Λεπτομέρεια χάρτη του Τσιαρτσιαμπά, όπου φαίνεται η Κερασιά, τα χωριά γύρω της και η θέση της ως προς την Κοζάνη και το βουνό Μπούρινος. Φωτό από το έργο του Σκερκέμη (1951)
Οι συγγραφείς της Κερασιάς
Ελάχιστες σελίδες έχουν ως τώρα εκδοθεί για την ιστορία του χωριού Κερασιά Κοζάνης: ένα συνοπτικότατο πλαίσιο χάραξε πριν από 30 περίπου χρόνια δάσκαλος της περιοχής συγγράφοντας κατά νομαρχιακήν επιταγήν μικρές γενικές ιστορίες των χωριών του Τσιαρτσιαμπά (Γνωριμία 1970:357-8) -εικάζεται ότι ο συγγραφέας αυτός είναι ο (συνταξιούχος τώρα) Κωνσταντίνος Σιαμπανόπουλος. Ο ίδιος το 1974 παρέθεσε μερικά ακόμα στοιχεία για την Κερασιά σε μια δική του έκδοση (Σιαμπανόπουλος 1974:394), αρχαιολογικές κατά βάσιν πληροφορίες, τις οποίες άντλησε είτε από ιδίαν πείραν είτε συζητώντας με τον ηλικιωμένο ιερέα της ενορίας.
Επόμενος χρονικά έγραψε ο (συνταξιούχος) γραμματέας της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης Ιωάννης Δημόπουλος (1994:630-3) προσθέτοντας λίγες ακόμα πληροφορίες για την ιστορία της Κερασιάς, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων καταλαμβάνει η εκκλησιαστική ιστορία του χωριού, διανθισμένη με φωτογραφικές αποτυπώσεις των ναών. Χρησιμοποίησε αρχειακό υλικό της Μητρόπολης και μαρτυρίες προφανώς των κατοίκων.
Τελευταίος παρέθεσε πριν από μερικά χρόνια ορισμένα στοιχεία για την Κερασιά ο προϊστάμενος της Εκπαίδευσης Δυτικής Μακεδονίας Νέστορας Καραγιάννης (2001) σε άρθρο του στον τοπικό τύπο. Κατά την άποψή του το έτυμο του χωριού ανάγεται στο ρήμα κερνώ, κιρνώ στο τοπικό ιδίωμα, «πέρνα για μια κιρασιά», άρα Κερασιά (Κιρασιά στα χωριάτικα), το μέρος όπου προσφέρονταν δωρεάν στους διαβάτες ρακί, κρασί ή άλλο ποτό. Δένδρα κερασιάς δεν συναντώνται σήμερα στο χωριό και ούτε θυμάται κανείς να υπήρχαν παρόμοια –τα μόνα οπωροφόρα που διασώζει η μνήμη είναι τεράστιες αχλαδιές που δέσποζαν στην τοποθεσία Μιτσίκ(ι) στα νότια κράσπεδα του χωριού (Β.Α. 2003).
Εκτός από τα αναφερόμενα έργα υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές μικρής έκτασης. Περισσότερα στοιχεία υπάρχουν στο αρχείο του Δήμου Αιανής και αν κανείς επισκεφτεί το χωριό και τους κατοίκους. Όποιος ενδιαφερθεί για το Δήμο Αιανής, θα εξυπηρετηθεί με σημαντική φιλικότητα. Αυτός που θα προσεγγίσει την Κερασιά, θα μπορέσει να αντλήσει πληροφορίες καθισμένος στα θαυμάσια καφενεία της πλατείας. Είναι μια πρόκληση τόσο η επιστημονική ενασχόληση με την Κερασιά, χωριού ιστορικά άγνωστου στους πολλούς, όσο και η ένταξη της ιστορίας αυτής στο γενικότερο κοσμοθεωρητικό πλαίσιο.
Στην Κερασιά υπάρχουν μακρινοί συγγενείς μας (οι Καρακουλάδες) και οι γονείς μου παντρεύτηκαν πριν από 40 περίπου χρόνια στον εκεί ενοριακό ναό των Ταξιαρχών. Μαθητές στο Δημοτικό της Αιανής επισκεπτόμασταν με τα πόδια ως εκδρομείς τον Αϊ Λιά Κερασιάς, ένα λοφίσκο σπάνιας ομορφιάς που δυστυχώς δεν έχει ακόμα αξιοποιηθεί. Πολύ αργότερα ως περιπατητές και ποδηλάτες απολαύσαμε το εξαιρετικό πλατανόδασος που ισκιώνει την κοίτη του λάκκου της, αναξιοποίητο κι αυτό όπως και ο παλιός της μύλος. Ένας καταπληκτικός κυπαρισσόδρομος που οδηγεί στο ναό της Αγίας Τριάδας και οι τεράστιες βελανιδιές του Αϊ Νικόλα περιμένουν κι αυτές την οφειλόμενη προσοχή που τους αξίζει. Αν κατεδαφιστεί το σημερινό κοινοτικό γραφείο και πλακοστρωθεί η πλατεία του χωριού, η Κερασιά θα γνωρίσει πολύ περισσότερους επισκέπτες από όσους περνούν (τυχαία) από κει σήμερα.
Κιρασιά, Κερασέα ή Κερασιά;
Την (πιθανή) ετυμολογία της Κερασιάς από το ρήμα κερνώ (Καραγιάννης 2001) δεν έλαβαν υπ΄ όψιν τους τα στελέχη του ελληνικού κράτους στην Αθήνα, όταν δημοσίευσαν την επίσημη ονομασία του χωριού που οι κάτοικοι εκφωνούσαν «Κιρασιά». Στο ΦΕΚ Α/260/1918 κατέγραψαν επίσημα το χωριό ως Κερασέα, από το ομώνυμο δέντρο, ορίζοντάς το για γεωγραφικούς λόγους έδρα κοινότητας, η οποία περιελάμβανε αρχικά το χωριό Κτένιον ή Χτέν(ι) κι έπειτα τη Μηλέα ή Μιλουτίν(ι) –πολυπληθέστερα και τα δύο της Κερασιάς (Στοιχεία 1961:418). Τη λόγια ονομασία Κερασέα διατήρησε και η Νομαρχία Κοζάνης στην πινακίδα που αναρτήθηκε τις προηγούμενες δεκαετίες και βρίσκεται ακόμα στη ΒΔ είσοδο του χωριού.
Πατέρας που βάφτισε το παιδί του στην Κοζάνη το 1782 γράφτηκε ως Κερασιώτης (Ντίνας 1995:145) και πιθανώς κατάγονταν από την Κερασιά του Τσιαρτσιαμπά κι όχι από κάποια άλλη μιας μακρινότερης περιοχής. Το όνομα Κερασιά χρησιμοποιούσαν από παλιά, εις πείσμα της επίσημης (κρατικής) ονομασίας οι πρώτοι ληξίαρχοι και οι κοινοτάρχες του χωριού, που προτιμούσαν να γράφουν στα κοινοτικά βιβλία τη λέξη Κερασιά, παρά τη λόγια Κερασέα (ΑΔΑΙ, ΒΑΚΚ 1932 και ΑΔΑΙ, ΒΛΠΓΚΚ 1932). Μάλιστα η πινακίδα στη ΝΑ είσοδο του χωριού, κατασκευασμένη πιθανώς με την επιστασία του Δήμου Αιανής όπου ανήκει σήμερα διοικητικά η Κερασιά, γράφει Κερασιά σε αντίθεση με την αντίστοιχη της Νομαρχίας που αναγράφει Κερασέα. Έτσι μπαίνει κανείς στην Κερασέα και βγαίνει από την Κερασιά ή το αντίθετο.
Οι κάτοικοι βέβαια στον προφορικό τους λόγο αποκαλούσαν (κι αποκαλούν) το χωριό Κιρασιά, τον ένα κάτοικο Κιρασιώτ(η), τους πολλούς Κιρασιώτις. Ωστόσο η (ολιγάριθμη) νέα γενιά που κατοικεί μόνιμα στο χωριό ή έρχεται για διακοπές από αλλού ονομάζει το χωριό Κερασιά. Η λόγια λέξη Κερασέα διατηρείται μόνο στην επίσημη (κρατική) αλληλογραφία και στην πινακίδα της Νομαρχίας, όμως είναι πιθανόν ότι μετά από μερικές δεκαετίες θα υπερνικήσει την Κερασιά, όπως έχει ήδη καταβάλλει την Κιρασιά. Στη μάχη αυτή ο προφορικός λόγος δεν μπορεί να αντισταθεί σθεναρά στο γραπτό, τουλάχιστον όχι για πολύ.
