«Δοκιμιακός λόγος της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη: Σκέψεις, απόψεις, προβληματισμοί για την κοινωνία, την πολιτική, την ανθρώπινη φύση, τις σχέσεις»(έτη καταγραφής 1983-1985).
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, ιστορικός-φιλόλογος, Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
(δακτυλογράφηση κειμένου: Βάσω Κ. Ηλιάδη)
“Που οφείλεται η εγκληματικότητα των νέων;”
Βία είναι η χρήση της δύναμης για καταναγκασμό. Δεν εξετάζεται όμως μόνο ως φαινόμενο ατομικού χαρακτήρα αλλά και ως κοινωνικό φαινόμενο. Αναφέρεται ως προσωποποίηση της δύναμης, από την αρχαία εποχή. Ο Ησίοδος την παρουσιάζει ως αδελφή του Ζήλου, της Νίκης και του Κράτους.
Εγκληματικότητα είναι η παράβαση των νόμων, η αδικία, η απάτη, η ληστεία, η απαγωγή, ο φόνος. Τρία είναι τα είδη των εγκλημάτων: πταίσματα, πλημμελήματα, κακουργήματα.
Συνήθως η εγκληματικότητα παρατηρείται στα κατώτερα στρώματα, σε κοινωνικές τάξεις αδύνατες και σε απογοητευμένα άτομα. Σήμερα, βάσει των διαφόρων στατιστικών που έχουν γίνει σε παγκόσμια κλίμακα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η εγκληματικότητα των νέων παρουσιάζει ανησυχητικές διαστάσεις. Και αναντίρρητα αυτό, έχει τα αίτιά του που άλλα απ’ αυτά είναι εμφανή και αντιληπτά απ’ όλους και άλλα είναι βαθύτερα. Τα τελευταία επιδρούν πάνω στους νέους σε συνάρτηση με τις ψυχολογικές και κοινωνικές καταστάσεις που δημιουργούνται σε κάθε χρονική στιγμή.
Αρχικά τα οικονομικά αίτια είναι βασικότατα. Το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, δηλαδή η έλλειψη πόρων, η φτώχεια, οι στερήσεις και η ανεργία δημιουργούν τάσεις εγκληματικότητας. Ιδίως η ανεργία που μαστίζει τις περισσότερες από τις αναπτυγμένες χώρες αποτελεί βασικό αίτιο που είναι κοινά παραδεκτό απ’ όλους τους ανθρώπους. Οι νέοι λοιπόν απογοητευμένοι από την δύσκολη αυτή κατάσταση αναπόφευκτα αποκτούν την τάση για εγκληματικότητα. Στην περίπτωση αυτή η εγκληματικότητα γι’ αυτούς αποτελεί μια διέξοδο και μια λύση στα οικονομικά τους προβλήματα. Επίσης η άνιση κατανομή εισοδήματος, ο εύκολος πλουτισμός, η μανία πλουτισμού και απολαύσεων, αποτελούν τους κινητήριους μοχλούς της εγκληματικότητας. Όμοια, η αύξηση των αγαθών, των υλικών αγαθών μέσα στην καταναλωτική μας κοινωνία ωθούν τον άνθρωπο και ιδιαίτερα το νέο προς αυτή.
Τα βιολογικά και ψυχολογικά αίτια είναι επίσης σημαντικά. Πολλές φορές το νοσηρό κύτταρο που μεταβιβάζεται με την κληρονομικότητα στο άτομο, οι νευρώσεις, οι διάφορες ασθένειες, οι σεξουαλικές ανωμαλίες συμπράττουν στην εκδήλωση της εγκληματικότητας γύρω μας. Επίσης η επίδραση του περιβάλλοντος πάνω στο νέο, που συνίσταται στα αισθήματα μειονεξίας που δημιουργούνται σε πολλούς από την παιδική και εφηβική ηλικία, στην οργή, το φόβο και στον ασυλλόγιστο μιμητισμό, αποτελεί την αφετηρία για την επέκταση της εγκληματικότητας στα νεαρά άτομα.
