Άνθρωπος, το πιο δυσνόητο ον, τάσεις εγωισμού, εκκεντρικότητας, αδυναμίας αντίστασης σε πειρασμούς τον κατακυριεύουν καθημερινά, σαν να’ ναι το πεπρωμένο του αυτό, ο ανεξάντλητος βασανισμός από πάσης φύσεως ζητήματα. Ας μείνουμε, όμως, στους πειρασμούς.
Πειρασμοί σε επίπεδο αγοράς υπηρεσιών και προϊόντων και όχι μύχιων πόθων. Ίσως είναι αυτή η βάση στην οποία στηρίζονται οι σύγχρονες κοινωνίες, με κορωνίδα τους την προώθηση του καταναλωτικού προτύπου. Και πώς δημιουργούνται καταναλωτικές επιθυμίες στο συνήθως αφελές αγοραστικό κοινό; Μα με τη μετατροπή περιττών, αχρείαστων προϊόντων σε είδη προς εξαγορά λόγω της ευμετάβλητης αναγκαιότητάς τους και της απορρέουσας από αυτά ευφορίας, φυσικά.
Γι’ αυτό δημιουργήθηκε η επιστήμη της αγοραλογίας ή marketing και η κυριαρχία της μεθοδεμπορίας των 4Ρ, δηλαδή προϊόν, τιμή, τόπος, προώθηση. Κρύβεται, λοιπόν, πίσω από κάθε χαριτωμένη διαφήμιση μια ενδελεχής μελέτη της ανθρώπινης σκέψης και των αδύνατων σημείων της.
Πόσες φορές δεν έχουμε δει μεγάλες επιγραφές, γιγαντοαφίσες και γενικά ό,τι μπορεί να τραβήξει το βλέμμα μας να προβάλλουν με προσεγμένη αισθητική διαφημιστικές καμπάνιες; Αν μεταφέρουμε το ζήτημα στο σήμερα, ακόμη και ελέω κορωνοϊού έγκλειστοι όλοι παρατηρούμε εκατοντάδες διαφημίσεις σε ιστοσελίδες του διαδικτύου, στα φιλόξενα δι’ αδράς πληρωμής τηλεπαράθυρα και γενικότερα σε συσκευές που λειτουργούν ως μοχλός συνέχισης της ζωής μας.
Σαν να κάνουν παρέλαση εκατομμύρια προωθητικές ενέργειες είτε φανερά είτε δυσδιάκριτα με χρήση εμπορικών τρικς που ο μέσος νους δύσκολα αντιλαμβάνεται. Με εξαιρετικά οργανωμένο τρόπο τα δεδομένα μας (τα cookies και το ιστορικό αναζητήσεών μας) στον υπολογιστή δουλεύουν ακατάπαυστα -ούτε καν 12ωρο (!)- για να μας εμφανίζονται όσα ταιριάζουν στις προτιμήσεις μας και μπορούν να μας εξάψουν την περιέργεια, άρα και τα προβαλλόμενα προϊόντα να καταστούν υποψήφια προς αγορά.
Πίσω, λοιπόν, από κάθε καλοστημένο διαφημιστικό μήνυμα, κρύβεται μια ολόκληρη βιομηχανία: τα σύμβολα. Επιδρούν σε πολύ μεγάλο βαθμό στην ψυχοσύνθεσή μας και στην αύξηση της δελεαστικότητας του προωθούμενου. Σε μια εποχή που ο ρόλος του περιτυλίγματος είναι υψίστης σημασίας, η χρήση ενός δημοφιλούς προσώπου για την προώθηση του προϊόντος σε συνδυασμό με τη σαφώς προμελετημένη χρήση συγκεκριμένων γραμματοσειρών και χρωμάτων, επιδρούν ευεργετικά για την ιδιοκτήτρια εταιρεία και αρνητικά για την τσέπη του καταναλωτή, ο οποίος στερούμενος μέτρου και συναίσθησης γίνεται έρμαιο του καταναλωτισμού.
Διερωτηθείτε πόσες φορές έχετε υποπέσει στην παγίδα να αγοράσετε κάτι λόγω απλώς της αυθόρμητης παρόρμησής σας να συνδέετε την υπόσταση του υλικού κόσμου με τη συμμετοχή σε αυτόν ενός προσώπου το οποίο θαυμάζετε. Όλοι μας και μάλιστα πολλές φορές ιδίως οι νεότεροι με τα κοινωνικά δίκτυα, όταν η σύγχυση διαφόρων giveaway με τη διαφήμιση και την εμπορική σκοπιμότητα μεταβάλλει τη θολότητα του τοπίου.
Το να διακρίνουμε, βέβαια, παντού κινδύνους και σκοπιμότητες εναντίον μας να ελλοχεύουν είναι λανθασμένο και υπόδειγμα της ανικανότητας προσαρμογής στα δεδομένα της εποχής. Σε αυτή, μάλιστα, που ελέω πανδημίας και εν μέσω, για πολλούς, τηλεργασίας το πραγματικό χαμόγελο έχει υποκατασταθεί από ένα emoji και η ένδειξη δυσαρέσκειας κινείται μεταξύ των κεφαλαίων γραμμάτων και των σημείων στίξης.
Αυτή φαίνεται να είναι η φυσική πορεία των πραγμάτων και απότοκό της μάλλον η επικράτηση του marketing στη ζωή μας, η μόνιμη δηλαδή προσκόλληση όλων σε εντυπώσεις. Από το πώς θα φανεί ο εαυτός μας στους συνδαιτυμόνες μας σε ένα γεύμα έως την προωθούμενη από έναν όμιλο εικόνα, όλα είναι «συνδεδεμένα» με τις φιλοδοξίες μας για κοινωνική ανέλιξη κατ’ αυτόν τον τρόπο.
Στη δυστοπία που βιώνουμε απαιτείται οξύνοια, για να αντιληφθούμε την ουτοπία που μας συνεπαίρνει. Ακόμη κι αυτή απόρροια συμβόλων και προώθησης του εξιδανικευμένου δεν είναι; Ήρεμα ρωτάω…