ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΜΙΑ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
ΔΙΗΓΗΜΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΟΥ ΓΕ.Λ. ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ
Γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά από το Ρουμλούκι Ημαθίας
Πέμπτη. Σχολείο. Μόνο που τη συγκεκριμένη πέμπτη δεν κάνουμε μάθημα αλλά έχουμε επισκεφθεί ένα μουσείο. Τίποτα το ιδιαίτερο. Ένα μουσείο με παλιές φορεσιές. Ακόμη δε φτάσαμε, περιμένω πώς και πώς
να φύγουμε! Όλοι συγκεντρωμένοι εδώ έξω. Κάποιοι ανυπομονούν να δουν τα εκθέματα, ενώ άλλοι να φύγουν. Περίεργη μέρα σήμερα, περίεργος καιρός… Επιτέλους ήρθε η ώρα να μπούμε στην πρώτη αίθουσα, δηλαδή να δούμε τις στολές γρήγορα γρήγορα και να φύγουμε. Καθώς βλέπω τις ενδυμασίες δεν ενθουσιάζομαι. Είναι απλά ρούχα. Σε τι με εξυπηρετεί εμένα να βλέπω τι φορούσαν παλιά; Ευτυχώς στο ισόγειο η ξενάγηση δεν κρατάει πολλή ώρα. Οι περισσότεροι παρακολουθούν την ξεναγό με μια αγωνία…Τώρα κατευθυνόμαστε στον πρώτο όροφο. Άντε και στο δεύτερο και τέλος! Συνεχώς οι καθηγητές κάνουν λόγο για τον δεύτερο όροφο. Τι το διαφορετικό και το τόσο ενδιαφέρον μπορεί να έχει; Στον πρώτο όροφο δεν έχει τίποτα το ιδιαίτερο. Μόνο γυναικείες και ανδρικές φορεσιές, οι οποίες φαίνεται να είναι πολύ παλιές. Τώρα πάμε στο δεύτερο και τελευταίο όροφο. Εδώ υπάρχουν μόνο γυναικείες η καθεμία σε ξεχωριστή γυάλινη βιτρίνα όχι σαν αυτές του προηγούμενου ορόφου. Τυχαίο άραγε; Σχεδόν τελειώνει η ξενάγηση και σε αυτήν την αίθουσα και μένει άλλη μια. Αλλά γιατί έχουν μαζευτεί όλοι σε εκείνη τη βιτρίνα εκεί στο βάθος; Σε μουσείο με στολές είμαστε, δε μπορεί να είδαν κάτι εντυπωσιακό. Ο ξεναγός φλυαρεί πάλι αλλά για κάποιο λόγο όλοι τον ακούν με ιδιαίτερη προσοχή. “Και τώρα βλέπουμε την παραδοσιακή στολή της Μακεδονίας. Η νυφική φορεσιά της Ημαθίας προέρχεται από τα χρόνια του Μεγάλου Αλέξανδρου. Ο Μ. Αλέξανδρος, για να τιμωρήσει τους δειλούς στρατιώτες του και να τιμήσει την θαρραλέα και ηρωική στάση των γυναικών σε μια μάχη, πήρε τις περικεφαλαίες των ανδρών και τις φόρεσε στις γυναίκες. Η περικεφαλαία αυτή με τον καιρό μετατράπηκε σε έναν περίτεχνο νυφικό κεφαλόδεσμο. Εξωτερικά αποτελείται από φούντες, κοσμήματα και κεντημένα λουλούδια όπως το μαγλικοτάρι, οι δαυλοί, τα τσουράκια, τα φλουριά και το ασημογιόρτανο. Στο κυρίως μέρος της η νυφική αυτή φορεσιά αποτελούνταν στο εσωτερικό από το