Στις 9 Φεβρουαρίου για έβδομη  συνεχή χρονιά γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας, η οποία συμπίπτει με την ημέρα που είναι αφιερωμένη στη μνήμη του εθνικού ποιητή, Διονυσίου Σολωμού. Το 2017, έγινε θεσμός η παγκόσμια ημέρα ελληνικής γλώσσας  και την απόφαση πήραν από κοινού τα υπουργεία: Παιδείας, Εξωτερικών και Εσωτερικών. Μέσω της θέσπισης του ετήσιου παγκόσμιου εορτασμού επιδιώκεται η ανάδειξη της οικουμενικότητας της ελληνικής γλώσσας και της συμβολής της στον γλωσσικό και πολιτισμικό εμπλουτισμό των ευρωπαϊκών και πολλών άλλων γλωσσών του πλανήτη.

Η αξία της ελληνικής γλώσσας  είναι ανεκτίμητη. Πρόκειται για μια γλώσσα που μιλιέται αδιάλειπτα από το 3.000π.Χ μέχρι σήμερα  μετρώντας περισσότερα από πέντε χιλιάδες χρόνια ζωής.
Με τον εν λόγω εορτασμό, επιδιώκεται η ανάδειξη της διαρκούς συμβολής της Ελληνικής Γλώσσας στην ανάπτυξη του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πολιτισμού. Είναι η γλώσσα στην οποία μας άφησαν το έργο τους σπουδαίοι φιλόσοφοι, ποιητές και συγγραφείς. Όμηρος, Πλάτων, Θουκυδίδης, Αισχύλος, Αριστοφάνης, Ιπποκράτης, Ευαγγελιστές, Πατέρες της Εκκλησίας και τόσοι άλλοι.

“Από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε την ίδια γλώσσα” γράφει ο Γεώργιος Σεφέρης, αποδίδοντας λιτά και παραστατικά τη διαχρονικότητα, τον συναισθηματικό πλούτο και τη στάση απέναντι στη ζωή και στην ουσία, όπως αντανακλώνται στην Ελληνική Γλώσσα.

Τα ελληνικά είναι η γλώσσα  και του Αριστοτέλη. Αλλά και η γλώσσα του Σεφέρη και του Ελύτη. Αφετηρία της ιστορίας και του πολιτισμού. Πυξίδα του σήμερα και φάρος του μέλλοντος. Μια γέφυρα πάνω από σύνορα, που αγκαλιάζει τον κόσμο. Γι’ αυτό μαθαίνουμε ελληνικά. Για να μιλάμε και να νιώθουμε ελληνικά….

 

 

ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΑΤΗΣΤΕ 

 

Ας παρακολουθήσουμε ένα συγκινητικό video, στο οποίο μαθητές και φοιτητές της ελληνικής γλώσσας από κάθε γωνιά της γης, από την Νέα Ζηλανδία μέχρι την Αργεντινή και από τον Καναδά μέχρι την Ν. Αφρική, απαντούν στο ερώτημα «γιατί μαθαίνουν Ελληνικά»!!!!!

Τα ελληνικά είναι η επίσημη γλώσσα της Ελλάδας και της Κύπρου, καθώς και μία από τις 23 επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης, είναι επίσημα αναγνωρισμένη ως μειονοτική γλώσσα στην Αλβανία, την Αρμενία, την Ιταλία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία, την Ουκρανία και την Τουρκία.

Η ελληνική γλώσσα κατά την αρχαιότητα έγινε φορέας μορφοποίησης και μεταβίβασης σημαντικών επιστημονικών θεωριών, φιλοσοφικών θεωρήσεων και λογοτεχνικών κειμένων. Στην ελληνική γράφτηκαν λίγο αργότερα τα πιο σημαντικά κείμενα του Χριστιανισμού για να διαδοθούν σε ολόκληρο τον κόσμο.

Πολυάριθμα είναι τα παραδείγματα των λαών που σαγηνεύτηκαν από την ελληνική γλωσσική πραγματικότητα και ενσωμάτωσαν στοιχεία της στις δικές τους γλώσσες και κουλτούρες. Σε κάθε άκρη της Γης εγκωμιάζεται το δημιούργημα που διασώζεται ανά τους αιώνες μέσα από τα έργα πνευματικών ανθρώπων.

Στο διάβα των αιώνων υπήρξε καθοριστική η συμβολή της ως μέσου αποθησαύρισης και διάδοσης του ελληνικού πολιτισμού και επιβιώνει ως τις μέρες μας, στη νεότερη εκδοχή της, ως μια από τις μακροβιότερες ζωντανές γλώσσες παγκοσμίως» αναφέρεται σε εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας.

Βίντεο της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας

Με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας, η Γενική Γραμματεία Δημόσιας Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών δημοσίευσε στο YouTube ένα βίντεο με τίτλο «Did you know you speak Greek?» – «Γνωρίζατε ότι μιλάτε ελληνικά;» στο οποίο εμφανίζονται πολίτες διαφόρων χωρών, ηλικιών και επαγγελματικής απασχόλησης που προφέρουν λέξεις στις γλώσσες τους και είναι ελληνικής προέλευσης.

