ailiadi's blog

Δοκιμιακός λόγος Βάσως Κ. Ηλιάδη

Τρίκαλα, 1990-91

«Όλοι παραδέχονται πως τα ιδανικά δίνουν αξία και νόημα στη ζωή των ανθρώπων. Α) Πως αντιλαμβάνεστε το περιεχόμενο των ιδανικών, ποιες δηλαδή είναι οι μορφικές τους διαστάσεις και πως επιδρούν στη γενικότερη ζωή των ανθρώπων; Β) Εξετάζοντας τη σύγχρονη πραγματικότητα πιστεύετε ότι προσφέρεται για ιδανικά και την καλλιέργειά τους; Γ) Οι σημερινοί νέοι πιστεύουν στα ιδανικά και ποια είναι αυτά;

Ιδανικά, μπορούμε να ονομάσουμε τους ανώτερους στόχους και τις επιδιώξεις που ο άνθρωπος θέτει στη ζωή του και προσπαθεί να τους πραγματοποιήσει, βελτιώνοντας έτσι τη δική του ζωή και τη ζωή των συνανθρώπων του. Χωρίς αμφιβολία οι υψηλοί αυτοί σκοποί ασκούν σημαντική επιρροή στη ζωή αυτή, αφού την εξυψώνουν και την οδηγούν σε ανώτερες σφαίρες και ανώτερα επίπεδα.

Συγκεκριμένα τα ιδανικά διακρίνονται στις ακόλουθες μορφές. Στα ιδανικά, πρώτα, που σχετίζονται με τη δημοκρατία, με αυτό το ιδανικότερο στον κόσμο μας πολίτευμα. Με άλλα λόγια στα δημοκρατικά ιδανικά, που είναι σίγουρα η δημοκρατική διακυβέρνηση, η πολιτική ελευθερία, η ισοπολιτεία. Δεύτερον, στα λεγόμενα κοινωνικά ιδανικά, που, από την ονομασία τους ακόμη, καταλαβαίνουμε πως αποβλέπουν στην κοινωνική δικαιοσύνη, στην ισότητα μεταξύ των ανθρώπων, στην ειρηνική συνύπαρξη των ατόμων και των λαών. Τρίτον, στα ιδανικά, που έχουν σχέση με τη θρησκεία. Δηλαδή στα θρησκευτικά ιδανικά, που είναι η θρησκευτική πίστη, η αγάπη. Τέταρτον, στα εθνικά ιδανικά, που αποσκοπούν στην εθνική ανεξαρτησία, στην ελευθερία των λαών. Και τέλος στα ανθρωπιστικά ιδανικά, που είναι η ανθρωπιά, η αλληλεγγύη, ο σεβασμός και άλλα παρόμοια.

Η επίδραση των ιδανικών στη ζωή των ανθρώπων και ιδιαίτερα των νέων, οι οποίοι γοητεύονται και ενθουσιάζονται σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτούς τους υψηλούς στόχους, εξαιτίας της ηλικίας τους, είναι σημαντική. Γιατί, όταν κάποιο άτομο προσπαθεί για την κατάκτηση των ανώτερων σκοπών του, αναγκάζεται να ασκήσει όλες του τις δυνάμεις, εσωτερικές και εξωτερικές. Με άλλα λόγια τα ιδανικά επιδρούν πνευματικά, στη ζωή των ατόμων, ψυχικά, κοινωνικά.

Πνευματικά, γιατί κινητοποιούν τον πνευματικό κόσμο και τον οδηγούν σε συλλήψεις ανώτερης μορφής και ζωής καθώς και στο στοχασμό, τον προβληματισμό. Είναι ευκολονόητο ότι ένας άνθρωπος, που θέτει ως στόχο του την μείωση του ανθρώπινου πόνου, για παράδειγμα, πάνω στον πλανήτη μας, που διαλέγει, δηλαδή, να εκπληρώσει ένα ανθρωπιστικό ιδανικό, θα χρειαστεί να μελετήσει πολύ, να εμβαθύνει στην επιστήμη του -που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η ιατρική- θέτοντας σε κίνηση όλο του το πνεύμα. Και ίσως καταφέρει να φτάσει και στην ανακάλυψη ενός σπουδαίου μέσου θεραπείας, που πριν δεν υπήρχε, δηλαδή να οδηγηθεί, μέσω του πνεύματός του σε μια σύλληψη ανώτερης μορφής. Για παράδειγμα, επίσης, θα μπορούσαμε να πάρουμε τον οποιοδήποτε επιστήμονα και σίγουρα θα καταλήγαμε στην παραπάνω διαπίστωση. Φυσικά τα ιδανικά επιδρούν πνευματικά πιο πολύ στη ζωή των ανθρώπων, που επιδιώκουν ιδίως πνευματικούς στόχους.

Ψυχικά, επειδή εμψυχώνουν τον άνθρωπο, του δυναμώνουν τις ψυχικές αρετές και του δημιουργούν θάρρος, τόλμη, επιμονή, θέληση. Κάθε μορφής ιδανικό επιδρά ψυχικά στον άνθρωπο, αφού κάθε ιδανικό απαιτεί ή αλλιώς προϋποθέτει, για την εκπλήρωσή του ψυχικά χαρίσματα, εσωτερικές δυνάμεις. Έτσι ένα άτομο με υψηλούς στόχους σίγουρα θα πρέπει, για την επίτευξή τους, να ασκήσει το θάρρος, την αποφασιστικότητα, την επιμονή και την υπομονή του και αρκετές άλλες ψυχικές αρετές.

Κοινωνικά, γιατί οδηγούν σε πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας προκειμένου να «ανεβεί» η ζωή της ανθρώπινης κοινωνίας. Όταν ένας άνθρωπος, για παράδειγμα, έχει ως ανώτερο στόχο του την κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα, μπορεί να χρειαστεί να φτάσει ακόμη κι ως την πράξη της αυτοθυσίας για το καλό του συνόλου. Και με αυτό τον αγώνα για βελτίωση της κοινωνίας ο άνθρωπος γίνεται στην ουσία κοινωνικός, αφού προσφέρει για την ανθρώπινη κοινότητα, ακόμη, και τη ζωή του. Έτσι επιδρούν και κοινωνικά τα ιδανικά στη ζωή των ατόμων και κυρίως σ’ εκείνων, που επιδιώκουν κοινωνικούς υψηλούς στόχους, αλλά και στους άλλους, γιατί συνήθως τα ιδανικά, ως ανώτεροι σκοποί, είναι αδύνατο να μην προσφέρουν με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο στο σύνολο των ανθρώπων.

Η εποχή μας, λόγω της αλματώδους τεχνολογικής ανάπτυξης, που ξεπερνά, δυστυχώς, την πνευματική, είναι φοβερά υλιστική. Με άλλα λόγια ο ατομικισμός, το συμφέρον, η χρησιμοθηρία, ο υλικός ευδαιμονισμός, η θεοποίηση του χρήματος, η αποξένωση και η αδιαφορία για τον συνάνθρωπο, η απανθρωπιά, ο εγωισμός, η απομόνωση, χαρακτηρίζουν τη σύγχρονή μας πραγματικότητα. Έτσι καταλαβαίνουμε πως μέσα σε μια τέτοια έντονα υλιστική σύνθεση, που έχουν οι μέρες μας, δεν προσφέρονται δυστυχώς, για την καλλιέργεια ανώτερων ιδανικών και στόχων. Και αυτό είναι λυπηρό, γιατί σήμερα τα υψηλά ιδανικά είναι περισσότερο αναγκαία, αφού αυτά προδιαγράφουν την πορεία και την εξέλιξη της ανθρώπινης ζωής.

Βέβαια, κάθε εποχή έχει και τα δικά της ιδανικά ανάλογα με τις συνθήκες, που επικρατούν σ’ αυτή. Αλλά τα ανώτερα ιδανικά είναι πάντα τα πιο σημαντικά, γιατί δεν είναι επιφανειακά και ματαιόδοξα. Γι αυτό και οι ανώτεροι στόχοι πρέπει να επιδιώκουν από τα νέα ιδίως άτομα μιας κοινωνίας, ώστε η μελλοντική πορεία της ανθρωπότητας να είναι ανοδική.

