ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ
Η γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά
Η γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά της Ανδρίτσαινας είναι φανερά επηρεασμένη από τη «στολή Αμαλίας» που καθιέρωσε η βασίλισσα Αμαλία για τις κυρίες του παλατιού, με κάποιες χρωματικές διαφοροποιήσεις. Ανήκει στις φορεσιές με φούστα και πουκάμισο (όχι καπλαμά).
Διαβάστε περισσότερα…
Το χαρακτηριστικό της είναι το μαύρο (άλλοτε χρυσαφί), βελούδινο, μακρυμάνικο γιλέκο, από το οποίο βγαίνουν και καλύπτουν τον καρπό οι δαντελωτές άκρες του πουκαμίσου. Επίσης, το γιλέκο έχει σχήμα ημικυκλικό στο στέρνο, ώστε να φαίνεται ο στολισμός του πουκάμισου πάλι με σειρές δαντέλας. Είναι χρυσοκέντητο είτε στις άκρες είτε και σε όλη την επιφάνειά του ανάλογα με την κοινωνική θέση αυτής που το φορούσε. Η φούστα, μακριά ως τον αστράγαλο, φτιαγμένη με πολυτελές ύφασμα, διακρίνεται για τη χαρακτηριστική κάθετη γραμμή από σειρήτι που στο κάτω μέρος, λίγο κάτω από το ύψος του γονάτου περίπου, διακλαδίζεται με μικρή γωνία προς τα κάτω και συνεχίζεται περιμετρικά σε όλο τον ποδόγυρο. Η φούστα έχει χρώμα λαδί και είναι άλλοτε με πολλές πτυχώσεις άλλοτε σε ίσια γραμμή. Η ζώνη δεν είναι υποχρεωτική, αλλά όταν υπάρχει μοιάζει με δεμένο στη μέση μαντήλι σε χρώμα υπόλευκο. Άλλωστε το υπόλευκο αυτό χρώμα το συναντάμε στο σύνολο της φορεσιάς (φούστα και κοντό γιλέκο) σε παλαιότερες εποχές. Κάποιες φορές αντί για ζώνη φορούσαν μεταλλική πόρπη. Γενικά, όμως, πρόκειται για μία λιτή φορεσιά, χωρίς πολλά στολίδια.
Στο κεφάλι, σε αντίθεση με τις περισσότερες γυναικείες παραδοσιακές φορεσίες που έχουν μαντήλες ή κεφαλόδεσμους με διάφορους συνδυασμούς μαντηλιών, η συγκεκριμένη φορεσιά έχει κόκκινο φέσι, όπως και η ανδρική, με μακριά μαύρη φούντα.
Πηγές:
Η περιγραφή βασίζεται στις φωτογραφίες από τις αυθεντικές παραδοσιακές φορεσιές που
εκτίθενται στο Λαογραφικό Μουσείο της Ανδρίτσαινας.
Έγραψαν για τα «Ατίθασα πινέλα» οι μαθήτριες του Γ3 του 8ου Γυμνασίου Καλαμαριάς
Κατερίνα Σίμου, Δήμητρα Νικολούζου, Αλεξάνδρα Προδανά.
Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ευαγγελία Βελλή.
Η ανδρική παραδοσιακή φορεσιά
Η ανδρική παραδοσιακή φορεσιά της Ανδρίτσαινας ανήκει στις φορεσιές με φουστανέλα. Το μήκος της φουστανέλας ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία και την κοινωνική θέση του άνδρα. Για παράδειγμα, φουστανέλα μακριά, κάτω από το γόνατο, φορούσαν οι οπλαρχηγοί, ενώ κοντή ως τον μηρό οι νεότεροι πολεμιστές. Οι αγρότες και οι χωρικοί φορούσαν μία απλή φουστανέλα, κοντή, χωρίς πολλές πτυχώσεις, ενώ οι προύχοντες και οι πλούσιοι φορούσαν φουστανέλες πλούσιες, μακριές και με πολλές πτυχώσεις.
