ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ: ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΗ ΚΑΡΑΛΙΟΛΙΟΥ

Ο συγγραφέας επί του βήματος. Αν και επί έτη σταδιοδρομεί επαξίως στο διαδίκτυο, η έκδοση ενός βιβλίου είναι πάντα ένα εντυπωσιακό γεγονός

Ανακοίνωση του Θανάση Καλλιανιώτη στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Αργύρη Καραλιόλιου, Αμυγδαλιές Γρεβενών (Πικριβενίτσα), ΝΑ Γρεβενών, Γρεβενά 2009 στην Κεντρική Πλατεία των Αμυγδαλιών, οργανωμένη από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αμυγδαλιών και τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών στις 30.05.2009/21:00΄

Αιδεσιμότατοι, κύριε Νομάρχη, στελέχη της Αυτοδιοίκησης κι Εκπαίδευσης, αγαπητοί συνάδελφοι, κύριοι και κυρίες, από μικρός άκουγα το θείο μου Λάζο, εθελοντή αντάρτη στο 3/27 τάγμα του ΕΛΑΣ ότι είχαν για ένα διάστημα τομέα δράσης τις Αμυγδαλιές και να που βρίσκομαι τώρα στο ίδιο μέρος που βάδιζε ο θείος.

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
Ευχαριστώ το συγγραφέα για την τιμή να είμαι ένας από τους ομιλητές κατά την παρουσίαση του βιβλίου του όπως επίσης κι εσάς που κάθεστε κι ακούτε. Πιστεύω στο τέλος με το διάλογο που θα ακολουθήσει θα κλείσει ευδόκιμα η σημερινή βραδιά.

Τρεις από τους κύριους άξονες που διατρέχουν γενικώς ένα βιβλίο και ειδικώς το παρόν, το οποίο θα ταξινομηθεί στις Βιβλιοθήκες ως ιστορικό παρόλα τα πλούσια λαογραφικά του στοιχεία, είναι: α) ο συγγραφέας β) το βιβλίο γ) το ιστορικό πλαίσιο. Και οι τρεις μεταβλητές συνέχονται από στενές σχέσεις μεταξύ τους, όχι πάντα διακριτές ή συνειδητές.

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Το συγγραφέα τον γνωρίζετε πολύ καλύτερα από εμένα λόγω της πολυσχιδούς του δράσης: είναι σήμερα προϊστάμενος του Δημοτικού Σχολείου Αμυγδαλιών, μονάδας που δυστυχώς δεν συγκαταλέγεται στην περιφέρεια ποιμάνσεώς μου, κι επίσης επί πολλά έτη ηγέτης του Πολιτισμικού Συλλόγου του χωριού. Ως χαρακτήρας ήπιος και στην κατά πρόσωπον επικοινωνίαν εύχαρις. Άνδρας με πολιτικές ανησυχίες που, αν δεν είναι εκ των προτέρων γνωστές, ανιχνεύονται μέσα από τα γραπτά του.

Η πρώτη «επαφή» μας έλαβε χώραν μερικά χρόνια πριν, δίχως να ειδωθούμε ούτε να μιλήσουμε, όταν περιδιάβαζα το έργο του μέσα από την οθόνη του υπολογιστή. Έπειτα συναντηθήκαμε από κοντά και μιλήσαμε. Η εκτίμηση επιπόλασε εξ αιτίας όσων αναφέρθηκαν, αλλά κι επειδή κατασκεύασε και διατηρεί τρεις ενεργές ιστοσελίδες για τον Πολιτιστικό Σύλλογο, το Δημοτικό Σχολείο και την οντότητά του,[1] πράξεις που σημαίνουν ότι δεν φείδεται χρόνου, πόνων και καμάτου, προσόντα απαραίτητα για όποιον εισέρχεται να αθληθεί στον ευγενή στίβο των γραμμάτων.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Το βιβλίο το έχετε ή θα το έχετε σύντομα μπροστά σας. Τυπώθηκε με τη συνδρομή της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Γρεβενών, ιδιαίτερα του νομάρχη Δημοσθένη Κουπτσίδη, ο οποίος εργάζεται άκρως ευσυνείδητα και στον τομέα του τοπικού πολιτισμού. Αν και τα κείμενα του Αργύρη έχουν ήδη δημοσιευτεί στο διαδίκτυο, το χαρτί ακόμα δεν έχει ξεπεραστεί και μάλλον ούτε και πρόκειται. Το βιβλίο το κουβαλάει κανείς συνεχώς μαζί του, το πιάνει, το ζυγίζει, το μυρίζει, το εκθέτει, το προσφέρει σε άλλους. Είναι ως σήμερα ασυναγώνιστο.

