Εισήγηση στην ημερίδα του 2ου ΤΕΕ Γιαννιτσών/Τομέας Υγείας-Πρόνοιας με τίτλο: «Νοσηλευτική Δεοντολογία Ιατρικών Εργαστηρίων. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των μαθητών/τριών του τομέα υγείας και πρόνοιας». Γιαννιτσά,6/3/2007. Εισηγητής: Κωνσταντίνος Κιουρτσής.
Ευχαριστώ τον Διευθυντή του 2ου ΤΕΕ-ΕΠΑΛ Γιαννιτσών και τις δύο συντονίστριες της ημερίδας για την πρόσκλησή τους να συμμετέχω ως εισηγητής σε αυτήν την ημερίδα. Η πρόσκληση αυτή με τιμάει ιδιαίτερα.
Ο μαθητής, ο εκπαιδευτικός και το σχολείο
Το σχολείο προσφέρει στον έφηβο/μαθητή καθημερινές ευκαιρίες συμβίωσης με συνομηλίκους και εκπαιδευτικούς και ταυτόχρονα ασκεί σε αυτούς ισχυρή διαμορφωτική επίδραση. Αν και καταγράφονται καθημερινά αδυναμίες, το σχολείο παραμένει ο χώρος στον οποίον ο έφηβος συνειδητοποιεί τόσο τον εαυτό του όσο και τους άλλους.
Από κάποιους παιδαγωγούς σημειώνεται ότι για να αναπτυχθεί στη σχολική τάξη ένα κλίμα ευνοϊκό προς τη μάθηση, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να διαθέτει γνησιότητα, ενσυναισθηματική κατανόηση και ανεπιφύλακτη θετική αναγνώριση προς το μαθητή. Η εμβέλεια της συμβολής του, μπορεί να επεκταθεί και πέραν των διδακτικών καθηκόντων, επειδή έχει τη δυνατότητα να αποκωδικοποιεί τη συμπεριφορά των μαθητών, να τους επηρεάζει, να τους νουθετεί και να τους κατευθύνει. Όταν μάλιστα υποστηρίζει τους μαθητές σε στιγμές αδυναμίας τους, τότε μπορεί να αντισταθμίσει, τουλάχιστον εν μέρει, την έλλειψη στήριξης της άλλης σημαντικής ομάδας, των γονέων. Πολλοί εκπαιδευτικοί δηλώνουν ότι η αγάπη είναι το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό της σχέσης τους με τους μαθητές τους. Ένα σημαντικό εύρημα μιας πρόσφατης έρευνας του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου είναι η σπουδαιότητα της συμβολής των εκπαιδευτικών στην εξέλιξη των μαθητών, όταν αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους με ευαισθησία.
Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά του φεγγαριού, αυτή που εμείς οι εκπαιδευτικοί θέλουμε να είναι αθέατη. Για παράδειγμα, κάποιοι εκπαιδευτικοί αδιαφορούν ή αδικούν τους μαθητές, ή αφήνουν την παιδαγωγική σχέση να συρρικνωθεί σε διδακτική σχέση μην επιτρέποντας καμία εξωδιδακτική επικοινωνία με τους μαθητές. Πολλοί ερευνητές της εκπαίδευσης και γονείς περιγράφουν ένα σχολείο που προσπαθεί να δημιουργήσει τους αυριανούς παραγωγικούς πολίτες χωρίς όμως να ενδιαφέρεται για την προσωπική ανάπτυξη των μαθητών και για την ικανοποίηση της ανάγκης τους για αυτοεκπλήρωση.