 

 

Μπορείτε να γράψετε το σύνολο των ελληνικών λέξεων που ακούστηκαν στο βίντεο και  να τις «επιμεληθείτε» εικαστικά;

Παρακάτω παραθέτουμε τις σκέψεις που έγραψε, το 2020, ο γνωστός γλωσσολόγος Γ. Μπαμπινιώτης για την ημέρα αυτή:

«Η 9η Φεβρουαρίου ανακηρύχθηκε από τη Βουλή των Ελλήνων το 2017 Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας, συνδέοντάς την με την ημερομηνία τού θανάτου (9 Φεβρουαρίου τού 1857) τού εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού.
Διαδικαστικά —όσο γνωρίζω— δεν έχει αναγνωρισθεί ακόμη ως «Παγκόσμια Ημέρα», αλλά αυτό δεν μειώνει τη σημασία τής επετείου από πλευράς Ελλάδος και Ελληνισμού όπου γης.

Η Κοινή ελληνική γλώσσα που μιλάμε και γράφουμε σήμερα οι Έλληνες όπου γης είναι η αδιάσπαστη μακραίωνη συνέχεια που ως «νοητή γραμμή» μάς συνδέει άμεσα και άρρηκτα με τις μεγαλύτερες στιγμές τής ελληνικής σκέψης και γλώσσας και με τα μεγαλύτερα πετάγματα τής σκέψης τού ανθρώπου στην οικουμένη.

Η συνέχεια αυτή τής γλώσσας μας είναι που μάς συνδέει με τον λόγο τού Πλάτωνος και τού Αριστοτέλους, με τη γλώσσα των κειμένων τού Ομήρου και τού Αισχύλου, με τη γλώσσα  τού Θουκυδίδη, τού Ηροδότου και τού Πλουτάρχου, με τη γλώσσα τού Ιπποκράτους, ακόμη και με τη γλώσσα τής Καινής και Παλαιάς Διαθήκης, τη γλώσσα τού Χρυσοστόμου, τού Γρηγορίου και τού Βασιλείου, για να σταθώ μόνο σ’ αυτά.
Μη γελιόμαστε! Η  ελληνική γλώσσα και ο πολιτισμός ο εκφρασμένος σε γλώσσα Ελληνική, τα κείμενα τα γραμμένα στα Ελληνικά με το ελληνικό αλφάβητο είναι αυτά με τα οποία μάς έμαθε, μάς γνωρίζει και μάς ξεχωρίζει όλος ο πολιτισμένος κόσμος.
Αυτή είναι η μεγάλη μας κληρονομιά. Αυτό είναι το μεγάλο μας πολιτισμικό κεφάλαιο. Αυτό είναι το προνόμιο για το οποίο θα ήταν  περήφανος κάθε λαός τής γης.

Σάς καλώ, λοιπόν, να συλλογιστούμε αν εμείς ως Έλληνες έχουμε συνείδηση αυτού τού γλωσσικού θησαυρού.
Γνωρίζουμε την αξία τής γλώσσας μας; Την αξιοποιούμε; Αγαπάμε τη γλώσσα μας; Την σεβόμαστε ως αξία; Την μαθαίνουμε στη διαχρονική της διάσταση; Την μιλάμε και την γράφουμε με κάποια ποιότητα; Αισθανόμαστε υπερήφανοι;

Η «Ημέρα τής Ελληνικής Γλώσσας» είναι, πιστεύω, μια ευκαιρία για συνειδητοποίηση, προβληματισμό και  περισυλλογή σε τέτοια ερωτήματα».

Το γλωσσικό ταξίδι μέσα στον χρόνο

«Η γλώσσα αποτελεί βασική προϋπόθεση και κινητήριο μοχλό σε κάθε υλική και πνευματική προσπάθεια του ανθρώπου, καθώς και ουσιαστικό παράγοντα στην ιστορική πορεία κάθε έθνους. Η ελληνική γλώσσα, για περισσότερο από 3.000 χρόνια, εκφράζει με πληρότητα απλές και σύνθετες έννοιες της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας, της επιστήμης με την οικουμενικότητά της να αναγνωρίζεται και να επιβεβαιώνεται διαχρονικά. Η μακροχρόνια διάρκειά της δε σημαίνει, βέβαια, ότι έχει παραμείνει αναλλοίωτη. Οι επιδράσεις και οι αλλαγές που δέχτηκε στο πέρασμα των αιώνων τής επέτρεψαν όχι μόνο να επιβιώσει χωρίς να χάσει τη μορφή και την πρωτοτυπία της αλλά και να εξελιχθεί, διατηρώντας ταυτόχρονα τον γλωσσικό της πλούτο, την ποικιλία και τη μουσικότητά της» σημειώνει η κ. Ευαγγελία Παπακυριακού, λεξικογράφος και καθηγήτρια Μέσης Εκπαίδευσης.

Η ελληνική γλώσσα μαρτυρείται, σε μεγάλο βαθμό, άλλοτε προφορικά και άλλοτε γραπτά, αδιάσπαστα μέχρι σήμερα, έχοντας υποστεί πολλές αλλαγές.

