Στη Μαρία, που «παλεύει» για τη μάθηση όλων των παιδιών στην τάξη της

Όλοι οι ενήλικες που αλληλεπιδρούν με παιδιά προσχολικής ηλικίας, είτε είναι οι γονείς τους, είτε είναι οι νηπιαγωγοί τους, είναι σημαντικό να γνωρίζουν ότι ο εγκέφαλος δεν ολοκληρώνει την ανάπτυξή του, μέχρι ο άνθρωπος να φτάσει την ηλικία των 25 περίπου ετών. Αυτή η πληροφορία, είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Όμως, ακόμα πιο εντυπωσιακό και κρίσιμο για να θυμόμαστε είναι ότι μέχρι την ηλικία των τριών χρόνων έχει ήδη σχηματιστεί το 85% των βασικών δομών του εγκεφάλου.

Οι έρευνες για την ανάπτυξη του εγκεφάλου (οι προερχόμενες από τις Νευροεπιστήμες) μας παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες και τις απαραίτητες γνώσεις σχετικά με το πώς μπορούμε να υποστηρίξουμε τη μάθηση των αναπτυσσόμενων εγκεφάλων των μικρών παιδιών. Οι οδηγίες είναι απλές και ξεκάθαρες. Επειδή ο εγκέφαλος αναπτύσσεται ακολουθώντας μια συγκεκριμένη σειρά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ανάπτυξη ξεκινά από την λιγότερο σύνθετη περιοχή λειτουργιών του και συνεχίζεται προς την πιο σύνθετη. Υπάρχουν τρεις σημαντικές παρατηρήσεις που μπορούμε να διατυπώσουμε σχετικά:

Παρότι, η σύνθετη περιοχή του εγκεφάλου ολοκληρώνεται τελευταία, οι εμπειρίες των πρώτων μηνών και ετών της ζωής μας είναι απολύτως καθοριστικές και έχουν μεγάλο αντίκτυπο στην ανάπτυξη αυτής της περιοχής του εγκεφάλου.
Τα παιδιά έχουν ανάγκη από κατάλληλες εμπειρίες, κατά το πρώτο διάστημα της ζωής τους (τα 3 πρώτα χρόνια), ώστε να δημιουργήσουν τις πρώτες βασικές εγκεφαλικές συνδέσεις, που θα τους επιτρέψουν να προχωρήσουν αργότερα σε πιο σύνθετη μάθηση.
Το να ωθούμε τα μικρά παιδιά πρόωρα προς την κατάκτηση των ακαδημαϊκών δεξιοτήτων (γραφή & ανάγνωση), παρακάμπτοντας την απίστευτα θετική επίδραση που μπορεί να έχουν για αυτή την ηλικία το παιχνίδι αφενός και η δημιουργία σχέσεων φροντίδας αφετέρου, μπορεί να αποβεί πολύ επιζήμιο γι’ αυτά.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Για να αναπτυχθούν οι υψηλές λειτουργικές περιοχές του εγκεφάλου, έχουν ανάγκη από βιώματα που προέρχονται από ασφαλείς, ανταποδοτικές και προβλέψιμες σχέσεις φροντίδας. Τι σχέση, όμως, μπορεί να έχει η ανάπτυξη του εγκεφάλου και η μάθηση, με την ύπαρξη σχέσεων φροντίδας στη ζωή του μικρού παιδιού; Η απάντηση είναι απλή. Ως άνθρωποι, είμαστε «βιολογικά προγραμματισμένοι» για σχέσεις. Είμαστε κοινωνικά όντα. Όταν ο εγκέφαλος προσλαμβάνει την αίσθηση της εμπιστοσύνης ή της ασφάλειας, από τα ερεθίσματα που εκπέμπουν εκείνοι με τους οποίους αλληλεπιδρά, τότε χαλαρώνει και είναι έτοιμος να μάθει. Όσο πιο νωρίς προσλαμβάνει αυτή την αίσθηση της ασφάλειας ο εγκέφαλος, τόσο καλύτερα. Αυτή ακριβώς η αίσθηση, η αίσθηση της ασφάλειας, είναι που συνεισφέρει στη μάθηση, στην αυτορύθμιση, στην ευελιξία και στην κοινωνικοποίηση.

Στα παιδιά, επίσης, πρέπει να παρέχουμε κατάλληλες (αναπτυξιακά) και ασφαλείς ευκαιρίες για να πειραματιστούν μόνα τους με διάφορα πράγματα ώστε να βιώνουν την αίσθηση της επιτυχίας. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να ολοκληρώνουν μόνα τους, αυτόνομα, διάφορες δραστηριότητες. Εμείς, για να τα υποστηρίξουμε σωστά σε αυτές τους τις προσπάθειες, οφείλουμε να τους παρέχουμε αρκετό χρόνο, χωρίς να τα βιάζουμε, για να προσπαθούν ξανά και ξανά, μέσα στο δικό τους ρυθμό. Οι επαναλαμβανόμενες εμπειρίες δημιουργούν ισχυρές εγκεφαλικές συνδέσεις. Αυτό εξηγεί γιατί τα παιδιά ζητούν να επαναλάβουμε το ίδιο τραγούδι, το ίδιο παιχνίδι ή το ίδιο παραμύθι.

Ο χρόνος που παρέχουμε στα παιδιά για ατομικές προσπάθειες (δοκιμής – λάθους) είναι εξαιρετικά πολύτιμος. Ωστόσο, μερικές φορές, τα παιδιά χρειάζονται κάποιον διαθέσιμο ενήλικο για να τα ενθαρρύνει, όταν τα πράγματα γίνονται δύσκολα ή για να τα βοηθήσει, όταν αντιμετωπίζουν τελείως άγνωστες καταστάσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, όταν δηλαδή υπάρχουν δίπλα τους ενήλικοι που νοιάζονται γι’ αυτά και τους παρέχουν υποστήριξη και κατάλληλα κίνητρα, χωρίς να τα πιέζουν, τα παιδιά αισθάνονται άνετα και συντηρούν την αίσθηση του ενθουσιασμού απέναντι στη μάθηση (Θυμηθείτε τη Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης).

Όπως είπαμε και προηγουμένως, εξ αιτίας της ταχείας ανάπτυξης αυτής της περιόδου, ο εγκέφαλος των παιδιών προσχολικής ηλικίας είναι ιδιαίτερα ευάλωτος στις εμπειρίες του περιβάλλοντος, γι’ αυτό το λόγο συνεχώς προσαρμόζεται αυτόματα στις συνθήκες, στις οποίες εκτίθεται. Αυτό, δυστυχώς, σημαίνει ότι περιβάλλοντα χαοτικά, περιβάλλοντα απρόβλεπτα, περιβάλλοντα στα οποία επικρατεί αταξία ή περιβάλλοντα έντονα αγχωτικά, έχουν ευθέως αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη του εγκεφάλου.

Κατά την Jane M. Healy, Εκπαιδευτική Ψυχολόγο και συγγραφέα του βιβλίου «Your Child’s Growing Mind: Brain Development and Learning from Birth to Adolescence» (Ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος του παιδιού σας: Η ανάπτυξη του εγκεφάλου από τη γέννηση ως την εφηβεία), υπάρχει κάτι ακόμη που θέτει σε κίνδυνο τη φυσιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου και αυτό είναι η επίμονη και συστηματική ενασχόληση των παιδιών με δραστηριότητες ακαδημαϊκού περιεχομένου στο Νηπιαγωγείο, όταν τα ίδια τα παιδιά δεν είναι έτοιμα γι’ αυτές. Τελικά, όλοι εμείς που βρισκόμαστε δίπλα στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, είναι ανάγκη να κατανοήσουμε ότι:

Για να δημιουργήσουμε περιβάλλοντα που να υποστηρίζουν την ανάπτυξη των μικρών παιδιών, οφείλουμε να φροντίσουμε ώστε αυτά τα περιβάλλοντα να παρέχουν ευκαιρίες για μάθηση μέσω κίνησης, παιχνιδιού και βιωματικών εξερευνήσεων με ποικίλα υλικά. Με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να ανακαλύψουν μόνα τους νέες γνώσεις, να δοκιμάσουν αβίαστα τις νέες γνώσεις τους, να τις συσχετίσουν με τις ήδη υπάρχουσες και, τελικά, να αποθηκεύσουν τις νέες πληροφορίες. Τα παιδιά, τελείως αυθόρμητα θέλουν: να εξερευνήσουν, να στριφογυρίσουν, να προσποιηθούν, να τρέξουν, να μεταγγίσουν υγρά, να παραλείψουν πράγματα στις εργασίες τους, να φανταστούν καταστάσεις, να πετάξουν πράγματα, να δημιουργήσουν, να ζουλήξουν, να πηδήξουν, να τραγουδήσουν να αφοσιωθούν απόλυτα σε κάτι, να παίξουν και, όλα αυτά, για να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους. Κάνουν αυτά ακριβώς που έχει ανάγκη ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλός τους.

Εμείς, το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να τους προσφέρουμε πολλές υπέροχες ευκαιρίες, να τα υποστηρίζουμε με φροντίδα κι αγάπη -όταν μας έχουν ανάγκη- και να μην «μπαίνουμε στα πόδια τους».
Είναι εύκολο. Δεν είναι;

Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου

Σχολική Σύμβουλος 23^ης Περιφέρειας Π.Α.

Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών

M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster