Ετικέτα: ανθρωπολογία

Βρισκόμαστε στην εποχή του λίθου. Όπως είπαμε ονομάστηκε έτσι γιατί κατά τη διάρκειά της ο άνθρωπος επεξεργαζόταν την πέτρα (λίθο). Την εποχή του λίθου τη διακρίνουμε στην Παλαιολιθική, Μεσολιθική και Νεολιθική Εποχή. Μέχρι σήμερα παρουσιάσαμε τις ανακαλύψεις και την εξέλιξη του Χόμο κατά τη διάρκεια της Παλαιολιθικής Εποχής. Σήμερα, παρέα με τον Χόμο Σάπιενς, θα περάσουμε στη Μεσολιθική εποχή (περίπου 10.000 π.Χ. – 8.000 π.Χ.) για να παρακολουθήσουμε μαζί του την εξέλιξη της ζωής του, καθοριστικό στοιχείο της οποίας είναι η οργανωμένη ζωή στην κοινότητα. Ας δούμε όμως αναλυτικότερα.

Κατά τη Μεσολιθική εποχή ο Χόμο Σάπιενς (ο έξυπνος άνθρωπος) καταλαβαίνει πως είναι ισχυρότερος όταν ζει μαζί με τους άλλους ανθρώπους. Όλοι μαζί μπορούν να νικήσουν ένα άγριο ζώο. Όλοι μαζί μπορούν να κάνουν κατανομή της δουλειάς, έτσι ώστε να γίνεται καλύτερα και γρηγορότερα. Και είχανε πολλές δουλειές τότε. Είχαν να μεταφέρουν το νερό, να κυνηγήσουν, να μαζέψουν καρπούς, να ανάψουν τη φωτιά, να ψήσουν το φαγητό, να φτιάξουν ρούχα και εργαλεία, να φτιάξουν καταλύματα, να προστατευθούν από τους κινδύνους (καιρικές συνθήκες, εχθροί). Η κοινότητα κάνει πιο εύκολη την επιβίωσή του, και η επιβίωση είναι ο καθοριστικός παράγοντας της εξέλιξης.

Ο Χόμο Σάπιενς λοιπόν, αρχίζει να ζει νομαδικά (σε μικρές κοινότητες που μετακινούνται). Με τη νομαδική ζωή οργανώνει το κυνήγι του, φτιάχνοντας και τις πρώτες παγίδες. Σκάβει στο έδαφος δημιουργώντας μια μεγάλη τρύπα. Καλύπτει την τρύπα με κλαδιά και φύλλα για να μην φαίνεται. Στη συνέχεια κυνηγώντας το θήραμά του, το οδηγεί στην παγίδα. Έτσι εξασφαλίζει την τροφή της κοινότητας πιο εύκολα και ακίνδυνα. Τα ζώα που κυνηγάει είναι μαμούθ (προϊστορικοί ελέφαντες), τάρανδοι, αγριοκάτσικα, βόδια και ελάφια. Το κυνήγι του εξαρτάται από την περιοχή όπου ζει. Όταν μάλιστα ζει κοντά σε λίμνες και ποτάμια, αρχίζει να ψαρεύει χρησιμοποιώντας καμάκια, αγκίστρια και παγίδες για ψάρια.

Το ζώο που πιάνει του δίνει κρέας, δέρμα, κόκαλα και κέρατα. Ο Χόμο Σάπιενς δεν πετάει τίποτε. Όλα του είναι χρήσιμα.

Το κρέας του ζώου είναι η τροφή του. Έχει αρχίσει να τρώει και καρπούς  που μαζεύει από την άγρια φύση (τροφοσυλλέκτης), αλλά βασική του τροφή είναι το κρέας.

Με το δέρμα του ζώου φτιάχνει τα πρώτα του ρούχα, για να μην κρυώνει. Εκτός όμως από ρούχα, φτιάχνει και το πρώτο του σπίτι. Όπως μετακινείται, δεν είναι εύκολο να βρίσκει πάντα σπηλιές και μάλιστα κοντά στο νερό. Έτσι κατασκευάζει τα πρώτα σπίτια, που είναι σκηνές, φτιαγμένες με ξύλα και δέρμα.

Τέλος, με τα κόκαλα και τα κέρατα του ζώου, φτιάχνει όσα εργαλεία δεν μπορεί να φτιάξει με πέτρα. Όσο εξελίσσεται, τόσο εξελίσσονται και τα εργαλεία του. Τώρα φτιάχνει με μεγαλύτερη επιδεξιότητα κοντάρια, καμάκια, τσεκούρια, πριονωτά μαχαίρια, σφήνες, σφυριά, βέλη, τόξα, βελόνες και χτένια.

Σημείωση: Τις εικόνες τις πήραμε από τη σελίδα: http://www.pilavakis.net/new_page_23.htm, και είναι από βιβλίο ιστορίας της Α΄Γυμνασίου της Κύπρου.

Γιατί αλλάζουν και εξελίσσονται τα έμβια όντα; Για να επιβιώσουν. Η ανάγκη της επιβίωσης είναι η κινητήρια δύναμη που εξανάγκασε τους πρώτους Χόμο να εξελιχθούν.

Ο καλός μας Χόμο Χάμπιλις λοιπόν, για να επιζήσει, έπρεπε να φάει και να μην τον φάνε. Έτσι κάθισε και σκέφτηκε: «Πρέπει να βρω κάτι βαρύ για να σκοτώνω τα ζώα, αλλά και να αμύνομαι όταν με κυνηγούν.»

Η χρήση εργαλείου (στην περίπτωσή μας της πέτρας) και η επίλυση ενός προβλήματος είναι η πρώτη ένδειξη νοημοσύνης.

Πήρε λοιπόν ο Χόμο Χάμπιλις μια πέτρα και άρχισε να κυνηγάει. Περνώντας όμως τα χρόνια παρατήρησε κάτι: Οι μυτερές πέτρες σκότωναν καλύτερα. Έτσι ο Χόμο Χάμπιλις έκανε μία δεύτερη σκέψη: «Αν είχα πολλές μυτερές πέτρες θα μπορούσα να κυνηγώ και να προστατεύομαι καλύτερα. Πώς όμως θα φτιάξω μια μυτερή πέτρα;»

Μια μέρα λοιπόν χτύπησε τυχαία μια πέτρα με μία άλλη. Τότε παρατήρησε ότι η πρώτη πέτρα κόπηκε σε κομμάτια, κάποια από τα οποία ήταν μυτερά. Αυτό ήταν. Είχε βρει τη λύση στο πρόβλημά του. Στο εξής βάλθηκε να πελεκάει τις πέτρες μεταξύ τους για να φτιάξει μυτερά αμυντικά και επιθετικά εργαλεία.

Μέσα από την εξέλιξη των εργαλείων που κατασκεύασε ο άνθρωπος μπορούμε να παρακολουθήσουμε και την ευρύτερη εξέλιξή του. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που η ανθρώπινη προϊστορία έχει ταξινομηθεί σε τρεις διαδοχικές χρονικές περιόδους (το σύστημα των τριών εποχών), βάσει του υλικού που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για την κατασκευή εργαλείων. Οι περίοδοι αυτές είναι οι ακόλουθες:

Εποχή του Λίθου (της πέτρας)

Εποχή του Χαλκού

Εποχή του σιδήρου

Δημιουργία Κατάστασης Προβληματισμού:

Πριν να δοθεί στα παιδιά η λύση που βρήκε ο Χάμπιλις στο πρόβλημα της επιβίωσής του, ρωτήθηκαν: «Τι θα κάνατε εάν ήσασταν στη θέση του Χόμο Χάμπιλις;» Και φυσικά τα παιδιά βρήκαν μόνα τους τη λύση: «Θα παίρναμε πέτρες».

