Περίληψη της εισήγησης του Κωνσταντίνου Κιουρτσή, που παρουσιάστηκε στο 19ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Κοινωνικής Παιδιατρικής και Προαγωγής της Υγείας με γενικό θέμα: «Παιδί – Οικογένεια στον 21ο αιώνα». Καρδίτσα, 4-6 Οκτωβρίου 2007.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η αυτοεκτίμηση (self-esteem) αναφέρεται στη σφαιρική εικόνα που έχει κάποιος για την αξία του ως ανθρώπου [1]. Είναι δηλαδή η ικανότητα του ανθρώπου να δίνει αξία στον εαυτό του και να τον μεταχειρίζεται με αξιοπρέπεια, με αγάπη, με αλήθεια [2]. Οι γονείς είναι οι πρώτοι που θα διδάξουν στα παιδιά τους τις έννοιες της αυτοαξιολόγησης και αυτεπίγνωσης ώστε αυτά να αναγνωρίζουν τα ισχυρά και τα αδύνατα σημεία τους και να βλέπουν τον εαυτό τους μέσα από ένα θετικό και ρεαλιστικό πρίσμα, αποφεύγοντας έτσι την παγίδα της υπεροψίας αλλά και την ταπεινωτική κατάσταση της αυτολύπησης. Έτσι, όταν τα παιδιά θα έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση, θα είναι πιο ευτυχισμένα, ενώ με χαμηλή αυτοεκτίμηση θα νιώθουν απομονωμένα και θα είναι ευάλωτα [3].
2. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Σκοπός της έρευνας ήταν να διερευνηθούν οι εκπαιδευτικές ανάγκες των γονιών, οι οποίες σχετίζονται με την ικανότητά τους να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης των παιδιών τους. Η έρευνα αυτή διεξήχθη ταυτόχρονα με μια άλλη έρευνα του ιδίου, για τη διερεύνηση των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών σχετικά με τη συμβολή τους στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης των μαθητών.
3. Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
3.1 Η συλλογή δεδομένων
Η συλλογή δεδομένων έγινε μέσω ατομικών δια ζώσης και τηλεφωνικών συνεντεύξεων [4].
Με τη μέθοδο της «σκόπιμης δειγματοληψίας» [5] επιλέχθηκαν αρχικά 40 γονείς από το σύνολο όσων παρακολούθησαν το πρόγραμμα Συμβουλευτικής Γονέων στο Νομό Πέλλας. Τα χαρακτηριστικά των 40 γονέων του δείγματος ήταν τα παρακάτω:
Όλα τα συμμετέχοντα άτομα ήταν γυναίκες (στο πρόγραμμα Συμβουλευτικής Γονέων σπάνια προσέρχονται άντρες). Οι ηλικίες τους ήταν: 12 άτομα από 21-30 ετών, 19 άτομα 31-40 ετών και 9 άτομα άνω των 40 ετών. Το μορφωτικό τους επίπεδο ήταν: 12 απόφοιτες Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, 15 απόφοιτες Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και 13 απόφοιτες Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Επίσης οι 7 ήταν άνεργες, οι 17 νοικοκυρές και οι 16 ήταν εργαζόμενες.
Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν στο χρονικό διάστημα από 22/5/2007 έως 13/7/2007 και είχαν διάρκεια από 20 έως 35 λεπτά της ώρας η κάθε μία. Όταν η διαδικασία έφτασε στην 19η συνέντευξη, τότε επιτεύχθηκε κορεσμός των δεδομένων [6], οπότε οι υπόλοιποι 21 γονείς δεν κλήθηκαν για συνέντευξη.
Τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν στους συμμετέχοντες γονείς ήταν τα παρακάτω:
1. Ποιες ενέργειες έχετε κάνει ως γονιός για να αναπτύξετε τις γνώσεις και τις ικανότητές σας, ώστε να συμβάλλετε στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης των παιδιών σας;
2. Σε ποιους τομείς θεωρείτε ότι πρέπει να εκπαιδευτείτε ως γονιός ώστε να είστε έτοιμος/η να συμβάλλετε στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης των παιδιών σας;
3. Ποιοι είναι οι όροι που θα πρέπει να πληροί ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα ώστε να
το παρακολουθήσετε με συνέπεια;
Οι 19 συνεντεύξεις καταγράφηκαν χειρονακτικά και στη συνέχεια σχηματίστηκε για τη κάθε συνέντευξη ένα συνοπτικό κείμενο που περιείχε τις απαντήσεις του γονιού και τα υπομνήματα του ερευνητή. Το ακατέργαστο αυτό ποιοτικό υλικό κωδικοποιήθηκε σε 96 λέξεις και φράσεις, που αποτέλεσαν τους 96 πρωτογενείς κωδικούς της έρευνας.
3.2. Μέθοδος ανάλυσης δεδομένων – Ανάδυση της θεωρίας
Επιλέχθηκε η ποιοτική Μέθοδος της Θεμελιωμένης Θεωρίας (Grounded Theory Method) [7], η οποία χρησιμοποιεί δύο βασικές στρατηγικές ανάλυσης: τη συνεχή σύγκριση και τις τρεις διαδικασίες κωδικοποίησης δεδομένων, οι οποίες είναι: η Ανοικτή, η Αξονική και η Επιλεκτική Κωδικοποίηση.
3.2.1 Ανοικτή Κωδικοποίηση
Στην Ανοικτή Κωδικοποίηση (open coding), οι 96 πρωτογενείς κωδικοί μετασχηματίστηκαν σε 23 τελικούς κωδικούς που επιμερίστηκαν σε πέντε θεματικές κατηγορίες με τις αντίστοιχες διαστάσεις τους:
1η θεματική κατηγορία: Η επάρκεια των εφοδίων των γονιών.
Διαστάσεις:
Η γενική μόρφωση του γονιού.
Η προσωπική προσπάθεια του γονιού. Αυτομόρφωση.
Τα προσωπικά βιώματα του γονιού από την εποχή που ήταν παιδί & έφηβος.
Η δοκιμή νέων/άγνωστων τεχνικών και μεθόδων.
Η συνεργασία με άλλους πιο έμπειρους γονείς.
2η θεματική κατηγορία: Το κλίμα και οι σχέσεις στην οικογένεια
Διαστάσεις:
Η σύνθεση της οικογένειας.
Η γονεϊκή εμπειρία.
Η διαχείριση εξουσίας (ποινές – αμοιβές).
Η ποιότητα σχέσεων γονιών – παιδιών – συζύγων – αδελφών.
3η θεματική κατηγορία: Τα συναισθήματα των γονιών.
Διαστάσεις:
Τα συναισθήματα των γονιών για τη δική τους παιδική ζωή.
Το άγχος και η ψυχική κόπωσή τους.
Το αίσθημα ανεπάρκειάς τους στο ρόλο του γονιού.
Η ευκολία/δυσκολία στην αναγνώριση των σφαλμάτων τους.
Ο φόβος στη διαχείριση των προβλημάτων μέσα στην οικογένεια.
Η επίγνωση των προσωπικών δυνατοτήτων και ανεπαρκειών.
4η θεματική κατηγορία: Οι εκπαιδευτικές ανάγκες των γονιών
Διαστάσεις:
Εκπαιδευτικές ανάγκες στη Συμβουλευτική Γονέων.
Εκπαιδευτικές ανάγκες σε θέματα Επικοινωνίας.
Εκπαιδευτικές ανάγκες σε θέματα Διαχείρισης Συναισθημάτων (πχ θυμού, άγχους, κλπ)
5η θεματική κατηγορία: Οι προδιαγραφές των εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Διαστάσεις:
Σεβασμός του τόπου και χρόνου των συμμετεχόντων γονέων.
Ελαστικότητα περιεχομένου ανάλογα με τις ανάγκες που εκδηλώνονται.
Κίνητρα συμμετοχής των γονέων και των εκπαιδευτών τους.
Προσαρμογή στις σύγχρονες κοινωνικές αλλαγές. .
Αυστηρή αξιολόγηση του προγράμματος.
3.2.2. Αξονική Κωδικοποίηση
Στην αξονική κωδικοποίηση (axial coding) σχηματίστηκαν οι δύο κεντρικές κατηγορίες με τις αντίστοιχες διαστάσεις τους.
1η κεντρική κατηγορία: Πώς προκύπτουν οι εκπαιδευτικές ανάγκες των γονιών;
Διαστάσεις:
Το όραμα της κοινωνίας για την οικογένεια
Προσωπική επάρκεια του γονιού.
Συναισθήματα του γονιού απέναντι στο παιδί του.
Υποστήριξη των γονιών. Συμβουλευτική Γονέων.
Συνθήκες διαβίωσης. Οικογενειακό κλίμα. Διαχείριση εξουσίας.
2η κεντρική κατηγορία: Η ποιότητα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων
Διαστάσεις:
Ιδεολογικό – φιλοσοφικό πλαίσιο.
Αξιολόγηση του προγράμματος. Επιλογή εκπαιδευτών.
Μεθοδολογία. Αρχές Εκπαίδευσης Ενηλίκων.
Περιεχόμενο. Θεματικές ενότητες.
Τόπος, χρόνος, διάρκεια και ωρολόγιο πρόγραμμα.
Κίνητρα συμμετοχής.
3.2.3 Επιλεκτική Κωδικοποίηση
Στην επιλεκτική κωδικοποίηση (selective coding) σχηματίστηκε η πυρηνική κατηγορία, της οποίας ο κωδικοποιημένος τίτλος ήταν:
«Άμεση σύνδεση των εκπαιδευτικών πολιτικών για την οικογένεια, με την ανάγκη ανάπτυξης των δεξιοτήτων των γονιών σε θέματα που σχετίζονται με την ολόπλευρη προσωπική ανάπτυξη των παιδιών τους»
Διευκρινίζεται ότι στην έκφραση «ολόπλευρη προσωπική ανάπτυξη» εμπεριέχεται και η λειτουργία της ανάπτυξης της αυτοεκτίμησης.
Στη συνέχεια, ο τίτλος της πυρηνικής κατηγορίας συσχετίστηκε με τις τρεις εξειδικευμένες κατηγορίες που επιβάλει το πρότυπο της Θεμελιωμένης Θεωρίας, δηλαδή με τους Αιτιώδεις Όρους, τις Στρατηγικές και τις Συνέπειες.
4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Η έρευνα αυτή στηρίχθηκε στην καταγραφή των σκέψεων, απόψεων και συναισθημάτων των γονιών σχετικά με τη συμβολή τους στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης των παιδιών τους.
Σημαντικό εύρημα είναι ότι οι γονείς θεωρούν ότι δεν απαιτείται ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου τους, επειδή θεωρούν ότι μπορούν και τον επιτελούν ικανοποιητικά.
Αναδείχθηκαν όμως τρία ζητήματα που σχετίζονται με την βελτίωση της ικανότητάς τους στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης των παιδιών τους:
(α) Η συμβολή των γονιών στην ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών δημιουργεί σχετικές εκπαιδευτικές ανάγκες τόσο στη μητέρα όσο και στον πατέρα.
(β) Τα εκπαιδευτικά προγράμματα Συμβουλευτικής έχουν δυνατότητες επιτυχίας αν ακολουθούν Αρχές Μάθησης που σέβονται το γονιό ως ενήλικο και που εφαρμόζονται σύμφωνα με το μοντέλο της μάθησης σε ομάδες, με τακτές συναντήσεις «πρόσωπο με πρόσωπο».
(γ) Οι Εκπαιδευτικές Πολιτικές για τη Οικογένεια θα πρέπει να εμπεριέχουν την εκπαίδευση των γονιών με την προϋπόθεση ότι το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα θα έχει συγκεκριμένο και δηλωμένο φιλοσοφικό πλαίσιο και οι εκπαιδευτές θα διαθέτουν ανάλογες δεξιότητες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
[1] Λεονταρή Α. Αυτοαντίληψη (4η εκδ). Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1998: 81
[2] Satir V. Πλάθοντας ανθρώπους. Κέδρος, Αθήνα, 1989:41
[3] Κασαπίδου Ζ. Μαραγκίδη Μ. Ψυχική υγεία. Διαπροσωπικές σχέσεις. Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής, Αθήνα, 2000: 9
[4] Breakwell G. Η συνέντευξη. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1999:114
[5] Cohen, L. Manion, L. Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Μεταίχμιο, Αθήνα, 1994:130
[6] Ιωσηφίδης Θ. Σπυριδάκης Μ. Ποιοτική κοινωνική έρευνα. Μεθοδολογικές προσεγγίσεις και ανάλυση δεδομένων. Κριτική, Αθήνα, 2006: 212-225
[7] Glaser B.G. Basics of grounded theory analysis. Sociology Press, Mill Valley, 1992:38-75