ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω από το νερό. Ειδικότερα, στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από αυτούς ( Μίνωες, Αρχαίοι Έλληνες, Φοίνικες, Αιγύπτιοι, Άραβες, Ρωμαίοι). Σε αυτούς τους πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία. Δίνει ζωή, επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής, τη μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων. Αποτυπώνεται στη μυθολογία, στη φιλοσοφία, στη θρησκεία, στα ήθη και έθιμα των λαών, άλλοτε εξυμνείται ως θεότητα και άλλοτε θεωρείται πηγή ζωής και ενέργειας, που χαρίζει δύναμη και καλή υγεία. Άλλες φορές το νερό προστατεύεται από θεότητες.
Τη σημασία του ζωογόνου ρόλου των νερών τη βρίσκουμε στους μύθους πολλών λαών. Κάνοντας ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο και φτάνοντας ως την προϊστορική εποχή, διαπιστώνουμε ότι οι προγονικοί λαοί της ανθρωπότητας είχαν πλήρη επίγνωση της ζωογόνου σημασίας, αλλά και της φοβερής δύναμης των νερών. Για το λόγο αυτό τιμούσαν τα νερά ως θεότητες, τις οποίες παράλληλα, ζητούσαν να εξευμενίσουν. Στους μύθους όλων των λαών, το νερό αποτέλεσε στοιχείο έμπνευσης και δοξασίας.
Μένοντας στον πιο κοντινό μας χώρο, την ελληνική μυθολογία, θα ήταν λάθος να παραγνωρίσουμε ότι η ίδια η μυθολογία, σε κάποιες χαμένες στο χρόνο εποχές, ποτίστηκε στα ιερά νάματα των Ινδιών και της Περσίας. Με άλλα λόγια, εύκολα ανακαλύπτει κανείς ότι οι θεοί των Ινδιών , της Περσίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Βόρειας Ευρώπης, παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά και ύφος συγγένειας, που δεν μπορεί να είναι τυχαία, αλλά παραπέμπουν σε κοινή αφετηρία.
Οι αρχαίοι έλληνες ,που τιμούσαν τα νερά σαν θεότητες, φαντάζονταν τον Ωκεανό σαν ένα τεράστιο ποταμό, που ρέει γύρω από τη γή, δεν είχε πηγές, ούτε εκβολές και ήταν πατέρας όλων των ποτάμιων θεών.Τρείς χιλιάδες Νύμφες και τρείς χιλιάδες ποταμοί ήταν παιδιά του Ωκεανού και της Τύθηος. Πολλές από τις Νύμφες, όπως οι Ναϊάδες, προστάτιδες των νερών, κατοικούσαν στα γλυκά νερά και διέθεταν δυνάμεις μαγικές .
Πολλοί πολιτισμοί αναγνωρίζουν, εξάλλου το γεγονός ότι η ζωή ξεκίνησε μέσα από το νερό και αυτό αποτυπώνεται στους μύθους , π.χ. η Αφροδίτη, θεά του έρωτα, της αναπαραγωγής και της ζωής, αναδύεται μέσα από το νερό.

 ΘΕΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Οι θαλασσοπόροι Έλληνες επιστρέφοντας στον ελλαδικό χώρο, ένιωθαν την ακαταμάχητη γοητεία της θάλασσας και ήταν φυσικό να δημιουργήσουν σημαντικούς μύθους για τη θάλασσα, που εμπλουτίστηκαν και από τη μεταφορά φοινικικών παραδόσεων. Ένας από αυτούς τους μύθους ήταν ο μύθος του Νηρέα, που ζούσε σε ένα λαμπερό ανάκτορο, που βρισκόταν στο βάθος των υδάτων, και αντιπροσώπευε την αγαθή θάλασσα που δεν εξαπατά και δεν φοβίζει τον άνθρωπο. Άλλη θαλάσσια θεότητα, ο Πρωτεύς, εκπροσωπεί την αστάθεια της θάλασσας, αλλά επειδή γνωρίζει την μαντική τέχνη, καθοδηγεί τους ναυτικούς. Η θεότητα Ίρις παρουσιάζεται μετά τη θύελλα, για να καθησυχάζει τους ανθρώπους. Σημαντικός θεός και ο Γλαύκος , ο οποίος εκπροσωπεί τη θαλάσσια ζωή και η παράδοση λέει πως πρώτα ήταν ένας φτωχός ψαράς.
Ωστόσο, η σημαντικότερη θεότητα των νερών, ήταν ο Ποσειδώνας, ο θεός του υγρού στοιχείου με όλες τις μορφές του. Για τις ηπειρωτικές περιοχές ήταν ο θεός των ποταμών, που ποτίζουν και γονιμοποιούν τη γή και ο θεός των πηγών, που είχε στην κυριαρχία του και τις λίμνες. Σύμφωνα με το θρύλο είχε την κατοικία του στον Αλφειό ποταμό.
Τέλος να μην ξεχνάμε τις θαλασσινές σειρήνες ,που κατοικούν στον πορθμό της Σικελίας και εκφράζονται από δύο άγριες οντότητες, τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη.