Διαβάστε περισσότερα…
Υπήρχαν μάλιστα διάσημοι ράφτες, εξειδικευμένοι στις φουστανέλες, γνωστοί στο πανελλήνιο, στους οποίους γίνονταν παραγγελίες από σημαίνοντα πρόσωπα για τη φουστανέλα τους. Για το ράψιμο μιας φουστανέλας χρησιμοποιούνταν αρχικά συνενωμένες λοξές λωρίδες, τα «λαγγιόλια». Πολλά «λαγγιόλια» μαζί φτιάχνουν τις «μάνες» και πολλές «μάνες» μαζί συρραμμένες μας δίνουν μια φουστανέλα. Το χρώμα της φουστανέλας είναι άσπρο ή υπόλευκο. Από πάνω η ανδρική παραδοσιακή φορεσιά της Ανδρίτσαινας συμπληρώνεται με πουκάμισο του ίδιου χρώματος και δύο γιλέκα: τη «φόρμα» και τη «φέρμελη». Και τα δύο είναι πλούσια κεντημένα. Η «φόρμα» είναι το εσωτερικό, κοντό, μακρυμάνικο γιλέκο. Η «φέρμελη» φοριέται από πάνω και δεν έχει πάντα μανίκια. Τα μανίκια της πολλές φορές δεν είναι ραμμένα κατά μήκος του χεριού, αλλά κρέμονται ανοιχτά προς τα πίσω καλύπτοντας τους ώμους. Το χρώμα των γιλέκων είναι κόκκινο ή μαύρο ή υπόλευκο, όπως η φουστανέλα. Είναι κεντημένα με χρυσή ή μαύρη κλωστή.
Στη μέση φορούν υφασμάτινη ζώνη, λευκή ή μαύρη, όπου στηρίζουν τα όπλα και στα πόδια σκάλτσες που πατούσαν στο τελείωμα ενός παντελονιού ή βράκας και τις συγκρατούσαν με σκαλτσοδέτες (τα ανδρικά καλτσόν κάτω από τη φουστανέλα είναι σύγχρονη εφεύρεση). Η φορεσιά ολοκληρώνεται με τα τσαρούχια.
Πηγές:
- Η περιγραφή βασίζεται στις φωτογραφίες από τις αυθεντικές παραδοσιακές φορεσιές που εκτίθενται στο Λαογραφικό Μουσείο της Ανδρίτσαινας, καθώς και στην ακόλουθη πτυχιακή εργασία.
- Βρόντος Π. & Γεωργακόπουλος Μ. (2002). Η λαϊκή τέχνη της Αρκαδίας (Αδημοσίευτη πτυχιακή εργασία). Πειραιάς: ΤΕΙ Πειραιά.
Έγραψαν για τα «Ατίθασα πινέλα» οι μαθητές του Γ3 του 8ου Γυμνασίου Καλαμαριάς Κωστής Νικόπουλος, Δημήτρης Στυλιαράς, Βασίλης Τσοτόπουλος.
Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ευαγγελία Βελλή.
Η Ανδρίτσαινα στην Επανάσταση του 1821
Η Ανδρίτσαινα διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο κατά την Ελληνική Επανάσταση. Είναι γνωστό ότι στην Ανδρίτσαινα δεν κατοίκησαν ποτέ Τούρκοι. Πρωτεύουσα των Τούρκων ήταν το Φανάρι, ενώ των Ελλήνων η Ανδρίτσαινα. Η Ανδρίτσαινα εμφανίζεται στην ιστορία ως φυτώριο ενός πολύ σημαντικού αριθμού Φιλικών, καπεταναίων και αγωνιστών, όπως ο πρωτομάρτυρας Αναστάσης Χρήστου, ο θρυλικός Δήμος Μπαρακούρας, ο Αγριόγιαννης, ο λόγιος Κωνσταντίνος Αγαθόφρων Νικολόπουλος, το ιδρυτικό μέλος της Φιλικής Εταιρείας Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, οι αδελφοί Αντωνόπουλοι, οι Κανελλαίοι, οι οπλαρχηγοί Τζανέτος Χριστόπουλος και Ζαριφόπουλοι κ.ά.