Θέση και ίδρυση
Για τη θέση του χωριού έχουν διατυπωθεί ως τώρα δύο γνώμες, δύο γραπτές και μία προφορική, αμφότερες προϊόντα νοσταλγικής επιμήκυνσης που δεν ερείδονται σε (υλικές κι έντυπες) επιστημονικές αποδείξεις. Ο αρχαιόφιλος δάσκαλος του βιβλίου της νομαρχίας (Γνωριμία 1970:357) χρονολογεί την ίδρυση του οικισμού στα «βάθη των προϊστορικών χρόνων» αναφερόμενος σε λείψανα ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων (Σιαμπανόπουλος 1974:169-71), που βρίσκονται αρκετά έξω από το σημερινό οικισμό, στις τοποθεσίες Ούτσινου και Κουλούκ(ι) τ΄ Γκουβιντάρ(ι). Τα αρχαία απομεινάρια που υπήρχαν ως πρότινος στον κεντρικό (χριστιανικό) ναό του χωριού είχαν προφανώς λιθολογήσει οι κάτοικοι από άλλες τοποθεσίες για να τα χρησιμοποιήσουν ως έτοιμο οικοδομικό υλικό δεύτερης (τουλάχιστον) χρήσης.
Τη ρομαντική αυτή γνώμη για την αρχαιότητα της Κερασιάς δείχνει να υιοθετεί αρχικά και ο Δημόπουλος (1994:630), όμως τελικά συγκλίνει με ευλυγισία στην αβεβαιότητα, αφού προφανώς ο ίδιος είχε ρωτήσει αρκετούς κατοίκους, αν βρήκαν όταν θεμελίωναν τα σπίτια τους αρχαία απομεινάρια, και η απάντηση ήταν προφανώς αρνητική.
Στην προφορική ιστορία δεν επισημαίνεται ύπαρξη αρχαίου χωριού στον ίδιο τόπο όπου βρίσκεται το σημερινό (Τ.Γ. 1996) –και να αναφέρονταν θα ήταν απίθανο να γίνει επιστημονικά αποδεκτή, αφού ως μέχρι δύο γενιές η μνήμη θα μπορούσε να θεωρηθεί σχετικά αδιαστρέβλωτη. Παρόλα αυτά γέροντες κάτοικοι της Κερασιάς ισχυρίζονται ότι παλαιότερα το χωριό βρίσκονταν Ν του σημερινού, κοντά στο λάκκο που έρχεται από τη Ροδιανή, αλλά εγκαταλείφτηκε και οι κάτοικοι ανέβηκαν ψηλότερα. Όμως η κοίτη του ρέματος είναι αρκετά εκτεταμένη, πράγμα που οφείλεται στην ισχυρή διαβρωτική ενέργεια του νερού, οπότε θα ήταν απίθανο οι άνθρωποι να είχαν άπλετη εμπιστοσύνη στο λάκκο για να κτίσουν κοντά του, αφού οι πλημμύρες στις παλαιότερες εποχές ήταν πολύ πιο συχνές από σήμερα. Εξ άλλου ίχνος κατοίκησης στις όχθες του λάκκου δεν έχει εντοπιστεί ούτε νεκροταφείο και ο μοναδικός παλαιός (ερειπωμένος) μύλος του χωριού κοντά στη δυτική όχθη του ρέματος κατασκευάστηκε στο Μεσοπόλεμο (Β.Α. 2003).
Οι απόψεις της αρχαιότατης ύπαρξης της Κερασιάς ανήκουν στη ρομαντική «θεωρία της συνέχειας», θεωρία του 19ου αιώνα σύμφωνα με την οποία όλοι σχεδόν οι σημερινοί οικισμοί υπήρχαν ακριβώς όπου είναι και σήμερα από τους προϊστορικούς (τουλάχιστον) χρόνους και κατοικούνταν αποκλειστικά από Έλληνες. Χάρη σ΄ αυτή τη θεωρία οι (νεκρές) εποχές και τα κενά των (δεκάδων) αιώνων δρασκελίζονται με καταπληκτική άνεση κι ευκολία. Ένα και μόνο παράδειγμα αρκεί να δείξει τη ρώμη του μύθου, που παρασέρνει άτομα όλων των αποχρώσεων: εν έτει 1992 σε ξωκλήσι της Καισαρειάς 23 κοινοτάρχες των ντόπιων χωριών του Τσιαρτσιαμπά, πρόεδροι πολιτιστικών και άλλων συλλόγων και ένα στέλεχος της Περιφέρειας υπέγραψαν ως «αυτόχθονες και γηγενείς απόγονοι των αρχαίων Ελιμιωτών» (Μυλωνάς –Καλύβας 1993:173-6), παρόλο που ένας από τους υπογράφοντες είναι βλαχικής καταγωγής, μερικοί ηπειρωτικής και τα επίθετα του ενός τρίτου εξ αυτών ετυμολογούνται με την αρωγή της σλαβικής ή της τουρκικής γλώσσας.
Για τον επιστήμονα ιστορικό ωστόσο αξία έχει η μελέτη των κινήτρων προς δόξαν των οποίων πιστεύεται ή διαδίδεται η θεωρία αυτή, η κοινωνική διαστρωμάτωση των θεραπόντων της, το ιστορικό πλαίσιο και η γεωγραφία ανάπτυξής της, παρά οι αναφερόμενες (αμάρτυρες και αναπόδεικτες τις περισσότερες φορές) απόψεις της.
ΠΗΓΕΣ
αρχεία
ΑΔΑΙ (Αρχείο Δήμου Αιανής), ΒΑΚΚ (Βιβλίον αποβιώσεων κοινότητος Κερασιάς) αρχόμενον από 28 Ιανουαρίου 1932 -1945
ΑΔΑΙ, ΒΛΠΓΚΚ (Βιβλίον ληξιαρχικών πράξεων γάμων κοινότητος Κερασιάς) αρχόμενον από 1ης Ιανουαρίου 1932 -2.11.58
ΝΤΙΝΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (1995), Κοζανίτικα επώνυμα 1759 –1916, Κοζάνη: ΙΝΒΑ
ΣΚΕΡΚΕΜΗΣ ΛΑΖΑΡΟΣ (1951), Η Δυτική Μακεδονία, Γκαβανάς: Κοζάνη [χάρτης, προσφορά που Λάζαρου Οκουζίδη
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΣΤΑΣΕΩΣ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΩΣ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ: 26 ΝΟΜΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ (1961), Αθήναι: ΚΕΔΚΕ
βιβλία
ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΜΟΝ ΚΟΖΑΝΗΣ (1970), ιστορικός, τουριστικός, λαογραφικός οδηγός νομού Κοζάνης, Θεσ/νίκη: Νομαρχία Κοζάνης,
ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ (1994), Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά, Θεσσαλονίκη (προσφορά του Στέφανου Γκριτζέλη)
ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΣΤΟΡΑΣ (2001), [«Πέρνα για μια κιρασιά»], Γραμμή, Κοζάνη (το φύλλο δεν έχει ακριβώς εντοπιστεί)
ΜΥΛΩΝΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ –ΚΑΛΥΒΑΣ ΣΠΥΡΟΣ (1993), Η Επανάσταση στο Μπούρινο κατά το 1878 –Αφιέρωμα στον Ιωακείμ Λιούλια –Δραστηριότητες του Συλλόγου, Κοζάνη: Σύλλογος «ο Αλιάκμων» Τσαρσιαμπάς
ΣΙΑΜΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (1974), Αιανή, ιστορία –τοπογραφία –αρχαιολογία, Θεσσαλονίκη
συνεντεύξεις
Β. Α. (2003), ιδιωτικός υπάλληλος, (γεν. 1936; στην Κερασιά), συνέντευξη στην Κερασιά
Τ. Γ. (1996), αγρότης, (γεν. 1915 στην Κερασιά), συνέντευξη στην Κερασιά
[Πρώτη φορά το κείμενο δημοσιεύτηκε στις 26.05.2003 στο http://www.kozani.org/apopseis/kallianiotis/kerasia-26-5-03.htm όμως η ιστοσελίδα δεν υπάρχει σήμερα]