πουκάμισο, που το φορούσαν πάνω από το καταστάρι, μια χοντρή μάλλινη φανέλα. Ήταν χοντρό, βαμβακερό ύφασμα, με γεωμετρικά σχέδια κεντημένα από μετάξι και χρυσάφι. Είχε μακριά μανίκια και ένα πρόσθετο κέντημα σαν μικρό γιακά. Ο σαγιάς αποτελεί το κυριότερο κομμάτι της στολής, τον εσωτερικό μακρύ επενδύτη με μανίκια ως τον αγκώνα. Ήταν φτιαγμένος από βαμβάκι και είχε άσπρο χρώμα. Μερικά χρόνια μετά τον γάμο φορούσαν σκουρόχρωμο σαγιά. Τον σαγιά συγκρατούσε το ζουνάρι. Τέλος, από έξω πρόσθεταν το μεταξωτό μεσοφόρι που αποτελούσε δείγμα οικονομικής ευρωστίας και είχε γαλάζιο, μωβ, κίτρινο ή μαύρο χρώμα.” Βλέποντας τη στολή αδυνατώ να καταλάβω τι έχει κάνει εντύπωση στους υπόλοιπους μέχρι που ακούω μια μαθήτρια να λέει:
- Συγγνώμη! Μπορώ να κάνω μια ερώτηση;
- Ασφαλώς, της απαντά ο ξεναγός.
- Πόσο ζυγίζει αυτός ο κεφαλόδεσμος; φαίνεται αρκετά βαρύς.
- Ακριβώς δεν ξέρω να σας απαντήσω. Σίγουρα , όμως, έχει αρκετό βάρος. Οι γυναίκες που τον φοράνε σήμερα, για να χορέψουν σε εκδηλώσεις παραπονιούνται ότι μετά από λίγη ώρα νιώθουν πόνους στον αυχένα. Σκεφτείτε ότι παλιά οι γυναίκες δεν έβγαιναν το πρωί από το δωμάτιό τους , αν δεν φορούσαν τον κεφαλόδεσμο αυτό. Και τον φορούσαν κάθε μέρα από το πρωί ως το βράδυ!
– Πόσο κουραστική διαδικασία πρέπει να ήταν και ιδιαίτερα για τις γυναίκες που έπρεπε να συντηρούν το σπίτι και την οικογένεια τους. Μου φαίνεται τρελό! Δεν καταλαβαίνω γιατί έπρεπε να βαστάνε όλο αυτό το βάρος καθημερινά στο κεφάλι τους…Χωρίς πολλή σκέψη της απαντώ:
– Ναι δεν καταλαβαίνεις αυτή την λογική, όπως όλες οι γυναίκες σήμερα. Τα πράγματα τότε ήταν απλά. Οι γυναίκες, όπως έπρεπε, είχαν έναν σκοπό στη ζωή τους, να κάνουν οικογένεια και να την υπηρετούν όσο καλύτερα μπορούν.
– Τι εννοείς “όπως έπρεπε;” λέει χασκογελώντας.
– Εννοώ πως έκαναν ό,τι έπρεπε, ό,τι πρέπει να κάνουν οι γυναίκες και τώρα. Πραγματικά δεν καταλαβαίνω πού βρίσκει το αστείο.
– Ελπίζω να μην μιλάς σοβαρά! Πετάγεται και λέει ένα άλλο κορίτσι, καθώς όλοι φεύγουν για την επόμενη αίθουσα.
– Μα φυσικά και μιλάω σοβαρά, πού είναι το περίεργο; Οι γυναίκες σήμερα είναι τόσο ενοχλητικές και προκαλούν μόνο φασαρία με τους αγώνες για τα “πολύτιμα” δικαιώματά τους. Παλιά δεν υπήρχαν τέτοια προβλήματα, οι ρόλοι ήταν μοιρασμένοι και δεν υπήρχαν εντάσεις.
– Ελάτε, παιδιά! Πετάγεται η κα Αντωνίου, για να διακόψει τον καβγά μας. Έχουμε άλλη μισή ώρα ξενάγηση. Θα τα συζητήσουμε αυτά στην τάξη.