Έχοντας αποκοπεί από την ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών και τις πρώιμες μορφές της, η ελληνική γλώσσα πέρασε πολλά στάδια, με γνωστότερα την κυριαρχία της αττικής διαλέκτου και την εμφάνιση πολλών άλλων διαλέκτων, την εξάπλωση της ελληνιστικής κοινής και τη χρήση της στην ελληνική γραμματεία, τη μεσαιωνική – βυζαντινή, που συνδύαζε την αττική διάλεκτο και αρκετά στοιχεία της νεοελληνικής και τελικά τη νέα ελληνική, όπως την ξέρουμε σήμερα.

Η επίδραση της ελληνικής σε άλλες γλώσσες

Η ελληνική γλώσσα, ήδη από τα ελληνιστικά χρόνια, άρχισε να επιδρά στο λεξιλόγιο διαφόρων λαών, ιδιαίτερα μετά τις μεταφράσεις των κειμένων της πρώιμης χριστιανικής γραμματείας, ώσπου τα μεσαιωνικά χρόνια παρατηρείται πληθώρα γλωσσικών δανείων στη σλαβική γλώσσα, και ιδιαίτερα στη θρησκευτική ζωή.
Η επίδρασή της υπήρξε ακόμη μεγαλύτερη στα χρόνια μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, όταν πλήθος Ελλήνων έφυγαν από τις τουρκοκρατούμενες περιοχές και κατέφυγαν στη Δύση, όπου έγινε γνωστή η ελληνική στα πλαίσια του ουμανισμού.

Σταδιακά, με το πέρασμα των χρόνων και με τις σχέσεις που αναπτύσσονταν ανάμεσα στα κράτη, βλέπουμε πως η ελληνική γλώσσα άρχισε να επηρεάζει γλώσσες, όπως την αγγλική, τη γαλλική, την ιταλική, την τουρκική, τη γερμανική, την ισπανική σε όλους τους τομείς, όπως το θέατρο, η τεχνολογία, η ιατρική κ.τ.λ., αλλά και να επηρεάζεται με ανάλογο ρυθμό.

Η επίδρασή της φαίνεται σε κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα:

αγγλ. history < ιστορία < ἵστωρ < οἶδα (=γνωρίζω)
γερμ. geographie < γεωγραφία < γέω – < γῆ + γράφω
ισπ. psicologia < ψυχολογία < ψυχή + λόγος < λέγω
αγγλ. demography < δημογραφία < δῆμος + γράφω
αγγλ. epidemiology < επιδημιολογία < ἐπί + δῆμος + λόγος < λέγω
αγγλ. pandemic < πανδημία < πᾶν + δῆμος
αγγλ. lymphaden < λεμφαδένας < λέμφος (=σωματικό υγρό) + ἀδὴν
γαλλ. mélodrame < μελόδραμα < μέλος + δρᾶμα < δράω/-ῶ
αγγλ. telepathy < τηλεπάθεια < τῆλε + πάθος < πάσχω
αγγλ. hydrogen < υδρογόνο < ὕδωρ + γόνος < γίγνομαι
γαλλ. agoraphobie < αγοραφοβία < αγορά + φόβος

Η ελληνική γλώσσα μέσα από τα μάτια σημαντικών ιστορικών προσώπων

Οι εκφράσεις θαυμασμού για τον ελληνικό πολιτισμό, στον οποίον θεμέλιος λίθος είναι η ελληνική γλώσσα, ήταν πάντα πολλές.

Τι είπαν, όμως, σημαντικές μορφές των γραμμάτων, των τεχνών και του πολιτικού γίγνεσθαι για την ελληνική γλώσσα, διαχρονικά;

 «Εάν οι θεοί μιλούν, τότε σίγουρα χρησιμοποιούν τη γλώσσα των Ελλήνων». – Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (Ρωμαίος πολιτικός, ρήτορας, δικηγόρος και φιλόσοφος)

«Είθε η Ελληνική Γλώσσα να γίνει κοινή όλων των λαών» – Βολταίρος (Γάλλος διαφωτιστής)

«Άκουσα στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης το Ευαγγέλιο σε όλες τις γλώσσες. Η Ελληνική αντήχησε άστρο λαμπερό μέσα στη νύχτα». – Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (Γερμανός λογοτέχνης)

«Η Ελληνική έχει ομοιογένεια σαν την Γερμανική, είναι όμως πιο πλούσια από αυτήν. Έχει την σαφήνεια της Γαλλικής, έχει όμως μεγαλύτερη ακριβολογία. Είναι πιο ευλύγιστη από την Ιταλική και πολύ πιο αρμονική από την Ισπανική. Έχει δηλαδή ότι χρειάζεται για να θεωρηθεί η ωραιότερη γλώσσα της Ευρώπης». – Κλοντ Φοριέλ (Γάλλος ακαδημαϊκός, ιστορικός και κριτικός)

«[…] Κι αν τυχόν κάπου ανάμεσα στους γαλάζιους διαδρόμους συναντήσω αγγέλους, θα τους μιλήσω Ελληνικά, επειδή δεν ξέρουνε γλώσσες. Μιλάνε μεταξύ τους με μουσική». – Νικηφόρος Βρεττάκος (Έλληνας λογοτέχνης)