Τα κοινωνικά και τα πολιτικά αίτια είναι κι αυτά καθοριστικής σημασίας για την έκβαση του προβλήματος. Ο υπερπληθυσμός που συνήθως παρατηρείται στις υπανάπτυκτες χώρες κι απ’ την άλλη μεριά ο κλονισμός της οικογένειας, τα διαζύγια, η έλλειψη θαλπωρής, η ανικανότητα των γονέων για σωστή διαπαιδαγώγηση, η αδιαφορία, η έλλειψη της αναγκαίας επίβλεψης και επιμέλειας που υπάρχουν στις αναπτυγμένες χώρες αυξάνουν την εγκληματικότητα.
Επίσης η ελλιπής κοινωνική μέριμνα, οι άδικοι νόμοι, η αναρχία, η ασταθής πολιτική εξουσία, οι κοινωνικές αναταραχές, οι πόλεμοι, η εκμετάλλευση, οι αδικίες, οι καταχρήσεις, τα σκάνδαλα, οι απάτες εντάσσονται στα κοινωνικά και πολιτικά αίτια της εγκληματικότητας των νέων. Σε πολλές περιπτώσεις αίτιο αποτελούν και οι υπερβολές της εξουσίας δηλαδή η υπερβολική πίεση που ασκεί γεννάει την αντίδραση με κατάληξη στο έγκλημα. Απ’ την άλλη μεριά τα θεάματα και ο τύπος με την προβολή της βίας, την ηρωοποίηση των εγκληματιών, τα πορνό διεγείρουν ακόμη περισσότερο τη ροπή προς το έγκλημα. Η αστυφιλία, οι συνθήκες ζούγκλας που συνήθως επικρατούν στις μεγαλουπόλεις, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, η αδυναμία προσαρμογής στη γρήγορη εξέλιξη ορισμένων ατόμων, ο αλκοολισμός και τα ναρκωτικά δημιουργούν στο νέο άνθρωπο ανεπαίσθητη παρόρμηση προς το έγκλημα που είτε το διαπράττει συνειδητά είτε ασυνείδητα.
Τα πνευματικά αίτια που συμπεριλαμβάνουν την απαιδευσία, την ελλιπή μόρφωση με αποτέλεσμα την περιορισμένη και κατώτερη νοημοσύνη ορισμένων νέων, είναι κι αυτά σημαντικά.
Τα ηθικά αίτια δηλαδή η άμβλυνση της καθιερωμένης ηθικοκοινωνικής δεοντολογίας (κλονισμός ηθικών αρχών έκλυση ηθών, παραλυσία συνειδήσεων, η αργία που είναι «μήτηρ πάσης κακίας», οι βεντέτες, η εκδίκηση και οι υποθέσεις «τιμής» προτρέπουν τον νέο προς το έγκλημα.
Επίσης τα θρησκευτικά αίτια όπως θρησκευτικοί φανατισμοί, η αθεΐα, η έλλειψη πίστης συμβάλλουν κατά ένα βαθμό στην εκδήλωση της εγκληματικότητας.