Παρ’ όλες τις πλούσιες λαογραφικές του πληροφορίες και τα ένθετα παραδοσιακά του άσματα, αφού το μισό περίπου μέρος του αναφέρεται στην ιστορία, το έργο του Αργύρη θα στοιχηθεί, όπως ήδη ειπώθηκε, στα ιστορικά ράφια των βιβλιοθηκών. Πράγματι ο συγγραφέας εισέρχεται μετά από μία παρουσίαση της φυσικής γεωγραφίας του χωριού στο χώρο της Ιστορίας αρχίζοντας από την αρχαιότητα και καταλήγοντας στη σημερινή εποχή.

Κατά βάσιν οι πηγές που χρησιμοποίησε ήταν προφορικές, αναφέρεται αυτό στον πρόλογο, αλλά και γραπτές επίσης. Ορισμένοι από τους αφηγητές, όπως καταθέτει ο συγγραφέας, ζήτησαν να μην αναφερθεί το όνομά τους, προφανώς όταν ιστορούσαν τα γεγονότα της δεκαετίας του 1940 όπου το χωριό διχασμένο σε δύο στρατόπεδα πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του κυρίως Εμφυλίου Πολέμου: συγκεκριμένα από τους Ιταλούς ένας (κατόπιν ξυλοκοπήματος), από τους Γερμανούς 12, από τους εθνικιστές οπλίτες 2, από τον Ελληνικό Στρατό 21 κι από τους αντάρτες του ΔΣΕ 13, εν συνόλω 46 ήταν οι νεκροί από το 1942 έως το 1950.

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το ιστορικό πλαίσιο, τα περικείμενα δηλαδή στοιχεία, εντάσσουν το βιβλίο σε έναν ευρύτερο καμβά συνδέοντας τη μικροϊστορία με τη μακροϊστορία. Επιτρέπουν έτσι κι άλλους να παρέμβουν αξιοποιώντας το περιεχόμενό του είτε προς σχηματισμόν ερμηνειών είτε προς δημιουργίαν ερωτημάτων.

Ένα παράδειγμα: η πληροφορία που μας δίνει ο συγγραφέας ότι τους κατοίκους των Αμυγδαλιών τους αποκαλούσαν παλαιότερα «καλαμαράδες», για την ακρίβεια στο τοπικό ιδίωμα «καλαμαράδις», προφανώς σχηματίστηκε ή ενισχύθηκε επειδή στην «Πικριβινίτσα» τουλάχιστον από το 1926 κι εντεύθεν στήνονταν κάλπες σε κάθε βουλευτικές εκλογές κι εκεί προσέρχονταν να ψηφίσουν τα γύρω χωριά.[2]

Η ίδια πληροφορία για τους καλαμαράδις μπορεί να τεκμηριώσει την επιλογή του χωριού το 1944 ως έδρα Αχτίδας του ΚΚΕ,[3] χώρο παρουσίασης θεατρικών δρώμενων από τους νεολαίους του ΕΑΜ,[4] αλλά και τόπο εκλογής εκλεκτόρων της Κυβέρνησης του Βουνού το ίδιο έτος.[5] Αλλά αυτό είναι ένα μόνο μέρος του ζητήματος, καθώς τα αναφερόμενα τεκμήρια δύνανται να κριθούν διαβλητά, αφού και μόνο η εντυπωσιακή φωτογραφία των ανδρών των ΜΑΥ είναι αρκετή για να αντικρούσει σθεναρώς την ερμηνεία για έναν πάγιο πολιτικό προσανατολισμό των κατοίκων των Αμυγδαλιών.

Δηλαδή μία αρχική θέση βάλλεται από μία ύστερη άρνηση. Ποια είναι τελικά η σύνθεση είναι άδηλο. Χρειάζεται λοιπόν περαιτέρω έρευνα, π.χ. να αντλήσουμε από την εκλογική συμπεριφορά των κατοίκων, κτιστών εν μέρει όπως αναφέρει ο συγγραφέας, αλλά πάλι δεν υπάρχει βεβαιότητα, αφού στις Αμυγδαλιές ψήφιζαν και όμορα χωριά όπως (μάλλον) η Ροδιά. Στις εκλογές πάντως του 1936 το Παλλαϊκό Μέτωπο έλαβε 64 ψήφους, ποσοστό 11% επί των ψηφισάντων του χωριού και πρώτος στην επιλογή των αριστερών ήταν ένας ιατρός, ο Τηλέμαχος Ευθυμιάδης, υιός παλαιού βουλευτή του Λαϊκού Κόμματος.[6]