Η Πρώτη μάχη της Επανάστασης στα στενά του Αγίου Αθανασίου (27 Μαρτίου 1821)
Ποίημα «Στενά Αγιο-Θανάση», Ιωάννης Αντωνόπουλος, Μάρτης 1971.
Στην Καρύταινα αγνάντια
Που το λένε «στα στενά»
Βρόντηξε το καριοφύλλι
Πρώτ’ απ’ όλα πιο βαριά.
Τα στενά του Αϊ-Θανάση,
Θερμοπύλες του Μοριά,
Γίναν στις 27 του Μάρτη
Να στεργιώσουν λευτεριά.
Στα στενά του Αϊ-Θανάση,
Στο καμμένο το τζαμί
Θάφτηκαν ετούτη μέρα
Τούρκοι, Τούρκισσες μαζί.
Η μάχη στα στενά του Αγίου Αθανασίου στις 27 Μαρτίου του 1821 και η νίκη των Ελλήνων αποτέλεσε την πρώτη νίκη Ελλήνων σε τακτική μάχη και έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού αναζωπύρωσε την ελπίδα των υπόδουλων Ελλήνων για την εθνική απελευθέρωση. Η νίκη αυτή απέδειξε ότι οι ραγιάδες δεν είχαν κηρύξει απλά τον πόλεμο, αλλά εγνώριζαν και να πολεμούν.
Οι οπλαρχηγοί της Γορτυνίας, Κολοκοτρώνης, Δεληγιάννης και Πλαπουταίοι πολιορκούσαν τους Οθωμανούς κατοίκους της Καρύταινας και λίγους Αλβανούς μέσα στο παλιό τους φρούριο. Ενώ η πολιορκία είχε δυσμενή για τους πολιορκούμενους έκβαση, έγινε γνωστό ότι άλλοι Τούρκοι, κάτοικοι του Φαναριού, και εκείνοι των Ζιούμπων μαζί με τα γυναικόπαιδά τους, συνολικά γύρω στις τρεις χιλιάδες πληθυσμός, έχοντας μαζί τους και μεγάλο αριθμό φορτηγών ζώων είχαν ενωθεί και ετοιμάζονταν να περάσουν μέσα από την Γορτυνία και να πάνε στην Τρίπολη. Οι Ανδριτσάνοι, με αρχηγό τον Τζανέτο Χριστόπουλο, τους ακολουθούν από απόσταση και διανυκτερεύουν κοντά στα Ρόβια. Σε συνεννόηση με τον Κολοκοτρώνη αποφασίζουν να επιτεθούν, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με αρκετό σώμα Σπαρτιατών καταλαμβάνοντας τη στενή διάβαση του Αγίου Αθανασίου και οι Ανδριτσάνοι χτυπώντας τα μετόπισθεν. Οι Τούρκοι ξεκινούν από το Φανάρι στις 26 Μαρτίου 1821 και διανυκτερεύουν στη Σουλτίνα (Λάβδα). Την επόμενη ημέρα συνέχισαν τον δρόμο τους και φτάνοντας στον Άγιο Αθανάσιο βλέποντας το πέρασμα να το κρατούν οι Έλληνες, διέσχισαν το σώμα των Ελλήνων, και ενώ πλησίαζαν να βγουν στην πεδιάδα της Καρύταινας, έφτασε άλλο ένα σώμα Ελληνικό από 300 στρατιώτες. Η μάχη κράτησε 6 ώρες. ΟΙ Σπαρτιάτες έκαναν έναν πόλεμο που μιμήθηκαν τον Λεωνίδα στις Θερμοπύλες. Οι Τούρκοι βλέποντας το δεύτερο σώμα και υποθέτοντας ότι υπάρχουν και άλλες ενισχύσεις φοβήθηκαν και οπισθοδρόμησαν στο κατηφορικό έδαφος, πηγαίνοντας προς τη γέφυρα του ποταμού, του Αλφειού, με σκοπό να το περάσουν και να βγουν απέναντι στο φρούριο της Καρύταινας. Οι Έλληνες βλέποντας τους Τούρκους να οπισθοχωρούν, επιτέθηκαν και έκαναν μεγάλη φθορά στα γυναικόπαιδα και τα φορτηγά ζώα. Εν τω μεταξύ άλλοι Τούρκοι βγήκαν από το φρούριο της Καρύταινας και τουφέκιζαν τους Έλληνες για να αναχαιτίσουν τον όλεθρο που πάθαιναν οι ομόθρησκοί τους. Ο ποταμός ήταν πλημμυρισμένος και δυσκόλευε το πέρασμα. Πολλοί Τούρκοι πνίγηκαν, 500 ψυχές χάθηκαν, αλλά όσοι κατάφεραν πέρασαν το ποτάμι και βρήκαν καταφύγιο στο κάστρο της Καρύταινας.