 «Όλοι πρέπει να μάθουν να μιλάνε τα ελληνικά, γιατί μόνο μέσω των ελληνικών θα μπορέσει ο καθένας να κατανοήσει τη γλώσσα του». – Ζακλίν ντε Ρομιγί (Γαλλίδα κλασική φιλόλογος και ελληνίστρια)

Και τέλος, η βαθιά από ψυχής  ευχή του Φρανσουά Μαρί Αρουέ (François-Marie Arouet 1694-1778), μάλλον γνωστού και ως Βολταίρου (Voltaire), ενός από τους  επιφανέστερους διανοουμένους  και φορέας  του Κινήματος του Διαφωτισμού (18^ος αι.), η οποία μαρτυρά την ανεκτίμητη αξία της Ελληνικής Γλώσσας:
«Είθε η Ελληνική Γλώσσα να γίνει κοινή όλων των λαών».
Σε καθένα από τα παραπάνω αποφθέγματα αποτυπώνεται αριστουργηματικά η απήχηση της Ελληνικής στην παγκόσμια πολιτισμική κληρονομιά. Και υπάρχουν κάμποσα ακόμα ρητά, τα οποία κανείς μπορεί να εντοπίσει απλά και μόνο πραγματοποιώντας μια σχετική αναζήτηση στο Διαδίκτυο και σε άλλες εγκυκλοπαιδικές πηγές.

Μια πρόσφατη και ιδιαίτερα αξιοσημείωτη εξέλιξη του 21^ου αιώνα, που εκτός όλων των άλλων πρόκειται να αποτελέσει καμπή στην ιστορία του Facebook και γενικότερα των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, είναι η προσεχής μετονομασία του πρώτου σε ένα «τρισδιάστατο» περιβάλλον ονόματι “Meta(verse)”. Όπως επιβεβαιώνει και ο Μαρκ Έλιοτ Ζάκερμπεργκ (Mark Elliot Zuckerberg), η ονομασία αυτής της εξελιγμένης μορφής του ίσως πλέον χρησιμοποιημένου κοινωνικού δικτύου επιλέχθηκε με στόχο να καταδειχθεί η μεταγενέστερη και πιο προηγμένη ψηφιακή επικοινωνία που πρόκειται να πραγματοποιηθεί, όπως ακριβώς υποδηλώνει και ο ελληνικής προέλευσης χρονικός σύνδεσμος «μετά». Πρόκειται για ένα σύγχρονο παράδειγμα όπου η Ελληνική Γλώσσα εξακολουθεί να διευκολύνει την απόδοση του περιεχομένου εξελίξεων στον χώρο της τεχνολογίας και στην προκειμένη περίπτωση  της επικοινωνίας. 

Σήμερα, κυρίως με την ανάπτυξη του Διαδικτύου, χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές στους τρόπους επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Σε αυτό το περιβάλλον επικοινωνίας φαίνεται να έχει επηρεαστεί περισσότερο ο γραπτός λόγος, κυρίως αυτός που χρησιμοποιείται κατά την ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων ή σύντομων κειμένων. Ο τελευταίος απλουστεύεται, γίνεται φτωχότερος σε περιεχόμενο πολλές φορές χάριν συντομίας, για παράδειγμα με ξενόφερτες λέξεις όπως «λοκντάουν» αντί για «εγκλεισμός» και συντομογραφίες όπως «σμρ» αντί για «σήμερα», ή παραμορφώνεται χάριν «ευκολίας».
Ο λόγος στην δεύτερη περίπτωση για τα περίφημα Greeklish, δηλαδή  τα Ελληνικά με λατινικούς χαρακτήρες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αμφισβήτηση της επικοινωνιακής ειδικά ισχύος της γλώσσας σε εθνικό, ευρωπαϊκό, αλλά και παγκόσμιο επίπεδο, εφόσον  οι χρήστες των Greeklish είναι πρώτα και κύρια οι ομιλούντες αυτήν ως μητρική. Προς αυτήν την κατεύθυνση έρχεται η Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας να επιτελέσει έναν σπουδαίο ρόλο, υπενθυμίζοντας σε καθέναν ομιλητή της Ελληνικής την υποχρέωσή του να διασφαλίσει την ποιοτική αρτιότητά της από κάθε άποψη. Με λίγα λόγια, ανεξάρτητα από την επικοινωνιακή περίσταση και τον βαθμό επισημότητάς της ,  η Ελληνική διαθέτει ιδιαίτερα ορθογραφικά και πραγματολογικά χαρακτηριστικά, τα οποία λειτουργούν ως έκτακτα εργαλεία και, όταν γίνονται σεβαστά, ανταποκρίνονται με ακρίβεια στις ανάγκες της ανθρώπινης επικοινωνίας και συνύπαρξης, όσο σύνθετες και πολύπλοκες και αν αυτές μπορεί να μοιάζουν.

