Περίληψη Ανακοίνωσης στο Πανελλήνιο Συνέδριο «Μαθησιακές δυσκολίες: Δικαίωμα στην ζωή, Δικαίωμα στην γνώση», στο Συνεδριακό κέντρο Νικόλαος Γερμανός, Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, 11-12 Νοεμβρίου 2006
Κωνσταντίνος Κιουρτσής, Υπεύθυνος Αγωγής Υγείας της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Πέλλας (kkiourstis@sch.gr)
Εισαγωγή
Στην Ελληνική κοινωνία έχει εγκατασταθεί το φαινόμενο της προσωπικής και κοινωνικής καταξίωσης των μαθητών μέσα από την εισαγωγή τους στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, με μεγάλο κόστος τόσο για τους ίδιους όσο και τις οικογένειές τους. Ιδιαίτερα, μετά την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1997 και την πρόσφατη νομοθέτηση της «βάσης του 10» ως προϋπόθεσης για την εισαγωγή των μαθητών/μαθητριών στα Τριτοβάθμια Ιδρύματα, τα σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης εστιάζουν τις προσπάθειές τους κυρίως στην κάλυψη μιας συγκεκριμένης εξεταστέας ύλης, μέσα σε μια σχολική τάξη αδιαφοροποίητη, στην οποία τα θέματα της ολόπλευρης προσωπικής ανάπτυξης των μαθητών/μαθητριών, δεν τίθενται με έναν συστηματικό τρόπο. Κι όμως, οι μαθητές/μαθήτριες της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης διαφοροποιούνται ως προς τα προσωπικά χαρακτηριστικά τους (δυσκολίες, ελλείμματα, δεξιότητες, προσδοκίες, φόβους, εμπειρίες) την εποχή μάλιστα που βιώνουν την εφηβεία τους, το εντονότερο ίσως αναπτυξιακό στάδιο της ζωής τους. Το σχολείο ζητάει από τους μαθητές/μαθήτριες να επιδοθούν σε έναν αγώνα καλών σχολικών επιδόσεων, ενώ οι μαθητές/μαθήτριες, έχουν την ανάγκη ενός σχολείου που να μπορεί να καλύπτει τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες τους, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται όχι μόνον οι σωματικές και γνωστικές αλλά και οι συναισθηματικές.
Το σχολείο και η αυτοεκτίμηση των μαθητών/μαθητριών
Αυτοεκτίμηση είναι η ικανότητα του ατόμου να δίνει αξία στον εαυτό του και να τον μεταχειρίζεται με αξιοπρέπεια, με αγάπη, με αλήθεια. Είναι δηλαδή η θετική ή αρνητική στάση του ατόμου προς τον εαυτό του. Ακεραιότητα, ειλικρίνεια, υπευθυνότητα, συμπόνια, αγάπη, όλα αυτά πηγάζουν χωρίς δυσκολία από τους ανθρώπους που η αυτοεκτίμησή τους βρίσκεται ψηλά.
Η αυτοεκτίμηση είναι η μια από τις δυο βασικές διαστάσεις της έννοιας του εαυτού και αντιπροσωπεύει τη συναισθηματική πλευρά του. Η άλλη διάσταση, η αυτοαντίληψη, αφορά στη γνωστική πλευρά του εαυτού. Η έννοια της αυτοεκτίμησης αναδύεται όταν το άτομο έρχεται σε πρώτη επαφή με τις απόψεις των ατόμων εκείνων που θεωρεί ως «σημαντικούς άλλους».
Οι έφηβοι μαθητές/μαθήτριες της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ηλικίας 11-18 ετών, μέσα από τις δραστικές αλλαγές της αναδιοργάνωσης της προσωπικότητάς τους, έχουν την ευκαιρία να βιώσουν ίσως για πρώτη φορά στη ζωή τους, μια γνήσια αίσθηση του εαυτού. Το κοινωνικό όμως σύστημα στρέφει την πορεία της ηλικιακής ενηλικίωσής τους στο μονόδρομο της εισαγωγής σε Ιδρύματα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Η επίτευξη αυτού του στόχου θα ικανοποιήσει, τουλάχιστον προσωρινά, τις προσωπικές προσδοκίες τους αλλά και τις προσδοκίες των «σημαντικών άλλων». Έτσι, ο βαθμός αυτοεκτίμησης, γίνεται συνάρτηση του βαθμού ικανοποίησης αυτών των προσδοκιών. Κι επειδή οι εκτιμήσεις των άλλων καταλήγουν σε αυτοεκτιμήσεις, ο μαθητής που πετυχαίνει να εισαχθεί στα Τριτοβάθμια Ιδρύματα νιώθει ικανός και σπουδαίος, ενώ αυτός που αποτυγχάνει, νιώθει ανίκανος και κατώτερος.