Τα αποτελέσματα της εγκληματικότητας είναι ολέθρια και οδυνηρά και ο αντίχτυπός τους προσβάλλει δύο περιοχές. Αρχικά το άτομο το οποίο διαπράττει το έγκλημα και κατ’ επέκταση το κοινωνικό σύνολο. Ο άνθρωπος ο οποίος εγκληματεί βασανίζεται από τύψεις συνειδήσεως, αν μέσα στο βάθος του έχει απομείνει έστω και ίχνος ανθρωπιάς, αν νιώθει έστω και αμυδρά την ευθύνη των πράξεών του. Σ’ αυτόν η αγαθή του συνείδηση αφυπνίζεται και ασταμάτητα του αναπαρασταίνει την πράξη του. Επομένως ο εσωτερικός κόσμος αυτού του ανθρώπου διαταράσσεται και πολλές φορές διχάζεται η προσωπικότητά του λόγω εσωτερικών και εξωτερικών πιέσεων και επιδράσεων. Επιπλέον το έγκλημά του εξεγείρει την κοινή γνώμη και προκαλεί την κοινωνική κατακραυγή εναντίον του. Οι καθημερινές του σχέσεις με τους ανθρώπους του περιβάλλοντος στο οποίο ζει (οικογενειακό, σχολικό, επαγγελματικό) δεν είναι πια αρμονικές, δημιουργούνται αντιξοότητες, παρεξηγήσεις και εντάσεις που είναι δυνατό να προκαλέσουν δυσάρεστες ψυχολογικές καταστάσεις στο άτομο αυτό. Ιδιαίτερα, όταν πρόκειται για νέο άτομο, το έγκλημα είναι πιθανό να του καταστρέψει ολόκληρη τη ζωή του, στιγματίζοντάς τον ανεπανόρθωτα, χαράζοντας βαθιά πάνω του τα σημάδια του, με αποτέλεσμα να τον αποστρέφεται η ολότητα και ο ίδιος να μη νιώθει φυσιολογικά. Πολλές φορές, αν είναι παθολογικά ευαίσθητος, φτάνει στο σημείο να μισεί τον ίδιο του τον εαυτό και είναι πιθανόν εξαιτίας αυτού, να τερματίσει τη ζωή του άδοξα, βρίσκοντας ως μόνη διέξοδο την αυτοκτονία, η οποία με τη σειρά της αποτελεί κοινωνικό πλήγμα. Σ’ αυτή την περίπτωση η ζωή του καταστρέφεται άμεσα και ακαριαία, ενώ με το να ζει ανάμεσα στους ανθρώπους, είναι αναγκασμένος να υποστεί τις βαριές συνέπειες της πράξης του και έτσι με την πάροδο του χρόνου μαραζώνει κάθε τι αγαθό που έχει απομείνει στο εσωτερικό του. Η επικαιρότητα και των δυο περιπτώσεων είναι ισοδύναμη και καθημερινά οι ιστορίες της ζωής μας το αποδεικνύουν.
Αλλά κι ακόμη αν το άτομο που διαπράττει το έγκλημα διαθέτει πεπορωμένη συνείδηση, βλάπτεται, γιατί η απονομή της δικαιοσύνης τον δεσμεύει για μεγάλο ή για μικρό χρονικό διάστημα, αφαιρώντας του την ελευθερία, την τόσο πολύτιμη και αναπόσπαστη από την ανθρώπινη υπόσταση. Κι οπωσδήποτε αυτό έχει ορισμένες επιπτώσεις στην ψυχοσύνθεση και την ψυχολογία του, που μπορεί να τις αλλοιώσει και αναλόγως, να μετανιώσει ή να μην μετανιώσει για την πράξη του.
Τα αποτελέσματα και η απήχηση που έχει το έγκλημα στο κοινωνικό σύνολο είναι εξίσου βαρυσήμαντα. Είναι πλέον κοινή συνείδηση ότι η εγκληματικότητα δεν προάγει παρά υποβιβάζει πολύ, την κοινωνική στάθμη. Καλλιεργεί κατώτερα συναισθήματα στα μέλη του κοινωνικού συνόλου, δημιουργεί ανασφάλεια, καχυποψία, επιφυλακτικότητα στις συναναστροφές τους με τους συνανθρώπους τους με αποτέλεσμα να διακόπτεται η ψυχική επικοινωνία μεταξύ τους και να διευρύνεται το χάσμα που τους χωρίζει. Κάτι το κρύο και αφιλόξενο είναι διάχυτο παντού που παγώνει πολλές φορές και αυτούς ακόμα τους ανθρώπους που είναι ικανοί να περιορίσουν το κακό και να αφυπνίσουν τις ναρκωμένες συνειδήσεις γύρω τους.
