ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ ΡΟΥΜΛΟΥΚΙΟΥ ΗΜΑΘΙΑΣ
Γεια σας! Να σας συστηθώ. Είμαι η γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά του Ρουμλουκιού! Μια ιστορία θα σας πω… μια ιστορία γεμάτη ηρωισμό, γενναιότητα, αρχαιότητα, Βυζάντιο και Επανάσταση, με μια λέξη, γεμάτη Μακεδονία και γεμάτη Ελλάδα!! Η καταγωγή μου είναι από τη Μακεδονία, και συγκεκριμένα την περιοχή που λέγεται Ρουμλούκι και εκτείνεται από τον Βάλτο των Γιαννιτσών ως τα Πιέρια όρη και από τη Βέροια ως τον Αξιό ποταμό περιλαμβάνοντας και τον (Κεραμήσιο)
κάμπο της Θεσσαλονίκης. Τη διασχίζει ο Αλιάκμονας ποταμός και περιλαμβάνει περίπου πενήντα χωριά. Ο τόπος μου, που τόσο αγαπώ, ονομάστηκε Ρουμλούκι από τους Οθωμανούς κατακτητές που έφτασαν εδώ στα νεότερα χρόνια, τον 15ο αιώνα, και σημαίνει τον τόπο που έχει Ρωμιούς, Έλληνες χριστιανούς, απόγονους των Ρωμαίων πολιτών, δηλαδή σημαίνει Ρωμιότοπος, Γραικοχώρα, Ελληνότοπος. Πριν από αυτούς λεγόταν Καμπανία ή και Μελίκη και τα χωριά του Μελικοχώρια. Κυρίως όμως, έτσι όπως με βλέπετε στη φωτογραφία, με φορούσαν στο χωριό Αλεξάνδρεια ή Γιδάς. Στα υπόλοιπα χωριά έχω κάποιες αλλαγές.
Και τώρα θα σας παρουσιαστώ με όλες μου τις λεπτομέρειες. Σας φαίνομαι εκ πρώτης όψεως λιγάκι σκούρη και μονόχρωμη σε σχέση με άλλες ελληνικές φορεσιές; Έχετε δίκιο! Αυτή η αυστηρότητα και η λιτότητα των χρωμάτων μου έχει και αυτή τον λόγο της. Δεν είμαι στολή βαρυφορτωμένη από ρούχα. Ανήκω σε γυναίκες ανδρείες, έτοιμες και αυτές για μάχη, αγωνίστριες και ισάξιες των ανδρών.
Δεν βλέπετε στο κεφάλι μου το «κατσούλι»; Είναι το καμάρι μου που δεν το βγάζω ποτέ! Σας θυμίζει περικεφαλαία; Ακριβώς! Θυμίζει περικεφαλαία –χωρίς βέβαια να είναι– και υπάρχει μία ιστορία από τα βάθη των αιώνων που εξηγεί την ύπαρξή του…
Διαβάστε περισσότερα…
Όταν –λένε– κάποτε έλειπε ο Μέγας Αλέξανδρος επιτέθηκαν στην περιοχή ξένοι επιδρομείς. Στη μάχη που έγινε οι άντρες δείλιασαν, ενώ οι γυναίκες συνέχισαν με τόλμη να αγωνίζονται. Γι’ αυτό και όταν επέστρεψε ο Μέγας Αλέξανδρος πήρε τις περικεφαλαίες από τους άνδρες και τις φόρεσε στις γυναίκες τιμώντας τες για τη γενναιότητά τους. Από τότε οι γυναίκες της περιοχής φορούν το «κατσούλι», αυτόν τον κεφαλόδεσμο που μοιάζει με περικεφαλαία, εις ανάμνησιν αυτής της τιμητικής διάκρισης. Αυτό είναι λοιπόν το δικό μου σήμα κατατεθέν! Ο περίτεχνος τρόπος δεσίματος καθιστά τον κεφαλόδεσμο της Ρουμλουκιώτισσας έργο τέχνης! Για να το φτιάξουν χρησιμοποιούν δύο άσπρα μαντήλια, τον «νταρτμά» και το «τσεμπέρι», και ένα μαύρο, το «μαφέσι». Τα τυλίγουν γύρω από ένα ξύλινο τριγωνάκι πουστερεώνεται στο κεφάλι με λουράκι κάτω από το πηγούνι. Μαζί με το «μαγλικουτάρι» του (το βασικό του κόσμημα που αποτελείται από σειρές λεπτών αλυσίδων) είναι τα σημαντικότερα κομμάτια μου, γι’ αυτό και οι γυναίκες, όταν με φτιάχνουν, προσέχουν με σχολαστικότητα τα σχέδια και την τήρηση των εθίμων γύρω από αυτά. Το «κατσούλι» το φοράει μία γυναίκα, όταν γίνεται νύφη. Πιο πριν φοράει μόνο ένα μαντήλι, το «τσεμπέρι», από 15-16 χρόνων, που θεωρούνταν ότι είναι για παντρειά. Εκτός από το «μαγλικουτάρι», άλλα κοσμήματα που βάζουν στο «κατσούλι» είναι οι «δαυλοί», τα «τσουράκια», τα φλουριά, το «ασημογιόρντανο», καθώς και λουλούδια! Με την απόκτηση παιδιών πρόσθεταν και μαύρες φούντες, που έκαναν το «κατσούλι» ακόμη πιο εντυπωσιακό και ογκώδες. Τόσο πολύ καμάρωναν οι Ρουμλουκιώτισσες για το «κατσούλι» μου, ώστε κάποιες από τον γάμο ως τον θάνατό τους δεν το έβγαζαν ποτέ, ούτε το θέρος στα χωράφια!! Μάλιστα, οι Μακεδόνισσες διατήρησαν το «κατσούλι» τους και κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908), παρά τους εκβιασμούς των κομιτατζήδων και παρά κάποιες διαταγές του ελληνικού κράτους. Το μακεδονικό «κατσούλι» έχει τύχει διακρίσεων και βραβεύσεων στο εξωτερικό ως ο πιο περίτεχνος κεφαλόδεσμος!! Όπως το «κατσούλι» μου θυμίζει περικεφαλαία, ομοίως το ζωνάρι μου (ή «ζουνάρι»), που είναι στολισμένο με ασημένιες πούλιες, θυμίζει αρχαίο θώρακα. Γενικά, σε όλους φέρνω μνήμες από αρχαίες πανοπλίες, ρωμαϊκή εξάρτυση και βυζαντινή αρματωσιά. Γι’ αυτό οι ρίζες μου πηγαίνουν πίσω στα βάθη των αιώνων.
Με έχουν κατατάξει στις φορεσιές με καβάδι, δηλαδή με ολόσωμο επενδύτη, «σαγιά» το λέω εγώ, που με κάνει να μοιάζω με άλλες μακεδονικές φορεσιές και με τον «καπλαμά» (μακρύ φόρεμα σαν ρόμπα) των Μεγαριτισσών στην Αττική! Παρά τη διαφορετικότητά μας, που αναδεικνύει τον τόπο της καθεμιάς από εμάς, όπως και να το κάνουμε, μία συγγένεια την έχουμε όλες οι ελληνικές
φορεσιές μεταξύ μας!
Είμαι φτιαγμένη από βαμβάκι ή μαλλί, υλικά του τόπου μου δηλαδή, παλαιότερα με φτιάχνανε και από λινάρι. Τσόχα για το γιλέκο μου και κατηφέδες για τις ποδιές πάνω από τον σαγιά μου δανειζόμουν από άλλα χωριά, ενώ οι νύφες για το «αντιρί» τους (=νυφιάτικος εσωτερικός επενδύτης στη θέση του σαγιά, πάνω από το πουκάμισο) και το μαντήλι τους χρησιμοποιούσαν μεταξωτά. Το «αντιρί» της νύφης ήταν δείγμα πολυτελείας και δεν το είχαν όλες οι νύφες.
