Σε όλη του τη ζωή ο άνθρωπος παλεύει για να κατακτήσει τη γνώση, άλλος σε μεγαλύτερο, άλλος σε μικρότερο βαθμό. Επειδή όμως αυτή με τη σειρά της καθίσταται αναρίθμητη και συνεχώς ανανεούμενη, σε πολλούς τομείς τουτεχνολογικού κυρίως επιστητού, η απόλυτη τιθάσευσή της καθίσταται κάτι το οποίο στερείται αληθοφάνειας. Πολλά από τα πράγματα που μας περιβάλλουν παραμένουν άγνωστα για μεγάλο τμήμα του παγκοσμίου πληθυσμού, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα που ο καθένας έχει, το ποσοστό εξειδίκευσης που του επιβάλλει η επαγγελματική του ιδιότητα και το βαθμό της φιλοπεριέργειάς του. Η άγνοια πολλές φορές μας φέρνει σε αμηχανία, στην περίπτωση που δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε μια κοινωνική εκδήλωση πάσης φύσεως από έναν τόπο διαφορετικό από τον δικό μας, η οποία είτε λαμβάνει χώρα μπροστά στα μάτια μας είτε γινόμαστε μάρτυρές της μέσω κάποιας ενημερωτικής / επιμορφωτικής εκπομπής, κάποιου διαδικτυακού χώρου ή των σελίδων κάποιας έντυπης εγκυκλοπάιδειας.

Πάντως είναι γεγονός ότι αυτή η αμηχανία, αργά ή γρήγορα, αρχίζει να μεταλλάσσεται σε έντονο ενδιαφέρον. Επιθυμούμε να στραφούμε εκεί και να αποκωδικοποιήσουμε μέσα μας αυτό το οποίο εκτυλλίσσεται εκείνην τη στιγμή. Οι εξηγήσεις είναι απαραίτητες. Ομως εδώ υπάρχει ένα μεγάλο εμπόδιο, το οποίο ακούει στο όνομα γλωσσικός παράγων. Η γλώσσα, για την οποία έχουν δοθεί πάμπολλοι ορισμοί μέχρι σήμερα, παραμένει το βασικό εργαλείο επικοινωνίας και μετάδοσης πληροφορίας μετά την εικόνα. Σε αντίθεση με τη δεύτερη, η πρώτη μπορεί να διασώσει την πληροφορία και να τη μεταφέρει όπου υπάρχει ανάγκη και ενδιαφέρον γρηγορότερα και πιο αξιόπιστα, διατηρώντας την για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Η γραφή και η ομιλία έχουν προσδώσει στο ανθρώπινο είδος το χαρακτηριστικό, το οποίο το ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα έμψυχα όντα και του επιτρέπουν να συνεχίσει να επιβιώνει και να υφίσταται στο πέρασμα του χρόνου, ευπροσάρμοστο ή δυσπροσάρμοστο στα εκάστοτε κοινωνικά δεδομένα. Με τη συνδρομή της γλώσσας διάφορα θαύματα έχουν συμβεί, με κυριότερο την εξέλιξη του κόσμου, λόγω της διάδοσης της γνώσης και της κατανόησής της, με στόχο τον ενδελεχή έλεγχό της και τη βελτίωσή της.

Με έναν πρόχειρο υπολογισμό φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι στη σημερινή εποχή ομιλούνται ανα την υφήλιο, λίγο πολύ, 6000 γλώσσες και διάλεκτοι, όχι όλες τους με την ίδια συχνότητα. Παρατηρείται μια ανομοιομορφία στο γλωσσικό χάρτη, η οποία απορρέει από τη δημοφιλία, την ευκολία του δομικού συστήματος και της ευρύτερης πρακτικής εφαρμογής μιας γλώσσας. Αυτομάτως αναλογίζεται κανείς ότι οι επιλογές μειώνονται δραματικά. Εάν σκεφτούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων στη γή ομιλούν την Κινεζική, μας δημιουργείται η απορία γιατί η Αγγλική είναι η επικρατέστερη γλώσσα στον κόσμο. Το μυστήριο έρχεται να λυθεί σύντομα, εάν λάβουμε υπόψη μας την πολυπλοκότητα των δύο γλωσσών. Καταλήγουμε έτσι στο ότι η ευκολία κρίνεται ως το απαραίτητο ζητούμενο, προκειμένου να υπάρξει μια παγκόσμια ομοφωνία στην περίπτωση των ανταλλαγών πολιτισμικών στοιχείων, των εμπορικών συναλλαγών και των πολιτικών ρυθμίσεων.