ΠΟΤΑΜΙΟΙ ΘΕΟΙ

Στα ομηρικά έπη, ο Ωκεανός παρουσιάζεται ως στοιχείο αρχέγονο του κόσμου , ως η αρχή του ρευστού στοιχείου με τις διάφορες μορφές του, που η φαντασία των ανθρώπων τον έβλεπε ως έναν απέραντο ποταμό, που περιβάλλει τη γή και καθόλου δεν ταυτίζεται με τη θάλασσα.
Στον ελλαδικό χώρο, όλοι σχεδόν οι ποταμοί θεοποιήθηκαν από τους ανθρώπους. Ο Ίναχος, ο Ασωπός, ο Κηφισός, ο Πηνειός, ο Αλφειός, ο Ιλισός , ενώ ο μεγαλύτερος ποτάμιος θεός ήταν ο Αχελώος.
Ο Ποσειδώνας λατρευόταν στη Βοιωτία, μια περιοχή πλούσια σε νερά, στην οποία βρισκόταν και η λίμνη της Κωπαϊδας. Η ένωση των νερών και της γής, από την οποία γεννιούνται οι καρποί, που τρέφουν το ανθρώπινο είδος, εκφράζονται στη μυθολογική γλώσσα με την ερωτική σχέση του Ποσειδώνα και των νυμφών. Στην Τροιζηνία υπήρχε ο μύθος ότι ο πρώτος κάτοικος της χώρας, ο Ώρος είχε μια κόρη , τη Ληϊδα. Η Ληίς ( η καλλιεργημένη γη) γονιμοποιήθηκε από τον Απόλλωνα και έφερε στον κόσμο τον Άλθηπο, δηλαδή το θρεπτικό καρπό.
Αλλά ο θεός των νερών έχει και την άλλη όψη, την άγρια, που πρέπει να εξευμενιστεί. Οι Τρώες για να τιμήσουν το δικό τους θεό-ποταμό τον Σκάμανδρο, έριχναν ζωντανούς ίππους στα κύματα. Το ίδιο έκαναν και οι κάτοικοι της Αργολίδας, που τα έριχναν σ’ ένα βάραθρο γεμάτο νερά, ως προσφορά προς τον Απόλλωνα.

ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Το νερό έχει ιδιαίτερη σημασία για τις περισσότερες θρησκείες του κόσμου, καθώς αποτελεί πηγή ζωής και δημιουργίας. Το πέρασμα μέσα από αυτό συμβολίζει την αναγέννηση και την κάθαρση της ψυχής.
Για το ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ το νερό είναι σύμβολο εξαγνισμού και καθαρμού. Μέσα από το βάπτισμα, ο πιστός απαλλάσσεται από το προπατορικό αμάρτημα, αναγεννάται πνευματικά και δέχεται την ευλογία του Αγίου Πνεύματος. Στους περισσότερους χριστιανικούς ναούς υπάρχει νερό ,που σύμφωνα με την παράδοση, έχει αγιαστεί από την Παναγία ή από κάποιον άγιο. Το νερό αυτό ονομάζεται αγίασμα και οι πιστοί το πίνουν με ευλάβεια, γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό. Το αγίασμα του νερού, την ημέρα τω Θεοφανίων προβάλλεται με μεγάλη επισημότητα, μόλις ο παππάς ρίξει το σταυρό μέσα στα νερά του τόπου. Αυτός που θα πέσει και θα καταφέρει να πιάσει πρώτος το σταυρό, δέχεται τις τιμές και τις ειδοκιμασίες των συνανθρώπων του.
Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε το νερό για το Ισλάμ. Στο Ιερό κοράνι, το νερό εμφανίζεται ως η πηγή της δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο. Το υγρό στοιχείο προϋπήρχε της δημιουργίας της γης και των ανθρώπων. Σύμφωνα με την ισλαμική θρησκεία, ο αλλάχ έχοντας το θρόνο του πάνω στο νερό, δημιούργησε τη γη και τον ουρανό μέσα σε έξι ημέρες. Ο προφήτης Μωάμεθ δίδασκε ότι το δικαίωμα πρόσβασης στο νερό ανήκει σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαιρέτως. Το πέρασμα μέσα από το νερό και η καθαριότητα αποτελεί ένα εξίσου σημαντικό στοιχείο για την ισλαμική θρησκεία. « Η καθαριότητα αποτελεί το ήμισυ της πίστης», πρεσβεύει ο Μωάμεθ και παροτρύνει τους πιστούς να πλένονται, προτού προσευχηθούν κατά το διάστημα της ημέρας ή αγγίξουν το Ιερό Κοράνι. Η καθαριότητα επιτυγχάνεται μέσα από το πλύσιμο με καθαρό, αγνό νερό, χωρίς το τελευταίο να ανμιγνύεται με άλλα επιμέρους στοιχεία. Τη σωματική καθαριότητα ακολουθεί μέσα από την προσευχή, η κάθαρση της ψυχής και η εξυγίανση του πνεύματος. Έξω από τα τζαμιά υπάρχουν πάντα βρύσες.
Ανάλογη είναι η σπουδαιότητα του νερού και για την ιουδαϊκή θρησκεία. Στην Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε ότι το νερό προϋπήρχε της ζωής, πριν από κάθε ύλη. Η καθαριότητα του σώματος με νερό για λόγους πίστης και σεβασμού στη θρησκεία απιτείται τόσο από τις γυναίκες, όσο και από τους άνδρες.
Στο βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες, όπου γεμίζεται ένα δοχείο, ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον έναν στον άλλο κόσμο, όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς.
Εκτός από τις μονοθεϊστικές θρησκείες, το νερό αποτέλεσε σημείο αναφοράς και για άλλες θρησκείες και αρχαίες δοξασίες. Οι Ιάπωνες θεωρούν ότι η γη δημιουργήθηκε από μια σταγόνα της υγρής ύλης που έπεσε από το Χάος, ενώ οι Ασσύριοι δοξάζουν το νερό ως την πηγή δημιουργίας του σύμπαντος. Η βροχή είναι για πολλούς λαούς, το ουράνιο σπέρμα που γονιμοποιεί τη γη και την κάνει να βλασταίνει.
Οι Ινδιάνοι Πίμα του Μεξικού μιλούν για μια πολύ όμορφη γυναίκα ( τη μητέρα -Γη) που γονιμοποιήθηκε από μια σταγόνα, που έπεσε από ένα σύννεφο. Οι ινδουϊστές πιστεύουν ότι ο πρώτος άνθρωπος φτιάχτηκε από γη, νερό και αέρα. Συνήθιζαν να χτίζουν τους ναούς τους κοντά στο υγρό στοιχείο και επιβαλλόταν οι πιστοί να πλένονται, προτού εισέλθουν στους χώρους της λατρείας. Σύμφωνα με τη θρησκεία τους είναι υποχρεωμένοι να πλένονται κάθε πρωϊ. Οι Κινέζοι αντιλαμβάνονταν τον κόσμο σαν μια άμαξα, που γύρω της υπάρχουν 4 θάλασσες. Ο ουρανός είναι η σκεπή της άμαξας και έχει πολλά πατώματα. Ανάμεσα στον Ουρανό και τη γη βρίσκονται τα αστέρια.
Τέλος, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η γη βρίσκεται μέσα σε ένα ορθογώνιο κουτί, όπου γύρω της υπάρχει ένας ποταμός. Ο Ήλιος και η Σελήνη ταξιδεύουν με βάρκες στον ουράνιο ποταμό.