Και παρόλο, που η σύγχρονη πραγματικότητα δεν προσφέρεται για την ανάπτυξη ανώτερων σκοπών, οι σημερινοί νέοι στην πλειοψηφία τους αποτελούν τους «σταυροφόρους» για μια ουσιαστική βελτίωση της ζωής και αυτό είναι θετικό για το μέλλον. Πιστεύουν και αγωνίζονται για ειρήνη, ελευθερία, δημοκρατία, μόρφωση, κοινωνική δικαιοσύνη. Γι αυτό και αποτελούν την ελπίδα του αυριανού κόσμου.

Δυστυχώς υπάρχει και μια μερίδα νέων, που εμφανίστηκε εξαιτίας της κρίσης της εποχής. Αυτή η μειοψηφία των νέων δεν έχει ιδανικά και αποτελείται από άτομα περιθωριακά, αντικοινωνικά, αναρχικά, βίαια, άρρωστα, ναρκομανή και γενικά από νέους, που βρίσκονται σε ένα αδιέξοδο και είναι δυστυχισμένοι.

Γι αυτό χρέος όλων των φορέων -και ιδιαίτερα της παιδείας- είναι να συμβάλλουν στη διαμόρφωση ανώτερων ιδανικών, που συνεπάγεται και καλύτερο μέλλον.

«Ποιες κατά τη γνώμη σας είναι οι επιδράσεις των δυσκολιών στη ζωή των ανθρώπων και ιδιαίτερα των νέων;»

Στόχος του κάθε ανθρώπου πρέπει να είναι η γενικότερη πρόοδος και εξέλιξή του. Στην προσπάθειά του όμως ο άνθρωπος να πραγματοποιήσει το στόχο του αυτό, επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες ανάμεσα στους οποίους είναι και οι δυσκολίες, που του παρουσιάζονται.

Και δυσκολίες ονομάζουμε, γενικά, όλα εκείνα τα εμπόδια, που συναντάει ο κάθε άνθρωπος στην πορεία της ζωής του, όπως οι διάφορες αντιξοότητες, τα ποικίλα προβλήματα, οι τυχόν ατυχίες, οι «ανήφοροι», οι «γκρεμοί» και άλλα. Έτσι, για παράδειγμα, η έλλειψη κατάλληλης εργασίας και η έλλειψη στέγης είναι δύο από τα πιο σημαντικά προβλήματα, που κάθε άνθρωπος πρέπει να αντιμετωπίσει, για να επιβιώσει.

Ειδικότερα οι νέοι άνθρωποι και συγκεκριμένα οι μαθητές βρίσκονται αντιμέτωποι κυρίως με τις δυσκολίες, που τους δημιουργεί η σχολική τους ζωή. Έτσι ένας μαθητής ή μαθήτρια, για να φτάσει στην εκπλήρωση των στόχων του, που μπορεί να είναι η επιτυχία στις εξετάσεις ή σε μια γραπτή άσκηση, είναι ανάγκη να έρθει αντιμέτωπος με τα προβλήματα, που ενδεχόμενα του δημιουργηθούν από τη μελέτη των μαθημάτων του. Επίσης πρέπει να έρθει αντιμέτωπος με τους συμμαθητές του, για να μπορέσει να λύσει το πρόβλημα της κοινωνικής του ένταξης, της κοινωνικής του προσαρμογής, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το σχολείο αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας και πως από αυτό το χώρο -του σχολείου- αρχίζει η ομαλή ένταξη του ανθρώπου στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Ακόμη θα χρειαστεί ο μαθητής να ξεπεράσει τις δυσκολίες ορισμένων μαθημάτων, που πρέπει να μελετήσει προσεκτικά για να πετύχει στις λεγόμενες πανελλήνιες εξετάσεις και έτσι να εξασφαλίσει κάποιο επάγγελμα, που ασκώντας το με συνέπεια και προθυμία θα τον οδηγήσει στην επαγγελματική καταξίωση. Και φυσικά αργότερα ο νέος θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα της δημιουργίας οικογένειας και στη συνέχεια πολλά άλλα εμπόδια.

Οι δυσκολίες όμως, αν και δεν είναι ευχάριστες, αποτελούν θετικό παράγοντα για τη ζωή των ατόμων και κυρίως των νέων. Γιατί οι νέοι, που συναντούν εμπόδια και αντιξοότητες, αναγκάζονται να θέσουν σε κίνηση τον πνευματικό τους κόσμο, με άλλα λόγια να «βάλουν το μυαλό τους να δουλέψει», για να μπορέσουν να ξεπεράσουν αυτά τα εμπόδια. Επίσης μαθαίνουν να μεθοδεύουν και να προγραμματίζουν κάθε φορά τις ενέργειές τους, ώστε να λύσουν το πρόβλημα, που τους απασχολεί, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Έτσι υπερπηδώντας τις δυσκολίες, που τους παρουσιάζονται γεμίζουν από γνώσεις και από πείρα, δηλαδή ωριμάζουν το πνεύμα τους, ώστε να μπορέσουν με μεγαλύτερες δυνάμεις να αποκρούσουν τις νέες δυσκολίες, που τυχόν τους εμφανιστούν.

Επιπλέον οι νέοι που προσπαθούν να ξεπερνούν τα προβλήματά τους επιστρατεύουν τον ψυχικό τους δυναμισμό και έτσι αποκτούν ψυχικές αρετές, όπως είναι το θάρρος, η γενναιότητα, η τόλμη, η ανδρεία. Έτσι για παράδειγμα, όταν ένας νέος βρίσκεται αντιμέτωπος με την τεράστια εξεταστέα ύλη ενός μαθήματος, που πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσει, θέτει σε κίνηση τις δυνάμεις πρώτα της ψυχής του και βλέπει με θάρρος τον κόπο αυτής της δουλειάς και με ψυχική ανδρεία αρχίζει τη μελέτη του.

Ακόμη η αντιμετώπιση των δυσκολιών γεμίζει τους νέους  από αποφασιστικότητα, υπομονή και επιμονή, υπευθυνότητα και άλλα ψυχικά χαρίσματα, που συντελούν στην ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσωπικότητας. Γιατί τα διάφορα εμπόδια χρειάζονται γρήγορες και υπεύθυνες αποφάσεις, για να αντιμετωπιστούν καθώς και αρκετό πείσμα και αντοχή ψυχική, πνευματική και σωματική.

Και σίγουρα η ομαδική αντιμετώπιση ενός προβλήματος από νέους ανθρώπους, αναπτύσσει την κοινωνικότητα μεταξύ τους και καλλιεργεί τις κοινωνικές σχέσεις σε κάποιο βαθμό.

Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι οι επιδράσεις των δυσκολιών στη ζωή των νέων και γενικά όλων των ανθρώπων είναι φυσικά πολύ ευεργετικές, θετικές και οδηγούν στην επαγγελματική επιτυχία των νέων, στην επιστημονική, κοινωνική, οικογενειακή πρόοδο και καταξίωση. Γιατί όπως είπαμε οι δυσκολίες ωριμάζουν τον άνθρωπο, τον κάνουν πιο έμπειρο και έτσι αποκρούει τα διάφορα προβλήματα της ζωής με μεγαλύτερη επιτυχία και προοδεύει σ’ όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Εάν η ζωή ήταν άνετη εύκολη θα επικρατούσε η τεμπελιά, η οκνηρία, η αδιαφορία, η μαλθακότητα, η στασιμότητα, δηλαδή, όλοι αυτοί οι παράγοντες, που μόνο στην πρόοδο και στην εξέλιξη της ανθρωπότητας δε συμβάλλουν.

Και όπως γράφει και ο συγγραφέας Ν. Καζαντζάκης: «η δυσκολία στάθηκε πάντα στη ζωή ο μέγας ερεθισμός που ξυπνάει και κεντρίζει όλες μας τις ορμές καλές και κακές, για να υπερπηδήσουμε το εμπόδιο, που στάθηκε ξαφνικά μπροστά μας κι έτσι επιστρατεύοντας όλες μας τις δυνάμεις, που αλλιώς θα ύπνωναν και θα ενεργούσαν σκόρπια και ανόρεκτα, φτάνουμε πολύ-πολύ μακρύτερα απ’ ότι ελπίζαμε».

Βέβαια εννοείται πως μόνο οι δυσκολίες, που μπορούν να ξεπεραστούν αποτελούν θετικό παράγοντα για τη ζωή των νέων, αλλά και των άλλων ανθρώπων. Γιατί οι ανυπέρβλητες δυσκολίες απογοητεύουν τους νέους κυρίως, που είναι περισσότερο ευαίσθητοι, τους δημιουργούν απαισιοδοξία, αντικοινωνικότητα, τους περιθωριοποιούν και τελικά τους οδηγούν στην αυτοκτονία.

Επομένως ως τελικό συμπέρασμα θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι δυσκολίες, όταν δεν είναι ανυπέρβλητες βοηθούν πάρα πολύ τον άνθρωπο και ιδιαίτερα τον νέο, που αρχίζει σιγά-σιγά να διαμορφώνει την οντότητά του, στην αντιμετώπιση της ζωής του.
«Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι περισσότερο «προοδευμένος» από τον άνθρωπο των προηγούμενων εποχών, επειδή συμβαίνει οι συνθήκες, που μέσα τους γεννιέται, να του δημιουργούν αυτή την εντύπωση, αλλά προοδεύει καταβάλλοντας την ίδια προσπάθεια μ’ εκείνη, που είχε να καταβάλει ο οποιοσδήποτε προγενέστερος συνάνθρωπός του. Αυτό συνιστά την πρόοδό του. Η πρόοδος έγκειται σ’ αυτά, που πραγματοποιεί σ’ ένα χώρο ο άνθρωπος, που δεν αποκλείεται να τον φέρει στο κέντρο κατακτήσεων, που άλλες εποχές του έχουν διασφαλίσει. Κακώς η πρόοδος λογαριάζεται πάντα ως μια κίνηση προς τα εμπρός. Μπορεί να είναι και μια κίνηση προς τα πίσω, αφού αυτή οδηγεί σε κάτι γνησιότερο, ουσιαστικότερο, απ’ ότι υπάρχει στο μέλλον. Βέβαια σε σχέση με τις εξωτερικές συνθήκες ζωής, που μεταβάλλονται αδιάκοπα, δημιουργούνται ευαισθησίες και γωνίες πιο εκλεπτυσμένες από εκείνες, που διέθετε ένας άνθρωπος μέσα σ’ ένα σταθερό και φυσικό πνευματικό πλαίσιο. Η αντιληπτική ικανότητα παρουσιάζεται ισχυρότερη σε ολοένα πλατύτερα στρώματα ανθρώπων, αλλά αυτά δεν συνιστούν πραγματική πνευματική πρόοδο. Πρόοδος δεν είναι να μεγαλώνει ο αριθμός των αναγνωστών των βιβλίων και των επισκεπτών των μουσείων. Πρόοδος είναι αυτό, που περνά μέσα στη συνείδηση του αναγνώστη και του θεατή, μετά τη μελέτη ενός βιβλίου ή ενός πίνακα και την αλλοιώνει και εκφράζει τη συμπεριφορά του στις σχέσεις του, στην οργάνωση του πρακτικού του βίου, ενώ πολλές φορές έχει χαθεί και η μνήμη του γεγονότος, που τη διαμόρφωσε. Η πρόοδος είναι κατάσταση δυναμική, βίωμα, που δεν μεταγγίζεται, όπως η γλώσσα, που αφού έχεις γεννηθεί σ’ ένα τόπο θα τη «μιλήσεις» όσο κι αν αδιαφορήσεις, τη βιάσεις ή τη δολοφονήσεις μέσα σου. Κατάκτηση που προϋποθέτει τις ίδιες δυσχέρειες, για τον κάθε άνθρωπο οποιασδήποτε εποχής και τόπου».

Α) Ποια είναι η κύρια ιδέα του αποσπάσματος;

Β) Ποιο περιεχόμενο, ποιο νόημα δίνει στον όρο «πρόοδος» ο συγγραφέας;

Γ) Πως δικαιολογεί την άποψή του ότι η πρόοδος μπορεί να νοηθεί και ως κίνηση προς τα πίσω; Μπορείτε να αναφέρετε μερικά παραδείγματα «οπισθοδρομικής» προόδου;

Απαντήσεις

Α) Η κύρια ιδέα του αποσπάσματος είναι η πρόοδος.

Β) Σύμφωνα με το συγγραφέα ο όρος «πρόοδος» δεν σημαίνει απαραίτητα τα μελλοντικά επιτεύγματα του ανθρώπου, αλλά και εκείνα, κυρίως, που δημιούργησε στο παρελθόν. Επίσης, κατά το συγγραφέα, η «πρόοδος» είναι ένα βίωμα, που χρειάζεται μελέτη και συνειδητοποίηση, για να κατακτήσει το ανθρώπινο πνεύμα.

Γ) Ο συγγραφέας πιστεύει πως πρόοδος μπορεί να θεωρηθεί και το παρελθόν του ανθρώπου, γιατί και η σημερινή πρόοδος στηρίζεται σε παλιότερες εποχές, όπου διατυπώθηκαν ιδέες και θεωρίες με διαχρονική αξία. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν μπορεί να νοηθεί πιο «προοδευμένος» από έναν προγενέστερο συνάνθρωπό του, αφού «πατάει» στα ίδια «σκαλοπάτια» για να μπορέσει ν’ ανέβει ψηλότερα.

Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα «οπισθοδρομικής» προόδου στη σύγχρονη πραγματικότητα. Ένα από αυτά είναι και οι αρχές σύμφωνα με τις οποίες λειτουργεί ο οργανισμός ενωμένων εθνών, γιατί αυτές οι αρχές δεν είναι τίποτε άλλο από ιδέες των αρχαίων Ελλήνων, που έζησαν πριν από αιώνες. Επίσης η σημερινή διακήρυξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων έχει πολλές και σπουδαίες ομοιότητες με το έργο του Θουκυδίδη ο «Επιτάφιος του Περικλή». Αλλά και στη τέχνη μπορούμε να βρούμε παραδείγματα «οπισθοδρομικής» προόδου, γιατί τα σύγχρονα γλυπτά μας θυμίζουν έντονα προϊστορική γλυπτική και οι κατασκευές από πηλό κυκλαδίτικα ειδώλια, που οι άνθρωποι τα είχαν φτιάξει πριν από πάρα πολλά χρόνια. Ακόμη στην οικονομική ζωή δεν έπαψε ποτέ να ισχύει ο νόμος «της προσφοράς και της ζήτησης», τον οποίο είχε πρώτος διατυπώσει τον 18^ο αιώνα ο Σκωτσέζος Άνταμ Σμίθ. Γενικότερα οι αρχές, που διακήρυξαν οι διαφωτιστές του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, αλλά και παλιότερα οι παραπλήσιες ιδέες, που πίστευαν οι αρχαίοι σοφιστές, μέχρι τις μέρες μας, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι υπάρχουν με ελάχιστες και επουσιώδεις τροποποιήσεις, που τις υπέβαλλε η μορφή της εποχής μας. Γιατί, σίγουρα, η ανεξιθρησκία, η  ελευθερία, η δικαιοσύνη, η καθολική παιδεία και πολλές άλλες αξίες, δεν σταμάτησαν ως σήμερα να εκφράζουν την ανθρώπινη φύση και με το διαχρονικό τους χαρακτήρα να μοιάζουν αναντικατάστατες.

«Σε πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή σχετικά με τα προβλήματα που απασχολούν τους νέους της επαρχίας και της Αθήνας ακούστηκαν οι παρακάτω απόψεις:

Οι νέοι της επαρχίας είπαν ότι ασφυκτιούν μέσα στον κλοιό των μεγάλων με τις απαγορεύσεις τους και τα «ταμπού». Η μικρή κοινωνία περιορίζει την ελευθερία τους για ψυχαγωγία και έκφραση, ελέγχει τις κινήσεις και τη συμπεριφορά τους, με συνέπεια να ονειρεύονται τη φυγή και την εγκατάστασή τους, μόλις τελειώσουν το σχολείο, σε μεγάλα αστικά κέντρα, όπου άγνωστοι μεταξύ αγνώστων θα μπορέσουν να ζήσουν ελεύθεροι.

Οι νέοι της Αθήνας υποστήριξαν ότι αισθάνονται έντονα τη μοναξιά, χωρίς ανθρώπινες σχέσεις, μέσα στον απάνθρωπο κόσμο των μεγάλων. Εγκλωβισμένοι, είπαν χαρακτηριστικά, σε πολυάριθμα οικοδομικά μεγαθήρια. Η αισθητική του περιβάλλοντος μας δίνει και το μέτρο του σεβασμού για τον άνθρωπο.

Βασισμένοι στις παραπάνω απόψεις: να επισημάνετε τα κοινά σημεία και τις διαφορές και να εκθέσετε τις δικές σας απόψεις.»

Παρόλο που η εποχή μας χαρακτηρίζεται από υψηλή κάλυψη των υλικών, κυρίως, αλλά και άλλων αναγκών του ανθρώπου -εξαιτίας των μεγάλων τεχνολογικών επιτευγμάτων της- , οι σημερινοί νέοι δεν παύουν να έχουν προβλήματα και μάλιστα όχι ευκαταφρόνητα. Έτσι οι νέοι της επαρχίας αντιμετωπίζουν προβλήματα σχετικά με την «κλειστή» κοινωνία μέσα στην οποία ζουν, με τις απαγορεύσεις της και τα λεγόμενα «ταμπού» της και γι’ αυτό επιθυμούν να φύγουν μακριά από αυτό τον «στάσιμο» κοινωνικό περίγυρο. Από την άλλη μεριά οι νέοι της μεγαλούπολης, της Αθήνας συγκεκριμένα, αντιμετωπίζουν προβλήματα σχετικά με το «ψυχρό» περιβάλλον, έμψυχο και άψυχο μέσα στο οποίο μεγαλώνουν, με την έντονη αίσθηση της μοναξιάς και της απανθρωπιάς και γι αυτό δεν μπορούν να νιώσουν μεγάλο σεβασμό, για την ανθρώπινη ύπαρξη.

Οι ομοιότητες των προβλημάτων και των δυο κατηγοριών των νέων είναι οι εξής: αισθάνονται καταπίεση και απογοήτευση από τον κόσμο των μεγάλων και της κοινωνίας γενικά, επιθυμούν τη φυγή από τις δυσάρεστες συνθήκες που αντιμετωπίζουν, εκφράζουν επαναστατικότητα και επιθετικότητα προς το κοινωνικό κατεστημένο ως νέοι και αγνοί, που είναι. Με λίγα λόγια και οι επαρχιώτες και οι Αθηναίοι νέοι αντιμετωπίζουν προβλήματα από τη συμπεριφορά των μεγάλων, της κοινωνίας και προβλήματα, που τους δημιουργεί η ίδια η νεαρή ηλικία.

Οι διαφορές των προβλημάτων των δύο κατηγοριών των νέων είναι οι παρακάτω. Οι νέοι της επαρχίας αντιμετωπίζουν κυρίως δυσκολίες με τη συμπεριφορά των γονιών τους. Δηλαδή οι επαρχιώτες γονείς, λόγω των «στενών» -τις περισσότερες φορές- αντιλήψεών τους φέρονται στα παιδιά τους με αυταρχισμό, τα στερούν την ατομική τους ελευθερία, τον τρόπο έκφρασής τους, την ψυχαγωγία, ελέγχουν τις οποιεσδήποτε κινήσεις τους. Επίσης στην επαρχία οι νέοι έχουν προβλήματα με την κοινωνία, η οποία πιστεύει σε αναχρονιστικές αντιλήψεις, σε «ταμπού» και είναι υπερβολικά αυστηρή σε θέματα ηθικής φύσεως. Από την άλλη μεριά οι Αθηναίοι νέοι αντιμετωπίζουν περισσότερο προβλήματα με το περιβάλλον τους, φυσικό και κοινωνικό. Νιώθουν έντονη μοναξιά, λόγω της οικιστικής πολιτικής και της εγκληματικότητας, που υπάρχει στις μεγαλουπόλεις. Βλέπουν καθημερινά τη σκληρότητα, τη βία, το συμφέρον και το περιβαλλοντικό αδιέξοδο, που δημιούργησαν οι μεγάλοι με την ασυλλόγιστη μόλυνση της χλωρίδας και πανίδας της πόλης τους.

Και οι δυο κατηγορίες των νέων προβάλλουν δικαιολογημένα τα υπαρκτά προβλήματά τους. Γιατί και στην επαρχία η έλλειψη της ελευθερίας στη νεαρή ηλικία, που είναι και η πιο δημιουργική, αλλά και η μοναξιά, η απομόνωση που προκαλεί η ζωή στη μεγαλούπολη και που οδηγεί στην αλλοτρίωση του ανθρώπου, είναι αναμφισβήτητα σοβαρά προβλήματα. Έτσι δεν μπορούμε να πούμε ότι οι νέοι της επαρχίας ή οι νέοι της Αθήνας έχουν περισσότερο ή λιγότερο δίκιο. Μπορεί η ζωή στην Αθήνα να προσφέρει πολύ περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες στους νέους απ’ ό,τι η επαρχία, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν κρύβει και περισσότερους κινδύνους. Και από την άλλη πλευρά μπορεί η ζωή στην επαρχία να είναι πιο ανθρώπινη και ήσυχη, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είναι τελείως ελεύθερη και ξέγνοιαστη, χωρίς καταπίεση και περιορισμούς. Επίσης μπορεί η ζωή στην μεγαλούπολη να είναι πιο ελεύθερη, αλλά αυτό δε σημαίνει πως είναι περισσότερο εύκολη με τη βία, τα ναρκωτικά, την εγκληματικότητα, την έλλειψη ουρανού και πρασίνου, που υπάρχει σ’ αυτή. Όμως και η επαρχιώτικη ζωή δεν είναι καλύτερη από την άποψη της ψυχαγωγίας και της διασκέδασης, αφού δεν διαθέτει κατάλληλους και αρκετούς χώρους για κάτι τέτοιο, ούτε καλύπτει όλες τις ανησυχίες και τα ταλέντα των νέων της. Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι και η επαρχία και η Αθήνα έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα εξίσου σημαντικά.

Για να γίνει η ζωή της νεολαίας της χώρας μας καλύτερη και λιγότερο προβληματική θα χρειαστεί να υπάρξει ουσιαστική συνεννόηση των νέων και των μεγαλυτέρων μεταξύ τους, δηλαδή γεφύρωση του χάσματος των γενεών, που θα επιτευχθεί με αμοιβαίες υποχωρήσεις και αλλαγή της νοοτροπίας των μεγάλων. Ακόμη θα πρέπει να δημιουργηθούν πνευματικά και ψυχαγωγικά κέντρα στην επαρχία καθώς και καλύτερες προϋποθέσεις για την εξασφάλιση εργασίας, ώστε να προωθηθεί η αποκέντρωση, που βοηθά σημαντικά και στην ανάπτυξη ενός κράτους. Επίσης θα χρειαστεί να αλλάξει η οικιστική πολιτική και να προστατευτεί πιο αποτελεσματικά και υπεύθυνα το φυσικό περιβάλλον, για μια πιο ανθρώπινη διαβίωση στην Αθήνα.