Αυτοεκτίμηση και σχολείο
Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η έννοια της αυτοεκτίμησης του εφήβου συσχετίζεται με τις απόψεις των ατόμων εκείνων που ο έφηβος θεωρεί ως «σημαντικούς άλλους», ωθούμενος από την ανάγκη της επιβεβαίωσής του σε επιμέρους τομείς της ζωής του. Σημαντικοί «άλλοι» είναι τα μέλη της οικογένειας, οι συνομήλικοι και οι εκπαιδευτικοί. Για τη σχέση εκπαιδευτικού και μαθητή, αναφέρεται μια θεμελιώδης παραδοχή που τεκμηριώνεται και εμπειρικά με ποικίλες έρευνες: ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο μαθητής τη σχέση του με τον εκπαιδευτικό, ασκεί σημαντικές επιδράσεις τόσο στην ποιότητα της σχέσης όσο και στη διαμόρφωση της ταυτότητάς του. Εξάλλου, η ανώτερη μορφή μάθησης εμφανίζεται όταν ο εκπαιδευτικός αγαπά και δέχεται τους μαθητές πλήρως, οπότε και αυτοί αισθάνονται ασφαλείς να συναντήσουν τις νέες προκλήσεις της ζωής τους. Σε αυτό το πλαίσιο η μάθηση νοείται ως αποτέλεσμα της αμοιβαιότητας μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή και όχι ως αποτέλεσμα μονόδρομης επιβολής συμπεριφορών και πράξεων.
Ανάγκη ολόπλευρης ανάπτυξης έχουν όλοι οι μαθητές, περισσότερο όμως εκείνοι που παρουσιάζουν αδυναμίες που συνδέονται με προσωπικά χαρακτηριστικά και καταστάσεις, ή με το οικογενειακό τους περιβάλλον. Το σχολείο λοιπόν και οι εκπαιδευτικοί που εργάζονται σε αυτό, πρέπει να συζητήσουν τη συμβολή τους στην ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών. Να διδάξουν στους μαθητές τις έννοιες της αυτοαξιολόγησης και αυτεπίγνωσης για να αναγνωρίζουν τα ισχυρά και τα αδύνατα σημεία τους και για να βλέπουν τον εαυτό τους μέσα από ένα θετικό και ρεαλιστικό πρίσμα, αποφεύγοντας έτσι τη συνηθισμένη παγίδα της αλαζονείας αλλά και την ταπεινωτική κατάσταση της αυτολύπησης. Οι μαθητές που θα έχουν καλές σχέσεις με τον εαυτό τους, δηλαδή που θα έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση, θα είναι πιο ευτυχείς, ενώ οι μαθητές που θα έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, θα νιώθουν απομονωμένοι και θα είναι ευάλωτοι στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Καλές πρακτικές στο σχολείο και στην τάξη
Ο έφηβος/μαθητής, βρίσκεται σε μια προσωπική πορεία προς την ενηλικίωση στη διάρκεια της οποίας πρέπει να αναπτύξει και τον γνωστικό και τον συναισθηματικό εαυτό. Το σχολείο και η ευρύτερη κοινωνία όμως δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στην ανάπτυξη του γνωστικού μέρους με το ενδιαφέρον τους να περιορίζεται κυρίως στη βελτίωση της επίδοσης/βαθμολογίας τους. Ο εκπαιδευτικός όμως που επιθυμεί να συμβάλει στην ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών, δηλαδή στην ανάπτυξη και του συναισθηματικού μέρους, θα πρέπει να ελέγξει όλες τις πλευρές του ρόλου του μέσα στο σχολείο. Για αυτόν τον εκπαιδευτικό συστήνονται οι παρακάτω ενέργειες και στάσεις:
Άσκηση γνωριμίας και το «συμβόλαιο» συνύπαρξης. Μια άσκηση γνωριμίας με τους μαθητές στα πρώτα μαθήματα του σχολικού έτους, διευκολύνει στη δημιουργία θετικού κλίματος. Έτσι οι μαθητές γνωρίζονται καλύτερα με τους συμμαθητές τους και με τον εκπαιδευτικό. Παράλληλα με την άσκηση γνωριμίας μπορεί να συμφωνηθούν και κάποιοι όροι συνύπαρξης, δηλαδή ένα είδος «συμβολαίου» που θέτει τις προϋποθέσεις συνύπαρξης μαθητών και εκπαιδευτικού και αφορά κυρίως σε θέματα συμπεριφοράς τους.