Δράση 1

Ενώ μιλούσαμε για τον Χάμπιλις και το πρώτο εργαλείο του, τα παιδιά ρώτησαν: «Μα ο Χόμο Χάμπιλις είχε τέσσερα πόδια και δεν είχε χέρια. Πώς λοιπόν χτυπούσε τις πέτρες;»

Έτσι, για να διαπιστώσουν έμπρακτα τι μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος με τα πόδια, κάναμε το ακόλουθο πείραμα / δοκιμή:

Μπροστά στα πόδια του κάθε παιδιού βάλαμε ένα μαρκαδόρο. Το κάθε παιδί προσπάθησε να πιάσει και να σηκώσει το μαρκαδόρο με τα πόδια του. Στη συνέχεια προσπάθησε να βγάλει και να βάλει το καπάκι του, πάντα μόνο με τα πόδια του. Τέλος, βάλαμε από ένα χαρτί στο πάτωμα και κάθε παιδί προσπάθησε να ζωγραφίσει ό,τι μπορούσε.

Δράση 2

Τα παιδιά ζωγράφισαν την πορεία της εξέλιξης από τον Αυστραλοπίθηκο στο Χόμο Σάπιενς.

Δράση 3

Δραματοποίηση: Τα παιδιά, κατόπιν δικής τους πρότασης, χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες:

Χόμο Χάμπιλις – Λιοντάρια – Ελάφια

Στην αρχή οι Χάμπιλις δεν μπορούσαν να πιάσουν κανένα ελάφι (εκείνο έτρεχε γρήγορα). Ταυτοχρόνως δέχονταν επιθέσεις από τα λιοντάρια και, ανυπεράσπιστοι όπως ήταν, είχανε μεγάλες απώλειες.

Στη συνέχεια άρχισαν να πετάνε πέτρες (κάτι χαρτάκια που κόψαμε) και έτσι μπόρεσαν να εξασφαλίσουν λίγη τροφή και να προστατευθούν. Τέλος πελέκισαν τις πέτρες και κυριάρχησαν στο περιβάλλον τους.

 Σύνδεσμοι:

http://3gym-n-ionias.att.sch.gr/sjob/ergaleia.htm

http://school-mania.blogspot.com/2008/09/blog-post.html

http://www.stoneagetools.co.uk/museumlobby.htm

Αφού τελειώσαμε το βιβλίο μας για την εποχή των δεινοσαύρων, αποφασίσαμε να ταξιδέψουμε στην επόμενη ενδιαφέρουσα (για εμάς τους ανθρώπους) εποχή, στην περίοδο κατά την οποία έζησαν οι πρόγονοι του ανθρώπου και στη συνέχεια οι πρώτοι άνθρωποι (χόμο σάπιενς όπως ονομάζονται επιστημονικά).

Μπήκαμε λοιπόν στη Χρονομηχανή, φορέσαμε ζώνες και κράνη, προγραμματίσαμε τους υπολογιστές μας, και όλοι μαζί, συγχρονισμένα, πατήσαμε το κουμπί που μας οδήγησε στα 2.000.000 χρόνια πριν.

Παρατηρούμε ότι αναφερόμαστε σε ένα βάθος χρόνου εκατομμυρίων χρόνων. Είναι λοιπόν φυσικό να μην μπορούμε να ορίσουμε με ακρίβεια το χρόνο κατά τον οποίο έζησαν οι πρόγονοι των ανθρώπων. Στην επιστήμη δεν υπάρχει ακόμα συμφωνία απόψεων, από ποια χρονολογία και μετά μπορούμε να μιλάμε για ύπαρξη ανθρώπων στη Γη. Για αυτό και η ημερομηνία που θέσαμε είναι συμβατική #.

Μέσα από το διάφανο θόλο της Χρονομηχανής μας αρχίσαμε να παρατηρούμε τους μακρινούς προγόνους μας. Η πρώτη πράξη τους που βλέπουμε είναι να κατασκευάζουν εργαλεία. Στη συνέχεια, πατούν γερά στα δύο από τα τέσσερα πόδια τους και σηκώνουν τα άλλα δύο ψηλά. Έτσι τα απελευθέρωσαν και μπόρεσαν να τα χρησιμοποιήσουν για να κάνουν βοηθητικές πράξεις και έργα.

Το πρώτο μεγάλο βήμα (μεταφορικά μιλώντας) λοιπόν της εξέλιξης του ανθρώπου είναι το πρώτο βήμα (στην κυριολεξία).

Σταθμός στην εξέλιξη του ανθρώπου είναι και η ανακάλυψη της φωτιάς. Τα επόμενα βήματα της ανθρωπότητας ήταν τα ακόλουθα: οι άνθρωποι άρχισαν να ζουν σε κοινότητες, κατασκεύασαν σπίτια, καλλιέργησαν τη γη, εξημέρωσαν και εξέθρεψαν ζώα, γέννησαν τη γλώσσα για να επικοινωνούν, τη φιλοσοφία και την τέχνη για να νοηματοδοτήσουν τη ζωή τους.

Ας πάρουμε όμως την ιστορία από την αρχή. Οι επιστήμονες έχουν ταξινομήσει τους προγόνους μας στις ακόλουθες κατηγορίες (αναφέρουμε τις σημαντικότερες):

Ο Χόμο Χάμπιλις (Homo habilis στα λατινικά) που θα πει ‘επιδέξιος άνθρωπος’, έζησε περίπου 2,4 με 1,5 εκατομμύρια χρόνια πριν και ονομάστηκε έτσι γιατί κατασκεύαζε λίθινα (πέτρινα) εργαλεία και πιθανότατα και εργαλεία από οστά ζώων. Ορισμένοι επιστήμονες προτείνουν να επαναταξινομηθεί το συγκεκριμένο είδος έξω από το γένος Χόμο, και να προσδιοριστεί ως είδος του γένους Αυστραλοπίθηκος, λόγω της μορφολογίας του σκελετού του που καθιστούσε το είδος δενδρόβιο, σε αντίθεση με τον διποδισμό των άλλων ειδών Χόμο.

Ο Χόμο Ερέκτους (Homo erectus  στα λατινικά) που θα πει ‘όρθιος άνθρωπος’, έζησε 1,8 εκατομμύρια μέχρι 70.000 χρόνια πριν, και ήταν, όπως λέει το όνομά του, ο πρώτος ανθρώπινος πρόγονος που προχωρούσε τελείως όρθιος. Ο Ερέκτους έφτιαξε πιο περίπλοκα εργαλεία και ίσως να υπήρξε και το πρώτο είδος που χρησιμοποίησε τη φωτιά για να ψήσει κρέας.

Ο Νεάντερταλ ή Χόμο Νεαντερντάλενσις (Homo neanderthalensis στα λατινικά), είναι είδος το οποίο εμφανίστηκε από 400.000 μέχρι 130.000 χρόνια πριν και υπήρξε μέχρι πριν 35.000 χρόνια. Η ονομασία του προέρχεται από την κοιλάδα Νεάντερταλ της Γερμανίας, όπου το 1856 ανακαλύφθηκαν από εργάτες απολιθωμένα οστά τα οποία αποδόθηκαν στο συγκεκριμένο είδος.

Και τέλος ο Χόμο Σάπιενς (Homo sapiens στα λατινικά), που σημαίνει ‘σοφός άνθρωπος’. Ο Χόμο σάπιενς ζει τα τελευταία 250.000 χρόνια και χαρακτηριστικά του είναι ο μεγαλύτερος εγκέφαλος (ο λόγος για τον οποίο ονομάστηκε ‘σοφός’) και η χρήση περίπλοκων εργαλείων.

Ο άνθρωπος λοιπόν ανήκει στο γένος Χόμο και στο είδος Χόμο σάπιενς. Η πορεία του ‘σοφού ανθρώπου’ μέχρι σήμερα και τα δημιουργήματά του, θα μας απασχολήσουν όλο τον υπόλοιπο χρόνο μας. Όμως πριν. θα μείνουμε για λίγο σε εκείνα τα χαμένα στην προϊστορία χρόνια και τη ζωή των πρώτων Χόμο.

#  Εξίσου συμβατική βέβαια είναι και η διάκριση των περιόδων της προϊστορίας, αλλά και της ιστορίας, μιας και ο χρόνος είναι συνεχές μέγεθος και κάθε γεγονός έχει τις ρίζες του σε ένα συνεχές παρελθόν και επηρεάζει ένα εξίσου συνεχές μέλλον. Ο λόγος για τον οποίο αποδεχόμαστε αυτή τη σύμβαση σχετικά με την κατάτμηση του χρόνου, είναι ότι μόνο έτσι μπορούμε να μελετήσουμε και να γνωρίσουμε. Οι διακρίσεις, οι ορισμοί και οι ταξινομήσεις είναι απαραίτητα εργαλεία για οποιαδήποτε επιστημονική μελέτη, είναι τα εργαλεία μέσω των οποίων γνωρίζουμε.

Σημείωση:

Τα σκίτσα για την εξέλιξη του ανθρώπου τα πήραμε από τις σελίδες: http://biologion.blogspot.com/2010/01/blog-post_28.html

και

http://tle.westone.wa.gov.au/content/file/969144ed-0d3b-fa04-2e88-8b23de2a630c/1/human_bio_science_3b.zip/content/001_evol_trends/page_14.htm

Σύνδεσμοι:

http://sfrang.com/historia/selida100.htm

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=218332

Αφού τους προηγούμενους μήνες κάναμε ένα μεγάλο ταξίδι στο διάστημα, ήρθε η στιγμή να προσγειωθούμε. Μπήκαμε λοιπόν εχθές (Τετάρτη 11/1) στο διαστημόπλοιό μας, πήραμε τους φορητούς υπολογιστές μας στα χέρια, και όλοι μαζί, με προσεκτικές και συντονισμένες κινήσεις, προσγειώσαμε το διαστημόπλοιο στην Ελλάδα, στην Αθήνα, στο Λυκαβηττό, στην ταράτσα του σχολείου μας. Όλα αυτά βέβαια μέσω της προσομοίωσης της κίνησης που μας προσέφερε το «γκουγκλ ερθ» (google earth), το οποίο μπορείτε κι εσείς να κατεβάσετε στον υπολογιστή σας μέσω της διεύθυνσης: http://www.google.com/earth/download/ge/agree.html

Τώρα που πατήσαμε τα πόδια μας στη Γη, λέμε να πάρουμε την ιστορία από την αρχή. Να αναζητήσουμε και να μάθουμε πώς υποθέτουν οι επιστήμονες ότι φτιάχτηκε ο πλανήτης μας, ποιες ήταν οι πρώτες μορφές ζωής που δημιουργήθηκαν, ποια ήταν τα πρώτα ζώα που έζησαν εδώ, πώς ήταν και πώς ζούσαν οι πρώτοι άνθρωποι, εκείνοι οι τόσο μακρινοί μας πρόγονοι.

Έτσι θα αρχίσουμε από τη Προϊστορία (προ+ιστορία= πριν από την ιστορία = πριν από την περίοδο για την οποία έχουμε γραπτές μαρτυρίες). Κατόπιν θα περάσουμε στην Ιστορία και θα μιλήσουμε για τους πρώτους πολιτισμούς και την αρχαιότητα και τέλος περνώντας από την αναγέννηση και το διαφωτισμό ευελπιστούμε ότι θα προλάβουμε να φτάσουμε στο σήμερα και το σύγχρονο πολιτισμό. 

Από ό,τι καταλαβαίνετε έχουμε να κάνουμε ένα μεγάλο ταξίδι. Και ενώ μέχρι σήμερα το ταξίδι μας ήταν στο χώρο, τώρα το ταξίδι θα γίνει στο χρόνο. Παρκάρουμε λοιπόν το διαστημόπλοιό μας στην ταράτσα, αφού δεν θα το ξαναχρειαστούμε, και το καλύπτουμε καλά για να το προστατέψουμε από τα καιρικά φαινόμενα. Τώρα πρέπει να κατασκευάσουμε μία καλή Χρονομηχανή, να την εξοπλίσουμε με τα πιο σύγχρονα μηχανήματα, και να αποθηκεύσουμε αρκετά τρόφιμα, νερό και ρούχα για όλες τις καιρικές συνθήκες.

Χρειαζόμαστε και βιβλία, πολλά βιβλία, επιστημονικά βιβλία, μέσα στα οποία θα γράφουν ό,τι ανακάλυψαν οι επιστήμονες για όλα αυτά τα χρόνια. Από τους γνωστούς μας αστρονόμους αλλά και τους γεωλόγους θα μάθουμε πώς και πότε γεννήθηκε η Γη. Από τους παλαιοντολόγους θα μάθουμε πώς εμφανίστηκε και πώς αναπτύχτηκε η ζωή στη Γη. Από τους ανθρωπολόγους θα μάθουμε για τους ανθρώπινους πολιτισμούς, από τους αρχαιολόγους θα μάθουμε για την περίοδο της αρχαιότητας, από τους ιστορικούς θα μάθουμε την ιστορία των ανθρώπων μέχρι σήμερα και από τους φυσικούς και του χημικούς θα μάθουμε τους νόμους της φύσης.

Για να είμαστε σίγουροι ότι θα τα καταφέρουμε στο ταξίδι μας, λέμε να πάρουμε μαζί μας και κάποιους επιστήμονες, αυτοπροσώπως (!). Αϊνστάιν και Γαλιλαίος έχουν από καιρό κατοχυρώσει τη θέση τους, αλλά λέμε να προσθέσουμε και τον Κοπέρνικο, τον Νεύτωνα και τον Δαρβίνο μια και μιλάμε για εξέλιξη, τον Λεβί Στρος από τους ανθρωπολόγους, τον Κέπλερ από τους αστρονόμους, τον Ευκλείδη με τη Γεωμετρία του παρέα με τον Αριστοτέλη για να μας δώσει τους απαραίτητους ορισμούς και τις κατηγορίες, τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι που με την τέχνη, την ευφυΐα και τη δημιουργικότητά του είναι απαραίτητος σύντροφος, και τέλος τον Στίβεν Χόκινγκ, όχι μόνο για να πάρουμε και κανέναν ζωντανό, αλλά για να κάνει απντέιτ (up-date, στα ελληνικά: ενημέρωση, εκσυγχρονισμός) σε όσα μας λένε οι προηγούμενοι!

Έχουμε λοιπόν δουλειά. Ετοιμαστείτε σωματικά (γυμναστείτε καλά, πάρτε βιταμίνες), διανοητικά (οξύνετε την περιέργεια, τα κριτήρια και τον ορθό σας λόγο) και ψυχικά (οπλιστείτε με θάρρος, υπομονή και επιμονή), προσδεθείτε και… φύγαμε! Το ταξίδι στο χρόνο, αρχίζει!

Σύνδεσμοι για ένα ταξίδι με τη μηχανή του χρόνου:

http://www.astronomia.gr/wiki/index.php?title=%CE%A4%CE%B1%CE%BE%CE%AF%CE%B4%CE%B9_%CF%83%CF%84%CE%BF_%CE%A7%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%BF

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%B1%CE%BE%CE%AF%CE%B4%CE%B9_%CF%83%CF%84%CE%BF_%CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%BF

http://www.scienceinschool.org/2009/issue11/timetravel/greek

http://egpaid.blogspot.com/2009/02/blog-post_17.html

κι ένα βίντεο (στα αγγλικά) στο οποίο δείχνει πώς να φτιάξετε μια μηχανή του χρόνου http://tvxs.gr/news/binteo/pos-na-ftiaksete-mia-mixani-toy-xronoy