Η γλώσσα του κάθε λαού αποτελεί το μοναδικό στοιχείο της ταυτότητάς του, στοιχείο απαραίτητο για να έρθει σε κοινωνία με τον άλλον, τον διαφορετικό, διατηρώντας παράλληλα την ιστορική συνέχειά του, στον βαθμό που σέβεται τους κανόνες και την δομή της γλώσσας που ομιλεί.
 Μεταξύ των γλωσσών της ανθρωπότητας, στην Ελληνική Γλώσσα αναγνωρίζεται διαχρονικά η προσφορά της στη γέννηση και εξέλιξη του παγκόσμιου πολιτισμού, δίδοντάς του περιεχόμενο, διάσταση, αλλά και ουσία μέχρι και σήμερα.
Στην Ελλάδα του 21^ου αιώνα, με όλες τις ιδιαιτερότητες και τα προβλήματά της, η ορθή γνώση και χρήση της Ελληνικής Γλώσσας είναι το ισχυρότερο εργαλείο στη χειραφέτηση των συναισθημάτων και των σκέψεών μας, στην δημιουργικότερη μεταξύ μας επικοινωνία, και βέβαια στην ικανοποίηση των αναγκών έκφρασής μας ως ατόμων, σε έναν κόσμο με πολλά αδιέξοδα, που  νοηματοδοτούν  τη ζωή.
Για το λόγο αυτό  καθένας Έλληνας και καθεμία Ελληνίδα οφείλει να σέβεται  τη γλώσσα που μας έχει δωρίσει πολιτισμό και κληρονομιά που μετρούν αιώνες ζωής και ύπαρξης.

Ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο ρόλος της εκπαίδευσης ώστε τα ποσοτικά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της γλώσσας μας  να αποκαλυφθούν να ερμηνευτούν και  να καταστούν μορφωτικό αγαθό για τις νεότερες γενιές –-μορφωτικό αγαθό ικανό να δημιουργήσει ό,τι πολυτιμότερο: ταυτότητα».
Αποτελεί λοιπόν  θεμελιώδη υποχρέωση της πολιτείας να εκπαιδεύει τις νέες γενιές στη διαχείριση και προαγωγή του εθνικού αυτού θησαυρού, ως απόδειξη του έμπρακτου σεβασμού και της πραγματικής μας αγάπης προς αυτόν.

Ας διαβάσουμε τώρα και μετά ας προσπαθήσουμε να επεξεργαστούμε το παρακάτω ποίημα :

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ:
ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΥ ΕΔΩΣΑΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου…

Εκεί σπάροι και πέρκες

ανεμόδαρτα ρήματα

ρεύματα πράσινα μες στα γαλάζια

όσα είδα στα σπλάχνα μου ν’ ανάβουνε

σφουγγάρια, μέδουσες

με τα πρώτα λόγια των Σειρήνων

όστρακα ρόδινα με τα πρώτα μαύρα ρίγη…

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα μαύρα ρίγη…

Εκεί ρόδια, κυδώνια

θεοί μελαχρινοί, θείοι κ’ εξάδελφοι

το λάδι αδειάζοντας μες στα πελώρια κιούπια.

Kαι πνοές από τη ρεματιά ευωδιάζοντας

λυγαριά και σχίνο

σπάρτο και πιπερόριζα

με τα πρώτα πιπίσματα των σπίνων

ψαλμωδίες γλυκές με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι!

Εκεί δάφνες και βάγια

θυμιατό και λιβάνισμα

τις πάλες ευλογώντας και τα καριοφίλια.

Στο χώμα το στρωμένο με τ’ αμπελομάντιλα,

κνίσες, τσουγκρίσματα

και Χριστός Ανέστη

με τα πρώτα σμπάρα των Ελλήνων.

Αγάπες μυστικές με τα πρώτα λόγια του Ύμνου…

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα λόγια του Ύμνου!

Εργασία :
Μπορείτε να καταγράψετε λέξεις ή/και φράσεις της ελληνικής γλώσσας που σας  αρέσει να χρησιμοποιείται ή να ακούτε επεξηγώντας τον λόγο που τις επιλέγετε;

Παρακάτω απολαμβάνουμε την ανάλυση του ποιήματος από την  Ανθούλα Δανιήλ στον ιστότοπο διάστιχο :

Ας ξεκινήσουμε με τη θέση πως ο ψαλμός Β’ της ενότητας «Τα Πάθη», της συλλογής Το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη, ανήκει στα πιο συγκλονιστικά εθνοκεντρικά και πολιτισμικά τιμαλφή του ποιητή. Πρόκειται για έναν ύμνο στην ελληνική γλώσσα, που εκτείνεται σε είκοσι εννέα στίχους. Ας δούμε λεπτομερώς τι λέει.

Στο πρώτο δίστιχο παρουσιάζεται το δίδυμο «γλώσσα-σπίτι» και μας ξαφνιάζει μια υποδηλούμενη σύγκριση ανάμεσα σε δύο, ανόμοια φαινομενικά μεγέθη, η οποία όμως προβάλλει διακριτικά την αξία και υπεροχή της γλώσσας ως εξισορροπητικού αντισταθμίσματος στο «σπίτι». Η γλώσσα σηκώνει το βάρος της ιστορίας και της αξίας της – «ελληνική», το σπίτι στην αντίπερα όχθη – «φτωχικό». Οπότε το επίθετο «ελληνική» ισοδυναμεί με το «πλούσια». Ο ποιητής προτιμώντας το επίθετο «ελληνική» αντί του «πλούσια», το οποίο θα καταδήλωνε το αντιθετικό ζεύγος και το λόγο σύγκρισης, σε ώρα που υπάρχει εθνική ανάγκη, επιλέγει την εθνικότητα.