ΝΕΡΟ ,ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΛΑΪΚΕΣ ΔΟΞΑΣΙΕΣ

Σε πολλές περιοχές της ελλάδας υπάρχουν έθιμα , που κάνουν τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι θα τους εξασφαλίσουν υγεία και ευτυχία. Το πρωϊ της Πρωτοχρονιάς οι άνθρωποι συνήθιζαν να πηγαίνουν στις δημόσιες βρύσες τους, για να γεμίσουν τις στάμνες τους με το καινούργιο αγιοβασιλιάτικο νερό. Για να καλοπιάσουν τη νεράϊδα ή το ξωτικό που θεωρούσαν ότι κατοικούσε στις πηγές, τους πρόσφεραν σπόρους και γλυκίσματα, για να γλυκάνουν τα νερά τους.
Το πρωϊ της Πρωτοχρονιάς, η νοικοκυρά σηκωνόταν και πήγαινε στη βρύση, να πάρει το «αμίλητο νερό». Λέγεται έτσι, γιατί δε μιλούσε σε κανέναν ούτε όταν πήγαινε, ούτε ερχόταν. Στη βρύση έριχνε σιτάρι ή τυρί και έλεγε: « Όπως τρέχει το νερό, να τρέχει το μπερκέτι στο σπίτι σας». Μετά γύριζε στο σπίτι της με το νερό, χωρίς να βγάζει τσιμουδιά και μόλις έμπαινε στο σπίτι έλεγε: « Χρόνια Πολλά» στους δικούς της. Το αμίλητο νερό το έχυνε στις τέσσερεις γωνιές του σπιτιού, « για να τρέχουν όλη τη χρονιά τα καλούδια σαν το νερό». Μετά πραγματοποιούσαν και διάφορες μαντικές τελετουργίες.
Παρόμοιο έθιμο στην Πολωνία, τις παραμονές των Χριστουγέννων θέλει τα νέα κορίτσια της οικογένειας να κουβαλούν φρέσκο νερό από τις κοντινές πηγές και τα ρυάκια και να ραντίζουν τα ζωντανά στον αχυρώνα, καθώς και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς τους. Πίστευαν ότι το νερό εκείνη την ημέρα ήταν θαυματουργό και ικανό να προλάβει οποιαδήποτε ασθένεια.
Οι Νύφες, σύμφωνα με άλλο έθιμο, την επόμενη μέρα του γάμου τους, πήγαιναν να φέρουν φρέσκο νερό για το νέο σπιτικό τους. Προτού φύγουν, έπρεπε να αφήσουν χρήματα ή ένα ψωμάκι και εύχονταν μουρμουριστά, όπως τρέχει το νερό, να τρέχουν τα καλά μες στο σπιτικό τους.
Σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, προτού φύγει κάποιος ταξιδιώτης, συνήθιζαν να χύνουν νερό μπροστά του, πριν φύγει, για να είναι ελεύθερος ο δρόμος του, όπως ελεύθερο τρέχει το νερό.
Σύμφωνα με μια λαϊκή δοξασία, το νερό κοιμάται κάποιες ώρες. Όποιος βρεθεί μπροστά σε κοιμισμένο νερό, δεν μπορεί να μιλήσει, γιατί θα πάθει μεγάλο κακό. Αν θελήσει να πιεί πρέπει να το ταράξει με το χέρι του για να ξυπνήσει, διαφορετικά το νερό αγανακτεί και του παίρνει το μυαλό. Παρόμοια δοξασία αναφέρει ότι κανείς δεν πρέπει να κοιμάται δίπλα από τρεχούμενο νερό, γιατί υπάρχει περίπτωση το τελευταίο να τον πνίξει.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, όταν μια γυναίκα πάει να γεννήσει, ρίχνουν νερό, για να κυλήσει το μωρό σα νεράκι. Σε κάποιες περιπτώσεις, όταν κάποιος πάλι πεθαίνει, καθώς σηκώνουν το νεκρό για την εκκλησία, πλένουν όλο το σπίτι και όσοι μετέχουν στην κηδεία πρέπει να πλύνουν τα χέρια τους.
Οι άνθρωποι από παλιά πίστευαν στις θεραπευτικές ιδιότητες του νερού. Πίστευαν ότι ραντίζοντας κάποιον με νερό, που είναι « ματιασμένος», θα του φύγει το « κακό μάτι». Τέλος, σε πολλά δημοτικά τραγούδια και παραμύθια συναντάμε το «αθάνατο νερό», όπου μπορεί να κάνει κάποιον αθάνατο ή να τον ξαναφέρει στη ζωή σε περίπτωση, που έχει αποβιώσει.
Τέλος , το νερό το συναντάμε σε πολλές παροιμίες και λαϊκές φράσεις, που χρησιμοποιούμε και στην καθημερινή μας ζωή. Για παράδειγμα:
-Είπε το νερό νεράκι
-Ότι βρέξει ,ας κατεβάσει.
-Ξέρει το μάθημα νεράκι.
-Κολυμπάει σε βαθιά νερά ή σε θολά νερά.
-Έχασε τα νερά του ή βγήκε απ’ τα νερά του.
-Τον έφερε στα νερά του.
-Έκανε μια τρύπα στο νερό.
-Έβαλε το νερό στ’ αυλάκι.

ΕΡΓΑΣΙΑ από την Κουρκουλάκου Μαρία (Γυμνάσιο Εκάλης)
ΜΑΘΗΜΑ Θρησκευτικά