Ο ΔΥΣΛΕΞΙΚΟΣ ΕΦΗΒΟΣ
Δυσλεξία είναι με απλά λόγια μια απροσδόκητη αποτυχία ή πολύ χαμηλή επίδοση στην ανάγνωση και τη γραφή, που δε δικαιολογεί η ηλικία, οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες και το νοητικό επίπεδο του παιδιού.
Είναι μια μαθησιακή δυσκολία που εξακολουθεί να προκαλεί διαφωνίες, αμφιβολίες και σύγχυση λόγω κυρίως της ελλιπούς γνώσης των αιτιών που τη δημιουργούν. Μια δυσκολία που συνεπάγεται προβλήματα εκπαιδευτικά, ψυχολογικά και κοινωνικά που επηρεάζουν κάθε πλευρά της προσωπικότητας και της εξέλιξης του παιδιού. Είναι ένα πρόβλημα που δυσκολεύονται πολύ να κατανοήσουν και συνεπώς να δεχτούν και σωστά να το αντιμετωπίσουν οι γονείς, οι δάσκαλοι και ιδιαίτερα οι εκπαιδευτικοί της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Γιατί Iδιαίτερα οι Καθηγητές;
Στην εφηβεία οι δυσλεξικοί μαθητές αποτελούν μια εξαιρετικά ανομοιογενή ομάδα. Σχεδόν κανένας τους δεν μοιάζει με τον άλλον. Το μόνο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι το δυσλεξικό τους πρόβλημα. Κάθε δυσλεξικό παιδί μπαίνει στην εφηβεία έχοντας ξεπεράσει –λόγο ή πολύ- τα πιο βασικά κι άλλο τα πιο ασυνήθιστα από τα πολυπληθή συμπτώματα της δυσλεξίας. Η εικόνα λοιπόν που σχηματίζει ο καθηγητής για το δυσλεξικό μαθητή, του δημιουργεί σύγχυση όσο αφορά τη φύση και την έννοια της δυσλεξίας, στις δυνατότητες και στα προβλήματα του δυσλεξικού. “Αφού το παιδί δεν αντιστρέφει πλέον τα γράμματα ή συλλαβές, αφού η ομιλία του είναι σωστή και ώριμη, αφού διακρίνει το αριστερά από το δεξιά, αφού δεν είναι υπερκινητικό, δεν μπορεί παρά να έχει ξεπεράσει το δυσλεξικό του πρόβλημα”.
Τα περισσότερα δυσλεξικά παιδιά μπαίνουν στην εφηβεία έχοντας λουστεί τη σχολική αποτυχία και την απόρριψη, νιώθουν ανασφάλεια, φόβο για το αύριο και την επαγγελματική αποκατάσταση, παραπονιούνται πως η προσπάθειά τους σπάνια αμείβεται. Άλλα, αφήνουν πίσω τους την παιδική ηλικία έχοντας καταλάβει και δεχτεί το πρόβλημα τους. Έρχονται στο γυμνάσιο με ενθουσιασμό και αισιοδοξία, για να διαπιστώσουν σύντομα πως αδυνατούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις και τις προσδοκίες του καθηγητή.
Οι δυσλεξικοί μαθητές που έρχονται στο γυμνάσιο γνωρίζουν ως ένα βαθμό γραφή και ανάγνωση. Στη χειρότερη περίπτωση διαβάζουν αργά, συλλαβιστά σχεδόν, ή κομπιάζουν και κάνουν πάρα πολλά ορθογραφικά λάθη. Σχεδόν όλα έχουν επίγνωση και συναίσθηση των δυσκολιών τους , αφού διαθέτουν κανονική νοημοσύνη και φέρουν μέσα τους τα αρνητικά βιώματα της σχολικής περιόδου στο δημοτικό. Γνωρίζουν τις αδυναμίες τους τόσο στο γλωσσικό μάθημα ( Ανάγνωση, Παραγωγή λόγου και Ορθογραφία) όσο και σε άλλα μαθήματα (Μαθηματικά, Φυσική, Ξένη Γλώσσα), προσδοκούν όμως να καταφέρουν ό,τι καλύτερο μπορούν. Η πραγματικότητα που επικρατεί, ωστόσο, δυστυχώς διαψεύδει τις ελπίδες τους. Στα προβλήματα της δυσλεξίας θα προστεθούν και τα συνήθη προβλήματα της εφηβείας. Έτσι παρατηρείται σε όλους τους νέους μια έλλειψη αυτοσυγκέντρωσης , που οφείλονται ως ένα βαθμό σε ορμονικές αλλαγές που συντελούνται στον οργανισμό τους. Η έλλειψη αυτοσυγκέντρωσης δεν παρατηρείται μόνο στους δυσλεξικούς μαθητές. Η διαφορά όμως από τον ‘κανονικό μαθητή’ είναι ότι σε ορισμένες καταστάσεις έντασης , π.χ. άγχος ή πίεση, ο δυσλεξικός μαθητής αντιδρά με μεγαλύτερη ευαισθησία και λιγότερη αντοχή και συνεπώς αντιδρά με λιγότερη αυτοσυγκέντρωση.