Φυσικά, έχω και άλλα κομμάτια: το «καταστάρι» ή «καντάρι» (χοντρή μάλλινη ή βαμβακερή, χρωματιστή φανέλα ως τον βραχίονα, που φοριέται κατάσαρκα), την «τραχηλιά» (ένα τετράγωνο ύφασμα που το φοράω στις γιορτές και είναι μεταξωτό με λεπτό κέντημα, δαντέλα ή κόκκινο/γαλάζιο σειρήτι), το κοντό μου γιλέκο με μανίκια που το λέω «κοντόσι». Το καθημερινό μου «κοντόσι» είναι υφαντό από χοντρό μαλλί, ενώ το νυφικό είναι τσόχινο με πολλά κεντήματα. Κάτω από τα μανίκια του «κοντοσιού» βάζω πολλές φορές και πρόσθετα μανίκια από τον καρπό ως τον αγκώνα, τα «μπρουμάνικα», που είναι από κατηφέ και έχουν χρυσά κεντήματα. Στη μέση φοράω «ζουνάρι». Η μια του άκρη είναι κεντημένη. Στα γιορτινά και τα νυφικά ζωνάρια τα κεντήματα είναι περισσότερα. Στερεώνεται με καρφίτσες («κομποβέλονα») και μια πόρπη («τουκάς»). Η ποδιά μου είναι η «φούτα» ή ο «φουτάς», μπαίνει κάτω από το ζωνάρι και είναι μάλλινη ή βαμβακερή. Τη διακοσμούν διάφορα σχέδια («ξόμπλια»).
Ιδιαίτερα θέλω να σας μιλήσω για το πουκάμισό μου, γιατί διαφέρει από άλλες φορεσιές και είναι ξεχωριστό. Είναι βαμβακερό, λεπτό ή χοντρό, με μακριά μανίκια και κέντημα σαν γιακά. Έχει αυστηρό χρωματισμό και κεντημένα γεωμετρικά σχέδια από μετάξι και χρυσάφι και μαύρα περιθώρια. Μόνο στο Ρουμλούκι έχουμε τέτοια διακοσμητικά θέματα στο πουκάμισο. Ενώ τα μανίκια του με συνδέουν με τις φορεσιές της Μάνης, των Δωδεκανήσων, της Αττικής, της Λειβαδιάς κ.ά., η ειδοποιός διαφορά μου είναι ότι το δικό μου πουκάμισο έχει κέντημα και στην πλάτη!
Το χειμώνα κάνει κρύο στο Ρουμλούκι και χρειάζομαι ενισχύσεις. Έτσι, μου βάζουν «καποτί» ή «κοντογούνι» (μάλλινο πανωφόρι χωρίς μανίκια), σκουρόχρωμες μάλλινες κάλτσες («σκουφούνια») με χρωματιστά σχέδια και «γεμένια» (μποτίνια). Κοσμήματα, βέβαια, δεν βάζω μόνο στο κεφάλι μου, αλλά σε όλο το σώμα. Μερικά από τα κοσμήματα της στολισιάς μου είναι: καδένες, σκαλομάγκαρα, κοψάς, ασημομάχαιρο, παφίλια, σκαλουτάρια, ζώστρα, μπιλιτζίκια και φυσικά δαχτυλίδια. Δεν θα σας πω με λεπτομέρειες τι είναι όλα αυτά, γιατί είναι τα… μυστικά της ομορφιάς μου! Κορίτσια, νύφες και μπάμπες (=γυναίκες άνω των 30 με παιδιά) με φορούν με κάποια διακριτικά γνωρίσματα της ηλικίας τους, κυρίως στον κεφαλόδεσμο και στο χρώμα του σαγιά, που καθώς περνούν τα χρόνια γίνεται σκούρος. Όταν είμαι καθημερινή, με λένε «χαλασμένη», χωρίς στολίδια δηλαδή, ενώ τη γυναίκα που με φοράει γιορτινή με όλη τη στολισιά μου τη λένε «αλλαγμένη».