Δε πρόκειται να κάτσω άλλη μισή ώρα στην ίδια αίθουσα με τους εκνευριστικούς συμμαθητές μου. Θα μείνω εδώ, έτσι κι αλλιώς δε νομίζω να προσέξει κανείς ότι λείπω.
Έχουν περάσει 15 λεπτά και κανένας δεν έχει παρατηρήσει ότι λείπω. Ομολογώ πως το να βλέπω τις στολές μόνος μου είναι περισσότερο διασκεδαστικό και η ώρα περνάει γρήγορα. Παρατηρώντας τις στολές, αφού δεν έχω τι να κάνω, μία μου τραβά την προσοχή. Είναι εκείνη για την οποία έκαναν λόγο προηγουμένως τα ενοχλητικά κορίτσια. Όλοι σάστισαν στην εικόνα του κεφαλόδεσμου αλλά σε εμένα δεν έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Κοιτώντας την ξανά έχω να πω πως αυτή η στολή έχει κάτι διαφορετικό, δεν ξέρω ίσως είναι ο φωτισμός αλλά μου βγάζει ζωντάνια, ζεστασιά… Ίσως είναι απλά η ιδέα μου. Την στιγμή που πάω να φύγω τα φώτα σβήνουν. Αρχικά σκέφτομαι πως μπορεί να είναι μια διακοπή ρεύματος αλλά δεν έχουν σβήσει όλα τα φώτα. Η στολή που είχε κερδίσει τα βλέμματα ήταν φωτισμένη. Την πλησίασα και ξαφνικά… Η στολή άρχισε να αιωρείται και πέρασε μέσα από το προστατευτικό τζάμι Η έκφραση μου άλλαξε. Είχε γεμίσει τρόμο. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπάει γρήγορα. Νόμιζα πως χάνω το μυαλό μου. Έλεγα από μέσα μου: “Αυτό δεν γίνεται, αυτό δεν μπορεί να συμβαίνει στα αλήθεια.” Και τότε…μου μίλησε..
- Μην φοβάσαι δεν θα σε πειράξω .
Το ότι μου μίλησε με φρικάρε ακόμα πιο πολύ. “Αυτα συμβαίνουν μόνο σε ταινίες”, είπα από μέσα μου.
- Ξέρω σου φαίνεται περίεργο μια στολή να μιλάει. Kαι ‘γω θα ‘χα τρομάξει αλλά ο λόγος που έχω έρθει είναι πιο σημαντικός από το να κάνω αστειάκια σε ένα πιτσιρικά.
Τα λόγια της μπορώ να πω με καθησύχασαν για λίγο. Αλλά ποιος ήταν ο σημαντικός λόγος και τι σχέση είχα εγώ με αυτόν;
- Άκουσα πριν την συζήτηση με τις συμμαθήτριές σου. Η άποψη σου, τολμώ να πω, με θύμωσε πολύ. Ένα αγόρι του δικού σου αιώνα να σκέφτεται με αυτόν τον τρόπο;
- Τι έχει ο τρόπος μου ; Είπα τα πράγματα όπως θα έπρεπε να είναι. Η γυναίκα στην κουζίνα και αφοσιωμένη στον άντρα και τα παιδιά της. Οι αγώνες για τα δικαιώματα της γυναίκας και μπλα μπλα μπλα μόνο φασαρίες έφεραν. Τα πράγματα ήταν απλά και έτσι έπρεπε να μείνουν .