. Οι γονείς δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να στηρίξουν και να υποστηρίξουν το παιδί. Η συνεργασία τους με τον καθηγητή αυξάνει το άγχος και την ένταση που υπάρχει συχνά μεταξύ παιδιού και οικογένειας, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται τα εκπαιδευτικά και ψυχολογικά προβλήματα δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο.
Έχουμε έτσι μια μαθησιακή δυσκολία που οδηγεί:
– σε σχολική αποτυχία
– σε ανασφάλεια
– σε εγκατάλειψη της προσπάθειας για μάθηση
– σε απογοήτευση του καθηγητή
– σε απόρριψη του μαθητή
– σε τροφοδότηση των εφηβικών προβλημάτων
– σε επαναστατικότητα και διαταρακτική συμπεριφορά
– σε περισσότερες μαθησιακές δυσκολίες.
Έχουμε ένα νοήμονα μαθητή με σκέψη λογική, που πρώτος αυτός, αδυνατεί να καταλάβει το “γιατί” του προβλήματος του.
Ποιο είναι το πρόβλημα;
Ποια είναι τα δυσλεξικά παιδιά;
Δεν πρέπει να συγχέεται ο δυσλεξικός μαθητής με το ειδικό παιδί που παρουσιάζει στοιχεία δυσλεξικά. Το δεύτερο μπορεί να έχει νοητική καθυστέρηση, αισθητηριακές βλάβες (κωφό, βαρήκοο, τυφλό), πολιτισμική αποστέρηση, εγκεφαλική βλάβη, συναισθηματικές διαταραχές, αλλά δεν είναι δυσλεξικό.
Ο δυσλεξικός μαθητής:
Έχει νοημοσύνη φυσιολογική μέχρι πολύ υψηλή που χαρακτηρίζει όλες τις πλευρές της καθημερινής του ζωής.
Η συμπεριφορά του στο σχολείο και στο σπίτι δείχνει πως είναι πολύ πιο έξυπνος από ότι φανερώνει η επίδοσή του στην ανάγνωση, στη γραφή και μερικές φορές στην αριθμητική.
Είναι το “παρεξηγημένο” παιδί που συχνά χαρακτηρίζεται σαν οκνηρό, κουτό, τεμπέλικο, ανυπάκουο και αδιάφορο για σχολική μάθηση.
Είναι ο μαθητής που απογοητεύει και προβληματίζει το δάσκαλο, τον καθηγητή, τον γονέα, τον εαυτό του τον ίδιο. “Γιατί άραγε οι συμμαθητές του κατανοούν με τόση ευκολία ορισμένα μαθήματα ενώ δε φαίνονται πιο έξυπνοι ή πιο εργατικοί;”
Ο δυσλεξικός έφηβος έχει συχνά ξεπεράσει – άλλα σε μικρότερο και άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό – όσα από τα δυσλεξικά συμπτώματα παρουσίαζε στην παιδική του ηλικία. Μπορεί να διαβάζει κομπιαστά, να διαβάζει αργά ή ακόμα με άνεση, αλλά δυσκολεύεται στην κατανόηση του αναγνωστικού κειμένου. Η ικανότητα συγκέντρωσης και προσοχής σε θέματα ανάγνωσης και γραφής κυμαίνεται συνήθως σε χαμηλά επίπεδα. Δυσκολεύεται ίσως να αντιγράψει σωστά όσα βλέπει στον πίνακα ή μπορεί να είναι πολύ αργός στην αντιγραφή, με αποτέλεσμα να μεταφέρει ελλιπείς ή λανθασμένες τις οδηγίες του καθηγητή στο σπίτι. Οι εργασίες του έτσι, δίνουν μια εικόνα αδιαφορίας ή τεμπελιάς και όχι μιας ήπιας δυσλεξίας που είναι στην πραγματικότητα η αιτία του παραπάνω προβλήματος.
Η έλλειψη οργάνωσης που χαρακτήριζε την καθημερινή του ζωή στην παιδική ηλικία μπορεί να τον συνοδεύει μέχρι την εφηβεία. Μπερδεύει τα μαθήματα της εβδομάδας, παίρνει μαζί του τα βιβλία της Τρίτης αντί της Δευτέρας, γυρεύει απεγνωσμένα το σωστό τετράδιο μέσα σε μια ακατάστατη σάκα, σε μια τάξη ή σε ένα γραφείο που “καταπίνει” θαρρείς τα πράγματά του και εκμηδενίζει την υπομονή και την ηρεμία του.
