Η αξία  των επικονιαστών και της επικονίασης

1. Η επικονίαση των ζώων διαδραματίζει ζωτικό ρόλο ως ρυθμιστική υπηρεσία οικοσυστήματος (ecosystem service) στη φύση. Παγκοσμίως σχεδόν το 90% των ειδών των άγριων ανθοφόρων φυτών εξαρτώνται, τουλάχιστον εν μέρει, από τη μεταφορά γύρης από ζώα. Αυτά τα φυτά είναι κρίσιμα για τη συνεχή λειτουργία των οικοσυστημάτων καθώς παρέχουν τροφή, αποτελούν ενδιαιτήματα και παρέχουν άλλους πόρους για ένα ευρύ φάσμα άλλων ειδών.

2. Πάνω από τα τρία τέταρτα των σημαντικότερων τύπων καλλιεργειών τροφίμων παγκοσμίως βασίζονται σε κάποιο βαθμό στην επικονίαση των ζώων για την απόδοση ή/και την ποιότητα τους. Οι καλλιέργειες που εξαρτώνται από τους επικονιαστές συμβάλλουν στο 35% της παγκόσμιας παραγωγής καλλιεργειών.

3. Δεδομένου ότι οι καλλιέργειες που εξαρτώνται από την επικονίαση βασίζονται στην επικονίαση των ζώων σε διάφορους βαθμούς, εκτιμάται ότι το 5-8% της τρέχουσας παγκόσμιας φυτικής παραγωγής, με ετήσια αξία εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων παγκοσμίως, αποδίδεται άμεσα στην επικονίαση των ζώων.

4. Η σημασία της επικονίασης των ζώων ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των καλλιεργειών και, ως εκ τούτου, μεταξύ των περιφερειακών αγροτικών οικονομιών. Πολλές από τις σημαντικότερες καλλιέργειες στον κόσμο επωφελούνται από τα ζώα επικονιαστές όσον αφορά την απόδοση και/ή την ποιότητα και αποτελούν κορυφαία εξαγωγικά προϊόντα στις αναπτυσσόμενες χώρες  (π.χ. καφές και κακάο) και ανεπτυγμένες χώρες (π.χ. αμύγδαλα), που παρέχουν απασχόληση και εισόδημα για εκατομμύρια ανθρώπους.

5. Τα τρόφιμα που εξαρτώνται από τους επικονιαστές συμβάλλουν σημαντικά στην υγιεινή διατροφή του ανθρώπου. Τα είδη που εξαρτώνται από τους επικονιαστές περιλαμβάνουν πολλές καλλιέργειες φρούτων, λαχανικών, σπόρων, καρπών με κέλυφος και ελαίων, που παρέχουν σημαντικές ποσότητες μικροθρεπτικών συστατικών, βιταμινών και μετάλλων στην ανθρώπινη διατροφή.

6. Η συντριπτική πλειοψηφία των ειδών επικονιαστών είναι άγρια, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 20.000 είδη μελισσών, μερικά είδη μυγών, πεταλούδες, σκώρους, σφήκες, σκαθάρια, θρίπες, πουλιά, νυχτερίδες και άλλα σπονδυλωτά. Μερικά είδη μελισσών αξιοποιούνται ευρέως από τον άνθρωπο, συμπεριλαμβανομένης της δυτικής μέλισσας(Apis mellifera), της ανατολικής μέλισσας (Apis cerana), μερικές αγριομέλισσες, κ.ά.. Η μελισσοκομία αποτελεί σημαντική πηγή εισοδήματος για πολλές αγροτικές περιοχές Η δυτική μέλισσα είναι ο πιο διαδεδομένος διαχειριζόμενος επικονιαστής στον κόσμο, και παγκοσμίως υπάρχουν περίπου 81 εκατομμύρια κυψέλες που παράγουν περίπου 1,6 εκατομμύρια τόνους μελιού ετησίως.

7. Τόσο οι άγριοι όσο και οι διαχειριζόμενοι επικονιαστές έχουν παγκοσμίως σημαντικό ρόλο στην επικονίαση των καλλιεργειών, αν και οι σχετικές συνεισφορές τους διαφέρουν ανάλογα με την καλλιέργεια και την τοποθεσία. Η απόδοση της καλλιέργειας ή/και η ποιότητα εξαρτάται τόσο από την αφθονία όσο και από την ποικιλομορφία των επικονιαστών.

8. Οι επικονιαστές αποτελούν πηγή πολλαπλών οφελών για τους ανθρώπους, πέρα από την παροχή τροφίμων, όπως άμεση συμβολή σε φάρμακα, βιοκαύσιμα (π.χ. φοινικέλαιο), ίνες (π.χ. βαμβάκι και λινάρι), οικοδομικά υλικά (ξύλα), μουσικά όργανα, τέχνες και χειροτεχνίες, αναψυχή, δραστηριότητες και ως πηγές έμπνευσης για την τέχνη, τη μουσική, τη λογοτεχνία, τη θρησκεία, τις παραδόσεις, την τεχνολογία και την εκπαίδευση.

Η τρέχουσα κατάσταση και οι τάσεις στους επικονιαστές και την επικονίαση

1. Οι άγριοι επικονιαστές έχουν μειωθεί σε εμφάνιση και ποικιλομορφία (και αφθονία για ορισμένα είδη) σε τοπική και περιφερειακή κλίμακα στη Βορειοδυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική.

2. Ο αριθμός των διαχειριζόμενων κυψελών δυτικών μελισσών έχει αυξηθεί παγκοσμίως τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, παρόλο που έχουν καταγραφεί μειώσεις σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες και στην Βόρεια Αμερική κατά την ίδια περίοδο.

3. Οι αξιολογήσεις της Κόκκινης Λίστας της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) δείχνουν ότι το 16,5% των σπονδυλωτών επικονιαστών απειλούνται με εξαφάνιση (αύξηση 30% για τα νησιωτικά είδη). Δεν υπάρχουν αξιολογήσεις καθολικής κόκκινης λίστας ειδικά για επικονιαστές εντόμων. Ωστόσο, οι περιφερειακές και εθνικές αξιολογήσεις δείχνουν υψηλά επίπεδα απειλής για ορισμένες μέλισσες και πεταλούδες. Στην Ευρώπη, το 9% των ειδών των μελισσών και πεταλούδων απειλούνται και οι πληθυσμοί μειώνονται για το 37% των μελισσών και το 31% των πεταλούδων .

4. Ο όγκος παραγωγής καλλιεργειών που εξαρτώνται από επικονιαστές αυξήθηκε κατά 300% τις τελευταίες πέντε δεκαετίες. Ωστόσο, συνολικά αυτές οι καλλιέργειες έχουν βιώσει χαμηλότερη ανάπτυξη και χαμηλότερη σταθερότητα στην απόδοση τους από τις καλλιέργειες που είναι ανεξάρτητες από επικονιαστές.

Το πρόβλημα… 

Η αφθονία, η ποικιλομορφία και η υγεία των επικονιαστών και η παροχή επικονίασης απειλούνται άμεσα από  παράγοντες που δημιουργούν κινδύνους για τις κοινωνίες και τα οικοσυστήματα. Οι απειλές περιλαμβάνουν την αλλαγή της χρήσης γης, την εντατικοποίηση της γεωργίας και τη χρήση φυτοφαρμάκων, την περιβαλλοντική ρύπανση, την εισβολή χωροκατακτητικών  ξένων ειδών, τα παθογόνα και την κλιματική αλλαγή.

Πηγή: IPBES (2016) Deliverable 3(a): Thematic assessment of pollinators, pollination and food production http://www.ipbes.net/work-programme/pollination