Εν μέσω των αλληλοσυγκρουόμενων αυτών πληροφοριών κι ερμηνειών το σημαντικό είναι το εξής: η κατάφαση, η απόφαση, οι ερωτήσεις και το έναυσμα για περαιτέρω έρευνα προκαλούνται έπειτα από την ανάγνωση του βιβλίου. Αν το βιβλίο δεν υπήρχε, δεν θα υπήρχαν κι αυτές. Με άλλα λόγια η διαφορετική άποψη χρωστάει την ύπαρξή της σε μία προϋπάρχουσα αντίστοιχη και η δεύτερη δεν θα σχηματιζόταν εάν δεν υπήρχε η πρώτη.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΕΣ
Ένα άλλο παράδειγμα: στο βιβλίο παρατίθενται ορισμένες ετυμολογίες της Πικριβινίτσας ανάμεσά τους η προπολεμική αντίστοιχη του καθηγητή Χρήστου Ενισλείδη, που ειπώθηκε και από τον προηγούμενο ομιλητή, η οποία αναλύει τη λέξη ως πικρ εβέν =πολύς ανήφορος.[7] Γερμανός γλωσσολόγος[8] ερμήνευσε την Πικριβινίτσα ως τσουκνιδότοπο αποδεχόμενος μία ελληνική παρετυμολογία της λέξης Κοπριβένιτσα (σλ. κοπρίβα =τσουκνίδα).

Όμως ο γράφων θεωρεί το έτυμο διαφορετικό, επειδή η λέξη συναντάται σχεδόν αυτούσια συχνά στο χώρο των Βαλκανίων: Μπεκρεβενίκος (Μπικριβινίκους στο τοπικό ιδίωμα) ονομάζεται ένα αντέρεισμα του όρους Σινιάτσικο με υψόμετρο 1200 περίπου μέτρα.[9] Προσέτι με τη λέξη Ποκρβένιτσα αποκαλούνται σήμερα μία πηγή κι ένα πηγάδι στη Σερβία,[10] ενώ υπάρχουν πάνω από δέκα χωριά στα Βαλκάνια με τα ονόματα Ποκρβένικ ή Ποκρόβενικ κ.α.[11]

Τι ακριβώς σημαίνει στην παλαιοσλαβική η λέξη είναι άγνωστο, αν και είναι πιθανόν να συνδέεται με το «πουκρόβ(ι)», λέξη του ιδιώματος του χωριού μου Αιανή, η οποία μεταφράζεται ως το μάλλινο σκέπασμα.[12]

Παρά το σλαβικό όμως έτυμο, η ακριβής ανασύνθεση του πληθυσμού στο χωριό «Πεκρεβενίτζα», όνομα με το οποίο καταγράφτηκαν οι Αμυγδαλιές για πρώτη φορά πριν από μερικούς αιώνες στον κώδικα της Ζάμπουρντας (Ζάβορδας)[13] δεν είναι εύκολα κατορθωτή. Διότι ο συγγραφέας μας παραδίδει ευκρινώς ότι ο περίγυρος τόπος κατοικούνταν πριν από την έλευση των σλαβικών φυλών (των Δρουγουβιτών μάλλον) στην περιοχή κι ακόμη πως μερικές οικογένειες των Αμυγδαλιών προσήλθαν από την Ήπειρο ή άλλα μέρη. Επιπλέον μας βεβαιώνει ο συγγραφέας πως τα περισσότερα τοπωνύμιά του χωριού είναι ελληνικά κι ακόμη χρειάζεται να συνυπολογιστούν οι τρεις πολυεθνικές αυτοκρατορίες στις οποίες ανήκε διοικητικά η Πικριβινίτσα επί πολλές εκατονταετίες.

ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ
Ανακεφαλαιώνοντας: η προσφορά του συγγραφέα στα γράμματα είναι γνωστή κι επαινετή. Με το παρόν βιβλίο αυξάνεται ποσοτικά η γνώση μας για το παρελθόν καθώς λαμβάνουμε με την ανάγνωσή του πλούσιες πληροφορίες, αλλά και ποιοτικά ωφελούμαστε, αφού προσφέρεται ως βάση προς στήριξιν ερμηνειών, δημιουργίαν ερωτημάτων ή έναυσμα για περαιτέρω έρευνα. Προφανώς στη δεύτερη έκδοσή του θα προστεθεί στο τέλος ευρετήριο και τα κείμενα κάτω από τις φωτογραφίες θα αυξηθούν.

Συγχαρητήρια στο συγγραφέα κι ευχόμαστε καλή επιτυχία στο ταξίδι του βιβλίου.

Ευχαριστώ πολύ!