Αρχική » Υλικό – Άρθρα
Αρχείο κατηγορίας Υλικό – Άρθρα
The hidden fires of the Flame Nebula*
Το Netiquette στην Επικοινωνία με την Ψηφιακή Κοινότητα
Η διαδικτυακή κοινότητα δε θα μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς κάποιους κανόνες καλής ή, αλλιώς, κατάλληλης συμπεριφοράς. Παρότι οι κανόνες δεν αποτελούν νόμους, είναι πολύ σημαντικοί για τη συνεπή επικοινωνία των χρηστών/στριων του διαδικτύου. Η δια ζώσης επικοινωνία μας παρέχει πολλαπλές πληροφορίες, καθώς αξιοποιούμε όλες τις αισθήσεις μας. Αυτό δεν συμβαίνει με τη διαδικτυακή επικοινωνία που είναι αρκετά πιο περιοριστική στη συλλογή πληροφοριών που θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν θετικά τις συνδιαλλαγές μας. Τα βασικά χαρακτηριστικά τις διαδικτυακής επικοινωνίας:
- Στο διαδίκτυο υπάρχει απόσταση και φαίνεται να επικρατεί ανωνυμία.
- Οι συνομιλίες αρκετές φορές πραγματοποιούνται μεταξύ αγνώστων. Ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα ιστoλόγια (blog), ή στα forum.
- Αρκετές φορές μας είναι άγνωστοι οι άνθρωποι με τους οποίους επικοινωνούμε, όπως και η ψυχική τους κατάσταση.
- Δεν υπάρχει δυνατότητα να δούμε ή να ακούσουμε τις αντιδράσεις των άλλων στα μηνύματα που αποστέλλουμε και το αντίστροφο ισχύει για αυτούς όταν εμείς παραλαμβάνουμε μηνύματά τους.
Βάσει αυτών των χαρακτηριστικών διαμορφώθηκε το «Netiquette». Ως Netiquette ορίζονται οι «Εθιμικοί κανόνες καλής συμπεριφοράς μεταξύ των χρηστών του Διαδικτύου, η τήρηση των οποίων είναι απαραίτητη για την εύρυθμη λειτουργία του» (Φρίγκας, 2005, 252). Ο όρος Netiquette προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων Network (διαδίκτυο) και Etiquette (εθιμοτυπικοί κανόνες συμπεριφοράς) και αρχικά αφορούσε τις συμβάσεις ευγένειας κατά την επικοινωνία μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τους πρώτους χρήστες/στριες (Scheuermann & Taylor, 1997). Γενικότερα αποτελεί είναι πεδίο που δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς, ως προς την επίδρασή του στην επικοινωνία, παρότι θεωρείται πολύ σημαντική (Soler-Costa et al., 2021).
Ο χρυσός κανόνας του Netiquette είναι Θυμόμαστε τον Άνθρωπο (Sturges, 2002).
Γενικοί κανόνες
Οι πρώτοι γενικοί κανόνες που αφορούσαν στην επικοινωνία με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ήταν οι εξής:
- Σκέψου πρώτα (Δεν αντιδρούμε παρορμητικά σε μηνύματα, σκεφτόμαστε πριν απαντήσουμε και καταστέλλουμε συναισθηματικές αντιδράσεις).
- Γράψε με εναλλαγή κεφαλαίων και πεζών (Όταν χρησιμοποιούμε μόνο κεφαλαία γράμματα ο παραλήπτης έχει την αίσθηση ότι του «ΦΩΝΑΖΟΥΜΕ» οπότε τα αποφεύγουμε).
- Απέφυγε τις συντομογραφίες
- Το μήνυμα να είναι συνοπτικό
- Απέφυγε τα emojis/εικονίδια
- Μην προσβάλλεσαι εύκολα (Προσπαθούμε να είμαστε μετριοπαθείς, οι έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις δεν ωφελούν την επικοινωνία).
- Μην προσβάλλεις (αποφεύγουμε να γράψουμε οτιδήποτε δεν θα λέγαμε προφορικά σε συνθήκες καταπρόσωπο επικοινωνίας και παρουσία άλλων συμμετεχόντων/ουσων, όχι στη ρητορική μίσους!!).
- Γνώρισε το κοινό στο οποίο απευθύνεσαι (συνδέεται με το προηγούμενο εφόσον το μήνυμα αφορά λίστα παραληπτών) (Scheuermann & Taylor, 1997).
https://saferinternet4kids.gr/nea
Και κάποιοι επιπλέον κανόνες…
- Προσέχουμε τις συμβάσεις της επικοινωνίας μας σχετικά με τους/τις παραλήπτες/πτριες και τροποποιούμε ανάλογα τον τρόπο γραφής του μηνύματος (π.χ. αλλιώς γράφουμε μηνύματα προς τους/τις συναδέλφους μας, αλλιώς προς τους γονείς, αλλιώς προς την Υπηρεσία μας).
- Γράφουμε Θέμα σε όλα τα email που αποστέλουμε φροντίζοντας να είναι συνοπτικό και σαφές.
- Πριν αποστείλουμε το μήνυμα, το διαβάζουμε ξανά προσεκτικά, ώστε να διορθώσουμε τυχόν λάθη ή να διασφαλίσουμε ότι είναι κατανοητό.
- Είμαστε προσεκτικοί στην επιλογή μεταξύ της απλής κοινοποίησης (CC) ή της κρυφής κοινοποίησης (BCC). Η κρυφή κοινοποίηση διασφαλίζει τα προσωπικά δεδομένα των παραληπτών/πτριών, ωστόσο δεν εξυπηρετεί σε τίποτα εάν μέσα στο μήνυμά μας αποκαλύπτουμε προσωπικά δεδομένα τρίτων (όνομα, διεύθυνση, αρ. δελτίου ταυτότητας/διαβατηρίου κτλ).
- Δεν προωθούμε chain mails ή Spam για εμπορικά προϊόντα ή υπηρεσίες.
- Πάντα κλείνουμε το μήνυμα με χαιρετισμό και τέλος το ονοματεπώνυμό μας.
Είναι καλό πριν διαμοιραστούμε κάτι και πριν απαντήσουμε να ακολουθούμε το THINK
Ας αναρωτηθούμε λοιπόν…
Είναι Αληθινό; είναι Βοηθητικό; Είναι Εμπνευσμένο; Είναι Απαραίτητο; Είναι Ευγενικό
Retrieved https://gmsela8.weebly.com/netiquette.html
Βιβλιογραφία
Scheuermann, L., & Taylor, G. (1997). “Netiquette”. Internet Research, 7(4), 269-273. https://doi.org/10.1108/10662249710187268
Soler-Costa, R., Lafarga-Ostáriz, P., Mauri-Medrano, M., & Moreno-Guerrero, A. J. (2021). Netiquette: Ethic, education, and behavior on internet—a systematic literature review. International journal of environmental research and public health, 18(3), 1212.
Sturges, P. (2002). Remember the human: the first rule of netiquette, librarians and the Internet. Online information review, 26(3), 209-216.
Φρίγκας, Γ. (2005). Διαφήμιση και Μάρκετινγκ στο Διαδίκτυο. Κριτική: Αθήνα.
https://en.wikipedia.org/wiki/Etiquette_in_technology#Netiquette
Επιπλέον υλικό
https://www.youtube.com/watch?v=f3u5kOvTyrg
https://blogs.sch.gr/apaloukou/files/2011/01/Netiquette.pdf
https://saferinternet4kids.gr/nea
https://www.educatorstechnology.com/2014/06/15-essential-netiquette-guidelines-to.html?m=1
https://saferinternet4kids.gr/wp-content/uploads/2021/05/HATE_SPEECH_EDUCATORS2.pdf
Viral Social Media Challenges – Ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου
Οι προκλήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Viral Social Media Challenges), είναι δραστηριότητες που εκτελούνται από ένα άτομο ή μια ομάδα και αναρτώνται σε ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) με σκοπό την επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου (Hilton, 2017). Τα παιχνίδια έχουν σκοπό να μειώσουν το στρες και να ενισχύσουν τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών αλλά και των ενηλίκων (Mukhra et al., 2019). Διαφέρουν μεταξύ τους, πολλά είναι διασκεδαστικά και έχουν φιλανθρωπικό χαρακτήρα. Τέτοιες προκλήσεις έχουν οφέλη, μεταξύ των οποίων είναι η σύνδεση με την κοινότητα (Gruzd & Haythornthwaite, 2013), η αύξηση του κοινωνικού κεφαλαίου (Chen & Li, 2017) και η καταπολέμηση της μοναξιάς (Pittman & Reach, 2016).
Όμως παρουσιάζονται και επικίνδυνες προκλήσεις, για παράδειγμα η υπερβολική κατάποση ουσιών (όπως αλάτι, μοσχοκάρυδο, κανέλα, και χρωστικές τροφίμων) που οδηγούν τους/τις συμμετέχοντες/ουσες σε νοσηλεία και παράλληλα διαδίδουν επικίνδυνες συμπεριφορές για τη σωματική και ψυχική υγεία των χρηστών/στριών (Khasawneh et al., 2019a,b. Khasawneh et al., 2021a).
Η ερμηνεία του φαινομένου ξεκινά από την αναζήτηση των κινήτρων συμμετοχής των ατόμων σε αυτές τις προκλήσεις. Η Θεωρία (Uses and Gratifications Theory – U&G) (Katz et al., 1973), παρότι αρκετά παλαιά, έχει αξιοποιηθεί ως πλαίσιο μελέτης των κινήτρων σχετικά με τη χρήση των ΜΚΔ και τη συμμετοχή σε προκλήσεις (Alhabash & Ma, 2017). Ο Shao (2009) επεκτείνοντας τη Θεωρία U&G προσδιόρισε τρεις κατηγορίες χρήσης των ΜΚΔ:
- κατανάλωση αναφέρεται στην παθητική παρακολούθηση του περιεχομένου των ΜΚΔ
- συμμετοχή περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση χρήστη και περιεχομένου, όπως ο σχολιασμός, τα like ή η κοινή χρήση περιεχομένου και
- παραγωγή περιλαμβάνει τη δημιουργία και δημοσίευση περιεχομένου, η συμμετοχή των χρηστών/στριών στις προκλήσεις των ΜΚΔ κατατάσσεται σε αυτή την κατηγορία.
Σύμφωνα με τον Shao (2009), η προσπάθεια ικανοποίησης διαφορετικών αναγκών οδηγεί σε διαφορετικούς τρόπους χρήσης των ΜΚΔ. Για παράδειγμα, οι χρήστες/στριες «καταναλώνουν» ενημέρωση και ψυχαγωγία, «συμμετέχουν» αναπτύσσοντας την κοινότητα και την κοινωνική αλληλεπίδραση, και «παράγουν» για αναζήτηση φήμης, δημιουργία ταυτότητας και αυτοπραγμάτωση. Πρόσφατη έρευνα διαπίστωσε ότι η ψυχαγωγία, η αναζήτηση της φήμης, η αυτοέκφραση και η κοινωνική αναγνώριση είναι τα βασικά κίνητρα χρήση των ΜΚΔ από παιδιά σχολικής ηλικίας (Bossen & Kottasz, 2020).
Σχετικά με τις προκλήσεις, έρευνες έχουν καταδείξει ότι τα βασικότερα κίνητρα συμμετοχής των νέων σε αυτές ήταν:
- η διασκέδαση,
- η ευκολία (επιλογή εύκολων προκλήσεων),
- η κοινωνικοποίηση,
- η κοινωνική υποστήριξη (θετικά σχόλια φίλων και κοινού),
- ο διαμοιρασμός/η διασπορά πληροφοριών και
- η διαφυγή από την πραγματικότητα
(Bossen & Kottasz, 2020. Falgoust et al., 2022).
Ποιοι είναι οι πιθανοί κίνδυνοι συμμετοχής σε τέτοιες προκλήσεις;
- Θανάσιμος αυτοτραυματισμός και σωματική βλάβη.
- Προώθηση βίας.
- Παραβίαση νόμων/παραβίαση των δικαιωμάτων των άλλων.
- Έλλειψη ενσυναίσθησης και σεβασμού.
- Κακή επιλογή προτύπων.
- Λανθασμένη εντύπωση ότι δεν υπάρχουν κίνδυνοι.
- Απώλεια αξιών. Το επιβλαβές περιεχόμενο γίνεται συνηθισμένο και δεν προκαλεί την ίδια αντίδραση, όπως θα συνέβαινε εάν το βλέπαμε στην πραγματικότητα, πρόσωπο-με-πρόσωπο.
- Αποκλεισμός από τη μη συμμετοχή/κοινωνική πίεση. Υπάρχει η πιθανότητα ταπείνωσης από το κοινωνικό δίκτυο των συνομηλίκων που παρακολουθεί τη διαδικτυακή δράση, εάν ο/η νέος/α επιδείξει απροθυμία να συμμετέχει σε μια διαδικτυακή πρόκληση. Αυτό και μόνο μπορεί να τον/την ωθήσει να κάνει πράγματα που δεν θα έκανε σε άλλη περίπτωση.
- Διασπορά προσωπικών δεδομένων και σχηματισμός κακής διαδικτυακής φήμης.
Όπως έδειξαν οι μελέτες, ακόμα και οι νέοι/ες που συμμετείχαν σε επικίνδυνες προκλήσεις δεν παρακινήθηκαν με στόχο τον αυτοτραυματισμό τους (Khasawneh et al., 2021a,b. Abraham et al., 2022). Τα ευρήματα προτείνουν ότι οι εκπαιδευτικές παρεμβάσεις θα πρέπει να επικεντρώνονται στην ευαισθητοποίηση των νέων σχετικά με τους κινδύνους, καθώς η βλάβη συχνά δεν είναι σκόπιμη. Ένας τρόπος είναι να δημιουργηθούν εκπαιδευτικές δράσεις όπου ανιχνεύοντας τα βασικά κίνητρα χρήσης των ΜΚΔ και συγκεκριμένα των προκλήσεων, να καταδεικνύεται ότι τα κίνητρα αυτά δεν ικανοποιούνται μέσω της συμμετοχής σε μια επικίνδυνη πρόκληση (Falgoust et al., 2022).
Επιπλέον, οι παράγοντες που προσδιορίστηκαν ως σημαντικοί για την αποφυγή της συμμετοχής σε προκλήσεις ήταν οι ακαδημαϊκές ή εργασιακές επιπτώσεις, ο φόβος αρνητικής κριτικής, ο φόβος για αρνητικά σχόλια και αρνητικές αντιλήψεις για τη σεξουαλικότητα. Έτσι, ένας άλλος αποτελεσματικός τρόπος περιορισμού της συμμετοχής των νέων σε μια επικίνδυνη πρόκληση μπορεί να είναι η παρουσίαση των παραγόντων αποφυγής μέσα από εκπαιδευτικές δράσεις (Falgoust et al., 2022).
Τέλος, φάνηκε ότι οι νέοι/ες προτιμούν τις προκλήσεις που είναι εύκολες και ειδικά αυτές που θα μπορούσαν να τροποποιηθούν για να είναι πιο δημιουργική ή πιο ασφαλής η ολοκλήρωσή τους. Η δημιουργία κατευθυντήριων γραμμών για την προώθηση θετικών τροποποιήσεων των προκλήσεων μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά στη μείωση του κινδύνου (Falgoust et al., 2022). Γενικότερα η ενίσχυση της κριτικής σκέψης των παιδιών ώστε να μπορούν να επιλέγουν ασφαλείς και δημιουργικές λύσεις στις προκλήσεις είναι σημαντικό στοιχείο της εκπαίδευσής τους.
Τι μπορεί να κάνει η οικογένεια;
Η καλύτερη προσέγγιση για την καθοδήγηση των παιδιών σχετικά με τις προκλήσεις είναι η συζήτηση, η οποία προσφέρει σφαιρική γνώση για το θέμα και ευκαιρίες για σκέψη. Το να αποκλείσουμε τα παιδιά ή τους/τις νέους/ες από τέτοια παιχνίδια είναι αδύνατο. Ακολουθούν μερικές συμβουλές για το πώς μπορείτε να κρατήσετε το παιδί σας ασφαλές στο διαδίκτυο:
- Η ενημέρωση για το ζήτημα είναι εξαιρετικά σημαντική. Προσπαθήστε να ενημερώνεστε από έγκυρες πηγές και όχι αποκλειστικά από τα ΜΚΔ.
- Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας έχει πρόσβαση σε κατάλληλους ιστότοπους για την ηλικία του στο διαδίκτυο που δεν προωθούν ανήθικη συμπεριφορά ή βία.
- Βεβαιωθείτε πάντα ότι το παιδί σας έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο από έναν υπολογιστή που βρίσκεται σε κοινή θέα στον οικογενειακό χώρο.
- Μιλήστε στο παιδί σας πιο συχνά. Εξερευνήστε μαζί τον διαδικτυακό κόσμο και συμμετάσχετε σε ενδιαφέρουσες δραστηριότητες που δείχνουν ηθική και ασφαλή διαδικτυακή συμπεριφορά.
- Χρησιμοποιήστε γονικούς ελέγχους σε όλες τις συσκευές που χρησιμοποιεί το παιδί σας. Παρακολουθήστε τον χρόνο οθόνης και παρακολουθήστε τις διαδικτυακές δραστηριότητές του. Πάντα με μέτρο και χωρίς υπερβολές που μπορούν να έχουν τα αντίθετα αποτελέσματα.
- Γίνετε πρότυπο για το παιδί σας. Έχετε επίγνωση των δικών σας διαδικτυακών δραστηριοτήτων.
- Παρατηρήστε προσεκτικά τη συμπεριφορά του παιδιού σας. Να είστε σε εγρήγορση για τυχόν ασυνήθιστες αλλαγές, όπως κυκλοθυμία, λιγότερη ή καθόλου επικοινωνία, έλλειψη ενδιαφέροντος για σπουδές και πτώση βαθμών. Εάν παρατηρήσετε τέτοιες αλλαγές, παρακολουθήστε στενά τις διαδικτυακές δραστηριότητές του/της, μιλήστε με τον/την εκπαιδευτικό και τη διεύθυνση του σχολείου ή συμβουλευτείτε έναν /μία παιδοψυχολόγο.
- Εάν ανακαλύψετε ότι το παιδί σας παίζει ήδη κάποιο επικίνδυνο παιχνίδι πρόκλησης, σταματήστε αμέσως τη χρήση του διαδικτύου από οποιαδήποτε συσκευή.
- Ενημερώστε την τοπική αστυνομική αρχή για το τι συνέβη και ζητήστε τη συμβουλή τους για τα επόμενα μέτρα ασφαλείας.
Τί μπορεί να κάνει το σχολείο;
- Οι εκπαιδευτικοί είναι σημαντικό να παρακολουθούν την πορεία των βαθμών και την κοινωνική συμπεριφορά των παιδιών και να ενημερώνουν σχετικά τους γονείς.
- Πρέπει να παρακολουθούν γενικά τη συμπεριφορά κάθε παιδιού.
- Εάν ανιχνεύσουν αντικοινωνική συμπεριφορά, θα πρέπει να μιλήσουν προσωπικά με τέτοια παιδιά που δεν αλληλεπιδρούν πολύ με τα άλλα παιδιά ή είναι απόμακρα.
- Εάν παρατηρήσουν κάτι που μπορεί να φαίνεται ύποπτο ή ανησυχητικό, θα πρέπει να ενημερώσουν αμέσως τη διεύθυνση του σχολείου και την οικογένεια.
- Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει επίσης να μεριμνούν ώστε τα παιδιά να μην χρησιμοποιούν έξυπνα κινητά κατά τις σχολικές ώρες.
- Είναι σημαντικό να υλοποιούνται εκπαιδευτικές δράσεις γνωριμίας των παιδιών και των γονέων σχετικά με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του διαδικτύου (συζητήσεις με ειδικούς, εκδηλώσεις κτλ.).
- Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να σχεδιάσουν διδασκαλίες ή προγράμματα σχετικά με το θέμα των προκλήσεων (ανίχνευση των γνώσεων των παιδιών για τις προκλήσεις, συζήτηση και διαμόρφωση κανόνων ορθής χρήσης των ΜΚΔ, οργάνωση στην τάξη ασφαλών προκλήσεων που προωθούν τη διασκέδαση, την κοινωνική σύνδεση της ομάδας και έχουν φιλανθρωπικό χαρακτήρα. Η συγκεκριμένη δραστηριότητα μπορεί να διαμορφώσει τα βασικά κριτήρια επιλογής ή αποφυγής των προκλήσεων από τα παιδιά).
Η Γραμμή βοήθειας Help-line του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου, που είναι προσβάσιμη δωρεάν στο 210-6007686 μπορεί να σας δώσει όλες τις συμβουλές και τις κατευθύνσεις που χρειάζεστε.
Βιβλιογραφία
Abraham, J., Roth, R., Zinzow, H., Madathil, K. C., & Wisniewski, P. (2022). Applying behavioral contagion theory to examining young adults’ participation in viral social media challenges. Transactions on Social Computing, 5(1-4), 1-34.
Alhabash, S., & Ma, M. (2017). A tale of four platforms: Motivations and uses of Facebook, Twitter, Instagram, and Snapchat among college students? Social Media + Society, 3(1), Article 205630511769154. doi:10.1177/2056305117691544
Bossen, C., & Kottasz, R. (2020). Uses and gratifications sought by pre-adolescent and adolescent TikTok consumers. Young Consumers, 21(4), 463–478. doi:10.1108/yc-07-2020-1186
Chen, H. T., & Li, X. (2017). The contribution of mobile social media to social capital and psychological well-being: Examining the role of communicative use, friending and self-disclosure. Computers in Human Behavior, 75, 958–965. doi:10.1016/j.chb.2017.06.011
Falgoust, G., Winterlind, E., Moon, P., Parker, A., Zinzow, H., & Madathil, K. C. (2022). Applying the uses and gratifications theory to identify motivational factors behind young adult’s participation in viral social media challenges on TikTok. Human Factors in Healthcare, 2, 100014.
Gruzd, A., & Haythornthwaite, C. (2013). Enabling community through social media. Journal of Medical Internet Research, 15(10), e2 . doi:10.2196/jmir.2796.
Mukhra, R., Baryah, N., Krishan, K., & Kanchan, T. (2019). ‘Blue Whale Challenge’: A game or crime?. Science and engineering ethics, 25, 285-291.
Katz, E., Blumler, J. G., & Gurevitch, M. (1973). Uses and gratifications research. Public Opinion Quarterly, 37(4), 509. doi:10.1086/268109
Khasawneh, A., Chalil Madathil, K., Dixon, E., Wisniewski, P., Zinzow, H., & Roth, R (2019a). An investigation on the portrayal of Blue Whale Challenge on YouTube and Twitter. In Proceedings of the human factors and ergonomics society annual meeting (Vol. 63, No. 1, pp. 887-888). Sage CA: Los Angeles, CA: SAGE Publications.
Khasawneh, A., Chalil Madathil, K., Dixon, E., Wisniewski, P., Zinzow, H., & Roth, R (2019b). An investigation on the portrayal of blue whale challenge on YouTube and Twitter. Proceedings of the Human Factors and Ergonomics Society Annual Meeting, 63(1), 887–888. doi:10.1177/1071181319631179.
Khasawneh, A., Madathil, K. C., Zinzow, H., Wisniewski, P., Ponathil, A., Rogers, H., . . . Narasimhan, M. (2021a). An investigation of the portrayal of social media challenges on YouTube and Twitter. ACM Transactions on Social Computing, 4(1), 1–23. doi:10.1145/3444961.
Khasawneh, A., Madathil, K. C., Zinzow, H., Rosopa, P., Natarajan, G., Achuthan, K., & Narasimhan, M. (2021b). Factors contributing to adolescents’ and young adults’ participation in web-based challenges: survey study. JMIR Pediatrics and Parenting e24988.
Pittman, M., & Reich, B. (2016). Social media and loneliness: Why an Instagram picture may be worth more than a thousand Twitter words. Computers in Human Behavior, 62, 155–167. doi:10.1016/j.chb.2016.03.084
Shao, G. (2009). Understanding the appeal of user-generated media: a uses and gratification perspective. Internet Research, 19(1), 7–25. doi:10.1108/1
Εκπαιδευτικό υλικό
https://saferinternet4kids.gr/wp-content/uploads/2019/09/Best-practice-guideline.pdf
https://saferinternet4kids.gr/nea/tips-for-teachers/
https://internetsafety.pi.ac.cy/news-details-is/announcements/momoChallenge
https://www.betterinternetforkids.eu/en-GB/practice/articles/article?id=6706166
Misinformation, Disinformation, Malinformation and Social Media. Ο ρόλος του σχολείου και της οικογένειας
https://www.uua.org/international/blog/freedom-press-fake-news-disinformation
Αρχικά, ας ξεκαθαρίσουμε τις έννοιες που στην ελληνική συχνά αναφέρονται ως μία, ως «παραπληροφόρηση»:
- Misinformation είναι η διασπορά ψευδών ειδήσεων (fake news) χωρίς να υπάρχει πρόθεση παραπλάνησης των αποδεκτών/κτριων, όπως το να διαδίδεται μία ιστορία που περιέχει μη επικαιροποιημένες πληροφορίες.
- Disinformation είναι η διασπορά ψευδών ειδήσεων εκ προθέσεως με στόχο την παραπλάνηση των αποδεκτών/κτριων και την πρόκληση βλάβης, όπως για παράδειγμα η αναφορά «πειραγμένων» στατιστικών αναλύσεων για διάφορα ζητήματα.
- Malinformation είναι η διασπορά αληθινών ειδήσεων με σκοπό την πρόκληση βλάβης, όπως το να διαδίδεται η τοποθέτηση ενός ατόμου αποπλαισιωμένη ώστε να παραπλανήσει τους/τις αποδέκτες/κτριες
(Wardle & Derakhshan, 2017. Chen et al., 2023).
Δυστυχώς, δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο της ΕΕ που να διέπει την παραπληροφόρηση, πέραν του άρθρου 11 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων σχετικά με την ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης και μιας σειράς πολιτικών πρωτοβουλιών. Τα κράτη μέλη είναι κατεξοχήν αρμόδια για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης (Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, 2021).
Η έννοια που έχει ερευνηθεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) είναι η misinformation, καθώς είναι ευκολότερα παρατηρήσιμη σε όλα τα ΜΚΔ και ερμηνεύσιμη. Ποιοι όμως είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τη διασπορά ψευδών ειδήσεων;
Οι Baptista and Gradim (2020) συνοψίζουν τους παράγοντες σε δύο βασικούς: (α) τα κίνητρα των «καταναλωτών/τριων» (αποστολέων και αποδεκτών/κτριων) και (β) η παρουσίαση του περιεχομένου της διαδικτυακής παραπληροφόρησης. Αρκετές έρευνες επικεντρώθηκαν στα ψυχολογικά κίνητρα (Ecker et al., 2022. Pennycook & Rand, 2021) εξετάζοντας γνωστικούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς παράγοντες. Σχετικά με αυτούς:
- Οι Brady και συν. (2020) διερεύνησαν τις ψυχολογικές διεργασίες πίσω από τη διασπορά ψευδών ειδήσεων με ηθικό και συναισθηματικό περιεχόμενο και συμπέραναν ότι αναρτήσεις τέτοιου περιεχομένου προσελκύουν έντονα την προσοχή, επομένως αυξάνεται η πιθανότητα διαμοιρασμού τους στα ΜΚΔ.
- Ορισμένες αναρτήσεις παραπληροφόρησης προκαλούν πανικό ενώ άλλες προσφέρουν ελπίδα. Οι Chua και Banerjee (2018) βρήκαν ότι οι ψευδείς ειδήσεις υγειονομικού περιεχομένου ή ζητημάτων ασφαλείας που προκαλούν πανικό είναι πιθανότερο να γίνουν πιστευτές και να διαμοιραστούν από αυτές που δίνουν ελπίδα.
- Ο συναισθηματικός λόγος και οι εκκλήσεις σε συναισθηματικές αντιδράσεις πλαισιώνουν συχνά ψευδείς ειδήσεις και συμβάλλουν στη διασπορά τους (Baptista & Gradim, 2020).
- Γενικά οι χρήστες/στριες των ΜΚΔ έχουν μεγαλύτερη τάση να έλκονται από περιεχόμενο που επιβεβαιώνει την ταυτότητά τους ή τις πεποιθήσεις τους ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για ψευδείς ειδήσεις (Buchanan, 2020. Krafft & Donovan, 2020. Neyazi & Muhtadi, 2021).
Σχετικά με τον τρόπο παρουσίασης της πληροφορίας βρέθηκε ότι:
- Η παρουσία διαδραστικών στοιχείων στις αναρτήσεις, όπως διευθύνσεις URL, αναφορές και hashtags, μπορεί να συμβάλει στην ευρεία διασπορά της ψευδούς είδησης (Kumar et al., 2021).
- Ειδήσεις με τη μορφή ιστορίας είναι πιο πιθανό να διαμοιραστούν, καθώς οι ιστορίες κινητοποιούν συναισθηματικές διεργασίες πέρα από τις γνωστικές. Τέτοιες ειδήσεις κατανοούνται εύκολα από τον/ αποδέκτη/τρια (Green & Donahue, 2018. Lee & Shin, 2021), ενώ τα σφάλματα ή τα ψεύδη είναι δυσκολότερα ανιχνεύσιμα μέσα στην πλοκή μιας ιστορίας (Dahlstrom, 2021).
Με απλά λόγια, διαμοιραζονται ευρέως στα ΜΚΔ αναρτήσεις ψευδών ειδήσεων:
- με ηθικό και συναισθηματικό περιεχόμενο
- που χρησιμοποιούν συναισθηματικό λόγο
- που προκαλούν πανικό και αφορούν θέματα υγείας ή ασφάλειας
- που απευθύνουν συναισθηματικές εκκλήσεις προς τους/τις αποδέκτες/κτριες
- που περιέχουν διαδραστικά στοιχεία (διευθύνσεις URL, αναφορές και hashtags)
- που είναι με μορφή ιστορίας ή αφήγησης γεγονότων.
Για σκεφτείτε συναντήσατε κάποια ανάρτηση με αυτά τα χαρακτηριστικά πρόσφατα, η οποία ταίριαζε πολύ με τις πεποιθήσεις σας; Την κοινοποιήσατε; Μήπως όμως ήταν ψευδής είδηση;
Πως μπορεί το σχολείο να βοηθήσει;
Στην εποχή του πληροφοριακού χάους (information disorder) (Wardle & Derakhshan, 2017), η ικανότητα αποκωδικοποίησης των ψευδών ειδήσεων αποκτά κρίσιμο ρόλο. Μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης στα Μέσα (NAMLE) είναι σημαντικό να προωθείται η υγιής συμπεριφορά μεταξύ των χρηστών/στριών των ΜΚΔ για την ελαχιστοποίηση της διασποράς ψευδών ειδήσεων, όπως διαδικτυακή καθοδήγηση, μίνι μαθήματα και διαλέξεις, οι οποίες στοχεύουν στη βελτίωση της γενικής παιδείας των χρηστών/στριών στα Μέσα (Bangani, 2021). Επιπλέον παιχνίδια (gamification of learning) που έχουν σχεδιαστεί για να ευαισθητοποιήσουν ή να καλλιεργήσουν τη δεξιότητα των χρηστών/στριών να διακρίνουν την ηλεκτρονική παραπληροφόρηση δείχνουν πολύ αποτελεσματικά (Basol et al., 2020) . Διάφορες μέθοδοι αξιοποιούνται σε προγράμματα εκπαίδευσης στα Mέσα για παράδειγμα, διερευνητική μάθηση, μέθοδος project και τεχνικές, όπως artful thinking (έντεχνος συλλογισμός), thinking routines (ρουτίνες σκέψης) (Project Zero’s Thinking Routine Toolbox). Οι παρεμβάσεις εκπαίδευσης στα Μέσα σχεδιάζονται για να βελτιώσουν τις δεξιότητες και γνώσεις των χρηστών/στριων για τον εντοπισμό, την κατανόηση, την αξιολόγηση και την αποτελεσματική χρήση των πληροφοριών. Με την εφαρμογή τέτοιων παρεμβάσεων μπορεί το σχολείο να αναπτύξει στους/τις μαθητές/τριες τις δεξιότητες που απαιτούνται για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.
Πως μπορεί η οικογένεια να βοηθήσει;
Η χρήση περιοριστικών στρατηγικών (π.χ. αποκλεισμός της πρόσβασης στα Μέσα) από τους γονείς δεν βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν το ζήτημα αλλά και να θωρακιστούν. Δυστυχώς, η αρνητική και απαγορευτική στάση των γονέων μπορεί να ενισχύσει θετικά τη στάση των παιδιών προς τα Μέσα και να δημιουργήσει αρνητική στάση προς τους ίδιους τους γονείς τους. Είναι προτιμότερο αντί να θέτονται απαγορεύσεις να γίνεται παρακολούθηση από γονείς και παιδιά ειδήσεων (π.χ. στην τηλεόραση) και συζήτηση σχετικά με την πραγματικότητα, σχολιασμός των θεμάτων σχετικά με τον τόπο, τον χρόνο, τα κίνητρα των προσώπων, τις ενέργειές τους και το αποτέλεσμα των ενεργειών. Η οριοθέτηση της χρήσης των Μέσων είναι μία παράμετρος, η αξιοποίησή τους όμως ως ευκαιρίες και εργαλεία εκπαίδευσης των παιδιών είναι η άλλη και το σχολείο χρειάζεται σε αυτό τη βοήθεια των γονέων.
Βιβλιογραφία
Bangani, S. (2021). The fake news wave: Academic libraries’ battle against misinformation during COVID-19. The Journal of Academic Librarianship, 47(5), Article 102390
Baptista, J. P., & Gradim, A. (2020). Understanding fake news consumption: A review. Social Sciences, 9(10), 185. Social Sciences | Free Full-Text | Understanding Fake News Consumption: A Review (mdpi.com)
Basol, M., Roozenbeek, J., & Van der Linden, S. (2020). Good news about bad news: Gamified inoculation boosts confidence and cognitive immunity against fake news. Journal of Cognition, 3(1), 1–9
Brady, W. J., Gantman, A. P., & Van Bavel, J. J. (2020). Attentional capture helps explain why moral and emotional content go viral. Journal of Experimental Psychology: General, 149(4), 746–756
Buchanan, T. (2020). Why do people spread false information online? The effects of message and viewer characteristics on self-reported likelihood of sharing social media disinformation. PLoS One, 15(10), Article e0239666
Chen, S., Xiao, L., & Kumar, A. (2023). Spread of misinformation on social media: What contributes to it and how to combat it. Computers in Human Behavior, 141, 107643. https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107643
Chua, A. Y., & Banerjee, S. (2018). Intentions to trust and share online health rumors: An experiment with medical professionals. Computers in Human Behavior, 87, 1–9.
Dahlstrom, M. F. (2021). The narrative truth about scientific misinformation. Proceedings of the National Academy of Sciences, 118(15), Article e1914085117
Ecker, U. K., Lewandowsky, S., Cook, J., Schmid, P., Fazio, L. K., Brashier, N., et al. (2022). The psychological drivers of misinformation belief and its resistance to correction. Nature Reviews Psychology, 1(1), 13–29
Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (2021). Ειδική έκθεση για την παραπληροφόρηση. https://op.europa.eu/webpub/eca/special-reports/disinformation-9-2021/el/
Green, M. C., & Donahue, J. K. (2018). The effects of false information in news stories. In B. G. Southwell, E. A. Thorson, & L. Sheble (Eds.), Misinformation and mass audiences (pp. 109–123). Austin: University of Texas Press
Krafft, P. M., & Donovan, J. (2020). Disinformation by design: The use of evidence collages and platform filtering in a media manipulation campaign. Political Communication, 37(2), 194–214
Kumar, S., Huang, B., Cox, R. A. V., & Carley, K. M. (2021). An anatomical comparison of fake-news and trusted-news sharing pattern on Twitter. Computational & Mathematical Organization Theory, 27(2), 109–133
Lee, E. J., & Shin, S. Y. (2021). Mediated misinformation: Questions answered, more questions to ask. American Behavioral Scientist, 65(2), 259–276
NAMLE. National Association for Media Literacy Education, Core Principles of Media Literacy Education http://namle.net/publications/core-principles/
Neyazi, T. A., & Muhtadi, B. (2021). Selective belief: How partisanship drives belief in misinformation. International Journal of Communication, 15, 1286–1308
Pennycook, G., & Rand, D. G. (2021). The psychology of fake news. Trends in Cognitive Sciences, 25(5), 388–402
Project Zero’s Thinking Routine Toolbox: http://www.pz.harvard.edu/thinking-routines
Wardle, C., & Derakhshan, H. (2017). Information Disorder: Toward an interdisciplinary framework for research and policy making. Rep. to Counc. Eur. https://rm.coe.int/information-disorder-toward-an-interdisciplinary-framework-forresearc/168076277c
Εκπαιδευτικό υλικό
https://saferinternet4kids.gr/hot-topics-ef/fake-news/
https://saferinternet4kids.gr/wp-content/uploads/2017/05/fake_news.pptx
https://saferinternet4kids.gr/video/fake-news/
https://saferinternet4kids.gr/video/fake-news-2/
https://saferinternet4kids.gr/yliko-all/epitrapezio-8ds-n-filadelfeias/
Parental phubbing: Νέα κανονικότητα ή ψηφιακή ακρασία;
Τα έξυπνα κινητά έχουν εξέχουσα θέση στην καθημερινότητά μας, καθώς προσφέρουν ευκαιρίες πρόσβασης, αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας με τον στενό κοινωνικό μας κύκλο αλλά και την ευρύτερη κοινότητα. Ωστόσο, πέρα από τα πλεονεκτήματα, τα έξυπνα κινητά ενέχουν τον κίνδυνο της εξάρτησης λόγω των παιχνιδιών, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της απρόσκοπτης πρόσβασης στο διαδίκτυο. Έχει φανεί, λοιπόν, πως βλάπτουν την ποιότητα της διαπροσωπικής επικοινωνίας των ατόμων σε συνθήκες φυσικής κοινωνικής επαφής (Erzen et al., 2021).
Με τον όρο “phubbing” (phone and snubbing) νοείται η πράξη του να “σνομπάρεις” τους άλλους σε πλαίσια φυσικής κοινωνικής αλληλεπίδρασης και αντ ‘αυτού να εστιάζεις στο έξυπνο κινητό σου (Chotpitayasunondh & Douglas, 2016. Haigh, 2015. Karadağ et al., 2015). Σε πρόσφατη μελέτη εξετάστηκαν δεκάλεπτες συνομιλίες ζευγαριών φοιτητών/τριων και βρέθηκε ότι τα κινητά τηλέφωνα χρησιμοποιήθηκαν σε περισσότερο από το 60% των συνομιλιών και για περίπου το ένα τέταρτο του συνολικού χρόνου συνομιλίας (Vanden Abeele, 2020). Ίσως η χρονική διάρκεια να μη δείχνει σημαντική, εάν όμως αναλογιστούμε τις καθημερινές μας επικοινωνίες, είναι μεγαλύτερη από ότι πιστεύουμε.
Έρευνες εξέτασαν συμπεριφορικούς και συναισθηματικούς παράγοντες που σχετίζονται με το φαινόμενο, καθώς και πως τα πέντε βασικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας [Openness (to experience), Conscientiousness, Extraversion, Agreeableness, and Neuroticism (emotional instability)] λειτουργούν προβλεπτικά στην εμφάνιση του phubbing. Οι σημαντικότεροι παράγοντες αφορούν στην έλλειψη αυτοελέγχου (Davey et al., 2018), την προβληματική χρήση κινητών τηλεφώνων και μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Błachnio & Przepiorka, 2018. Karadağ et al., 2015) και ο φόβος της απώλειας (FoMO) (Balta et al., 2018. Franchina et al., 2018). Σχετικά με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, φάνηκε ότι ο νευρωτισμός (Neuroticism) και η ευσυνειδησία (Conscientiousness) αποτελούν σημαντικούς προβλεπτικούς παράγοντες (Erzen et al., 2021). Σύμφωνα με τα προηγούμενα φαίνεται ότι διαφορετικές αιτίες οδηγούν στο phubbing, εκ των οποίων τουλάχιστον μία φαίνεται πως αφορά στην παρορμητικότητα (έλλειψη αυτοελέγχου), ενώ άλλη συνδέεται με το άγχος (φόβος απώλειας). Θα πρέπει να τονιστεί ότι οι συμμετέχοντες/ουχες ήταν άτομα με μεσαία έως υψηλά επίπεδα εισοδήματος, καθημερινή πρόσβαση στο διαδίκτυο και τακτικοί/ες χρήστες/χρήστριες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Άλλες έρευνες ασχολήθηκαν με την επίδραση του φαινομένου στις σχέσεις γονέων και παιδιών. Σε έρευνα του Ερευνητικού Κέντρου Pew, το 72% των γονέων ανέφερε ότι τα παιδιά τους εφηβικής ηλικίας αποσπώνται αρκετές φορές από το κινητό τους όταν προσπαθούν να συνομιλήσουν μαζί τους, αλλά την ίδια στιγμή, το 51% των εφήβων ανέφερε ότι αρκετές φορές κατά τη διάρκεια συνομιλιών η προσοχή των γονέων τους αποσπάται από το δικό τους κινητό τηλέφωνο (Jiang 2018).
Επιπλέον καταδείχθηκε ότι έφηβοι με χαμηλή αυτοεκτίμηση που νιώθουν περιορισμένη κοινωνική υποστήριξη (π.χ. φιλικές, οικογενειακές σχέσεις) και βιώνουν υψηλά επίπεδα γονεϊκού phubbing ήταν πιθανότερο να παρουσιάσουν κατάθλιψη, από ό,τι έφηβοι με υψηλή αυτοεκτίμηση και σταθερή κοινωνική υποστήριξη (Wang et al., 2020). Για το λόγο αυτό, γονείς που ανησυχούν για συμπτώματα κατάθλιψης των παιδιών τους θα πρέπει να δίνουν προσοχή στην αυτοεκτίμηση των εφήβων, καθώς και στην αντίληψη που έχουν τα ίδια τα παιδιά για την κοινωνική υποστήριξη που τους παρέχεται από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον.