Η αίθουσα διδασκαλίας: Στις αίθουσες διδασκαλίας και εργαστηρίων μπορεί να γίνει η κατάλληλη διαμόρφωση του χώρου, ώστε οι μαθητές να νιώθουν ότι βρίσκονται σε φιλικό περιβάλλον στο οποίο μπορεί να προωθηθεί η μαθησιακή διεργασία. Ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές μπορεί να συμφωνήσουν κάποιους κανόνες που θα εφαρμόζονται για να προστατεύουν την αισθητική και τη λειτουργικότητα της αίθουσας.
Ο εκπαιδευτικός και το ψυχολογικό κλίμα του μαθήματος: Ο εκπαιδευτικός αποκαλεί τους μαθητές με τα ονόματά τους και αποφεύγει την ειρωνεία και αντωνυμίες ή χαρακτηρισμούς («εσύ στο τελευταίο θρανίο», «ο νεαρός με το σκουλαρίκι» κλπ). Όταν απευθύνεται σε ένα μαθητή, τον κοιτάζει στα μάτια κι όταν απαντάει ο μαθητής τον ακούει προσεκτικά, απαιτώντας κι από όλους τους άλλους να ακούνε προσεκτικά.
Το παρουσιαστικό του εκπαιδευτικού: Είναι ένα θέμα που σχετίζεται με την προσωπικότητα του εκπαιδευτικού. Πρέπει όμως να αποφεύγονται οι ακρότητες, ιδιαίτερα εκείνες που δεν ταιριάζουν στο ρόλο του ενήλικα και παιδαγωγού.
Συμμετοχή σε εξωδιδακτικές δραστηριότητες: Ο εκπαιδευτικός να συμμετέχει σε εξωδιδακτικές δραστηριότητες που του δίνουν την ευκαιρία να προωθήσει τις συναλλαγές με τους μαθητές του. Να συμμετέχει ενεργά στις προγραμματισμένες εκδρομές, στους περιπάτους, στις πολιτιστικές δραστηριότητες και να εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες για ανταλλαγή απόψεων σε θέματα που ενδιαφέρουν τους μαθητές. Ειδικότερα η εμπλοκή του σε προγράμματα Αγωγής Υγείας, θα του προσφέρουν την ευκαιρία να διαπραγματευτεί με τους μαθητές του λεπτά θέματα ψυχικής και συναισθηματικής υγείας.
Η επίκληση για βοήθεια: Δεν είναι σπάνιο, ένας εκπαιδευτικός να βρεθεί σε κατάσταση απόγνωσης λόγω της αδυναμίας του να αντιμετωπίσει μια συγκεκριμένη κατάσταση στην οποία εμπλέκονται ένας ή περισσότεροι μαθητές. Τέτοιες στιγμές, ο εκπαιδευτικός πρέπει να αποδεχτεί την αδυναμία του και να ζητήσει βοήθεια. Βοήθεια μπορεί να του προσφέρουν οι συνάδελφοί του που φαίνεται να έχουν αντιμετωπίσει αποτελεσματικά όμοιες καταστάσεις, ο Διευθυντής του σχολείου, οι γονείς των μαθητών και ειδικοί επιστήμονες. Πριν όμως ζητήσει βοήθεια, θα πρέπει να έχει εξαντλήσει δύο σημαντικές δυνατότητες. Πρώτον, τη δυνατότητα να συζητήσει το θέμα με τον εμπλεκόμενο μαθητή και δεύτερον να συζητήσει το θέμα με όλους τους μαθητές μέσα στη σχολική αίθουσα.