Φυσικά, για να γίνουν όλα αυτά, θα βοηθήσει αρχικά η πολιτεία, η πνευματική καλλιέργεια, που θα κάνει εντονότερη την συνειδητοποίηση της σοβαρότητας των προβλημάτων της νεολαίας, και ο καθένας χωριστά.

«Η δημοκρατία στο σχολείο θεωρείται απ’ τις βασικές προϋποθέσεις για τη διάπλαση δημοκρατικών συνειδήσεων. Α) Πώς εννοείτε τη δημοκρατία στο σχολείο; Β) Ποια η σχέση δημοκρατικού σχολείου-δημοκρατικής πολιτείας; Γ) Ποιοι άλλοι παράγοντες (εκτός του σχολείου) συμβάλλουν στη διαμόρφωση δημοκρατικών πολιτών;

Ο άνθρωπος σε αντίθεση με όλα τα έμβια όντα είναι προικισμένος με το λογικό, πράγμα που σημαίνει ότι έχει τη δυνατότητα ή την προϋπόθεση -από τη νηπιακή του ακόμη ηλικία- να σκέφτεται και να τοποθετεί τα θεμέλια για τη διαμόρφωση των αντιλήψεών του, της συνείδησής του. Γι’ αυτό και ανάλογα με την παιδεία, που θα λάβει, θα σχηματίσει και ορισμένη συνείδηση. Επομένως το σχολείο αποτελεί μια βασική προϋπόθεση για τη διάπλαση της συνείδησης του ανθρώπου. Και εννοείται πως, εάν υπάρχει δημοκρατία στο σχολείο, τότε και η δημιουργία δημοκρατικών συνειδήσεων των παιδιών είναι ενδεχόμενη.

Όταν μιλάμε για δημοκρατία στο σχολείο εννοούμε ότι θα λειτουργούν και στο χώρο της παιδείας οι ίδιες δημοκρατικές αρχές, διαδικασίες, που λειτουργούν και σ’ ένα δημοκρατικό καθεστώς. Με άλλα λόγια, όπως σε μια δημοκρατική πολιτεία προωθείται ο διάλογος, η συζήτηση, η ελευθερία εκφοράς απόψεων, γνωμών, έτσι και σε ένα δημοκρατικό σχολείο εφαρμόζεται η διαλογική μέθοδος διδασκαλίας, η συζήτηση μεταξύ παιδιών και εκπαιδευτικών, η ελεύθερη έκφραση αντιλήψεων επάνω στα διάφορα μαθήματα και στα άλλα θέματα, που απασχολούν τους μαθητές.

Ακόμη όπως σ’ ένα δημοκρατικό πολίτευμα υπάρχουν νόμοι, που κατοχυρώνουν, την πραγματική και όσο γίνεται δυνατή, ελευθερία των πολιτών, έτσι και στο δημοκρατικό σχολείο υπάρχουν κάποιοι κανονισμοί, που περιορίζουν την ελευθερία ορισμένων μαθητών για να μην γίνεται κατάχρηση αυτής σε βάρος των άλλων και έτσι όλοι να έχουν σε ένα βαθμό τις ελευθερίες τους.

Επίσης, όπως οι πολίτες ενός δημοκρατικού κράτους έχουν δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις, έτσι και οι μαθητές μιας δημοκρατικής σχολικής κοινότητας οφείλουν να τηρούν τις υποχρεώσεις τους, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι -βασικά- η μελέτη των μαθημάτων τους, για να απολαμβάνουν δικαιολογημένα τα δικαιώματά τους. Το ίδιο, βέβαια, ισχύει και για τους εκπαιδευτικούς.

Επιπλέον, όπως στο δημοκρατικό καθεστώς δίνονται ίδιες δυνατότητες σε όλους, ίσες ευκαιρίες, έτσι και στο δημοκρατικό σχολείο δε γίνονται διακρίσεις ανάμεσα στους μαθητές, αλλά ο καθένας τους ανάλογα με τις ικανότητές του και τη μελέτη του αναδεικνύεται χωρίς την υποστήριξη άλλων παραγόντων.

Τέλος, όπως στη δημοκρατική χώρα γίνονται εκλογές για την ανάδειξη των κυβερνητικών αντιπροσώπων του λαού, έτσι και στο δημοκρατικό σχολείο υπάρχουν οι μαθητικές κοινότητες σε κάθε τμήμα, που εκλέγονται με μυστική ψηφοφορία, για να εκπροσωπήσουν τους μαθητές και να προσπαθήσουν να ικανοποιήσουν τα αιτήματά τους, δηλαδή, για να κάνουν κάτι ανάλογο με τους πολιτικούς αρχηγούς.

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε εύκολα πως υπάρχει στενή, άμεση σχέση ανάμεσα στο δημοκρατικό σχολείο και στη δημοκρατική πολιτεία. Γιατί ό,τι συμβαίνει στο πρώτο συμβαίνει και στο δεύτερο, με κάποιες ελάχιστες διαφοροποιήσεις. Και η σχέση τους είναι ακόμη, πιο πολύ, σχέση αλληλεξάρτησης, αν το καλοσκεφτούμε. Γιατί χωρίς το δημοκρατικό σχολείο δεν είναι δυνατό να αποκτήσουν δημοκρατικές συνειδήσεις οι μαθητές, που υποτίθεται ότι θα αποτελέσουν τους μελλοντικούς πολίτες του δημοκρατικού κράτους. Και είναι γνωστό πως η δημοκρατία στηρίζεται αποκλειστικά και μόνο στους πολίτες μιας πολιτείας, που γι’ αυτό το λόγο είναι ανάγκη να έχουν συνείδηση της δημοκρατίας και να είναι με άλλα λόγια ώριμοι, έτοιμοι για να λειτουργήσει σωστά ένα τέτοιο καθεστώς.

Επειδή, επομένως, χωρίς την εφαρμογή της δημοκρατίας -πρώτα στο σχολείο- δεν γίνεται να έχουμε τη δημιουργία δημοκρατικών ανθρώπων, θα χρειαστεί να υπάρξει και μια σχέση συνεργασίας μεταξύ της δημοκρατικής πολιτείας και των σχολείων, όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης γενικά. Δηλαδή από τη μια μεριά θα πρέπει η πολιτεία να ακούει με διάθεση διαλόγου τα προβλήματα, τα παράπονα των μαθητών για τα διάφορα ουσιαστικά εκπαιδευτικά ζητήματα. Ενώ οι μαθητές θα πρέπει από την άλλη πλευρά να ακούνε με ανοιχτό και ώριμο πνεύμα τα διάφορα διατάγματα της πολιτείας, για τη λειτουργία των σχολείων και της παιδείας γενικά. Έτσι αυτή η σχέση συνεργασίας θα έχει ως αποτέλεσμα την ξεπέραση των δυσκολιών, που ίσως εμφανιστούν, και την εξεύρεση της καλύτερης δυνατής λύσης.

Άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση δημοκρατικών πολιτών -εκτός από το σχολείο- είναι ασφαλώς η οικογένεια. Γιατί μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον το παιδί δέχεται τα πρώτα ερεθίσματα, τα πρώτα μηνύματα και σιγά-σιγά διαπλάθει την οντότητά του, τη συνείδησή του.

Άλλος παράγοντας είναι επίσης ο τύπος -οι εφημερίδες, τα περιοδικά- , τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, που πληροφορούν, με ένα ορισμένο τρόπο, τους ανθρώπους για τις εξελίξεις στον κόσμο και έτσι φυσικά επηρεάζουν τη διαμόρφωση των απόψεων, των αντιλήψεων, των πιστεύω αυτών των ανθρώπων.

Τέλος -όσο περίεργο κι αν φαίνεται- ένας άλλος παράγοντας, που συμβάλλει στη δημιουργία δημοκρατικών πολιτών, είναι η τέχνη και μάλιστα η τέχνη κάθε μορφής. Από την αρχιτεκτονική μέχρι και τη φωτογραφία. Από τις τέχνες, όμως, ιδιαίτερο ρόλο ασκεί η λογοτεχνία και κυριότατα το θέατρο. Το ότι το θέατρο αποτελεί βασικό παράγοντα μας το διδάσκει η αρχαία Αθήνα. Η αρχαία Αθήνα και η δημοκρατία έμμεσα επέβαλλε στους πολίτες να παρακολουθούν το δράμα πληρώνοντας τα εισιτήριά τους –θεωρικά. Λένε ακόμη ότι στην αρχαία Αθήνα ήταν περισσότερα τα αγάλματα από τους κατοίκους, πράγμα, που βεβαιώνει την πίστη τους ότι η τέχνη επιδρά στη συνείδηση του πολίτη, αλλά και γενικότερα είναι αποδειγμένο ότι η τέχνη είναι από εκείνες τις πνευματικές δυνάμεις, που δεν γνωρίζουν εμπόδια ούτε στεγανά. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος, που στα δικτατορικά καθεστώτα οι τέχνες ή φιμώνονται ή αλλοτριώνονται.

«Όπως τα άτομα διαφέρουν μεταξύ τους, έτσι και οι λαοί. Τις διαφορές αυτές δεν τις αρνείται το ανθρώπινο ιδανικό. Αρνείται όμως το χωρισμό των λαών σε λαούς κυρίων και λαούς σκλάβων ή λαούς που πρέπει να εξοντωθούν. Γι’ αυτό όλοι οι λαοί έχουν την ανθρώπινή τους αξία και όλοι έχουν το ίδιο δικαίωμα να ζήσουν ανθρώπινα και να αναπτύξουν τον εαυτό τους ελεύθερα. Με βάση αυτά: α) Πως αντιλαμβάνεστε το πλατύτερο περιεχόμενο του όρου ανθρώπινο ιδανικό; β) Η σημασία του ανθρώπινου ιδανικού για τη σημερινή εποχή».

Ο άνθρωπος σε αντίθεση με όλα τα έμβια όντα είναι προικισμένος με το λογικό, πράγμα που σημαίνει ότι έχει τη δυνατότητα ή την προϋπόθεση να έχει την ανθρώπινή του αξία, να έχει το δικαίωμα να ζήσει ανθρώπινα και να αναπτύξει τον εαυτό του ελεύθερα.

Αυτά τα δικαιώματα του ανθρώπου κατοχυρώνονται και προστατεύονται από το λεγόμενο ανθρώπινο δίκαιο. Γιατί ανθρώπινο ιδανικό μπορούμε να ονομάσουμε γενικά, όλους τους ανώτερους στόχους, που περικλείουν το ενεργό ενδιαφέρον και την έμπρακτη εκδήλωση αγάπης του ανθρώπου για τον συνάνθρωπο. Με άλλα λόγια όλες εκείνες τις πράξεις, που αποβλέπουν στη δημιουργία μιας καλύτερης, μιας πιο ανθρώπινης ζωής, για όλους τους ανθρώπους και, κατά συνέπεια, για όλους τους λαούς της γης.

Περικλείει λοιπόν το ανθρώπινο ιδανικό αγώνα για την ελευθερία κάθε ανθρώπινου είδους, επειδή η ελευθερία είναι -μετά τη ζωή- το πολυτιμότερο αγαθό του ανθρώπου και αποτελεί την προϋπόθεση της φυσικής και ηθικής ζωής του. Είναι γενικά αποδεκτό πια το ότι ο άνθρωπος μέσα σε συνθήκες ελευθερίας κατορθώνει να πραγματοποιήσει τους ατομικούς του σκοπούς και τα ιδανικά του με μεγαλύτερη ευκολία και επιτυχία, απ’ ότι μέσα σε συνθήκες δουλείας και καταπίεσης, που συνθλίβουν την ανθρώπινη φύση ψυχικά και σωματικά και έτσι συντελούν στη στασιμότητα της προόδου. Ενώ, αντίθετα, οι λαοί αναπτύσσονται σε όλους τους τομείς και προοδεύουν, όταν έχουν την ελευθερία τους, που ενισχύει τη δημιουργικότητα, την εργατικότητα, τη φαντασία και γενικά τις ικανότητές τους.

Ακόμη το ανθρώπινο ιδανικό προωθεί την ισότητα ανάμεσα στην κοινωνία των ανθρώπων και γενικότερα των λαών, γιατί η ισότητα αποτελεί την ιδανική ρύθμιση των διαφόρων νομικών καταστάσεων και των δικαιωμάτων των ανθρώπων, των λαών, έτσι, ώστε να μην υπάρχουν διαφορές μεταξύ τους, που δημιουργούν την ανισότητα. Και είναι ευνόητο πόσο η ανισότητα αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την ομαλή ζωή μιας κοινωνίας ανθρώπων, λαών, αφού στερεί από κάποιους ορισμένα αγαθά υλικά και πνευματικά ενώ σε άλλους τα χαρίζει όλα απλόχερα.

Επίσης το ανθρώπινο ιδανικό είναι υπέρ της κατάργησης των φυλετικών διακρίσεων. Γιατί η διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τη φυλή τους δεν είναι σωστή, αφού όλοι οι άνθρωποι έχουν λογικό, ψυχή και αισθήματα ανεξάρτητα από τη θρησκεία, τις αντιλήψεις, το χρώμα, το σχήμα του προσώπου και τα άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Επομένως καμιά φυλή δεν πρέπει να θεωρείται κατώτερη ή ανώτερη από μια άλλη, γιατί όλες αποτελούνται από ανθρώπους που έχουν, ως άνθρωποι, τα ίδια δικαιώματα στη ζωή και όχι λιγότερα ή περισσότερα από τους άλλους. Άλλωστε με την ανορθόδοξη αξιολόγηση των ανθρώπων ανάλογα με τη φυλή τους δημιουργούνται διχασμοί και μίση ανάμεσα στους ανθρώπους, που είναι δύσκολο να εξαλειφθούν, ακόμη και όταν περάσουν αρκετά χρόνια κι αυτό έχει τις επιπτώσεις του στην ομαλή συμβίωση των λαών.

Επιπλέον το ανθρώπινο ιδανικό τάσσεται υπέρ της κατάργησης της εκμετάλλευσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο. Κανένας άνθρωπος δεν είναι ορθό να είναι κτήμα ενός άλλου ανθρώπου και να δέχεται εκμετάλλευση απ’ αυτόν. Γιατί ο κάθε άνθρωπος αποτελεί ξεχωριστή οντότητα, γιατί ο άνθρωπος απλούστατα δεν είναι ζώο για να τον εκμεταλλεύεται ένας άλλος άνθρωπος, που δεν είναι ανώτερός του. Και είναι φυσικό η ανθρώπινη εκμετάλλευση να προκαλεί την οργή, την πικρία, την βαθιά λύπη και την οπισθοδρόμηση εκείνων των λαών που τη δέχτηκαν ή που ακόμη τη δέχονται, προς όφελος ορισμένων άλλων.

Το ανθρώπινο ιδανικό, όπως είναι αυτονόητο, περικλείει και την κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Τα δικαιώματα αποτελούν βασική προϋπόθεση για τη φυσική και κοινωνική ύπαρξη του ανθρώπου. Πηγάζουν από το γραπτό και άγραφο δίκαιο και εκφράζουν τη θέληση του ανθρώπου να ζήσει ως βιολογικό, πνευματικό και κοινωνικό όν. Γι’ αυτό τα δικαιώματα του ανθρώπου πρέπει να προστατεύονται, να κατοχυρώνονται πάντοτε και ιδιαίτερα, όταν απειλούνται.

Ακόμη το ανθρώπινο ιδανικό είναι υπέρ της κατάργησης της εκμετάλλευσης γενικά, της καταπίεσης, της πείνας, της αρρώστιας. Είναι γνωστό ότι πολλοί λαοί του τρίτου κόσμου και όχι μόνο, υποφέρουν από την εκμετάλλευση -οικονομική κυρίως- των άλλων λαών και έτσι δεν μπορούν να έχουν κάποια ουσιώδη εσωτερική ανάπτυξη και πρόοδο, από την καταπίεση άλλων ξένων αποικιοκρατών ή του πολιτικού καθεστώτος τους που μπορεί να είναι απολυταρχικό, από την έλλειψη τροφίμων που προκαλεί την πείνα και αυτή με τη σειρά της την αρρώστια και τέλος το θάνατο. Είναι εύλογο πως, εάν τα παραπάνω λείψουν, η ζωή αυτών των λαών θα γίνει πολύ ανθρωπινότερη.

Επίσης το ανθρώπινο ιδανικό έχει ως στόχο του την κατάργηση της ανεργίας και της αμάθειας που αποτελούν δύο σημαντικά μειονεκτήματα για την ανοδική πορεία των λαών. Η ανεργία ή αλλιώς η έλλειψη κατάλληλης εργασίας παρασύρει τα άτομα σε αντικοινωνικές πολλές φορές ενέργειες και σε καταστροφικές εκδηλώσεις σε βάρος της πολιτείας. Επίσης η αμάθεια συντελεί στη δυσκολία για ανεύρεση εργασίας, στο «παραστράτημα» και στην επιτέλεση πράξεων λανθασμένων και βλαβερών για το κοινωνικό σύνολο, αλλά και για τα ίδια τα άτομα, από τα οποία γίνονται αυτές οι πράξεις.

Τέλος το ανθρώπινο ιδανικό περικλείει την πρόληψη του πολέμου και την εμπέδωση της ειρήνης. Είναι σε όλους, λίγο-πολύ, γνωστές οι φρικτές συνέπειες του πολέμου, ιδίως του τελευταίου, του δευτέρου παγκοσμίου, που υπήρξε ο μεγαλύτερος και ο πιο τραγικός. Φτάνει να θυμηθούμε εκείνα τα παράξενα πλάσματα που γεννήθηκαν στην περιοχή, όπου είχε πέσει η ατομική βόμβα, εκτός, βέβαια, από τα εκατομμύρια των νεκρών και την καταστροφή των περισσότερων χωρών του πλανήτη. Από την άλλη μεριά όλοι γνωρίζουμε τα ευχάριστα αποτελέσματα της ειρήνης, που είναι σε γενικές γραμμές η ευημερία, η πρόοδος, η ευτυχία ατομική και κοινωνική, η ανάπτυξη των επιστημών, των τεχνών, του πολιτισμού. Γι’ αυτό το ανθρώπινο ιδανικό στοχεύει με κάθε του ενέργεια στην πρόληψη του πολέμου και στην εμπέδωση της ειρήνης.

Στις μέρες μας η σημασία του ανθρώπινου ιδανικού είναι σημαντική γιατί η κήρυξη ενός τρίτου παγκοσμίου πολέμου είναι δυνατό να αφανίσει ολόκληρη την ανθρωπότητα. Έτσι σήμερα το ανθρώπινο ιδανικό με κύριο σκοπό του τη δημιουργία ενός καλύτερου και ειρηνικού κόσμου, προωθεί τη συνειδητοποίηση των υποχρεώσεων των λαών προς άλλους λαούς. Γιατί όταν οι λαοί αντιλαμβάνονται τις υποχρεώσεις τους απέναντι σε κάποιους άλλους, αυξάνεται το αίσθημα της φιλίας, της αλληλεγγύης και της συνεργασίας, περιορίζονται οι πολεμικοί εξοπλισμοί, γίνεται εντονότερο το πνεύμα της αδελφοσύνης και της συμπαράστασης και οι άνθρωποι ενός λαού φέρονται πιο ανθρώπινα, πιο «ζεστά», στους ανθρώπους ενός άλλου λαού, νιώθοντας τον άλλο άνθρωπο ως συνάνθρωπο.

Επιπλέον με την καλλιέργειά του το ανθρώπινο ιδανικό ανάμεσα στους λαούς πετυχαίνει την ευαισθητοποίηση στον ανθρώπινο πόνο, γιατί φέρνοντας τους λαούς πιο «κοντά» τους κάνει να αισθάνονται περισσότερο άνθρωποι, που συχνά στη ζωή τους δοκιμάζουν τον πόνο και τη θλίψη, κυρίως σε περιόδους πολεμικών συγκρούσεων, που αντικρίζουν μπροστά τους την αρρώστια και τέλος τη σκληρότητα του θανάτου, και λιγότερο πολίτες ενός συγκεκριμένου κράτους, έθνους.

Ακόμη το ανθρώπινο ιδανικό προωθεί τη δραστηριότητα, για ποιότητα και αναβάθμιση της ζωής, γιατί κατοχυρώνοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα δίνει κουράγιο και όρεξη στους λαούς για εργασία, δημιουργία, που συντελεί έτσι στην καλυτέρευση των συνθηκών της ζωής τους.

Επίσης το ανθρώπινο ιδανικό προωθεί την καταπολέμηση των προκαταλήψεων και των φανατισμών μεταξύ των λαών, αφού τους υπενθυμίζει τις υποχρεώσεις τους και έτσι κατορθώνει να αυξήσει τις σχέσεις τους σε όλους τους τομείς με αποτέλεσμα να απαλλάσσουν τις ιδέες, τις απόψεις, τις γνώμες, τα πιστεύω τους. Με τον τρόπο αυτό πετυχαίνεται και ο σεβασμός ανθρώπου από άνθρωπο, προάγεται η φιλία, η αλληλεγγύη από λαό σε λαό, η ειρηνική συμβίωση.

Τέλος κάνοντας μια μικρή παρέκβαση θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ανθρώπινο ιδανικό είναι δημιούργημα του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Και αυτό τιμά ιδιαίτερα την πατρίδα μας, ως μέλος του οργανισμού των ενωμένων εθνών, ο οποίος έχει ως βασική αρχή του την τήρηση αυτού του ιδανικού.

«Στη ζωή μας συχνά συναντούμε καταστάσεις αντίθετες προς τα όνειρά μας, τις ιδέες και τις αρχές μας. Δυο είναι οι τρόποι που συνήθως εφαρμόζονται προς αντιμετώπισή τους. Ο συμβιβασμός ή η αντίδραση. Να εξετάσετε αυτούς τους διαμετρικά αντίθετους τρόπους συμπεριφοράς και να εκθέσετε την καλύτερη κατά τη γνώμη σας δυνατή επιλογή».

 Συμβιβασμό ονομάζουμε γενικά τη συμφιλίωση με διάφορα πράγματα, με διάφορες καταστάσεις. Αυτοί που συμβιβάζονται είναι συνήθως οι άνθρωποι κάποιας ηλικίας αλλά και οι νέοι που τους λείπει ο ενθουσιασμός, η αποφασιστικότητα ως ένα βαθμό. Γενικά τα άτομα εκείνα, που είναι παθητικά, που δεν προβάλλουν δηλαδή καμιά αντίδραση στις καταστάσεις της ζωής για να τις ανατρέψουν και να κάνουν αυτό που πραγματικά επιθυμούν. Επίσης εκείνοι οι άνθρωποι, που είναι φυγόπονοι, που θέλουν δηλαδή να αποφεύγουν σε κάθε περίπτωση τον πόνο, που ενδεχόμενα προϋποθέτει η αντίδραση σε κάτι ισχυρό. Ακόμη οι αδιάφοροι και οι τεμπέληδες είναι άνθρωποι που συμβιβάζονται με κάποιες καταστάσεις γιατί απλούστατα αδιαφορούν για το εάν αυτές είναι σωστές και προσιτές για την επίτευξη των ονείρων τους και επειδή θεωρούν κουραστικό πράγμα το να αντισταθούν. Με άλλα λόγια οι άνθρωποι που συμβιβάζονται είναι εκείνοι που δεν αγαπούν αρκετά τα όνειρά τους, τις ιδέες και τις αρχές τους και συνάμα δεν έχουν αρκετό θάρρος, ενεργητικότητα, αισιοδοξία, εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους.

Τα αίτια του συμβιβασμού ποικίλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Όμως συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα κυριότερα είναι η κούραση, ψυχική και σωματική -κυρίως για τα άτομα της μεγάλης ηλικίας-, η έλλειψη μαχητικότητας, γενναιότητας, πίστης στα όνειρα στις ιδέες και στις αρχές, που μπορεί να έχει ο καθένας. Γιατί η έλλειψη όλων των παραπάνω ψυχικών εφοδίων παραλύει τον άνθρωπο και τον οδηγεί στην παθητική στάση απέναντι στη ζωή, στο συμβιβασμό.

Το άτομο που δεν παλεύει, δεν αγωνίζεται για τους στόχους του, για τα όνειρά του, για τα πιστεύω του ή αλλιώς το συμβιβασμένο άτομο δέχεται και τις συνέπειες αυτού του συμβιβασμού του. Και αυτές, οι συνέπειες, δεν είναι άλλες από την αλλοτρίωσή του ως ανθρώπου. Γιατί αυτός που συμβιβάζεται με τις καταστάσεις που εμποδίζουν τους σκοπούς του είναι φυσικό να μην φτάνει ποτέ στην πραγμάτωση των ονείρων του, των ιδανικών του και επομένως ποτέ να μην νιώθει ολοκληρωμένος, επιτυχημένος, ικανοποιημένος, ευτυχισμένος. Έτσι αλλοτριώνεται η ανθρώπινη υπόστασή του και καταντά ένα θλιβερό όν, έρμαιο των καταστάσεων και αιχμάλωτο της αποτυχίας, που προέρχεται από την παθητικότητά του. Δηλαδή ο συμβιβασμός συνεπάγεται, τις περισσότερες φορές, τη δυστυχία του ανθρώπου.

Αντίδραση καλούμε γενικά μια πράξη που είναι αντίθετη σε μια άλλη. Συνήθως αντίδραση προβάλλουν τα νεαρά σε ηλικία άτομα αλλά και ορισμένοι μεγάλοι που διατηρούν τη νεότητα στο πνεύμα τους. Πιο συγκεκριμένα αντιδραστικοί είναι εκείνοι οι άνθρωποι, που πιστεύουν δυνατά στα όνειρα, στις ιδέες και στις αρχές τους. Εκείνοι που έχουν ενθουσιασμό, αισιοδοξία, αποφασιστικότητα, θάρρος, εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, αγωνιστικότητα και επιθυμούν πολύ την πραγμάτωση των ιδανικών τους, γι’ αυτό και δε διστάζουν να αντισταθούν στις διάφορες καταστάσεις, που θα τους σταθούν εμπόδιο στην πορεία τους. Δεν είναι άνθρωποι που αρέσκονται στην παθητικότητα, στην τεμπελιά και στην απραξία οι αντιδραστικοί. Αντίθετα, αγαπούν τη δράση, την εργασία, χωρίς να υπολογίζουν την κούραση, που ενδεχόμενα θα νιώσουν κοπιάζοντας. Επίσης είναι εκείνοι οι άνθρωποι, που δεν καταβάλλονται εύκολα από τις αποτυχίες, αλλά διδάσκονται απ’ αυτές και δυνατότεροι συνεχίζουν τη μάχη για την πραγματοποίηση των στόχων τους με μεγαλύτερη ορμή από πριν. Αντιδραστικά ακόμη είναι τα άτομα, που επιθυμούν να ασκούν κριτική σε όλες τις ιδέες, τις θεωρίες, τις αυθεντίες και πολλές φορές μάλιστα αυστηρή, όταν κατά τη γνώμη τους αυτές δε είναι σωστές.

Αίτιο σημαντικό της αντίδρασης είναι, κυρίως για τους νέους, η ηλικία τους, που χαρακτηρίζεται από τον ακράτητο -πολλές φορές- ενθουσιασμό για την πίστη στις ιδέες, στα όνειρά τους. Έτσι οι νέοι έχοντας μεγάλη εμπιστοσύνη στα πιστεύω τους, που απορρέει από την αυτοπεποίθησή τους, η οποία είναι αυξημένη μέσα τους, λόγω της ηλικίας τους, αντιδρούν με θάρρος στις καταστάσεις εκείνες, που εμποδίζουν την επίτευξη των ονείρων τους και τις θεωρούν λανθασμένες. Με άλλα λόγια βασικό αίτιο της προβολής αντίδρασης, σε ορισμένα πράγματα, είναι η μεγάλη αγάπη και επιθυμία για την εκπλήρωση των ονείρων και των ιδανικών, που μπορεί να έχει ο καθένας.

Η αντίδραση έχει ως συνέπεια, πολλές φορές, την επίτευξη, από τον άνθρωπο, των στόχων του και έτσι την επιτυχία του, την ολοκλήρωση και την ικανοποίησή του. Όμως σε μερικές περιπτώσεις οδηγεί και στην καταστροφή της πραγμάτωσης των ονείρων του ανθρώπου, γιατί η αμελέτητη αντίδραση απέναντι σε όλα βλάπτει, επειδή είναι επιπόλαια και υπερβολική.

Σίγουρα είναι δύσκολο να ακολουθήσει κανείς ένα δρόμο με συνέπεια, χωρίς να «λοξοδρομήσει» και τελικά να συμβιβαστεί. Όμως ο συμβιβασμός κάνει δυστυχισμένο τον άνθρωπο γιατί δεν τον βοηθά στην επίτευξη των ονείρων του, ούτε αναδεικνύει την προσωπικότητά του. Βέβαια τον προφυλάσσει μερικές φορές από τον φανατισμό και την γελοία εγωιστική έπαρση, αφού εκείνος που συμβιβάζεται με ορισμένες καταστάσεις δείχνει ότι αποδέχεται και τις απόψεις κάποιων άλλων -που ίσως δημιούργησαν αυτές τις καταστάσεις- και ότι δεν θεωρεί τις γνώμες του εαυτού του ως τις μόνες σωστές. Με τον τρόπο αυτό κερδίζει τη συμπάθεια των άλλων και έτσι αποφεύγει «στραβοπατήματα» που θα του στοίχιζαν ακριβά για την πραγμάτωση των στόχων του.

Ωστόσο, από την άλλη μεριά, η αντίδραση κάνει ευτυχισμένο τον άνθρωπο, από την άποψη ότι τον βοηθά στην επίτευξη των ιδανικών του και έτσι αναδεικνύεται η προσωπικότητα του ως ενός επιτυχημένου μέλους της κοινωνίας. Φυσικά με την αντιδραστική στάση ο άνθρωπος πετυχαίνει αρκετά από τα όνειρά του. Αλλά η αντίδρασή του για να έχει θετικά αποτελέσματα θα πρέπει να βασίζεται σε δημοκρατικά μέσα, όπως στη χρησιμοποίηση του ελεύθερου τύπου, στην εκμετάλλευση του δικαιώματος για απεργιακές κινητοποιήσεις και γενικά σε όλα τα άλλα που κατοχυρώνονται νομοθετικά από το καθεστώς της δημοκρατίας. Και όχι με αντιδημοκρατικές ενέργειες να προβάλλει την αντίδρασή του, γιατί έτσι βλάπτει το κοινωνικό σύνολο και συνάμα αυτόν τον ίδιο.

Από όλα τα παραπάνω συμπεραίνουμε τελικά ότι η αντίδραση αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για την αντιμετώπιση των καταστάσεων που έρχονται σε αντίθεση με τα όνειρα, τις ιδέες και τις αρχές του ανθρώπου, με τον περιορισμό όμως να συνοδεύεται πάντα από δημοκρατικά μέσα.