Σχετικά με τα παιδιά μικρότερης ηλικίας φάνηκε θετική συσχέτιση μεταξύ της αντίληψης των παιδιών για το επίπεδο του phubbing που βιώνουν από τους γονείς τους και τα συναισθήματα κοινωνικής αποσύνδεσής τους από αυτούς (Pancani et al., 2021). Με απλά λόγια, όσο περισσότερο τα παιδιά ένιωθαν ότι ο ένας ή και οι δύο γονείς τα αγνοούσαν μέσω phubbing τόσο λιγότερο τα παιδιά ένιωθαν το συναισθηματικό δέσιμο με τους γονείς τους.
Όλα αυτά δείχνουν λογικά και ίσως δεν χρειάζονται οι έρευνες για να μας το αποδείξουν. Ας αναρωτηθούμε.
Μήπως τελικά, με τη συμπεριφορά μας διαμορφώνουμε μια νέα κανονικότητα στις επικοινωνιακές μας συνθήκες; Μήπως οδηγούμαστε σε μία ψηφιακή ακρασία (digital akrasia) (Aagaard, 2020); Παρασυρόμαστε από τις ψηφιακές συσκευές παρά τις γνώσεις μας και εις βάρος των καλών μας προθέσεων;
Οι κακές συνήθειες και η προβληματική χρήση των έξυπνων κινητών φαίνεται να καθοδηγούν τη συμπεριφοράς μας. Η υλοποίηση προγραμμάτων παρέμβασης στα σχολειά μας που να στοχεύουν στη διαμόρφωση καλών συνηθειών και στην ασφαλή χρήση των ψηφιακών συσκευών από παιδιά και γονείς είναι ο μόνος τρόπος να αναχαιτιστεί το φαινόμενο, για ένα βιώσιμο ψηφιακό μέλλον.
Βιβλιογραφία
Aagaard, J. (2020). Digital akrasia: a qualitative study of phubbing. AΙ & Society, 35, 237-244.
Haigh, A. (2015). Stop phubbing. Retrieved from http://stopphubbing.com
Balta, S., Emirtekin, E., Kircaburun, K., & Griffiths, M. D. (2018). Neuroticism, Trait Fear of Missing Out, and Phubbing: The Mediating Role of State Fear of Missing Out and Problematic Instagram Use. International Journal of Mental Health and Addiction, 1-12. doi:10.1007/s11469-018-9959-8
Błachnio, A., & Przepiorka, A. (2019). Be aware! If you start using Facebook problematically you will feel lonely: Phubbing, loneliness, self-esteem, and Facebook intrusion. A cross-sectional study. Social Science Computer Review, 37(2), 270-278.
Chotpitayasunondh, V., & Douglas, K. M. (2016). How “phubbing” becomes the norm: The antecedents and consequences of snubbing via smartphone. Computers in Ηuman Βehavior, 63, 9-18.
Davey, S., Davey, A., Raghav, S. K., Singh, J. V., Singh, N., Blachnio, A., & Przepiórkaa, A. (2018). Predictors and consequences of “Phubbing” among adolescents and youth in India: An impact evaluation study. Journal of Family & Community Medicine, 25(1), 35- 42. doi:10.4103/jfcm.JFCM_71_17
Erzen, E., Odaci, H., & Yeniçeri, İ. (2021). Phubbing: Which personality traits are prone to phubbing?. Social Science Computer Review, 39(1), 56-69.
Franchina, V., Vanden Abeele, M., Van Rooij, A. J., Lo Coco, G., & De Marez, L. (2018). Fear of missing out as a predictor of problematic social media use and phubbing behavior among Flemish adolescents. International Journal of Environmental Research and Public Health, 15(10), 2319.
Karadag, E., Tosuntas, S¸ . B., Erzen, E., Duru, P., Bostan, N., S¸ ahin, B. M.,…Babadag, B. (2015). Determinants of phubbing, which is the sum of many virtual addictions: a structural equation model. Journal of Behavioral Addictions, 1e15. http://dx.doi.org/10.1556/2006.4.2015.005 .
Pancani, L., Gerosa, T., Gui, M., & Riva, P. (2021). “Mom, dad, look at me”: The development of the Parental Phubbing Scale. Journal of Social and Personal Relationships, 38(2), 435-458.
Vanden Abeele, M. M. P. (2020). The social consequences of phubbing: A framework and a research agenda. In R. Ling, G. Goggin, L. Fortunati, S. S. Lim, & Y. Li (Eds.), Handbook of Mobile Communication, Culture, and Information (pp. 158-174). Oxford University Press.
Wang, X., Gao, L., Yang, J., Zhao, F., & Wang, P. (2020). Parental phubbing and adolescents’ depressive symptoms: Self-esteem and perceived social support as moderators. Journal of Υouth and Αdolescence, 49, 427-437.
Επιπλέον υλικό
Γονείς και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Food for thought II
Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Instagram, Viber, Tik Tok, You Tube, Snapchat κτλ.), και η δραστηριοποίηση σε διαδικτυακές ομάδες είναι πλέον διαδεδομένη είτε ως μορφή ψυχαγωγίας είτε ως μορφή επικοινωνίας με την κοινότητα. Οι γονείς παρακινούνται να ασχοληθούν με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ), καθώς αναζητούν πληροφορίες για διάφορα θέματα και αποζητούν την εμπειρία άλλων γονέων, καθώς και την κοινωνική υποστήριξη και τη σύνδεσή τους με την κοινότητα. Για παράδειγμα, οι γονείς αξιοποιούν τα ΜΚΔ για πληροφορίες σχετικά με προβλήματα υγείας τόσο πριν όσο και μετά την ιατρική διάγνωση του παιδιού τους (Frey et al., 2022). Ωστόσο, αυτή η κοινωνική αλληλεπίδραση μέσα σε ομάδες μπορεί να κρύβει κινδύνους, αλλά και φαίνεται να σχετίζεται με τις πρακτικές που χρησιμοποιούν οι γονείς για την ανατροφή των παιδιών τους.
Πρόσφατες μελέτες διερεύνησαν τον τρόπο χρήσης των ΜΚΔ από τους γονείς σε σχέση με τους τέσσερις τύπους γονεϊκότητας. Καταδείχθηκε ότι οι γονείς που εφαρμόζουν επιτρεπτικές (permissive/ indulgent) γονεϊκές πρακτικές είναι πιθανότερο να υπερεκθέτουν τα παιδιά τους στα ΜΚΔ (sharenting) και να επιτρέπουν στα παιδιά τους να δημιουργήσουν λογαριασμούς στα ΜΚΔ από πολύ μικρή ηλικία (Amon et al., 2022).
Γενικότερα, η ενασχόληση με τα κοινωνικά δίκτυα φαίνεται να προκαλεί διάσπαση της προσοχής των γονέων, μειώνοντας το επίπεδο της καθημερινής επαφής τους με το παιδί. Παρεμποδίζεται η οικοδόμηση ασφαλούς προσκόλλησης του παιδιού με τον γονέα και παράλληλα περιορίζεται η ικανοποίηση των αναγκών του παιδιού (σωματικών, συναισθηματικών, γνωστικών) (Andangsari et al., 2013). Μάλιστα σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις η υπερβολική ενασχόληση των γονέων φάνηκε να αυξάνει την πιθανότητα τραυματισμού του παιδιού λόγω της μειωμένης επίβλεψής του (Golden, 2015 . Ralston, 2012).
Άλλες έρευνες ασχολήθηκαν συγκεκριμένα με τη σχέση της υπερβολικής χρήσης των ΜΚΔ από τους γονείς και τους διαφορετικούς τύπους γονεϊκότητας (Scott et al., 2014 . Radesky et al., 2014). Παρότι στην πλειονότητα τους οι γονείς ταυτίστηκαν με τον επιτακτικό – επίσημο (authoritative) τύπο γονεϊκότητας που περιλαμβάνει πιο ισορροπημένες γονεϊκές πρακτικές, καταδείχθηκε ισχυρή θετική συσχέτιση μεταξύ του χρόνου χρήσης των ΜΚΔ με τον αυταρχικό (authoritarian) τύπο γονεϊκότητας (Ante-Contreras, 2016). Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο χρόνο οι γονείς αφιερώνουν στα ΜΚΔ τόσο πιο αυταρχικού τύπου γονεϊκές πρακτικές εφαρμόζουν για την οριοθέτηση της συμπεριφοράς των παιδιών τους (π.χ. επιπλήξεις, εφαρμογή «συνεπειών», «timeouts» – αυστηρούς περιορισμούς με ελάχιστη επεξήγηση για τους λόγους αυτών των περιορισμών).
Γενικότερα έχει καταδειχθεί ερευνητικά ότι η αυξημένη χρήση των ΜΚΔ σχετίζεται με διάφορες προβληματικές ψυχικές καταστάσεις και συμπεριφορές των χρηστών. Αυτές περιλαμβάνουν νευρωτισμό, χαμηλή αυτοεκτίμηση, έλλειψη αυτοελέγχου, καθώς και επικίνδυνες συμπεριφορές όπως η αποστολή μηνυμάτων κατά τη διάρκεια της οδήγησης (Bianchi & Phillips, 2005 . Radesky et al., 2014). Ως εκ τούτου, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η υπερβολική χρήση των ΜΚΔ μπορεί να οδηγήσει σε ποικίλες αρνητικές συμπεριφορές ακόμα και στα πλαίσια του γονεϊκού ρόλου, όπως η χρήση αυταρχικών πρακτικών ανατροφής των παιδιών.