Ακόμη η εγκληματικότητα δυσχεραίνει την συνεργασία και την πρόοδο των ατόμων και κατ’ επέκταση των διαφόρων κοινωνικών ομάδων ενώ παράλληλα ορθώνει μεγάλα εμπόδια στην ομαλή ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας.
Το ερώτημα που θέτεται τώρα αν δηλαδή είναι δυνατόν να εξαλειφθεί η βία και η εγκληματικότητα πλήρως είναι αμφίρροπο και είναι πολύ δύσκολο να προσδιορίσουμε την απάντησή του μ’ ένα απλό «ναι» ή μ’ ένα «όχι». Πάντως είναι δυνατόν να προληφθεί ή έστω να περιοριστεί με μια σειρά από αποτελεσματικούς τρόπους. Στον περιορισμό της εγκληματικότητας πρέπει να συμβάλλουν η Παιδεία, η δικαιοσύνη και οι νόμοι με τη σωστή διαπαιδαγώγηση, την εφαρμογή της αρχής της ισότητας και την ισονομία αντίστοιχα. Οι μεγαλύτεροι θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τους νέους εγκληματίες με κατανόηση και στοργή δια μέσου της διαφώτισης, του γόνιμου και ειλικρινή διαλόγου του πλησιάσματος προς αυτούς. Είναι επιτακτική ανάγκη να ενταθούν οι προσπάθειές τους προς τη δημιουργία καλών έξεων, εθισμού προς την αρετή, την εργασία και τον αθλητισμό, προς τη δημιουργία ιδανικών. Η τέχνη, τα θεάματα, τα μέσα ενημέρωσης και ο τύπος έμμεσα έστω να απαιτούν να σταματήσει η έξαρση της βίας και της εγκληματικότητας. Βέβαια απαραίτητη προϋπόθεση για να υλοποιηθούν όλα αυτά, είναι να υπάρχει στη χώρα ένα κατάλληλο πολιτικό σύστημα που να στοχεύει σταθερά στον περιορισμό της εγκληματικότητας των νέων. Γιατί απ’ αυτό το πολιτικό σύστημα εξαρτάται άμεσα και η τροποποίηση της λειτουργίας των αναμορφωτηρίων προς το καλύτερο. Ο εκσυγχρονισμός του σωφρονιστικού συστήματος θα αποτελέσει δείγμα πραγματικής έννοιας και μέριμνας του κράτους καθώς και σημαντικό βήμα προόδου πάνω στον τομέα της εγκληματικότητας των νέων. Επίσης η καθιέρωση ψυχιατρικής υγιεινής και η συνεργασία πολλών ειδικών, ψυχολόγων, κοινωνιολόγων, εγκληματολόγων, παιδαγωγών και κοινωνικών λειτουργών συμβάλλει ανυπολόγιστα όχι μόνο στον περιορισμό της εγκληματικότητας μα και στην πρόληψή της.
Συμπληρωματικά, εκτός από τις αρμοδιότητες του κράτους πάνω στο θέμα, χρειάζεται προσοχή στις οικογενειακές σχέσεις και στις σχέσεις δασκάλων-μαθητών, γιατί ο χαρακτήρας του ανθρώπου διαμορφώνεται κυρίως στην παιδική και εφηβική ηλικία. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί είναι γενικού κύρους και αξίας η φράση «όπου κτίζεται ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή».
“Στις καθημερινές μας σχέσεις με τους ανθρώπους του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε (οικογενειακό, σχολικό, επαγγελματικό) δημιουργούνται ορισμένες παρεξηγήσεις και εντάσεις που είναι δυνατόν να προκαλέσουν δυσάρεστες ψυχολογικές καταστάσεις οι οποίες, δεν προωθούν το αναγκαίο πνεύμα συνεργασίας. Στις περιπτώσεις αυτές νομίζετε ότι ο ειλικρινής διάλογος θα βοηθούσε στην άρση των παρεξηγήσεων και θα εξασφάλιζε τη συνεργασία; Να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά με το ζήτημα αυτό”.
