Συζητώντας για τις τέσσερις εποχές μιλήσαμε για τη γη και την κίνησή της γύρω από τον ήλιο. Στην ιστορική ανασκόπηση των αντιλήψεων των ανθρώπων σχετικά με τη γη και τον ήλιο, αναφερθήκαμε στον Γαλιλαίο.

Είπα στα παιδιά πως ο τότε «Αρχηγός του κράτους» ζήτησε από τον Γαλιλαίο να απαρνηθεί τη θεωρία του (η οποία υποστήριζε ότι η γη κινείται γύρω από τον ήλιο) αλλιώς θα τον σκότωνε. Έτσι ο Γαλιλαίος αναγκάστηκε να συμφωνήσει με την τότε κυρίαρχη αντίληψη που υποστήριζε ότι η γη είναι ακίνητη στη μέση του κόσμου.

Τότε ο Γιώργος Κ. ρώτησε: «Δηλαδή ο Γαλιλαίος είπε ψέματα;»

Το δίλημμα που ετέθη από τον Γιώργο Κ. ήταν πολύ σημαντικό: Τι είναι σημαντικότερο; Η ζωή μας ή η αλήθεια;

Ζήτησα λοιπόν από τα παιδιά να μπουν στη θέση του Γαλιλαίου και να πουν τι θα έκανε το καθένα τους. Εσείς πόσες απαντήσεις θα δίνατε σε αυτή την ερώτηση; Δύο (θα έλεγα ψέματα – θα έλεγα αλήθεια); Ε, λοιπόν τα παιδιά έδωσαν τέσσερις απαντήσεις!

Κάποιοι απάντησαν με μεγάλη άνεση: «Θα έλεγα ψέματα!» (λογικότατη απάντηση – σιγά μην καθόταν να τους σκοτώσουν!)

Κάποιοι άλλοι (λίγοι) είπαν πως θα έλεγαν την αλήθεια κι ας τους σκότωναν (φέρουν μέσα τους πολύ βαρύ το ¨δέον γενέσθαι¨)

Η Κριστίνα βγήκε από το δίλημμα και έδωσε μία τρίτη απάντηση: «Αφού θα ήξερα ότι ο ‘Αρχηγός’ πιστεύει άλλα πράγματα, θα κρατούσα από την αρχή κρυφή την έρευνά μου και έτσι δεν θα μάθαινε ποτέ τι πιστεύω και δεν θα με κυνηγούσε.»

Ο Σπύρος απάντησε κάτι τελείως διαφορετικό: «Θα πολεμούσα τον ‘Αρχηγό’!» «Μα ο ‘Αρχηγός’ ήταν δυνατός και είχε στρατό» του είπα. «Τότε θα έφτιαχνα κι εγώ έναν στρατό από επιστήμονες!» μου απάντησε ο Σπύρος. Ο Σπύρος θα έκανε επανάσταση. Επανάσταση εναντίον της επιβολής, του σκοταδιού, του ψέματος, της παλιάς αντίληψης.

Οι δύο τελευταίες απαντήσεις παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον γιατί βγαίνουν έξω από το δίλημμα, αμφισβητώντας το πλαίσιο των παραδοχών εντός του οποίου το δίλημμα τίθεται.

Ποιο είναι το δοσμένο πλαίσιο παραδοχών στο δικό μας δίλημμα;

  • Οι αντιλήψεις του Επιστήμονα και του Αρχηγού είναι γνωστές.
  • Ο Αρχηγός έχει διαφορετικές αντιλήψεις από τον Επιστήμονα.
  • Ο Αρχηγός είναι ο δυνατός και επιβάλλει τη γνώμη του με τη βία.

Συνεπώς ο επιστήμονας έχει δύο επιλογές: ή θα συμφωνήσει με τον Αρχηγό λέγοντας ψέματα, ή θα διαφωνήσει με τον Αρχηγό λέγοντας αλήθεια, με αντίτιμο τη ζωή του.

Η Χριστίνα βγήκε από το πλαίσιο αρνούμενη την πρώτη παραδοχή: Κι αν οι αντιλήψεις του επιστήμονα δεν ήτανε γνωστές; Το σκεπτικό της είναι το ακόλουθο: Αν ήμουν ο Γαλιλαίος δεν θα αναγκαζόμουν να πω ψέματα – απλώς δεν θα κοινοποιούσα την αλήθεια.

Ο Σπύρος δεν αρνήθηκε απλώς μία παραδοχή (την τρίτη), πήγε ακόμη πιο πέρα και αρνήθηκε ένα αυτονόητο: Ο Αρχηγός και μόνο ο Αρχηγός έχει τη δύναμη. Γιατί να είναι μόνο ο Αρχηγός δυνατός; Γιατί να αποδεχθούμε τη δύναμη του Αρχηγού ως δεδομένη και να μην την αμφισβητήσουμε;

Τα παιδιά θα αντιμετωπίσουν στη ζωή τους πολλά διλήμματα και σε κάποια από αυτά η μόνη απάντηση βρίσκεται έξω από το δίλημμα. Είναι λοιπόν σημαντικό να αναζητάνε λύσεις εκτός του δοσμένου πλαισίου, να κρίνουν και να αμφισβητούν τις παραδοχές που τους δίνονται. Άλλωστε η πορεία της εξέλιξης της κοινωνίας, της σκέψης και της τέχνης, είναι μία πορεία που γράφτηκε μέσα από την αμφισβήτηση των δεδομένων, των πλαισίων, των αυτονόητων.

Αυτή είναι η σελίδα όπου για πρώτη φορά ο Γαλιλαίος γράφει τις παρατηρήσεις του από το δορυφόρο του Άρη, οι οποίες τον οδήγησαν στην αμφισβήτηση της κυρίαρχης τότε αντίληψης ότι όλα τα ουράνια σώματα κινούνται γύρω από τη γη (πηγή: Wikipedia)