Όμως δεν είναι σίγουρο εάν τα ΜΚΔ από μόνα τους επιδρούν στην επιλογή του τύπου γονεϊκότητας ή τελικά το μορφωτικό επίπεδο των γονέων είναι η μεταβλητή που κρύβεται πίσω από τις επιλογές των γονέων. Στην προαναφερθείσα έρευνα, βρέθηκε αρνητική συσχέτιση μεταξύ του μορφωτικού επιπέδου των γονέων και του χρόνου που αφιερώνουν στα ΜΚΔ (Ante-Contreras, 2016). Δηλαδή, όσο χαμηλότερο είναι το μορφωτικό επίπεδο των γονέων τόσο περισσότερο χρόνο οι γονείς αναλώνουν στα ΜΚΔ. Επομένως, η επιλογή του τύπου γονεϊκότητας, καθώς και των αντίστοιχων γονεϊκών πρακτικών, θα μπορούσε να αποδοθεί όχι στην αυξημένη χρήση των ΜΚΔ, αλλά στο επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων. Μήπως τελικά το επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων επιδρά στην επιλογή του τύπου γονεϊκότητας και πρακτικών οριοθέτησης των παιδιών στον πραγματικό, αλλά και στον ψηφιακό κόσμο και παράλληλα καθορίζει τον χρόνο ενασχόλησής τους με τα ΜΚΔ; Μήπως μαζί με τα παιδιά να πρέπει να προχωρήσουμε σε συστηματική εκπαίδευση των γονέων;
Επί του παρόντος δεν υπάρχει κοινωνική πολιτική ή φορέας που να ασχολείται άμεσα και συστηματικά με το θέμα της υπερβολικής χρήσης των ΜΚΔ και την πιθανή επακόλουθη επίδρασή τους ανατροφή των παιδιών. Ένα είναι απολύτως σίγουρο. Τα ΜΚΔ έχουν προσδώσει ένα νέο χαρακτήρα στην κοινωνία μας, στην επικοινωνία και στους τρόπους συνεργασίας μεταξύ ατόμων και ομάδων και κατ’ επέκτασιν στους αντίστοιχους θεσμοθετημένους και μη ρόλους που όλοι μας καλούμαστε να εκπληρώσουμε. Ο στοχασμός και ο επαναπροσδιορισμός των τρόπων αξιοποίησής τους είναι σημαντικό να γίνεται συστηματικά από γονείς και εκπαιδευτικούς, εφόσον, όπως όλα δείχνουν, συνδέονται με το μεγάλωμα και την εκπαίδευση των παιδιών.
Βιβλιογραφία
Amon, M. J., Kartvelishvili, N., Bertenthal, B. I., Hugenberg, K., & Kapadia, A. (2022). Sharenting and children’s privacy in the united states: Parenting style, practices, and perspectives on sharing young children’s photos on social media. Proceedings of the ACM on Human-Computer Interaction, 6(CSCW1), 1-30.
Andangsari, E. W., Gumilar, I., & Godwin, R. (2013). Social networking sites use and psychological attachment need among Indonesian young adults population. International Journal of Social Science Studies, 1(2), 133-138.
Ante-Contreras, D. (2016). Distracted parenting: How social media affects parent-child attachment (Publication No. 292)[Doctoral thesis, California State University].
Bianchi, A. & Phillips, J. G. (2005). Psychological predictors of problematic mobile phone use. CyberPsychology and Behavior 8(1). 39-51.
Frey, E., Bonfiglioli, C., Brunner, M., & Frawley, J. (2022). Parents’ use of social media as a health information source for their children: A scoping review. Academic pediatrics, 22(4), 526-539.
Golden, T. D. (2015). The crisis of presenteeism: Maintaining our focus while harnessing technology’s benefits. Organization Management Journal, 12(2), 102-105.
Radesky, J. S., Kistin, C. J., Zuckerman, B., Nitzberg, K., Gross, J., KaplanSanoff, M., Augustyn, M., & Silverstein, M. (2014). Patterns of mobile device use by caregivers and children during meals in fast food restaurants. Pediatrics 133(4). 843-849.
Ralston, S.J. (2015). What’s wrong with distracted parenting? Three ethical Analyses (manuscript submitted for publication). Available at: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2708445
Επιπλέον υλικό
Digital parenting. Απειλή, πρόκληση ή ευκαιρία;
Τα παιδιά βιώνουν καθημερινά την έκθεση σε ψηφιακές πληροφορίες και εμπειρίες, ενώ οι γονείς αποτελούν τους πρώτους διαμεσολαβητές στην εποικοδομητική και ασφαλή χρήση των ψηφιακών συσκευών και του διαδικτύου. Το Digital parenting (ψηφιακή γονεϊκότητα) περιγράφει τις γονεϊκές προσπάθειες και πρακτικές για την υποστήριξη και οριοθέτηση των παιδιών τους στα ψηφιακά περιβάλλοντα (Benedetto & Ingrassia, 2020).
Σύμφωνα με τη θεωρία του Vygotsky (1986), η Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης αναδεικνύει τη γονεϊκή διαμεσολάβηση (parental mediation) ως κομβικό σημείο στην αλληλεπίδραση των παιδιών με τα ψηφιακά εργαλεία αλλά και στην ασφαλή χρήση τους. Βάσει αυτής το παιδί μπορεί σε μία συνεργατική δραστηριότητα με την κατάλληλη υποστήριξη από έναν ενήλικα ή έναν ικανότερο συνομήλικο να καταφέρει περισσότερα από ότι εάν επιχειρούσε ατομικά. Με τον τρόπο αυτό βελτιώνονται σταδιακά οι δεξιότητές του, καθώς και η υπευθυνότητά του, ώστε να προσπαθήσει στη συνέχεια μόνο του.
Ωστόσο τα σημερινά παιδιά δείχνουν να έχουν σχεδόν “ενστικτώδη” κατανόηση των ψηφιακών εργαλείων σε σημείο που παρατηρείται η “αντίστροφη κοινωνικοποίηση” (reverse socialization), όπου τα παιδιά κατέχουν περισσότερες γνώσεις και δεξιότητες από τους ενήλικες (Grossbart et al., 2002). Αυτή η κατάσταση δημιουργεί νέες προκλήσεις στον γονεϊκό ρόλο, δημιουργώντας το ψηφιακό χάσμα μεταξύ των γενεών. Το ψηφιακό χάσμα είναι εμφανέστερο σε οικογένειες με χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, όπου και η πρόσβαση στις ψηφιακές δυνατότητες (συσκευές, διαδίκτυο και εκπαίδευση στις ψηφιακές δεξιότητες) είναι περιορισμένη (Nikken, & Opree, 2018). Παρόλα αυτά τα τελευταία χρόνια φαίνεται το χάσμα αυτό να μικραίνει και οι γονείς να έχουν αποκτήσει ψηφιακές δεξιότητες και γνώσεις ώστε να μπορούν να τις μοιραστούν με τα παιδιά τους (Mascheroni, & Cuman, 2014).
Όμως, το ψηφιακό περιβάλλον αλλάζει συνεχώς και τα τελευταία χρόνια δύο είναι οι βασικές προκλήσεις όσον αφορά στον γονεϊκό έλεγχο: (α) η χρήση φορητών συσκευών και (β) η απεριόριστη σύνδεση με το διαδίκτυο. Εξαιτίας αυτών έχει διευρυνθεί ο χρόνος ενασχόλησης με ψηφιακές συσκευές και πλοήγησης στο διαδίκτυο, ανεξαρτήτως περιστάσεων ή χώρου. Τελικά, η ψηφιακή γονεϊκότητα φαίνεται να είναι αρκετά πολύπλοκη διαδικασία, ενώ έρευνες έχουν καταγράψει τέσσερις διαφορετικούς τύπους:
- Αμέτοχος – αδιάφορος (laissez-faire/ negligent) – μειωμένος γονεϊκός έλεγχος και μειωμένη γονεϊκή οικειότητα «ζεστασιά». Γονείς που δείχνουν αδιάφοροι για τις διαδικτυακές δραστηριότητες των παιδιών τους, καθώς και το πλαίσιο χρήσης των συσκευών. Ασχολούνται μόνο με την προσωπική τους χρήση του διαδικτύου.
- Επιτρεπτικός (permissive/ indulgent) – μειωμένος γονεϊκός έλεγχος και αυξημένη γονεϊκή οικειότητα «ζεστασιά». Γονείς που παρότι συζητούν με τα παιδιά τους για ψηφιακές εφαρμογές είναι πολύ υποχωρητικοί και δεν θέτουν σαφή όρια.
- Επιτακτικός – επίσημος (authoritative) – αυξημένος γονεϊκός έλεγχος και αυξημένη γονεϊκή οικειότητα «ζεστασιά». Ελέγχουν τη χρήση του διαδικτύου, θέτοντας σαφή και αυστηρά όρια και παράλληλα είναι ανοιχτοί στην επικοινωνία και τη συζήτηση με το παιδί τους.
- Απολυταρχικός (authoritarian) – αυξημένος γονεϊκός έλεγχος και μειωμένη γονεϊκή οικειότητα «ζεστασιά». Θέτουν αυστηρά όρια και κανόνες ενώ δεν συζητούν και δεν επικοινωνούν ουσιαστικά με τα παιδιά τους.
(Özgür, 2016 . Valcke, 2010).
Σύμφωνα με προηγούμενες έρευνες, ο τύπος ψηφιακής γονεϊκότητας που επιλέγουν οι γονείς επηρεάζεται από τις προσωπικές γνώσεις, δεξιότητες και πεποιθήσεις τους και επιδρά σημαντικά στη χρήση των ψηφιακών συσκευών και του διαδικτύου από τα παιδιά. Το μέγιστο επίπεδο χρήσης ψηφιακών συσκευών και διαδικτύου παρατηρήθηκε στις περιπτώσεις γονέων που επέλεγαν τον επιτρεπτικό τύπο, ενώ το χαμηλότερο επίπεδο χρήσης παρατηρήθηκε στα παιδιά που οι γονείς εφάρμοζαν τον επιτακτικό (Özgür, 2016 . Valcke, 2010).
Εσείς ποιον τύπο επιλέγετε τελικά;
Στον ακόλουθο σύνδεσμο υπάρχει το σχετικό τεστ http://handbook.parentnets.com/article/en/1b-diagnosis/index.html
http://handbook.parentnets.com/article/en/1b-diagnosis/index.html
Το διαδίκτυο και η χρήση ψηφιακών συσκευών προσφέρουν στα παιδιά πολλαπλές εμπειρίες (μάθηση, επικοινωνία, ψυχαγωγία, κοινωνικοποίηση κ.α.) που επιδρούν στην ανάπτυξή τους παράλληλα και σε συνδυασμό με τις εμπειρίες από την πραγματική ζωή. Αποτελούν ευκαιρίες αλληλεπίδρασης, επικοινωνίας και συνεργασίας στην καθημερινότητα, εφόσον τα παιδιά ασχολούνται σε συγκεκριμένα και σαφώς οριοθετημένα πλαίσια είτε από κοινού με τους γονείς τους, τα αδέρφια ή συνομηλίκους με την κατάλληλη καθοδήγηση. Για το λόγο αυτό, γονείς και εκπαιδευτικοί πρέπει να εξοπλίσουν τα παιδιά με γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις ώστε η πλοήγησή τους να είναι ασφαλής και καρποφόρα.
Βιβλιογραφία
Benedetto, L., & Ingrassia, M. (2020). Digital Parenting: Raising and Protecting Children in Media World. In Parenting L. Benedetto and M. Ingrassia (Eds). DOI: 10.5772/intechopen.92579
Grossbart, S., McConnell-Hughes, S., Pryor, S., & Yost, A. (2002). Socialization aspects of parents, children, and the internet. Advances in Consumer Research, 29, 66-70
Mascheroni, G., Cuman, A., (2014). Net Children Go Mobile: Final Report (Deliverables D6.4, D5.2). Milano: EDUCatt. Available from: http://netchildrengomobile.eu/reports/
Nikken, P., & Opree, SJ. (2018). Guiding young children’s digital media use: SES-differences in mediation concerns and competence. Journal of Child and Family Studies, 27, 1844-1857
Özgür, H. (2016). The relationship between Internet parenting styles and Internet usage of children and adolescents. Computers in Human Behavior, 60, 411-424.
Valcke, M., Bonte, S., De Wever, B., Rots, I. (2010). Internet parenting styles and the impact on internet use of primary school children. Computers in Education, 55, 454-464. DOI: 10.1016/j.compedu.2010.02.009
Vygotsky LS. (1986). Thought and Language. Cambridge, MA: MIT Press
Επιπλέον υλικό
https://saferinternet4kids.gr/wp-content/uploads/2017/06/Asfales-diadiktio_gia_goneis.pdf
Parental mediation /Συνεργασία σχολείου – οικογένειας – κοινότητας
Οι γονείς είναι σημαντικό να κατανοήσουν την προσωπική τους συμβολή στην καθοδήγηση των παιδιών τους. Η γονεϊκή διαμεσολάβηση (parental mediation) δεν αφορά μόνο στις γνώσεις και δεξιότητες εγκατάστασης γονικού ελέγχου στις ψηφιακές συσκευές που χρησιμοποιούν τα παιδιά (περιοριστικές στρατηγικές), αλλά συμπεριλαμβάνει τον προσωπικό τρόπο αξιοποίησης των ψηφιακών συσκευών και του διαδικτύου βάσει των γνώσεων, δεξιοτήτων και πεποιθήσεων που κατέχουν (ενεργητικές στρατηγικές).
Όσον αφορά στη χρήση των ψηφιακών συσκευών από μικρά παιδιά, οι βασικές συστάσεις της Αμερικανικής Παιδιατρικής Εταιρίας (AAP, 2016) είναι οι εξής: (α) αποφυγή χρήσης ψηφιακών συσκευών πριν τους 18–24 μήνες εκτός από τη χρήση βιντεοκλήσεων με την παρουσία γονέων, (β) να μην επιτρέπεται στα παιδιά (18–24 μηνών) η χρήση ψηφιακής συσκευής μόνα τους περισσότερο από 1 ώρα τη μέρα (γ) να μην πιέζονται τα παιδιά να χρησιμοποιήσουν ψηφιακές συσκευές, θα τις χρησιμοποιήσουν όταν νιώθουν έτοιμα και το ζητήσουν (δ) να υποστηρίζονται τα παιδιά να εφαρμόζουν όσα μαθαίνουν ψηφιακά στην πραγματική ζωή, (ε) ειδικά στη νηπιακή ηλικία και την πρώτη σχολική τα βιώματα, ο χειρισμός αντικειμένων και το ελεύθερο παιχνίδι είναι σημαντικά για τη γνωστική, κοινωνική και γλωσσική ανάπτυξη, (ζ) να αποφεύγονται προγράμματα με πολλά διασπαστικά ερεθίσματα και βίαιο περιεχόμενο, (η) να αποφεύγεται η χρήση των ψηφιακών συσκευών για να ηρεμεί ένα παιδί ή πριν τον ύπνο (όχι χρήση συσκευής τουλάχιστον 1 ώρα πριν τον ύπνο) και (ι) συνεχής έλεγχος των πληροφοριών στα οποία εκτίθεται το παιδί.
Σχετικά με τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, έρευνες μεγάλης κλίμακας σε παιδιά από 9 έως 16 ετών αναφέρουν ότι οι γονείς ανησυχούν για την ευρύτητα χρήσης των φορητών συσκευών στις καθημερινές δραστηριότητες, καθώς ο γονικός έλεγχος μειώνεται σε αυτές τις συνθήκες (Livingstone et al., 2011). Οι ίδιοι ερευνητές (Livingstone et al., 2017) κατέγραψαν τις εξής απόψεις γονέων για τα παιδιά τους κάποια χρόνια μετά: πολλοί γονείς ανέφεραν ότι δε γνωρίζουν τις διαδικτυακές δραστηριότητες των παιδιών τους και έχουν μεγαλύτερη δυσκολία στην παρακολούθηση του χρόνου έκθεσης των παιδιών τους στην οθόνη. Φάνηκε να γνωρίζουν περισσότερα για τους κινδύνους του διαδικτύου και να δείχνουν μεγαλύτερη διάθεση να συζητήσουν για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου, παρά να επιβάλουν περιορισμούς με μορφή γονικών ελέγχων. Έχει καταδειχθεί η συμβολή των γονέων είτε στην ενθάρρυνση της χρήσης των ψηφιακών εργαλείων είτε στον περιορισμό της χρήσης τους ανάλογα με το πως οι γονείς αντιμετωπίζουν τις ψηφιακές τεχνολογίες, ως ευκαιρίες ή ως κίνδυνο. Γενικότερα, οι απόψεις των γονέων και ο τρόπος χρήσης των συσκευών από τους ίδιους αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη χρήση των ψηφιακών συσκευών και του διαδικτύου από τα παιδιά τους.
Ειδικά τα τελευταία δύο χρόνια με την πανδημία COVID-19, η έκθεση στις οθόνες έχει αυξηθεί σε όλες τις οικογένειες και σε κάποιες περιπτώσεις η συνθήκη αυτή δημιουργούσε ικανοποίηση στους γονείς, καθώς τα παιδιά τους μπορούσαν να συνεχίζουν τα μαθήματά τους και την επικοινωνία με τους συνομηλίκους τους. Αποφεύχθηκαν συναισθήματα ανίας με τα βιντεοπαιχνίδια, με εφαρμογές και ιστοσελίδες μουσικής ή δημιουργικότητας κ.α. Από την άλλη, αυτή η έντονη ενασχόληση με το διαδίκτυο αύξησε τις ανησυχίες των γονέων σχετικά με την απομόνωση, ειδικά στους εφήβους, τη μειωμένη φυσική κινητικότητα, τις αλλαγές στον ύπνο, τις κακές σχολικές επιδόσεις και τη βύθιση στον ψηφιακό κόσμο.
Γενικότερα, οι δυσκολίες των γονέων πηγάζουν από το γεγονός ότι οι ίδιοι έχουν διαφοροποιήσεις στο επίπεδο γνώσεων, δεξιοτήτων και πεποιθήσεων και όλα αυτά επιδρούν στον διαμεσολαβητικό ρόλο τους στη χρήση των συσκευών και του διαδικτύου. Επομένως, αυτό που είναι σημαντικό είναι η κατάκτηση του ψηφιακού εγγραμματισμού (Digital literacy) από την πλευρά των γονέων, παράλληλα με τις προσπάθειες εγγραμματισμού των παιδιών στο σχολείο.
Εάν οι γονείς δε νιώθουν ικανοί στον χειρισμό των ψηφιακών εργαλείων ή φοβούνται τους κινδύνους του διαδικτύου λειτουργούν με απαγορεύσεις και περιορισμούς, χωρίς να προχωρούν σε εποικοδομητικές συζητήσεις που οδηγούν στην κριτική αντιμετώπιση των κινδύνων μαζί με τα παιδιά τους. Επίσης, αρκετοί γονείς είναι ανενημέρωτοι και δεν νιώθουν ικανοί να παρακολουθήσουν την ψηφιακή δράση των παιδιών τους. Αρκετές φορές συμβουλεύονται ιστοσελίδες σχετικά με τον γονικό έλεγχο, ωστόσο οι πληροφορίες που ανασύρουν δεν είναι πάντα επιστημονικά τεκμηριωμένες, αλλά ψευδής ειδήσεις (fake news). Η ορθή γονεϊκή διαμεσολάβηση μεταξύ του ψηφιακού περιβάλλοντος και των δραστηριοτήτων των παιδιών πρέπει να στηρίζεται σε επιστημονική γνώση και πληροφόρηση από ειδικούς. Αντιθέτως, υπάρχουν γονείς που παρότι κατέχουν υψηλές ψηφιακές δεξιότητες δεν έχουν κατανοήσει τη σημασία της προσωπικής χρήσης των ψηφιακών συσκευών και του διαδικτύου στην εκπαίδευση των παιδιών και πως το καθημερινό παράδειγμά τους αποτελεί τον συστηματικότερο τρόπο εκπαίδευσης των παιδιών τους.
Επομένως, η εκπαίδευση των γονέων με εκπαιδευτικά προγράμματα/εκδηλώσεις/επιμορφώσεις/εργαστήρια μπορεί να τους βοηθήσει στον ρόλο τους ως διαμεσολαβητές. Είναι απαραίτητο να γίνει κατανοητός ο διαμεσολαβητικός ρόλος που καλούνται να αναλάβουν ώστε να καθοδηγήσουν τα παιδιά τους με εναλλαγή στρατηγικών (περιοριστικές ή ενεργητικές), ανάλογα με τις δεξιότητες, την ηλικία των παιδιών και τη χρήση των ψηφιακών εργαλείων. Σημασία δεν έχει ο περιορισμός αλλά η συζήτηση και η αλληλεπίδραση μεταξύ γονέων και παιδιών. Η δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης όπου τα παιδιά μπορούν να ρωτούν και να μιλούν στους γονείς τους για όσα συναντούν στον ψηφιακό κόσμο. Οι γονείς φαίνονται να είναι θετικοί στη συνεργασία σχολείου – οικογένειας και θα ήθελαν να ενημερωθούν από τους εκπαιδευτικούς για τη σωστή χρήση των ψηφιακών συσκευών από τα παιδιά και για τις επιπτώσεις της συγκεκριμένης χρήσης στα παιδιά. Έρευνες κατέδειξαν ότι οι γονείς επιθυμούν τη συμμετοχή τους σε εκπαιδευτικά εργαστήρια που θα τους καθοδηγούν για τη σωστή χρήση των ψηφιακών συσκευών από τα παιδιά και για τις επιπτώσεις της χρήσης αυτής ξεκινώντας από την προσχολική ηλικία (Μάλλιαρη, 2020 · Preradovic et al., 2016).
Σημαντικό στοιχείο για τους γονείς είναι να γνωρίσουν εκπαιδευτικές πρακτικές με ανοιχτού τύπου ψηφιακές εφαρμογές από τους/τις εκπαιδευτικούς, έτσι ώστε να μπορούν να υποστηρίζουν επαρκώς τη μαθησιακή διαδικασία και στο σπίτι. Επομένως, οι εκπαιδευτικοί είναι σημαντικό να δημιουργούν συνθήκες εμπλοκής των γονέων στη μαθησιακή διαδικασία, δίνοντάς τους τις σωστές κατευθύνσεις για τη συνέχιση της μάθησης στο οικογενειακό περιβάλλον.