Εξαρχής προκύπτει το ερώτημα ποιοι είναι οι δωρητές, ποιο το υποκείμενο της ρηματικής φράσης «μου έδωσαν». Ο ποιητής όμως δεν τους κατονομάζει, αφήνοντας το ποίημα σιγά σιγά να αποκαλύψει τα μυστικά του. Από τη στιγμή της δωρεάς και έπειτα δηλώνει:

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου.

Από τον στίχο προκύπτει η προσωπική ευθύνη του ποιητή για τη γλώσσα, της οποίας η ηλικία και η καταγωγή φανερώνεται από τη μνεία του Ομήρου, πράγμα που καθιστά αυτή την ευθύνη ακόμα μεγαλύτερη γι’ αυτόν που διαχειρίζεται μια πανάρχαια αξία. Ό,τι ο χρόνος δεν μπόρεσε να καταλύσει έχει χρέος και ο ποιητής όχι μόνο να σεβαστεί και να υπηρετήσει, αλλά και να παραδώσει στους επόμενους. Ο στίχος εύκολα μας θυμίζει τον ανάλογο του Διονυσίου Σολωμού:

Δεν έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και Γλώσσα.

Οι αμμουδιές του Ομήρου δηλώνουν τόπο και χρόνο, ή αλλιώς ληξιαρχική πράξη γέννησης της γλώσσας και στοιχεία ταυτότητας της ελληνικής γλώσσας. Συγχρόνως, η διακειμενική συγγένεια του στίχου με τον σολωμικό ανάλογο φέρνει στην επιφάνεια τρεις ποιητές μαζί (Όμηρος, Σολωμός, Ελύτης), δίνοντας έτσι μια παραλλαγή εκείνου που ο Ελύτης έχει ονομάσει «διαφάνεια». Ο αρχαίος, ο νεότερος και ο σύγχρονος υπηρέτησαν τη γλώσσα, είχαν έγνοια τη γλώσσα, δημιούργησαν με τη γλώσσα, σώθηκαν πολιτισμικά μέσα από τη γλώσσα. Έτσι, ο ποιητής γέννησε τη γλώσσα και γεννήθηκε από αυτήν.

Στους οκτώ στίχους που ακολουθούν, έχουμε μια ποικιλία θαλασσινών πλασμάτων, λέξεων με συγκεκριμένο ή αφηρημένο περιεχόμενο, χρωμάτων και αισθημάτων τα οποία φωτίζουνε πλέον μέσα του:

Εκεί σπάροι και πέρκες

ανεμόδαρτα ρήματα

ρεύματα πράσινα μες στα γαλάζια

όσα είδα στα σπλάχνα ν’ ανάβουνε

σφουγγάρια, μέδουσες

με τα πρώτα λόγια των Σειρήνων

όστρακα ρόδινα με τα πρώτα μαύρα ρίγη.

Η ποικιλία αυτή με τον τρόπο της φανερώνει τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας, διότι μέσω των λέξεων που διαθέτει, τα ορίζει, κάνει αισθητή την ύπαρξή τους, δείχνει τη ζωντάνια τους και τα κατακυρώνει στη ζωή, εφόσον τους δίνει όνομα. Αλλιώς χάνονται. Σημαντική είναι και η παρουσία των «Σειρήνων», των πλασμάτων εκείνων που γοήτευαν τους ναυτικούς με το τραγούδι τους και τους παραπλανούσαν, όμως συμβολίζουν και τη γνώση. Θαλασσινά πλάσματα οι Σειρήνες, επαναφέρουν, με την παρουσία τους στο ποίημα, την εκφρασμένη άποψη του Ελύτη για τη θάλασσα κληρονόμο του ελληνικού πολιτισμού. Στη συνέχεια, επανέρχεται ο δομικός στίχος,

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου με τα πρώτα μαύρα ρίγη.

ο οποίος συντίθεται από το πρώτο και επαναλαμβανόμενο πλέον ημιστίχιο-μοτίβο, «μονάχη έγνοια η γλώσσα μου», αλλάζοντας το δεύτερο ημιστίχιο κάθε φορά που ο ποιητής εστιάζει αλλού το ενδιαφέρον του, για να φωτίσει μια άλλη πτυχή της ελληνικής γλώσσας. Τα μαύρα ρίγη (γράμματα, λέξεις, όντα, αισθήματα) δείχνουν ό,τι γεννιέται στο στεριανό τοπίο. Αυτή τη φορά:

Εκεί ρόδια, κυδώνια

θεοί μελαχρινοί, θείοι κ’ εξάδελφοι

το λάδι αδειάζοντας μες στα πελώρια κιούπια.

Καρποί, θεοί, θείοι κι εξάδελφοι, σε φυσική σειρά και σχέση δίνουν τη γενιά των προγόνων που θα φτάσει στον ποιητή. Ένα οικογενειακό δέντρο του οποίου οι γόνοι, άνθρωποι του ελληνικού τοπίου, καταγόμενοι από θεούς, απόγονοι «καλής γενιάς», στη Μυτιλήνη αλλά και αλλού, ασχολούνται με το λάδι. Διακριτικά ο ποιητής αυτοβιογραφείται μιλώντας για τη Λέσβο, η οποία έχει τον μεγαλύτερο ελληνικό ελαιώνα και τα περισσότερα ελαιοτριβεία, και στην οποία Λέσβο η οικογένειά του είχε ελαιοκτήματα. Οι ελιές, επιπλέον, ανήκουν στα δέντρα που ιδιαιτέρως συχνά μνημονεύει στο έργο του, λόγω της αγιότητας και ιερότητας που έχουν στη συνείδηση και στην παράδοση του ελληνικού λαού. Η ενότητα συμπληρώνεται με τους στίχους:

Και πνοές από τη ρεματιά ευωδιάζοντας

λυγαριά και σχίνο

σπάρτο και πιπερόριζα

με τα πρώτα πιπίσματα των σπίνων,

ψαλμωδίες γλυκές με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι!

Έτσι φυσιολογικά με τα γεννήματα και τα πλάσματα της ελληνικής γης γεννιούνται και οι ευωδιές και οι φυσικοί ήχοι, οι οποίοι εξελίσσονται φυσιολογικά στο δοξαστικό για τον ωραίο τόπο, «εκεί», με το επίρρημα να επανέρχεται εμφατικά. Και η ενότητα ολοκληρώνεται με το μοτίβο:

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι!

Εκεί δάφνες και βάγια

θυμιατό και λιβάνισμα

τις πάλες ευλογώντας και τα καριοφίλια.

Τα δοξαστικά, στις εθνικές και θρησκευτικές μας γιορτές, ταυτόχρονα και μυριστικά, φυσιολογικά ακολουθούνται από θυμιατό και λιβάνισμα, το οποίο με τη σειρά του ευλογεί τα όπλα τα ιερά στους αγώνες για τη λευτεριά. Ακολουθεί ο παραδοσιακός τρόπος γιορτής, που συγχωνεύει την Ανάσταση του Χριστού με την Ανάσταση του Γένους και τις συνήθειες των κλεφτών:

Στο χώμα το στρωμένο με τ’ αμπελομάντιλα,

κνίσες, τσουγκρίσματα

και Χριστός Ανέστη

με τα πρώτα σμπάρα των Ελλήνων.

Το ποίημα ολοκληρώνεται με:

Αγάπες μυστικές με τα πρώτα λόγια του Ύμνου.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα λόγια του Ύμνου!

Εδώ, στις μυστικές αγάπες, διαφαίνεται ο Διονύσιος Σολωμός, μια αγάπη του ποιητή συχνά επανερχόμενη στο έργο του, και ο Ύμνος που συνέθεσε Εις την Ελευθερίαν αλλά και στην Ελλάδα. Το ποίημα τελειώνει «με τα πρώτα λόγια του Ύμνου». Και τα πρώτα λόγια του Ύμνου είναι ο χαιρετισμός της Ελευθερίας που είναι και ο Εθνικός μας Ύμνος. Έτσι τελειώνοντας ο Ελύτης το ποίημά του «με τα πρώτα λόγια του Ύμνου» μοιάζει σαν να τον ψάλλει συγχρόνως, δεδομένου ότι ο χρόνος στον οποίο αναφέρεται η όλη σύνθεση είναι η Κατοχή, οπότε, κατά το «ο καθείς και τα όπλα του» ο ποιητής κάνει την αντίστασή του. Έτσι, ο ύμνος στη γλώσσα την ελληνική είναι ύμνος στον τόπο πάνω στον οποίο μιλήθηκε, στα πλάσματα που γεννήθηκαν σε στεριά και θάλασσα, στις αξίες, ιδέες, πολιτισμό, στους αγώνες των ηθικών δυνάμεων. Ο ποιητής παρακολουθεί την ελληνική γλώσσα να γεννιέται, όπως γεννιέται ο κόσμος, σταδιακά: πρώτα η θάλασσα και ο κόσμος της, μετά η στεριά και ο δικός της, ακολουθούν οι θεοί και οι άνθρωποι, έπονται οι αγώνες. Χρονικά, γεννιέται στις αμμουδιές του Ομήρου, αφομοιώνει τους ήχους της ελληνικής γης, υψώνεται στους θεούς και καταλήγει στον Ύμνο. Έχουμε δηλαδή μία δημιουργία της γλώσσας κατ’ αναλογίαν της δημιουργίας του κόσμου. Με τον λεξιλογικό της πλούτο, στα συγκεκριμένα αλλά και στα αφηρημένα, αποδεικνύεται ως η μόνη ικανή να ψάλει τα πάντα.