Ομως μέσα σε όλην αυτή την προσπάθεια της καθολικής συνεννόησης, στο μέτρο του δυνατού, οι γλωσσικές ιδιαιτερότητες των ανθρώπων παραμένουν αλώβητες. Η πολυγλωσσία μπορεί να κρίνεται σε πολλές περιπτώσεις απαραίτητη, όμως δεν παραγνωρίζεται το γεγονός ότι η γλώσσα με την οποία έχει ανατραφεί και μεγαλώσει ένας άνθρωπος, άσχετα από το πνευματικό του επίπεδο, παραμένει στο στόμα του, στο νού του και στην ψυχή του.

Η διαφύλαξη της μητρικής γλώσσας καθίσταται σημαντική για πολλούς και διάφορους λόγους. Αρχικά ως επικοινωνιακό εργαλείο διευκολύνει την έκφραση της νόησης. Ενώ η δομή της μπορεί να είναι η ίδια, η μορφή της διαφέρει ανα τις ηπείρους, δημιουργώντας αυτό το ενδιαφέρον μωσαϊκό, το οποίο δίνει την ευκαιρία σε όλους τους ανθρώπους να διακηρύσσουν τη διαφορετικότητά τους, αρνούμενοι μια ανούσια ομοιομορφία. Είναι αυτή η μορφή η οποία ασκεί μιαν ιδιαίτερη γοητεία στον άνθρωπο, αποκαλύπτοντάς του την ευελιξία της σκέψης και την ποικιλία που κατακλύζει το περιβάλλον του. Είναι αυτή η προσπάθεια απόδοσης όλων όσα συγκεντρώνονται και άλλοτε αρμονικά, άλλοτε υποβοηθούμενα, σχηματίζουν αυτό που μάθαμε να αποκαλούμε ζωή. Από τη στιγμή που υπάρχει η δυνατότητα για πολλούς χαρακτηρισμούς, ένας μόνο θα αποτελούσε όχι απλώς αδικία, αλλά προσβολή για ό,τι υπάρχει και βρίσκεται εδώ.

Υστερα από μια σύντομη κατηγοριοποίηση των διαφόρων γλωσσών και διαλέκτων, φτάνει κανείς να τις εξειδικεύσει και να τις χρησιμοποιεί, προκειμένου να τις συνδέσει επιτυχημένα ή όχι τόσο με διάφορους τόμείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και των επιτευγμάτων τους. Ο πλούτος της γλώσσας είναι ανεκτίμητος και είναι αδύνατον να μετρηθεί με διάφορα ποσοστά, με τα οποία πολλοί, λανθασμένα, αναφέρονται σε φτωχές και πλούσιες γλώσσες. Κάποιες αφρικανικές φυλές, χρήστες της Σουαχίλι, στο πλαίσιο της αποικιοκρατίας, μόλις αντίκρισαν βιβλιοθήκη, την ονόμασαν bookoo- bookoo. Διάφορες φυλές του Αμαζονίου ομιλούν ακόμη κάποιες διαλέκτους, οι οποίες στερούνται βασικού ‘’εκπολιτισμένου’’ λεξιλογίου, όπως ψυγείο, τηλέφωνο και ηλεκτρισμός. Κάποιος εχέφρων καταλαβαίνει ότι η έλλειψη διαφόρων αγαθών δεν πυροδοτεί στο μυαλό του ανθρώπου την ανάγκη για τη γλωσσική τους απόδοση στη γλώσσα τους. Κάποτε, η συνήθεια τον κάνει να δανείζεται από αλλού και είτε να ενστερνίζεται τον ξενικόν όρο είτε να τον προσαρμόζει στα δικά του μέτρα. Ομως αυτό που διαφυλάσσεται πάση θυσία είναι η μητρική γλώσσα. Και μόνο οι διάφορες ιδιομορφίες και οι εναλλακτικές αποδόσεις των ίδιων συναισθημάτων αξίζουν τον κόπο για μια εκ του σύνεγγυς παρατήρηση.