- Ώστε έτσι. Αυτά είναι που πιστεύεις; Μωρέ ξέρεις τι περνούσαν οι γυναίκες παλιά; Πόσο δύσκολα πέρασαν; Πόσα στερήθηκαν; Έχεις ιδέα από όλα αυτά;
- Σιγά τις δυσκολίες και σιγά τι στερήθηκαν. Δεν δούλευαν. Όλα έτοιμα τα ‘χαν. Ο άντρας έκανε την σκληρή δουλειά. Οι γυναίκες τι έκαναν; Κοίμιζαν τα παιδιά και έριχναν κάνα σκούπισμα…Σιγά! Ααα, και να μην ξεχάσω στόλιζαν το κεφάλι τους με τον “περίφημο ” κεφαλόδεσμο. Άρχισε να γελάει ειρωνικά .Ναι, τι να πω, πολύ δύσκολα πέρασαν…
- Μάλιστα…δεν μου αφήνεις άλλη επιλογή. Τα στερεότυπα και οι αντιλήψεις των παλαιότερων εποχών έχουν κυριεύσει το μυαλό σου. Πρέπει να δεις την αλήθεια κατάματα, για να καταλάβεις.
- Να δω την αλήθεια κατάματα; Τι λες;
Η στολή άρχισε να με πλησιάζει. Έκανα ένα βήμα πίσω. Με ακούμπησε στον ώμο και ξαφνικά…ένα φως τύφλωσε τα μάτια μου.
Άνοιξα τα μάτια μου. Ήμουν πεσμένος κάτω σε ένα λιβάδι. Πετούσαν μερικά σπουργίτια πάνω από το κεφάλι μου και τότε ήταν που συνειδητοποίησα ότι δεν ήμουν πια στο μουσείο. Σηκώθηκα γρήγορα πάνω και άρχισα να φωνάζω στην στολή που ήταν δίπλα μου:
- Που είμαι; Τι μου έκανες; Πού με έφερες;
- Είμαστε στο παρελθόν, στα χρόνια που η στολή που βλέπεις στόλιζε το σώμα μιας γυναίκας, μιας γυναίκας που από την ζωή της μόνο απόγνωση και πόνο έχει να θυμάται. Ήρθαμε εδώ, για να δεις την αλήθεια, την αληθινή και δύσκολη ζωή της γυναίκας.
- Και ‘γω γιατί να δω κάτι τέτοιο; Νομίζεις ότι άμα δω την ζωή αυτής της γυναίκας θα αλλάξω γνώμη; Οι απόψεις μου είναι σταθερές και δεν αλλάζουν. Δεν θα καταφέρεις τίποτα.
- Θέλω να προσπαθήσω. Εξάλλου δεν έχεις κάτι να χάσεις. Σωστά;
Ξεκινήσαμε να περπατάμε. Σε λιγότερο από δύο λεπτά φτάσαμε σε ένα παλιό σπιτάκι. Δεν έμοιαζε καθόλου με τα σύγχρονα σπίτια που έβλεπα εγώ στην πόλη μου .Ήταν σαν ένα αρχαίο κατασκεύασμα χωρίς πολλά στοιχεία, απλό, αρχοντικό. Περάσαμε μέσα από το παράθυρο και είδα την γυναίκα του σπιτιού που έλεγε η στολή. Ξέχασα να αναφέρω ότι κάνεις δεν μπορούσε να μας δει ή να μας ακούσει. Ήταν περίπου 6:30 το πρωί από ό,τι μπορούσα να καταλάβω και η γυναίκα είχε ήδη ξυπνήσει. Καθόταν μπροστά από ένα καθρέφτη και μια άλλη γυναίκα τοποθετούσε στο κεφάλι της εκείνο τον κεφαλόδεσμο που έλεγε ο ξεναγός στο μουσείο. Από τις εκφράσεις του προσώπου της μπορούσα να καταλάβω πως αυτή η διαδικασία δεν της άρεσε αλλά δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί. Μετά από λίγο βήματα ακούστηκαν στο σαλόνι. Ήταν οι γονείς του άντρα της που μόλις είχαν ξυπνήσει και περίμεναν με ανυπομονησία το καφεδάκι τους.”