Από άποψη τεχνικής, το ποίημα δείχνει τις ελευθερίες του, αλλά ένα προσεκτικότερο μάτι θα έβλεπε τις κρυφές δεσμεύσεις του. Π.χ. παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία σε ό,τι αφορά τον αριθμό των συλλαβών, με εξαίρεση τους δομικούς στίχους «Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου…», που τις δύο πρώτες φορές έχουν 17 συλλαβές και τις άλλες δύο 18, και αυτοί είναι και οι μεγαλύτεροι, ενώ υπάρχουν στίχοι που περιορίζονται και στις 6 συλλαβές. Στη μορφή επίσης παρατηρείται ένας ελαφρός κυματισμός, εφόσον ο ένας στίχος τυπώνεται στην αρχή της σελίδας και ο επόμενος μπαίνει δύο συλλαβές μέσα, δημιουργώντας μια οπτική αίσθηση κινητικότητας που πάει κι έρχεται, ανεβαίνει και κατεβαίνει, με την ευλυγισία, τον αέρα και τη μουσικότητα των λέξεων.

Από άποψη δομής φαίνεται απλό, έχει όμως την κρυφή του γεωμετρία. Στηρίζεται στους τέσσερις δομικούς στίχους-μοτίβα, οι οποίοι το χωρίζουν σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει τους τρεις πρώτους στίχους με τη μνεία του Ομήρου. Το δεύτερο περιλαμβάνει τους επόμενους οκτώ στίχους με αναφορά στα θαλασσινά πλάσματα. Το τρίτο εκτείνεται σε εννέα στίχους με θέμα τη στεριά και την καταγωγή των θεών. Το τελευταίο μέρος πάλι με εννέα στίχους έχει θέμα τους αγώνες του έθνους και την συνυποδηλούμενη μνεία του Σολωμού. Τούτο σημαίνει πως κλιμακωτά αφιέρωσε στίχους περισσότερους στην τρίτη και τέταρτη ενότητα, δηλαδή στους θεούς και στους αγώνες. Όσον αφορά το σχήμα, που αρχίζει με έναν αρχαίο ποιητή, τον Όμηρο, και τελειώνει με τον μεγαλύτερο της νεότερης Ελλάδας, αυτό επέτρεψε στον Ελύτη να διαγράψει την πορεία της ελληνικής ποίησης και γλώσσας. Ευρηματική είναι και η επανάληψη του στίχου-μοτίβου ο οποίος, ενώ στο πρώτο ημιστίχιο παραμένει σταθερός, στο δεύτερο ημιστίχιο αλλάζει ανάλογα με το εξαιρόμενο κάθε φορά θέμα δείχνοντας έτσι και το πέρασμα του χρόνου. Όμως το σταθερό «Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου» με την επαναφορά του επιμένει να υποδεικνύει τη σημασία της, την προσωπική σχέση του ποιητή μαζί της, αλλά και του κάθε Έλληνα, τονίζει την προτεραιότητα και τη μοναδικότητά της, επισημαίνει πόσο σοβαρό είναι το θέμα.

Οι αμμουδιές του Ομήρου είναι η πρώτη αρχή της γλώσσας, και όσα ακολουθούν, ρίγη, Δόξα Σοι, Ύμνος, πάντα με το επίθετο «πρώτα» μπροστά, κάνουν έμφαση στην πρώτη αρχή, συγχρόνως φανερώνουν τη βαθιά προσήλωση του Ελύτη στην αρχαιότητα (Ομήρου), στη γραμμένη γλώσσα (μαύρα ρίγη), στη θρησκευτική παράδοση (Δόξα Σοι), στον Σολωμό (Ύμνου). Τώρα πλέον μπορούμε να πούμε ποιοι είναι οι δωρητές της γλώσσας. Είναι η αρχαιότητα, οι πρόγονοι όλοι, άνθρωποι, Σειρήνες, θεοί, θείοι κι εξάδελφοι, αυτοί που μετέφεραν τη γλώσσα μέχρι σήμερα. Είναι η θρησκεία και οι αγώνες που έγιναν για το έθνος. Είναι οι ποιητές. Το ποίημα αποτελεί Ύμνο σ’ αυτούς όλους.

Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική, δηλαδή πλούσια πολιτισμική αξία, και οι αγώνες του ελληνικού έθνους για ελευθερία είναι αγώνες για τις ιδέες και για τη γλώσσα που μέσω αυτής μεταδίδονται. Με τη θέση που έχει το ποίημα στην ενότητα «Τα Πάθη», 2ο αμέσως μετά το εισαγωγικό, στο οποίο ο ποιητής παίρνει θέση κατά των «αποφασισμένων» και δηλώνει ότι θα χρησιμοποιήσει τα όπλα του, «Ο καθείς και τα όπλα του, είπα», προσπαθεί να τονώσει το ηθικό των Ελλήνων σε μια δύσκολη στιγμή με τη γλώσσα, δύναμη άφθαρτη και ανίκητη από το χρόνο. Λαμβανομένης υπόψη της περίστασης που το γέννησε και του χρόνου στον οποίο αναφέρεται, το ποίημα είναι εθνικό και –με τον τρόπο του– αντιστασιακό.

Οδυσσέας Ελύτης, Μουσική και Ελληνικότητα, Τα Ρω του Έρωτα