Η Αγωγή Υγείας είναι σχολικός θεσμός
Το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα χαρακτηρίζεται ως συγκεντρωτικό. Γενικά όμως επιτρέπει στις σχολικές μονάδες να έχουν μια σχετική αυτοδυναμία, να διαμορφώνουν σε κάποιο βαθμό την εσωτερική πολιτική τους. Έτσι, δίδεται η δυνατότητα στο σχολείο να εφαρμόσει προγράμματα ανάπτυξης της αυτοεκτίμησης με την εθελοντική συμμετοχή εκπαιδευτικών και μαθητών/μαθητριών. Τα προγράμματα αυτά εντάσσονται στην Αγωγή Υγείας, που θεσμοθετήθηκε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση το 1992 και ετέθη σε λειτουργία το 1996. Οι δραστηριότητες που προτείνονται στα προγράμματα ανάπτυξης της αυτοεκτίμησης στηρίζονται στην γνώση και αποδοχή του εαυτού και του άλλου.
Η Αγωγή Υγείας έχει ως σκοπό της να συμβάλλει στην προσωπική ανάπτυξη των μαθητών/μαθητριών, και παράλληλα στην αναβάθμιση της σχολικής ζωής και στη σύνδεση του σχολείου με την κοινωνική πραγματικότητα. Η μεθοδολογία της Αγωγής Υγείας αφορά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για επιλογές που προασπίζουν και προάγουν την σωματική, την ψυχική, την συναισθηματική υγεία και την κοινωνική ευεξία, μέσα από την ενεργητική και βιωματική μάθηση.
Στις δραστηριότητες της Αγωγής Υγείας, προτείνονται:
η προσέγγιση της σχολικής τάξης ως ομάδας (ομάδα εμπειρίας),
η εστίαση στην παιδαγωγική σχέση,
η ανάπτυξη όλων των οδών επικοινωνίας (λεκτικών και μη λεκτικών).
Οι μαθητές και οι μαθήτριες με τη συμμετοχή τους στις ομάδες αγωγής υγείας, διευκολύνονται :
να γνωρίσουν και να αποδεχθούν τον εαυτό τους,
να διερευνήσουν τις διαδικασίες ανάπτυξης της αυτοεκτίμησής τους,
να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους,
να διαμορφώσουν υγιείς στάσεις και συμπεριφορές,
να εκφράσουν συναισθήματα, ανάγκες και επιθυμίες.
Ο συντονιστής και τα μέλη της μαθητικής ομάδας αγωγής υγείας
Συντονιστής της μαθητικής ομάδας Αγωγής Υγείας είναι ένας από τους εκπαιδευτικούς του σχολείου. Είναι παρών με όλο του το πρόσωπο, με τη γνωστική αλλά και τη συναισθηματική του πλευρά. Ακούει με όσο μεγαλύτερη προσοχή, ακρίβεια και ευαισθησία μπορεί, το κάθε μέλος της ομάδας που εκφράζεται επιφανειακά ή και βαθύτερα. Προσπαθεί να ανταποκρίνεται στα συναισθήματα που εκφράζονται, χωρίς όμως να χάνει τα δικά του όρια (ενσυναίσθηση – αλληλεγγύη). Αλλά και τα μέλη της ομάδας, οι μαθητές/μαθήτριες, είναι παρόντα με όλο τους το πρόσωπο, δηλαδή και με το υποκειμενικό τους βίωμα/εμπειρία. Η συμμετοχή όλων στις δραστηριότητες της ομάδας είναι ενεργητική. Η σιωπή όμως ενός μέλους ή η άρνησή του να μετέχει, είναι απολύτως σεβαστή και έχει τη δική της αξία.
Πιθανή πορεία ανάπτυξης της ομάδας Αγωγής Υγείας
Η μαθητική ομάδα αγωγής υγείας έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα και δεν είναι ομάδα διάγνωσης ή θεραπείας περιπτώσεων που “αποκλίνουν” από κάποια κοινώς αποδεκτή, μέση θέση. Σε γενικές γραμμές μια ομάδα Αγωγής Υγείας μπορεί να έχει μια πορεία που εκφράζεται προοδευτικά με τα παρακάτω στάδια:
1. Οι μαθητές/μαθήτριες που μετέχουν στην ομάδα, αρχικά προβάλλουν το καθημερινό τους πρόσωπο, τη “μάσκα” τους. Η αυθεντική έκφραση του εαυτού αφορά συνήθως τον εαυτό του παρελθόντος. Η ομάδα λειτουργεί διευκολυντικά, ώστε το κάθε μέλος να δοκιμάζει κάποιες φορές να αφαιρεί τη “μάσκα”.
2. Μεταξύ των μελών δημιουργείται κλίμα αλληλοκατανόησης και αλληλοϋποστήριξης. Τα μέλη αρχίζουν να εκφράζονται πιο γνήσια, έστω και αν κάποιες στιγμές φορούν ακόμα τη “μάσκα” τους. Δημιουργούνται βοηθητικές σχέσεις μέσα και έξω από τις συναντήσεις της ομάδας. Αναπτύσσεται ένα συνεχώς αυξανόμενο συναίσθημα ζεστασιάς, ομαδικού πνεύματος και εμπιστοσύνης.
3. Συμβαίνουν πολλές αλλαγές στη γενικότερη συμπεριφορά: Τα μέλη γίνονται πιο αυθόρμητα, πιο ανεκτικά, πιο συνεργάσιμα, εκφράζονται με ειλικρίνεια, έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, παραδέχονται πιο εύκολα την άγνοιά τους, τις ανάγκες τους, τα ελλείμματά τους. Θέλουν να βοηθούν τους άλλους και ζητούν βοήθεια από τους άλλους.
4. Το κάθε μέλος αρχίζει και σταθεροποιεί τον εαυτό ως σημείο αναφοράς. Ταυτόχρονα συνειδητοποιεί και σέβεται τη μοναδικότητα του κάθε άλλου προσώπου. Η διάκριση του “εγώ” και του “άλλου” δεν έχει την έννοια της αξιολόγησης σε “σπουδαίο” και “επουσιώδες”. Δέχεται τον εαυτό του και το κάθε άλλο πρόσωπο ως μοναδικό, ως ανεπανάληπτο και ως υψίστης αξίας.
Επίλογος
Όλοι μας αισθανόμαστε την ανάγκη να είμαστε αποδεκτοί από τους άλλους. Δεν πρέπει όμως να στηρίξουμε την εικόνα μας αποκλειστικά στο πώς μας κρίνουν οι άλλοι. Το σχολείο θα πρέπει να εξασφαλίσει για όλους τους μαθητές/μαθήτριες ένα υγιές πλαίσιο ανάπτυξης. Να τους βοηθήσει να κατανοήσουν το πώς διαμορφώνεται σταδιακά η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους. Να εκτιμήσουν την αξία τους, ακόμη κι αν οι άλλοι δεν την εκτιμούν.
Μαθητές/μαθήτριες με υψηλή αυτοεκτίμηση αγαπούν τον εαυτό τους, αποδέχονται τις ιδιαιτερότητές τους και αντιμετωπίζουν τις αποτυχίες τους αποτελεσματικά
Βιβλιογραφία
Herbert, M. (1999). Ψυχολογικά προβλήματα εφηβικής ηλικίας. Επιμ. Α. Καλαντζή-Αζίζι. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Κιουρτσής, Κ. επιμ. (2006). Συμπεριφορές και προκαταλήψεις απέναντι στους γραπτούς και στους άγραφους κανόνες του Σχολείου, της Οικογένειας και της Κοινωνίας. Πρακτικά Ημερίδας. Έδεσσα: Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευση Ν. Πέλλας, τομέας Αγωγής Υγείας
Κοσμόπουλος, Α. & Μουλαδούδης, Γ. (2003). Ο Carl Rogers και η προσωποκεντρική του θεωρία για την ψυχοθεραπεία και την εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Πετρόπουλος, Ν., Παπαστυλιανού, Α. (2001). Μορφές επιθετικότητας, βίας και διαμαρτυρίας στο σχολείο, Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο-ΥΠΕΠΘ.
Rogers, C. (1991). Ομάδες συνάντησης. Μτφρ Α. Ντούργα. Αθήνα: Δίοδος.
Satir, V. (1998). Πλάθοντας Ανθρώπους. Μτφρ Λ. Στυλιανούδη. Αθήνα: Κέδρος.
Συλλογικό έργο (1996). Ταυτότητα και Αυτοεκτίμηση – Στηρίζομαι στα Πόδια μου. Αθήνα: Κέντρο Εκπαίδευσης για την πρόληψη της χρήσης Ναρκωτικών και την Προαγωγή της Υγείας
Συλλογικό έργο (2003). Η Αγωγή Υγείας στα Σχολεία. Από την τάξη στην ομάδα. Έδεσσα: Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευση Ν. Πέλλας, τομέας Αγωγής Υγείας
Weare, K. & Gay, G. (2000). Η προαγωγή της ψυχικής και συναισθηματικής υγείας στο σχολείο. Επιμ Κ. Σώκου. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Χατζηπαναγιώτου, Π. (2003). Η διοίκηση του σχολείου και η συμμετοχή των εκπαιδευτικών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη.
