Στα περισσότερα εορταστικά του Παπαδιαμάντη εμπλέκονται και παιδιά. Περίπου στα μισά, αν θελήσουμε να μετρήσουμε και τους τριταγωνιστές. Μόνο, όμως, σε τέσσερα, θα χαρακτηριζόταν η ατμόσφαιρα καθαρά εύθυμη. Στα υπόλοιπα, τα παιδιά δεινοπαθούν ποικιλοτρόπως.
Υποφέρουν από πείνα («Η σταχομαζώχτρα»), πνέουν τα λοίσθια («Ο πολιτισμός εις το χωρίον»), είναι ημιθανή βρέφη («Φώτα-Ολόφωτα»), πάσχουν δίπλα στην ετοιμοθάνατη μητέρα τους («Η χτυπημένη»), ή, τέλος, έχουν κι αυτά το μερτικό τους στις ταλαιπωρίες των ενηλίκων («Στο Χριστό στο Κάστρο», «Τα Χριστούγεννα του τεμπέλη»).
Κατ’ εξαίρεση, στο αθηναϊκό διήγημα «Φιλόστοργοι», τα παιδιά καλοπερνούν, παρόλο που είναι από εκείνα του Ορφανοτροφείου, κι αυτό γιατί στάθηκαν τυχερά και τα ανέλαβαν πραγματικοί “φιλόστοργοι”, οι οποίοι και παρουσιάζονται ως μάλλον γραφική εξαίρεση της αθηναϊκής γειτονιάς “εις την εσχατιάν της πόλεως, εκείθεν του Μεταξουργείου”.
Παραπλήσια περιγράφεται η κατάσταση και στο σκιαθίτικο «Οι ελαφροΐσκιωτοι», όπου γιαγιά και μάνα, παρά τα βάσανά τους, με τον γαμπρό και σύζυγο, που, αντιστοίχως, τους έτυχε, τα κανακεύουν. Μόνο που, σε αυτά τα δυο διηγήματα, τα παιδιά δεν πρωταγωνιστούν, ούτε καθορίζουν την ατμόσφαιρα. Ωστόσο, στο δεύτερο, οι παιδικές στιχομυθίες και το παραφθαρμένο τραγούδι τους ελαφραίνουν το, κατά τα άλλα, μάλλον βαρύ κλίμα.
Ήρωες παιδιά, για τους περισσότερους συγγραφείς, σημαίνει την περιγραφή, πρωτίστως, παιχνιδιών. Στα τέσσερα, αμιγώς εύθυμα, εορταστικά του Παπαδιαμάντη, τα παιδιά