Αντε, ξημέρωσε! Πού είναι ο καφές μου;” είπε ο άνδρας με βροντερή φωνή. Η γυναίκα τα είχε ήδη ετοιμάσει και τα σέρβιρε αμέσως αλλά δεν έκατσε μαζί τους. Μάζεψε μερικά ρούχα και κατέβηκε σε ένα ποτάμι μαζί με άλλες γυναίκες. Ο δρόμος για το ποτάμι ήταν μακρύς και τα ρούχα που κουβαλούσαν οι γυναίκες ήταν σίγουρα πολύ βαριά. Μετά από αρκετή ώρα έφτασαν στο ποτάμι. Άφησαν τα ρούχα κάτω και άρχισαν να τα πλένουν. Τα χέρια τους είχαν κοκκινίσει από το κρύο νερό του ποταμού αλλά δεν σταμάτησαν. Η γυναίκα που παρακολουθούσα από την αρχή έδειχνε να δυσκολεύεται και τα παγωμένα χέρια της να την πονάνε. Κράταγε διαρκώς το κεφάλι της σαν να την ενοχλούσε ο κεφαλόδεσμος και τα μάτια της έδειχναν θλίψη και πόνο. Αφού τελείωσαν με το πλύσιμο των ρούχων, ξεκίνησαν προς το σπίτι τους. Τα ρούχα είχαν γίνει ασήκωτα και ο δρόμος μακρύς αλλά δεν ήρθε κανείς να τις βοηθήσει. Εκείνη την στιγμή, ομολογώ, ένιωσα λίγο άσχημα για ο, τι είχα πει νωρίτερα για την δουλειά των γυναικών αλλά αυτή η μεταστροφή μου δεν κράτησε πολύ. Δεν έκαναν δα και κάτι τόσο δύσκολο και φοβερό! Η γυναίκα έφτασε σπίτι της, άπλωσε τα ρούχα και γρήγορα κατευθύνθηκε στην βρύση του χωριού να φέρει νερό. Πήρε μαζί της κάτι μεγάλες κανάτες που με τα βίας τις σήκωνε. Καθώς προχωρούσε, έκανε πολλές στάσεις αλλά δεν ήταν, επειδή ήταν βαριές οι κανάτες. Ο κεφαλόδεσμος προκαλούσε πόνο και ενόχληση στην γυναίκα.
- Γιατί δε τον βγάζει πια αυτόν τον κεφαλόδεσμο! Αφού δεν τον αντέχει! Είπα με αγανάκτηση.
- Δεν είναι τόσο απλό…Δεν τολμούσε να το κάνει. Τι θα έλεγε ο κόσμος, τα πεθερικά της, οι γονείς της, ο άντρας της; Μου απάντησε η στολή.
Η γυναίκα ξαναγύρισε σπίτι της και συνέχισε να κάνει και άλλες δουλειές .Δεν σταμάτησε ποτέ ,ούτε λίγο, παρόλο που ήταν κουρασμένη. Το μεσημέρι επέστρεψε ο άντρας της. Είχε περάσει το πρωί του σε κάτι χωράφια και τα παπούτσια του είχαν γεμίσει λάσπες. Μπήκε μέσα στο σπίτι με τα παπούτσια ,χωρίς να σκεφτεί ότι η γυναίκα του πάλευε όλη τη μέρα να φέρει βόλτα το νοικοκυριό. Λάσπες παντού! Οι κόποι της γυναίκας πήγαν χαμένοι και έπρεπε να τα κάνει όλα πάλι από την αρχή. Ο άντρας της από την άλλη έμεινε ατάραχος σαν να μην είχε γίνει κάτι. Η γυναίκα τα σκούπισε όλα πάλι από την αρχή και τελείωσε την νύχτα. Ο άντρας της είχε ήδη πέσει για ύπνο και εκείνη έβγαζε το