Η δυσκολία του να μεταφέρει τις σκέψεις και τις ιδέες του πάνω στο χαρτί υπερβαίνει συχνά τα όρια της πνευματικής του αντοχής. Είναι υπερευαίσθητος στην κριτική, έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση και αποθαρρύνεται εύκολα.
Πώς μπορεί ο καθηγητής να βοηθήσει το Δυσλεξικό Μαθητή του;
Αν δεχτούμε ότι όλοι οι μαθητές δικαιούνται ίσες ευκαιρίες για εκπαίδευση και μάθηση, ο δυσλεξικός έφηβος δικαιούται συμπληρωματική βοήθεια μέσω προγραμμάτων ενισχυτικής διδασκαλίας (βλ. Νόμο 1824 περί Ενισχυτικής Διδασκαλίας ΦΕΚ 30-12-88) και απαλλαγή από τις γραπτές εξετάσεις όπως ορίζει το Π.Δ. 420/30.5.78 για τις “Περιπτώσεις υποκαταστάσεως γραπτών δοκιμασιών υπό προφορικών”.
Επί πλέον, ο καθηγητής, ο ευαισθητοποιημένος σε θέματα μαθησιακών δυσκολιών και δυσλεξίας, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά το δυσλεξικό μαθητή του μέσα στην τάξη διότι γνωρίζει ότι:
Η σωστή συναισθηματική – εκπαιδευτική προσέγγιση του μαθητή από το δάσκαλο ή τον καθηγητή του είναι δυνατόν να αλλάξει αποφασιστικά τη στάση που έχει απέναντι στο σχολείο, στην οικογένεια και στην κοινωνία. Να του δώσει την αισιοδοξία και τη δύναμη που χρειάζεται για να προγραμματίσει το μέλλον του, να επιτύχει τους στόχους του και να γίνει ένα υπεύθυνο, ανεξάρτητο και παραγωγικό μέλος της κοινωνίας.
Σχολική Ενσωμάτωση
Η απάντηση στο ερώτημα για το κατάλληλο πρόγραμμα εκπαίδευσης του δυσλεξικού δεν είναι η απομάκρυνσή του από τη σχολική τάξη όπου ανήκει. Δεν συνεισφέρει θετικά στη νευρο – φυσιολογική του ωρίμανση η πλήρης τοποθέτησή του σε ειδικό πρόγραμμα ή η επανάληψη της τάξης. Αντίθετα, τέτοιου είδους λύσεις οδηγούν στην ετικετοποίηση, στην εγκατάλειψη της προσπάθειας για μάθηση, και σε περισσότερα εκπαιδευτικά, ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα.
Σύμφωνα με τα πορίσματα διεθνών ερευνών, τα βασικότερα από τα “σημεία κλειδιά” για την επιτυχή ενσωμάτωση των δυσλεξικών στο πρόγραμμα του κανονικού γυμνασίου-λυκείου είναι τα εξής:
Διακριτική Βοήθεια
Τοποθέτησε το δυσλεξικό μαθητή σε μια θέση όπου μπορείς να ελέγχεις διακριτικά την εργασία του και να τον βοηθάς με μεγαλύτερη ευκολία.
Εξατομικευμένη Βοήθεια
Όποτε και όπου είναι δυνατόν αφιέρωνε λίγο χρόνο στο δυσλεξικό μαθητή σου, προσφέροντας έτσι εξατομικευμένη βοήθεια και διδασκαλία. Όποιες και αν είναι οι απαιτήσεις του μαθήματος, υπάρχουν πάντα λίγα λεπτά της ώρας για εξατομικευμένη προσέγγιση των μαθησιακών δυσκολιών κάποιου μαθητή σου.
Περισσότερο Χρόνο
Δίνε στο δυσλεξικό μαθητή σου περισσότερο χρόνο για την εκτέλεση γραπτής εργασίας και όταν αξιολογείς το έργο του δίνε μεγαλύτερη σημασία στο περιεχόμενο παρά στην παρουσίαση του κειμένου.
Διόρθωση Γραπτού Έργου
Στη διόρθωση των γραπτών του μη χρησιμοποιείς έντονο χρώμα. Μια “κοκκινισμένη” σελίδα οδηγεί σε σύγχυση, σε συναισθήματα χαμηλής αυτοπεποίθησης και όχι σε αισιοδοξία και πρόοδο. Διόρθωνε μόνο τα βασικότερα σφάλματα. Κάθε μικρή βελτίωση είναι καλύτερη από τη μαθησιακή στασιμότητα ή την οπισθοδρόμηση.