Δείγμα του πολιτισμού μιας χώρας, μεταξύ των άλλων, είναι και ο τρόπος της διακυβερνήσεώς της, δηλαδή η φύση του πολιτεύματός της. Υπάρχουν βέβαια πολλά πολιτεύματα (αριστοκρατικό, ολιγαρχικό, δικτατορικό κ.λ.π.) αλλά το άριστο από αυτά και το δυσκολότερο στην εφαρμογή του είναι το δημοκρατικό πολίτευμα, η Δημοκρατία μ’ άλλα λόγια.
Δημοκρατία σημαίνει να κρατά ο δήμος δηλαδή να κυβερνά ο λαός με την εκλογή των αντιπροσώπων του. Σημαίνει με διαφορετική φρασεολογία ότι υπολογίζουμε τους άλλους, λαβαίνουμε υπ’ όψη τη γνώμη τους, την αξία τους. Δηλαδή Δημοκρατία σε τελευταία ανάλυση σημαίνει σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Η γνήσια δημοκρατία γεννήθηκε στην Ελλάδα. Στη χώρα όμως αυτή γεννήθηκε και ο διάλογος που είναι το ουσιωδέστερο χαρακτηριστικό γνώρισμα και το βάθρο της δημοκρατίας. Ο αρχαίος έλληνας φιλόσοφος Σωκράτης είναι ο δημιουργός του γνήσιου διαλόγου μεταξύ των ανθρώπων, γι’ αυτό φέρει και το όνομα «Σωκρατικός διάλογος».
Η ιστορία διδάσκει και η καθημερινή ζωή επιβεβαιώνει ότι όταν στις σχέσεις των ανθρώπων κυριαρχεί ο ειλικρινής διάλογος, τότε μεταξύ αυτών υπάρχουν αρμονικές σχέσεις και ειλικρινής συνεργασία. Γιατί ο διάλογος είναι η ψυχή όχι μόνο μιας δημοκρατούμενης πολιτείας όσον αφορά τις σχέσεις Κράτους-πολιτών, αλλά και κάθε κοινωνικής ομάδας όπως σχολείου, οικογένειας, χώρου ασκήσεως του επαγγέλματος.
Όλοι μιλάμε σήμερα για ισότητα, ελευθερία, ειρήνη, κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία. Αν πράγματι πιστεύουμε στις αρχές αυτές, τότε θα πρέπει οι άνθρωποι μεταξύ τους, με οποιαδήποτε κοινωνική σχέση και αν συνδέονται να ρυθμίζουν τις σχέσεις και τη συμπεριφορά τους με βάση τον ειλικρινή και έντιμο διάλογο. Ένας τέτοιος διάλογος αποτρέπει ορισμένες παρεξηγήσεις και εντάσεις, που δημιουργούνται στις σχέσεις των ανθρώπων και που στηρίζονται στον εγωισμό και στην αυταρχικότητα και είναι δυνατόν να προκαλέσουν δυσάρεστες ψυχολογικές καταστάσεις, οι οποίες δεν προωθούν το αναγκαίο πνεύμα συνεργασίας και δημιουργικότητας.
Ας αναφέρουμε μερικά παραδείγματα :
Α) Η Οικογένεια. Όταν στις σχέσεις μεταξύ των μελών μιας οικογένειας (σχέσεις μεταξύ των συζύγων, μεταξύ των τέκνων, μεταξύ συζύγων και τέκνων) βασιλεύει ο εγωισμός και η αυταρχικότητα και όχι ο αλληλοσεβασμός και η αλληλοεκτίμηση. Όταν οι μεγαλύτεροι και οι δυνατότεροι στην οικογένεια δεν υπολογίζουν και δεν λαβαίνουν καθόλου υπόψη τους τις γνώμες και τις ανάγκες των μικρότερων, όταν δεν λύνουν τις τυχόν διαφορές τους με ειλικρινή συνεργασία και αλληλοκατανόηση, με τον έντιμο διάλογο, ασφαλώς τότε σε μια τέτοια οικογένεια θα δημιουργούνται ψυχολογικές εντάσεις, παρεξηγήσεις, γκρίνιες και κανένα πνεύμα αρμονικής συνεργασίας και προόδου.
Β) Το Σχολείο. Όταν οι σχέσεις μεταξύ των διδασκόντων και των διδασκομένων σ’ ένα οποιοδήποτε εκπαιδευτικό ίδρυμα είναι αντιδημοκρατικές και αυταρχικές, όταν οι ίδιες σχέσεις επικρατούν μεταξύ των διδασκάλων και των μαθητών, τότε φυσικά στο σχολείο αυτό δεν θα υπάρχει κανένα πνεύμα αρμονικής συνεργασίας και αληθινής προόδου και μαθήσεως. Τα θέματα που παρουσιάζονται σ’ ένα σχολείο πρέπει να επιλύονται μ’ ένα ειλικρινή διάλογο που να στηρίζεται στην αγάπη και αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ δασκάλων και μαθητών.
Οι δάσκαλοι πρέπει να έχουν το θάρρος να ομολογούν στους μαθητές τυχόν σφάλματά τους, αλλά και οι μαθητές το ίδιο απέναντι στους δασκάλους τους, αλλά και μεταξύ τους. Μόνο μια αντιαυταρχική και δημοκρατική αγωγή που στηρίζεται στη διαλογική συζήτηση είναι χαρούμενη, δημιουργική και καρποφόρα και τελικά κατάλληλη για τη διάπλαση δημοκρατικών πολιτών και ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων.
Γ) Επαγγελματικό περιβάλλον. Επίσης η επίλυση των διαφορών και των προβλημάτων στις σχέσεις μεταξύ εργοδότη-εργάτη, Κράτους-δημοσίων υπαλλήλων, πρέπει να στηρίζεται στο πνεύμα της συνεργασίας και της αμοιβαίας κατανοήσεως και συνεργασίας και γενικά στον ανυπόκριτο, έντιμο και ειλικρινή διάλογο. Σε αντίθετη περίπτωση –ιδιαίτερα στις ημέρες μας με τις ατομικές ελευθερίες, τη διακήρυξη των δικαιωμάτων των ανθρώπων και την ισότητα μεταξύ των δυο φύλων– δημιουργούνται προστριβές, παρεξηγήσεις, ξεσηκωμοί και τα ειλικρινής διάλογος) και μεταξύ των ατόμων του ίδιου επαγγέλματος (συναδέλφων).
Απ’ όσα εκθέσαμε μέχρι τώρα, εύκολα νομίζουμε βγαίνει το συμπέρασμα ότι, αν θέλουμε την ειρήνη, τη συνεργασία, τον αλληλοσεβασμό και την αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των ανθρώπων οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας (οικογένεια-σχολείο-χώρος ασκήσεως επαγγέλματος και επαγγελματικής δραστηριότητας), δηλαδή αν επιθυμούμε την κοινωνική πρόοδο και ευημερία, θα πρέπει οι διαφορές και τα προβλήματα, τα οποία τυχόν ανακύπτουν ανάμεσα στους ανθρώπους, με οποιαδήποτε κοινωνική σχέση και αν συνδέονται, να λύονται με διαλογική συζήτηση που να στηρίζεται σε πνεύμα αμοιβαίας κατανοήσεως και εμπιστοσύνης.
Αφήστε μια απάντηση
Για να σχολιάσετε πρέπει να συνδεθείτε.