Στα περισσότερα εορταστικά του Παπαδιαμάντη εμπλέκονται και παιδιά. Περίπου στα μισά, αν θελήσουμε να μετρήσουμε και τους τριταγωνιστές. Μόνο, όμως, σε τέσσερα, θα χαρακτηριζόταν η ατμόσφαιρα καθαρά εύθυμη. Στα υπόλοιπα, τα παιδιά δεινοπαθούν ποικιλοτρόπως.
Υποφέρουν από πείνα («Η σταχομαζώχτρα»), πνέουν τα λοίσθια («Ο πολιτισμός εις το χωρίον»), είναι ημιθανή βρέφη («Φώτα-Ολόφωτα»), πάσχουν δίπλα στην ετοιμοθάνατη μητέρα τους («Η χτυπημένη»), ή, τέλος, έχουν κι αυτά το μερτικό τους στις ταλαιπωρίες των ενηλίκων («Στο Χριστό στο Κάστρο», «Τα Χριστούγεννα του τεμπέλη»).
Κατ’ εξαίρεση, στο αθηναϊκό διήγημα «Φιλόστοργοι», τα παιδιά καλοπερνούν, παρόλο που είναι από εκείνα του Ορφανοτροφείου, κι αυτό γιατί στάθηκαν τυχερά και τα ανέλαβαν πραγματικοί “φιλόστοργοι”, οι οποίοι και παρουσιάζονται ως μάλλον γραφική εξαίρεση της αθηναϊκής γειτονιάς “εις την εσχατιάν της πόλεως, εκείθεν του Μεταξουργείου”.
Παραπλήσια περιγράφεται η κατάσταση και στο σκιαθίτικο «Οι ελαφροΐσκιωτοι», όπου γιαγιά και μάνα, παρά τα βάσανά τους, με τον γαμπρό και σύζυγο, που, αντιστοίχως, τους έτυχε, τα κανακεύουν. Μόνο που, σε αυτά τα δυο διηγήματα, τα παιδιά δεν πρωταγωνιστούν, ούτε καθορίζουν την ατμόσφαιρα. Ωστόσο, στο δεύτερο, οι παιδικές στιχομυθίες και το παραφθαρμένο τραγούδι τους ελαφραίνουν το, κατά τα άλλα, μάλλον βαρύ κλίμα.
Ήρωες παιδιά, για τους περισσότερους συγγραφείς, σημαίνει την περιγραφή, πρωτίστως, παιχνιδιών. Στα τέσσερα, αμιγώς εύθυμα, εορταστικά του Παπαδιαμάντη, τα παιδιά λένε τα κάλαντα, κανοναρχούν στη λειτουργία και τρώνε φουσκάκια, αλλά δεν παίζουν. Γενικότερα, στα παπαδιαμαντικά διηγήματα, δεν υπάρχουν περιγραφές παιδικών παιχνιδιών. Μόνο, στο «Δαιμόνια στο ρέμα», σε μια σύντομη παράγραφο, αναφέρονται παιδιά να παίζουν στο ύπαιθρο, κι αυτό, όμως, για να τονιστεί το συναίσθημα μειονεξίας του αφηγητή έναντι των συνομηλίκων του. Στα τρία εύθυμα εορταστικά διηγήματα, τα παιδιά λένε τα κάλαντα: “την εσπέραν της παραμονής των Χριστουγέννων του έτους 185…” στο διήγημα «Της Κοκκώνας το σπίτι», “την εσπέραν της παραμονής του Αγ. Βασιλείου” στο «Γουτού Γουπατού» και “την εσπέραν της παραμονής των Φώτων του έτους 186…” στο διήγημα «Ο Σημαδιακός».
Στο τέταρτο, το «Ντελησυφέρω», κανοναρχούν, συνεισφέροντας το μερίδιό τους στα ευτράπελα, που συμβαίνουν κατά την ακολουθία των Χριστουγέννων εντός της εκκλησίας.
Πρόκειται για το μοναδικό χριστουγεννιάτικο χωρίς την παραμικρή σκιά θλίψης ούτε καν μελαγχολίας. Και επίσης, το μοναδικό, που εκτυλίσσεται εξ ολοκλήρου, πλην της καταληκτικής σκηνής, εντός του ναού. Σκηνές από την χριστουγεννιάτικη ακολουθία υπάρχουν σε ακόμη δυο διηγήματα: «Στο Χριστό στο Κάστρο» εντός της ομώνυμης εκκλησίας και στο διήγημα «Οι ελαφροΐσκιωτοι» στην Παναγία της Κεχριάς. Ενώ, σε ένα τρίτο διήγημα, «Η Γλυκοφιλούσα», περιγράφεται το εσωτερικό του ομώνυμου, μη σωζόμενου, παρεκκλησίου, της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας, αλλά όχι κατά τη διάρκεια λειτουργίας. Σε αυτό το τελευταίο διήγημα, η περιγραφή, κυρίως το τμήμα που αναφέρεται στην προσκυνηματική εικόνα της Παναγίας, αποτελεί ένα καλό παράδειγμα του τρόπου, με τον οποίο ο Παπαδιαμάντης μεταμορφώνει την παράθεση ζωγραφικών και λαογραφικών στοιχείων σε συναρπαστική αφήγηση.
thanks to ex libris