Περίληψη Μαθημάτων
Απαίτησε από αυτόν την περίληψη του μαθήματος και όχι όλες τις λεπτομέρειες ενός πολυσέλιδου κειμένου. Ζήτησε από κάποιον ή κάποιους από τους συμμαθητές του να τον βοηθούν με τις περιλήψεις, την αντιγραφή και την τήρηση σημειώσεων μέσα στην τάξη.
Eυκαιρίες για Αντιστάθμιση των Δυσκολιών του
Φρόντισε να δίνεις ευκαιρίες που θα επιτρέψουν τη συμμετοχή του σε δραστηριότητες όπου είναι ιδιαίτερα ικανός. Κάτι τέτοιο θα αντισταθμίσει τις μαθησιακές δυσκολίες του, θα βελτιώσει την εικόνα που έχουν οι άλλοι για το άτομό του και θα αυξήσει σίγουρα την αυτοπεποίθησή του.
Ευανάγνωστο Κείμενο
Το ευανάγνωστο κείμενο στον πίνακα βοηθάει πάντα τον δυσλεξικό μαθητή στην αντιγραφή και στην κατανόηση του μαθήματος.
Καθαρή και Ήρεμη Ομιλία
Φρόντισε να μιλάς καθαρά και ήρεμα ώστε να αντιλαμβάνεται σωστά κάθε σου λέξη και οδηγία. Μην ξεχνάς πως είναι ευαίσθητος στον πολύ δυνατό και αυταρχικό τόνο ομιλίας.
Αξιολόγηση της Προσπάθειας
Έχε υπόψη σου ότι ο δυσλεξικός μαθητής χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο και κόπο από ό,τι οι συμμαθητές του για κάθε εργασία που απαιτεί ανάγνωση ή γραφή. Αν χρησιμοποιείς τα ίδια κριτήρια αξιολόγησης για όλους τους μαθητές σου, οι δυσλεξικοί θα είναι πάντα οι “αδικημένοι” της τάξης. Σίγουρα, δεν υπάρχει τίποτα πιο αποθαρρυντικό για τον έξυπνο έφηβο από το να νιώθει πως οι προσπάθειές του μετρούν ελάχιστα στον καθηγητή του.
Συνεχής Ενθάρρυνση
Φρόντισε να επαινείς κάθε προσπάθεια ακόμα και όταν τα αποτελέσματα είναι φτωχά σε σύγκριση με εκείνα των μη δυσλεξικών μαθητών σου. Ενθάρρυνέ τον να βελτιώσει την επίδοσή του στα δύσκολα για αυτόν μαθήματα δίχως να βρίσκεται σε διαρκή ανταγωνισμό με τους συμμαθητές του.
Μη Αγχογόνοι Τρόποι Εργασίας
Μην τον υπερφορτώνεις με γραφική δουλειά για το σπίτι. Με αυτόν τον τρόπο δεν θα έχει ελεύθερο χρόνο για τίποτα άλλο. Όποτε είναι δυνατόν, ενθάρρυνε την παρουσίαση της εργασίας του με τρόπους μη αγχογόνους, αλλά δημιουργικούς. (π.χ. παρουσίαση μιας μελέτης ή ενός προγράμματος σε κασέτα).
Μεγαλύτερη Κατανόηση
Προσπάθησε να κατανοήσεις και να κρίνεις με επιείκεια την έλλειψη οργάνωσης που μπορεί να χαρακτηρίζει την εργασία του, τη συμπεριφορά ή ακόμα και την εμφάνισή του.
Η υλοποίηση των παραπάνω προτάσεων για τη σωστή εκπαίδευση των δυσλεξικών εφήβων, προϋποθέτει καθηγητές με εξυπνάδα, χιούμορ, ευκαμψία διδακτικών μεθόδων, ευαισθησία, υπομονή και πλήρη γνώση του τι θα διδαχτεί, πως και γιατί.
Έχει διεθνώς υποστηριχτεί πως το μεγαλύτερο ποσοστό των δυσλεξικών μαθητών έχει τη νοημοσύνη, την ικανότητα και τον ενθουσιασμό να προοδεύσει σχολικά αν αντιμετωπιστεί με τον σωστό τρόπο. Και οπωσδήποτε, δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση για τον εκπαιδευτικό, από το να δεί τους κόπους του να αμείβονται, παρακολουθώντας τη σχολική πρόοδο του δυσλεξικού μαθητή του, τη σχολική και κοινωνική του ενσωμάτωση και την επιτυχή ένταξή του στην παραγωγική διαδικασία και την ενεργό ζωή του ενήλικα.