Η διαφύλαξη των πολιτισμικών αγαθών μέσω της γλώσσας είναι επίσης μια σημαντικότατη παράμετρος της διατήρησης της μητρικής γλώσσας, καθώς αυτή, στην περίπτωση που δεν έχει γίνει κάποια καταγραφή της και κατά συνέπεια των όσων αυτή αντιπροσωπεύει, οδηγείται στη λησμονιά και θανατώνει ένα μέρος του κόσμου.

Ακόμη και στον κόσμο της συγγραφής τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να διαφέρουν τόσο θελκτικά. Ο κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος που καταπιάνεται με αυτή την τέχνη, ομολογουμένως, αποδίδει πολύ καλύτερα γράφοντας στη γλώσσα με την οποία γαλουχήθηκε από τα γενοφάσκια του. Σε όσες γλώσσες και να μεταφραστεί το έργο του, το πνεύμα της αρχικής γραφής θα είναι δύσκολο να συλληφθεί κάπου αλλού. Πόσες διαφορετικές φωνές πιάνουμε στα χέρια μας, οι οποίες τυγχάνει πολλές φορές να καταπιάνονται με το ίδιο ζήτημα και όμως το προσεγγίζουν με τρόπους, οι οποίοι φαντάζουν από ιδανικοί έως παράδοξοι, όπως η περίπτωση των Αράβων, οι οποίοι χαρακτηρίζουν την όμορφη γυναίκα ως καμηλομάτα!

Πέραν τούτου η μητρική μας γλώσσα μάς χαρίζει μια άτυπη ταυτότητα, έναν πνευματικό χώρο και δεσμούς που κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αποκόψει. Δεν είναι τυχαίο το ότι, σε διαλεκτικό πλαίσιο, διατηρούνται πολλοί σύλλογοι προς διάσωση και προς διάδοση των Ποντιακών, των Τσακώνικων, των Βλάχικων και άλλων διαλέκτων. Μια σύντομη αναδρομή στις περιπτώσεις των Ορεστειακών και των Ευαγγελιακών θα μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε τη δύναμη της γλώσσας και την επίδραση που ασκεί στους ανθρώπους, προκειμένου αυτοί να την κρατήσουν ζωντανή. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνεται για τη σφαγή της Ντάκα το 1952, η οποία αποτέλεσε και αφορμή για την καθιέρωση του εορτασμού της παγκόσμιας ημέρας μητρικής γλώσσας, όπου τότε φοιτητές του Ανατολικού Πακιστάν (Μπαγκλαντές) εναντιώθηκαν στην απαγόρευση της Μπενγκάλι και της αντικατάστασής της από την Ουρντού. Από το 2000 και έπειτα, στις 21 Φεβρουαρίου, όλος ο κόσμος φέρνουν στο νού εκείνο το αιματοκύλισμα στο όνομα της γλώσσας. Το μόνο που μας μένει να πράξουμε είναι να την προστατέψουμε, με στόχο τη διατήρηση των θεμελίων της ψυχής μας, διότι εάν αυτά παραμείνουν σαθρά, δεν υπάρχει ελπίδα για την ανθρωπότητα.

Γρηγόρης Χατζηλαμπρινός