κεφαλόδεσμο. Τούφες μαλλιών έπεφταν από το κεφάλι της. Τα χέρια της είχαν μαυρίσει και τα πόδια της είχαν βγάλει κάλλους . Όλο της το σώμα πόναγε και ιδιαίτερα το κεφάλι. Καθόταν μπροστά από το καθρέφτη και αναρωτιόταν: “Γιατί να φοράω αυτόν τον κεφαλόδεσμο που μόνο πόνο και δυσκολίες μου έχει προκαλέσει; Γιατί να κάνω όλες αυτές τις δουλειές, χωρίς να ακούσω ένα ευχαριστώ;” Αυτά σκεφτόταν και ξέσπασε σε κλάματα. Αμέσως την ρωτώ: “Εσύ είσαι αυτή η γυναίκα” και γνέφει καταφατικά. Καταλαβαίνω πως θυμάται δυσάρεστες εμπειρίες από το γεγονός ότι δε μου μιλάει καν. Πέρασε δύσκολα στη ζωή της και το βλέπω ξεκάθαρα πλέον. Από τα στιγμιότυπα της ζωής της που μου έδειξε φαίνεται ότι δεν ήταν ευτυχισμένη. Δε μου αρκεί αυτό, θέλω να μάθω περισσότερα για αυτό την ρωτώ:
- Εσύ πώς ένιωθες;
- Όταν ήμουν μικρή ένιωθα ενθουσιασμό. Ξυπνούσα νωρίς, για να δω την γιαγιά μου να βάζει τον κεφαλόδεσμο στην μητέρα μου. Η μητέρα μου συνήθιζε να μου μιλάει για το πόσο περήφανη ήταν και την δόξα και την τιμή που ένιωθε καθώς τον φορούσε. Έτσι, μεγάλωσα ανυπομονώντας για αυτή τη στιγμή της ζωής μου. Την ημέρα του γάμου μου! Όταν έφτασε εκείνη η μέρα και έβαλα για πρώτη φορά τον νυφικό κεφαλόδεσμο, ο ενθουσιασμός μου έσβησε. Δε περίμενα ότι θα πονούσε τόσο πολύ ,αλλά δε μίλησα. Έτσι περνούσαν οι μέρες, με την ίδια κουραστική διαδικασία ξανά και ξανά, με τον ίδιο και χειρότερο πόνο κάθε φορά. Η περικεφαλαία που δώρισε ο Μέγας Αλέξανδρος σ’ εμάς τις γυναίκες , για να μας τιμήσει, έγινε με τα χρόνια σύμβολο της καταπίεσής μας. Σαν να ήθελαν οι άντρες να μας τιμωρήσουν που φανήκαμε πιο γενναίες από αυτούς…Είμαι σίγουρη πως και οι άλλες κοπέλες ένιωθαν το ίδιο αλλά καμία δε μιλούσε. Οι γυναίκες καταπιέζονταν πολύ στα χρόνια μου και πιο πριν, και μετά. Ακόμα και σήμερα. Μπορεί να μη το βλέπεις, αλλά οι γυναίκες καταπιέζονται και σήμερα. Ίσως όχι στον ίδιο βαθμό.
- Εντάξει, κατάλαβα γιατί με έφερες εδώ. Γύρισέ με πίσω στο μουσείο, πριν καταλάβει κανείς ότι λείπουμε.
Η στολή με πλησιάζει, με ακουμπάει στον ώμο και γρήγορα μεταφερόμαστε ξανά στο μουσείο.
- Αφού κατάλαβες, λοιπόν, πες μου γιατί σε γύρισα πίσω στον χρόνο;
- Μάλλον ήθελες να μου δώσεις ένα μάθημα γι’ αυτά που είπα πριν στη συμμαθήτριά μου. Δε σε αδικώ. Ήμουν πολύ απότομος και μίλησα, χωρίς να σκεφτώ.
- Δε πειράζει. Όλοι λέμε πράγματα που δεν εννοούμε, όταν είμαστε θυμωμένοι. Το θέμα είναι, αν έμαθες κάτι απ’ όλα αυτά.
- Ναι, η αλήθεια είναι πως κατάλαβα πολλά πράγματα σήμερα και νιώθω την ανάγκη να ζητήσω συγγνώμη από την συμμαθήτρια μου και όσα κορίτσια έχω υποτιμήσει μέχρι σήμερα.
Ξαφνικά η στολή απομακρύνεται. Τι έγινε, είπα κάτι λάθος; Η στολή πηγαίνει στη θέση της, πίσω από το προστατευτικό τζάμι. Όταν ακούω να φωνάζουν το όνομά μου ,λύνεται η απορία μου. Δεν είπα κάτι λάθος, απλά με ψάχνουν και η στολή πήγε στη θέση της, για να μην την δουν. Για να μην προκαλέσω περισσότερη αναστάτωση, βγαίνω απ΄ την αίθουσα και βρίσκω τους συμμαθητές μου. Δυστυχώς δε μπορώ να εντοπίσω την κοπέλα με την οποία λογομάχησα προηγουμένως αλλά θα την αναζητήσω σίγουρα αύριο στο σχολείο. Η ώρα πέρασε γρήγορα και η ξενάγηση τελείωσε. Επιβιβαστήκαμε στο λεωφορείο, κάθισα στη θέση μου και τότε άρχισα να επεξεργάζομαι τι έγινε προηγουμένως. Συνειδητοποιώ πως ήμουν πραγματικά υπερβολικός και έβλεπα τα πράγματα από λάθος οπτική γωνία. Οι γυναίκες στο παρελθόν θεωρούνταν υποδεέστερες των ανδρών, υπέμειναν χρόνια εξαναγκασμού, καταπίεσης, υποδουλωμένες στην οικογένεια, χωρίς λόγο και ελεύθερη βούληση. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει αλλά πιστεύω ότι η πατριαρχική κοινωνία στην οποία ζούσαμε έχει αφήσει τα αποτυπώματα της και εγώ είμαι το ζωντανό παράδειγμα. Οι γυναίκες, παρόλο που κατάφεραν να κατοχυρώσουν κάποια βασικά δικαιώματα και να έχουν θέση στο χώρο εργασίας, δεν έχουν ίδια αντιμετώπιση. Επομένως, ισότητα δεν έχει επιτευχθεί στον μέγιστο βαθμό. Αυτό που με προβληματίζει κυρίως είναι ότι ακούω καθημερινά περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης, ενδοοικογενειακής βίας και γυναικοκτονιών, ανησυχητικά αυξημένα, και καταλαβαίνω πως, για να υπάρξει μια ουσιαστική αλλαγή, θα πρέπει να προηγηθεί μια ψυχολογική προεργασία στον καθένα ξεχωριστά. Αν έμαθα κάτι από σήμερα, είναι το να βλέπω τα γεγονότα από άλλη οπτική γωνία, να μην υποτιμώ τους κόπους και τους αγώνες κανενός και πως η αλλαγή ξεκινάει από μέσα μας. Η δική μου προσπάθεια για αλλαγή ξεκινά από αύριο που θα μιλήσω με τη συμμαθήτριά μου.
Έγραψαν οι μαθητές/τριες της Α΄τάξης του ΓΕΛ Ανδρίτσαινας: Γεωργιλές Γεώργιος, Καλέμι Ιωάννα, Καστής Παναγιώτης, Μακρή Στέλλα, Τσίτουρα Μυρτώ.
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Θάνου Στυλιανή(ΠΕ02)
Για πρόσβαση στο ηλεκτρονικό βιβλίο, μπορείτε να σαρώσετε το 
ή να κάνετε κλικ στο
ή να πατήσετε στον υπερσύνδεσμο: ηλεκτρονικό βιβλίο
Για να ακούσετε αποσπάσματα από το κείμενο: