόν δεσμεύει το παρόν; Ο γράφων όπως κι άλλοι θεωρούν ότι η άγνοια του παρελθόντος μπορεί να μας καταστήσει δέσμιους αυτού του παρελθόντος.
Εικόνα 2. Πέρσες πολεμιστές
Χειροπιαστή σκευή του δασκάλου αποτελούν τα μαθητικά βιβλία της Ιστορίας, οι θεματικοί φάκελοι, τα βιβλία του δασκάλου, το ΑΠΣ και το ΔΕΠΠΣ -το περιεχόμενο του τελευταίου βαίνει προς την αφαίρεση, δηλαδή βαίνει από το συγκεκριμένο στο γενικό. Άραγε είναι παντελώς ελεύθερος ο δάσκαλος να δομήσει τη διδασκαλία με βάση το γενικό χρησιμοποιώντας δικές του κατασκευές ή το συγκεκριμένο αποτελεί τροχοπέδη; Αν ρωτηθούν οι εμβριθείς μελετητές σίγουρα θα συμφωνήσουν, άλλοι όμως όπως οι γονείς; Εννοείται πως η γνώση έξω από την προκαθορισμένη σκευή σημαίνει έναν τεράστιο όγκο δουλειάς.
Ας δούμε αδρά τις μεταβλητές της Ιστορίας των τάξεων του Δημοτικού: στην Γ΄ ενδιαφέρον τουλάχιστον για την επικαιροποίηση και για ποικίλες επαγγελματικές ενασχολήσεις οι επιβιώσεις της μυθολογίας, δηλαδή πόσο οι σημερινοί άνθρωποι επωφελούνται από τους αρχαίους μύθους, σίγουρα ναι στα θεατρικά. Έπειτα η σχέση των ανθρώπων με το φυσικό περιβάλλον, παραδείγματα η απαλλοτρίωση της φωτιάς από τον Προμηθέα και η επέκταση κατά κάποιον τρόπο μιας εφεύρεσης στον γενικό πληθυσμό -συναφής ο αγώνας για την πρόοδο. Η διατύπωση με την μη συστηματική ενασχόληση με την Τοπική Ιστορία, αν δεν πρόκειται για τυπογραφικό λάθος, προφανώς αιτιολογείται από την μικρή βιολογική ηλικία των μαθητών.
Στην Δ΄ τάξη προέχει η ευαισθητοποίηση στα δημιουργήματα καθώς η Ελλάδα είναι κατ’ εξοχήν τόπος μουσείων και πασίγνωστη η διεθνής επικρότηση της αρχαίας τέχνης της. Εδώ εισάγονται οι μαθητές σε βασικές ιστορικές έννοιες και σε θεωρίες και μεθόδους των ιστορικών, δηλαδή πως προσεγγίζουν ερευνητές διάφορων αντιλήψεων τα ιστορικά γεγονότα, ποιες οι πηγές, τα εργαλεία και πώς τα ερμηνεύουν.
Στην Ε΄ νέα στοιχεία αποτελούν ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και η παγκόσμια προσφορά της (το ρωμαϊκό και βυζαντινό δίκαιο λ.χ.), πιο απλά οι κοινοί άξονες κρατών που αποτελούν μια ενότητα όπως σήμερα η ΕΕ ή η AUKUS (Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής). Συνιστάται η ενασχόληση με την Τοπική Ιστορία και τη μελέτη των ηγεσιών, εξεχόντων στην πολιτική μάλλον ανδρών. Ακόμη διατυπώνεται πως ιστορικό γεγονός είναι κάθε ανθρώπινη ενέργεια που επιδρά στη ζωή του συνόλου και έχει επιπτώσεις διάρκειας σ’ αυτή, κάτι που αποτελεί γενίκευση αφού φορές το ειδικό μέρος προσλαμβάνεται διαφορετικά, όταν π.χ. μια οικογένεια έχει θύματα, γι’ αυτήν ιστορικό γεγονός είναι σχεδόν αποκλειστικά το προσωπικό της δράμα.
Ιστορία ΣΤ΄. Εισάγονται ως νέες μεταβλητές ο πολιτισμός, οι μάχες και οι πόλεμοι, η χρεία περαιτέρω μελέτης, το ιστορικό πλαίσιο και η προβολή της εθνικής ταυτότητας, ίσως επειδή οι συγγραφείς έχουν αφιερώσει χρόνια μελέτης στην Ιστορία. Θα ήταν άραγε λειψή η αναφορά των πολυπληθών βομβαρδισμών του Άξονα εναντίον των Συμμάχων στον Β΄ΠΠ χωρίς την αντίστοιχη των συμμαχικών στη Δρέσδη ή τη Χιροσίμα; Δεύτερο ερώτημα: η εθνική ταυτότητα, η οποία παρά τις όποιες παρεκκλίσεις λειτουργεί θετικά αιώνες τώρα, τι θέση έχει στην παγκοσμιοποίηση;
Οι διαφορές προσέγγισης οφείλονται στην αντιληπτική πρόσληψη των μαθητών, ωστόσο και στις θεωρητικές μεταβλητές των τεσσάρων τάξεων υπάρχουν κοινοί τόποι: η συσχέτιση, προφανώς για τη διαχρονικότητα κι όχι μόνο του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον, και η γενίκευση. Η αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, η χρεία της Τοπικής Ιστορίας, η εξέταση των δικών μας αντιλήψεων αλλά και των άλλων, κοινώς λεγόμενο Εμείς και οι Άλλοι. Και φυσικά η καλλιέργεια της ιστορικής σκέψης και συνείδησης, ζήτημα αρκετά απαιτητικό που στην απλούστερη μορφή επιζητεί την ανεκτικότητα και την ευθύνη.
Ας εξεταστεί το ζήτημα των ιστορικών εννοιών σύμφωνα με προσεγγίσεις που διαφέρουν ως προς τον τόπο ή τον χρόνο διατύπωσής τους. Παλαιότερα ιστορικοί και πολιτικοί επιστήμονες, ανάμεσά τους ο γράφων, επιχείρησαν τη συγγραφή ιστορικού λεξικού όπου θα καθορίζονταν διάφορες έννοιες. Ένα από εδάφιά του ήταν οι ορισμοί συστημάτων διακυβέρνησης ή και βιοτής, απλούστερα τι σημαίνει φασισμός, ναζισμός, σταλινισμός, θεοκρατικά καθεστώτα (χριστιανικός φονταμενταλισμός, ισλαμική επιστροφή στις ρίζες κ.α.). Υπέφωσκαν αντιθέσεις, π.χ. στον όρο σταλινισμός. Όταν σε μια πηγή το καθεστώς της ΕΣΣΔ εγγράφεται ως δικτατορία, ποιοι θα συμφωνούσαν και ποιοι θα διαφωνούσαν με τα στερεότυπα να έχουν πολύ δυνατές βάσεις ακόμα και στο στρατόπεδο των πολεμίων τους; Προσόν πάντως των σκεπτόμενων ανθρώπων είναι να αμφισβητούν πρώτα τα δικά τους κι έπειτα των άλλων.
Έχουν ειπωθεί οι δυσκολίες ενασχόλησης με την Τοπική Ιστορία κι εδώ θα δειχθεί μία. Γενικώς επικρατεί η άποψη στην Κοζάνη ότι το Εργατοϋπαλληλικό της Κέντρο ιδρύθηκε το 1945. Όμως το πρώτο είχε ιδρυθεί στα μέσα της δεκαετίας του 1920, μετά μπήκε στην αφάνεια, ένας λόγος οι διώξεις των πολιτικών αντιπάλων του Συστήματος, συγκεκριμένα των κομουνιστών. Το αναφερθέν ανασυστήθηκε το 1937 και υπάρχει μέχρι σήμερα. Τι θα γράφαμε ως έτος δημιουργίας του;
Πρόσφατα ο γράφων δίδαξε ευκαιριακά Ιστορία στην Δ΄ τάξη. Ρώτησε νωρίτερα τους μαθητές για το προς διδασκαλίαν θέμα, είπαν η μάχη των Πλαταιών και η ναυμαχία της Μυκάλης. Αφού διαφύλλισε εν τάχει τα βιβλία στο διάλειμμα αφηγήθηκε το περιεχόμενο και τα παραθέματα κι έπειτα εστίασε σε τρεις από τις παρατιθέμενες πηγές:
- στην πολεμική αμφίεση Ελλήνων και Περσών, η οποία εξηγεί την νίκη και την ήττα, διαθεματική προσέγγιση μέσω της Αισθητικής Αγωγής -απλή ανάλυση της αιτιότητας
- σε σχέδιο στον πίνακα με τις παρατεταγμένες δυνάμεις στις Πλαταιές, συναρτώμενο πάλι με την αιτιότητα και διαθεματικά με τα Μαθηματικά (Γεωμετρία)
- στην αναφορά του Ηροδότου για τη λιτότητα της επιμελητείας των Σπαρτιατών σε αντίθεση με την αντίστοιχη των Περσών, με την σκέψη ότι η ποιότητα φορές είναι πιο ρωμαλέα από την ποσότητα. Άνδρες Έλληνες, σας συγκέντρωσα για τούτο: ήθελα να σας δείξω την αφροσύνη του Μήδου, που, ενώ ζούσε μια τέτοια ζωή, ήρθε σε μας να μας αφαιρέσει το μίζερο καθημερινό μας (Ηρόδοτος 9.82.3)
Τι επιτεύχθη ίσως φαινόταν κατά τη δεύτερη είσοδο στο ίδιο μάθημα στην αυτή τάξη.
Εικόνα 1. Σπαρτιάτης πολεμιστής, Σπαρτιάτης πολεμιστής, https://e7.pngegg.com/pngimages/501/758/png-clipart-deadliest-warrior-the-game-spartan-army-spartan-fictional-character-action-figure.png
Εικόνα 2. Πέρσες πολεμιστές, https://i.pinimg.com/originals/b2/98/5a/b2985ac70e08e9c5840dbbc812b76852.jpg