Η καταστροφή της Ανδρίτσαινας από τον Ιμπραήμ (18 Μαΐου 1826)
Μία από τις πολλές συγκλονιστικές στιγμές στην ιστορία της Ανδρίτσαινας είναι η καταστροφή της από τον Ιμπραήμ το Μάϊο του 1826. Ο Ιμπραήμ μετά την ηρωική πτώση του Μεσολογγίου, στις 30 Απριλίου, γύρισε στην Πελοπόννησο για να συνεχίσει το καταστροφικό του έργο. Το δεύτερο δεκαήμερο του Μαΐου του 1826 εκστρατεύει ένα σώμα υπό τη διοίκηση του Κεχαγιάμπεη, ο οποίος στέλνει στους Ανδριτσάνους ένα φιρμάνι που τους καλούσε να υποταχθούν. Αυτοί έδωσαν μια παλικαρίσια και ταυτόχρονα περιφρονητική απάντηση προς τον Ιμπραήμ με αποτέλεσμα οι ορδές των Τουρκοαιγυπτίων να μετατρέψουν την πόλη σε ερείπια και στάχτες στις 18 Μαΐου 1826, ημέρα Τρίτη. Πολλοί ιστορικοί διαφωνούν και υποστηρίζουν ότι η Ανδρίτσαινα κάηκε στις 17 Μαΐου. Η πιο αξιόπιστη πηγή, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, που ήταν στο Χρυσοβίτσι, πληροφορεί τη Διοικητική Επιτροπή ότι η καταστροφή της Ανδρίτσαινας έγινε «…την 17ην Μαΐου, καθ’ όσον την ημέραν αυτήν ο Δήμος Κανελλόπουλος ευρίσκετο εις Ανδρίτσαιναν, γράφων επιστολήν προς τον Πλαπούτα…».
Πηγές
Αντωνόπουλος Ι. (1971). Καρύταινα το μετερίζι του ’21 (σσ. 53-69). Αθήνα: Ι. Αντωνόπουλος.
Γριτσόπουλος Τ. (1976). Η Ιστορία της Τριπολιτσάς, Τόμος Β΄ (σσ. 43-48). Αθήνα: Ένωσις Τριπολιτών Αττικής.
Πρίγγουρης, Δ. & Αργυρόπουλος, Χ. (2005). Ανδρίτσαινα. Η πέτρινη και Κεραμιδοσκέπαστη Πολιτεία. Το χωριό Κουφόπουλο (σσ. 31-32). Αθήνα
Τερτσέτης, Γ. (1846). Ο γέρων Κολοκοτρώνης. Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής Φυλής από τα 1770 έως τα 1836 (σσ. 55-59). Αθήνα: Χ. Νικολαΐδου-Φιλαδελφέως.
Επιμέλεια:
Ευαγγελία Βελλή, Σταματία Κοτρέτσου