Η συμβολή στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης των μαθητών: Παρακάτω αναφέρουμε κάποιους τρόπους με τους οποίους ο εκπαιδευτικός μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης των μαθητών: (α) Ο εκπαιδευτικός αναγνωρίζει και επιβραβεύει τους μαθητές για τα επιτεύγματά τους. Είναι δίκαιος στην αξιολόγησή του και αποφεύγει να «τσιγκουνεύεται» τους βαθμούς. (β) Δημιουργεί για όλους τους μαθητές ευκαιρίες να βιώσουν την επιτυχία και την αναγνώριση. Ακόμη και οι πιο «αδύνατοι» μαθητές να έχουν την ευκαιρία να πάρουν κάποια στιγμή ένα «άριστα», ένα «μπράβο». (γ) Παροτρύνει τους μαθητές να θέτουν στόχους που είναι ανάλογοι των δυνατοτήτων τους. Οι στόχοι που δεν είναι επιτεύξιμοι αποκαλύπτουν ελλείμματα των μαθητών και δημιουργούν πόνο και απογοήτευση. (δ) Μεριμνά ώστε ο κάθε μαθητής είναι αποδεκτός ως πρόσωπο, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που σφάλει ή που αποκαλύπτεται μια αδυναμία του. (ε) Καλλιεργεί στη σχολική αίθουσα κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Δε δημιουργεί ο ίδιος κλίμα ανταγωνισμού και επιπλέον αμύνεται στη δημιουργία του κλίματος ανταγωνισμού από τους μαθητές ή τους γονείς τους. (ζ) Δέχεται ότι το σχολείο υπάρχει για τους μαθητές και ότι ο ίδιος «υπηρετεί» την κοινωνική ανάγκη για μάθηση και αγωγή των μαθητών.
Επίλογος
Στις μέρες μας έχει εδραιωθεί πλέον η πεποίθηση ότι ο εκπαιδευτικός δεν γεννιέται, αλλά γίνεται μέσω μιας εξελικτικής επαγγελματικής και προσωπικής πορείας. Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την πορεία του εκπαιδευτικού παίζουν δύο παράγοντες: (α) η συνεχής και αποδοτική επιμόρφωση κι εκπαίδευσή του ώστε να βελτιώνει τις προσωπικές δεξιότητές του, και (β) η καθημερινή υποστήριξη του παιδαγωγικού ρόλου του, που οφείλουν να του παρέχουν όλοι οι παράγοντες της εκπαιδευτικής κοινότητας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βρεττάκου, Β. & Ρουσέας, Π. (2006). Η μαθητική διαρροή στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο, Ενιαίο Λύκειο, ΤΕΕ). Έρευνα Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Αθήνα: Επτάλοφος.
Γκότοβος, Α. (2003). Η λογική του υπαρκτού σχολείου. Αθήνα: Gutenberg
Goleman, D. (1998). Η συναισθηματική Νοημοσύνη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Gray, G. & Weare, K. (2000). Η προαγωγή της ψυχικής και συναισθηματικής υγείας στο σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Κασαπίδου, Ζ., Λεκάκης, Γ., Μοστριού, Α., Μπαφέ, Ν., Παυλής, Μ. & Χαραλαμπίδης, Β. (1994). Στηρίζομαι στα πόδια μου. Ταυτότητα και αυτοεκτίμηση. Αθήνα: Κέντρο εκπαίδευσης για την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και την προαγωγή της υγείας
Κυρίδης, Α.Γ. (1999). Η πειθαρχία στο σχολείο. Θεωρία και έρευνα. Αθήνα: Gutenberg
Lawry, J.D. (1989). Caritas in the classroom. The opening of the American student’s heart. Article for the meeting of The Freshman Year Experience, University of South Carolina, Columbia, S.C.
Λεονταρή, Α. (1998). Αυτοαντίληψη. Αθήνα: Ελληνική Γράμματα
Παπαστυλιανού, Α. & Πετρόπουλος, Ν. (2001). Μορφές επιθετικότητας, βίας και διαμαρτυρίας στο σχολείο. Γενεσιουργοί παράγοντες και επιπτώσεις Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο
Satir, V. (1998). Πλάθοντας Ανθρώπους. Αθήνα: Κέδρος