Βιβλιογραφικές αναφορές
American Academy of Pediatrics (AAP), Council on Communications and Media. Media and young minds (2016). Pediatrics. 138(5):e20162591
Livingstone, S., Haddon, L, Görzig, A., & Ólafsson, K. (2011). Risks and Safety on the Internet: The Perspective of European Children. Full Findings. London: EU Kids Online, LSE
Livingstone, S., Ólafsson, K., Helsper EJ., Lupiáñez-Villanueva, F., Veltri. GA., & Folkvord. F. (2017). Maximizing opportunities and minimizing risks for children online: The role of digital skills in emerging strategies of parental mediation. Journal of Communication, 67, 82-105
Μάλλιαρη, Β. (2020). Απόψεις γονέων για τη χρήση των Ψηφιακών Συσκευών από τα παιδιά προσχολικής ηλικίας στο σπίτι και στο Νηπιαγωγείο. Μεταπτυχιακή εργασία Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Preradovic, N., M., Lesin, G., & Sagud M. (2016). Investigating Parents’ Attitudes towards Digital Technology Use in Early Childhood: A Case Study from Croatia. Informatics in Education, 15(1), 127–146. DOI: 10.15388/infedu.2016.07
Wolf C, Wolf S, Weiss M, & Nino G.(2018). Children’s environmental health in the digital era: Understanding early screen exposure as a preventable risk factor for obesity and sleep disorders. Children. 5(2),31. DOI: 10.3390/children5020031
Επιπλέον υλικό
- https://saferinternet4kids.gr/wp-content/uploads/2017/06/Asfales-diadiktio_gia_goneis.pdf
- https://saferinternet4kids.gr/yliko-gia-goneis/page/1/?age%5B0%5D=for-parents&submit=%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%B6%CE%AE%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%B7
- https://saferinternet4kids.gr/wp-content/uploads/2018/10/parentsmagazine.pdf
- https://www.e-parenting.gr/articles/i-simasia-tis-koinis-goneikis-stasis-sti-hrisi-tehnologias
- https://www.e-parenting.gr/articles/6-kanones-gia-oysiastiko-kai-apotelesmatiko-parenting-control
Sharenting και γονεϊκός ρόλος. Συνεργασία σχολείου – οικογένειας – κοινότητας
Οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν αλλάξει τον τρόπο που όλοι μας επικοινωνούμε, διασκεδάζουμε, πληροφορούμαστε και λύνουμε καθημερινά προβλήματα.
Ένα τέτοιο παράδειγμα αλλαγής του τρόπου επικοινωνίας και πληροφόρησης είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην καθημερινότητα των περισσότερων από εμάς. Η ανάρτηση στιγμών της οικογενειακής ζωής είναι μια συνηθισμένη πρακτική από αρκετούς γονείς παιδιών είτε μικρής είτε μεγαλύτερης ηλικίας. Ποια όμως είναι η διαχωριστική γραμμή μεταξύ της ασφαλούς χρήσης από την υπερέκθεση προσωπικών δεδομένων με την προβολή πληροφοριών των παιδιών της οικογένειας;
Όλοι μας γνωρίζουμε περιπτώσεις υπερέκθεσης, στην οποία υποβάλλουν αρκετοί γονείς τα παιδιά τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσω φωτογραφιών, βίντεο και άλλων δεδομένων από την καθημερινότητα. Αυτή η πρακτική ονομάζεται Sharenting (parenting + sharing) (Hollyday et al., 2022). H συγκεκριμένη δραστηριότητα αποκαλύπτει την πολιτισμική αλλαγή στην ανατροφή των παιδιών και αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της ευθύνης των γονέων στη χρήση του διαδικτύου και στην εκπαίδευση των παιδιών τους σχετικά με αυτή.
Όσο και να θέλουμε να μοιραστούμε τις οικογενειακές στιγμές που μας προκάλεσαν χαρά και περηφάνια δεν πρέπει να αγνοούμε τη δημιουργία του ψηφιακού αποτυπώματος των παιδιών που τα ακολουθεί μια ζωή. Αφενός τα παιδιά στερούνται από την προσωπική συναίνεση και με τον τρόπο αυτό παραβιάζεται η προσωπική ιδιωτικότητά τους και αφετέρου εκπαιδεύονται με το παράδειγμά μας στην ανεξέλεγκτη ανάρτηση προσωπικών πληροφοριών στο διαδίκτυο, από πολύ μικρή ηλικία.
Με το sharenting πολλοί γονείς ανακοινώνουν την εγκυμοσύνη, την απόκτηση νέου οικογενειακού μέλους, καθώς και στοιχεία της ρουτίνας των παιδιών τους με ανακοινώσεις τοποθεσίας. Παράλληλα δείχνουν να λαμβάνουν ικανοποίηση από τον αριθμό των like, των σχολίων και των ανακοινοποιήσεων των αναρτήσεών τους. Παρότι αρκετοί χρησιμοποιούν ρυθμίσεις ασφαλείας για να προστατεύσουν τα δεδομένα αυτά από τα μάτια αγνώστων, ουσιαστικά αγνοούν ότι οι πληροφορίες είναι διαθέσιμες και εύκολα προσβάσιμες παρά τις τυχόν ρυθμίσεις περιορισμού των αποδεκτών. Τα παιδιά δεν έχουν έλεγχο των πληροφοριών που αναρτώνται και τα αφορούν, αλλά το χειρότερο είναι ότι τελικά εμπλέκονται εσφαλμένα και εκπαιδεύονται στην ανάρτηση δεδομένων, ως κάτι απόλυτα φυσιολογικό.
Τρία είναι τα ερωτήματα που είναι καλό να απαντώνται πριν την δημοσίευση τέτοιων αναρτήσεων:
- Ποιος είναι ο στόχος της συγκεκριμένης ανάρτησης;
- Ποια είναι η εικόνα (ψηφιακή φήμη) που δημιουργείται μέσω του ψηφιακού αποτυπώματος για το παιδί μου – μελλοντικό ενήλικα;
- Δημιουργείται η ανάγκη στο παιδί μου να αποκτά ψηφιακή φήμη με αυτόν τρόπο;
Εάν οι απαντήσεις αναδεικνύουν την ανάγκη που κάποιος γονέας μπορεί να έχει για δημοφιλία, με τρόπο που πιθανά προσβάλει το παιδί του – μελλοντικό ενήλικα ή/και το εκπαιδεύει σε αντίστοιχες πρακτικές απόκτησης ψηφιακής φήμης τότε η ανάρτηση των δεδομένων είναι απαγορευτική.
Οι γονείς είναι σημαντικό να κατανοήσετε την προσωπική σας συμβολή στην ψηφιακή καθοδήγηση των παιδιών σας. Η λεγόμενη γονεϊκή διαμεσολάβηση (parental mediation) δεν αφορά μόνο στις γνώσεις και τις δεξιότητες εγκατάστασης γονικού ελέγχου στις ψηφιακές συσκευές που χρησιμοποιούν τα παιδιά (περιοριστικές στρατηγικές), αλλά συμπεριλαμβάνει τον προσωπικό τρόπο αξιοποίησης των ψηφιακών συσκευών και του διαδικτύου, τις ψηφιακές γνώσεις, δεξιότητες και σχετικές πεποιθήσεις (ενεργητικές στρατηγικές) που κάθε γονέας επιδεικνύει με τη χρήση του διαδικτύου.
Ειδικά στην εποχή μας που τα παιδιά βιώνουν καθημερινά την έκθεση σε ψηφιακές πληροφορίες και εμπειρίες, τον ρόλο του καθοδηγητή στον ψηφιακό κόσμο αναλαμβάνετε αρχικά εσείς οι γονείς και αποτελείτε τους πρώτους διαμεσολαβητές στην απόκτηση ψηφιακών εμπειριών, καθώς και στην ασφαλή χρήση των ψηφιακών συσκευών και του διαδικτύου. Κανένας γονιός δεν πρέπει να ξεχνάει ότι αποτελεί το ζωντανό παράδειγμα ζωής για τα παιδιά του. Η δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης όπου τα παιδιά μπορούν να σας ρωτούν και να σας μιλούν για όσα συναντούν στον ψηφιακό κόσμο είναι το κλειδί για την καθοδήγησή τους.
Και ας μη ξεχνάμε ότι στα πρώτα 6 με 7 χρόνια, ο χειρισμός αντικειμένων και το ελεύθερο παιχνίδι είναι σημαντικά για τη γνωστική, κοινωνική και γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών. Δώστε στα παιδιά σας την ευκαιρία να παίξουν μαζί σας στην καθημερινότητα πέρα από ψηφιακές συσκευές, μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ψηφιακά παιχνίδια. Δημιουργήστε αναμνήσεις ανεμελιάς μαζί τους, ειδικά στις διακοπές που μπορείτε να απολαύσετε ελεύθερο χρόνο μαζί στη φύση. Δεν είναι απλά ξεκούραση και χαρά το παιχνίδι για τα παιδιά σας, αλλά εκπαίδευση σε δεξιότητες ζωής. Μέσα από αυτό μαθαίνουν να επικοινωνούν, να συνεργάζονται με άλλους, να έχουν υπευθυνότητα υπακούοντας σε κανόνες και τελικά κατανοούν τον ρόλο του γονέων που ίσως θελήσουν κάποτε στο μέλλον να αναλάβουν.
Το καλοκαίρι είναι εδώ! Προσφέρετε στα παιδιά και στον εαυτό σας ευκαιρίες παιχνιδιού και ζήστε μαζί στιγμές που θα σας συνοδεύουν μια ολόκληρη ζωή.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Steven Holiday, Mary S. Norman & Rebecca L. Densley (2022). Sharenting and the extended self: self-representation in parents’ Instagram presentations of their children, Popular Communication, 20(1), 1-15, DOI: https://doi.org/10.1080/15405702.2020.1744610
Επιπλέον υλικό
Βιωματικό Σεμινάριο “Παιδική λογοτεχνία και Φυσική Αγωγή”
Πραγματοποίηση Βιωματικού Σεμιναρίου Δείτε Πληροφορίες στον ακόλουθο σύνδεσμο.
Τὰ πάντα ῥεῖ;
Από τα πάντα προέρχεται το ένα, και από το ένα τα πάντα.
Ηράκλειτος, απόσπ. 10
Ένα είναι το σοφό: να γνωρίζεις τη σκέψη που τα κυβερνά όλα μέσα από όλα.
Ηράκλειτος, απόσπ. 41
Αφού ακούσετε όχι εμένα αλλά τον Λόγο είναι σοφό να ομολογήσετε ότι τα πάντα είναι ένα.
Ηράκλειτος, απόσπ. 50
Πρόσφατα σχόλια