Τι έκανε ο τόπος μου τις μέρες της Επανάστασης; Μα φυσικά ξεσηκώθηκε κι αυτός! Όμως βρισκόταν πολύ κοντά στην έδρα του Σουλτάνου, για να αντέξει. Όπως ολόκληρη η Επανάσταση στη Μακεδονία (Χαλκιδική, Πιέρια όρη, Νάουσα, Θεσσαλονίκη), έτσι και οι εξεγέρσεις στα Γραικοχώρια του Ρουμλουκιού καταπνίγηκαν από τους Οθωμανούς. Ο Μακεδόνας Ν. Κασομούλης αναφέρει: «Έπειτα από 9 ή 10 ημέρας […] είδομεν ένα εσπέρας καιγόμενα όλα τα χωρία του κάμπου […] Επυρπολούντο το ένα μετά το άλλο τα χωριά του Ρουμλουκιού, και καθόλην την έκτασιν […] παντελής δε καταστροφή και ερήμωση είχε εξαπολυθεί εναντίον των χριστιανών της περιφέρειας εκείνης». Επίσης ο V. Berard έχει γράψει: «Τον Ιούνιο του 1822 από το πέρασμα του Μαχμούτ πασά, άντρες ακρωτηριάστηκαν και απαγχονίσθηκαν, γυναίκες ρίχτηκαν στη θάλασσα, αγόρια αρπάχτηκαν και σουνουτεύτηκαν, παιδιά ψήθηκαν στη σούβλα. Το Ρουμλούκ είχε σχεδόν ερημωθεί». Εύγλωττο και το τραγούδι: «Πουτές κι δεν πατήθηκιν η έρημη Μιλίκι / κι τώρα ιπατήθηκιν η έρημη Μιλίκι / Πήραν μαννίτσις μι πιδιά κι πιθιρές μι νύφις». Οι οπλαρχηγοί μου, οι περισσότεροι μέλη της Φιλικής Εταιρείας ή προδρομικών μυστικών οργανώσεων, όπως το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο στο Παρίσι, που ίδρυσε ο Μακεδόνας Γρηγόριος Ζαλύκης το 1809, είτε σκοτώθηκαν εδώ στη Μακεδονία, είτε επέζησαν και κατέβηκαν στον Νότο, για να ενισχύσουν εκεί τον Αγώνα. Ένας δικός μου, από το χωριό Αλεξάνδρεια, ο Ζήσης Γηδιώτης, κατέφυγε στον Όλυμπο και έγινε κλεφταρματολός υπό τον Μήτρο Λιακόπουλο. Έλαβε μέρος στην Επανάσταση, συνέχισε τον Αγώνα στη νότια Ελλάδα και καταχωρήθηκε στα αρχεία της στρατιωτικής εξεταστικής επιτροπής του Αγώνος στα με αρ. 3.571/1826, 358 και 474 έγγραφά της, που σώζονται στο κουτί 110 του Αρχείου Αγωνιστών.
Δυστυχώς, ο τόπος μου θα έπρεπε να περιμένει έναν αιώνα ακόμα για να συναντήσει τη Λευτεριά το 1912. Μάχες έγιναν και στην περιοχή μου πριν από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Σήμερα, που όλοι απολαμβάνουν την ελευθερία τους, δεν με φορούν πλέον, αλλά με τιμούν και με θυμούνται ως βασικό στοιχείο της παράδοσης και της ιστορίας τους!
Πηγές:
Μοσχόπουλος, Γ. (2012). Το Ρουμλούκι [Kαμπανία] κατά την πρώιμη και μέση
οθωμανοκρατία [14ος αιώνας-1830]. Θεσσαλονίκη: Εντευκτήριο.
Χατζημιχάλη, Α. (1978). Η Ελληνική Λαϊκή Φορεσιά, τόμος. Β΄, Μουσείο Μπενάκη
(σσ. 210). Αθήνα: Μέλισσα.
https://el.wikipedia.org/wiki/Ρουμλούκι (για τον τόπο)
https://el.m.wikipedia.org
https://culture.alexandria.gr
https://greekcultureellinikospolitismos.wordpress.com (Οι κεφαλόδεσμοι του
Ρουμλουκιού μέσα από το μουσείο Μελίκη)
https://pressgreece.gr/politismos/20551-i-aleksandreia-kai-i-perioxi-tou-
roumloukioy-kata-tin-epanastasi-tou-1821
Youtube:
Θάλασσα μαυροθάλασσα 2΄40΄΄
alexandreia@gidas.gr 4΄02΄΄ (24/1/2018)
MacedonianCostumes 6΄27΄΄ (2/10/2011)
Alexandria Municipality – Δήμος Αλεξάνδρειας 75΄24΄΄ (10/11/2021) (Το Ρουμλούκι
κατά την Οθωμανοκρατία, έως την επανάσταση του 1821-22) Nov 10, 2021 • 1821-
2021: Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Αλεξάνδρειας στην Τοπική Ιστορία.
Έγραψαν οι μαθητές/τριες του Γ3 του 8ου Γυμνασίου Καλαμαριάς: Νίκος Kαλαϊτζάκης, Bασίλης Παγγούσης, Κατερίνα Τσοτοπούλου, Σταύρος Τσουκαλάς, Μαρία Χατζηδημητρίου.
Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Ευαγγελία Βελλή.
Παρουσίαση της γυναικείας παραδοσιακής φορεσιάς Ρουμλουκιού Ημαθίας από το σχολείο σε εκδήλωση στη Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας στις 21 Μαρτίου 2022: