Η σημασία του Ύπνου

Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην προετοιμασία του σώματός μας να κοιμηθεί και να ξυπνήσει. Έχουμε  ένα εσωτερικό “ρολόι σώματος” που ελέγχει αν θα είμαστε ξύπνιοι και αν το σώμα μας είναι έτοιμο για ύπνο.

Το ρολόι του σώματος έχει συνήθως ένα 24-ωρο επαναλαμβανόμενο ρυθμό (που ονομάζεται κιρκαδικός ρυθμός). Δύο διαδικασίες αλληλεπιδρούν για να ελέγξουν αυτόν τον ρυθμό. Η πρώτη είναι μια τάση για ύπνο που μεγαλώνει κάθε ώρα που μένουμε ξύπνιοι. Αυτή η επιθυμία για ύπνο κορυφώνεται το βράδυ, όταν οι περισσότεροι άνθρωποι κοιμούνται.

Μια ένωση που ονομάζεται αδενοσίνη φαίνεται να είναι ένας παράγοντας που συνδέεται με αυτή την επιθυμία για ύπνο. Όσο είμαστε ξύπνιοι, το επίπεδο της αδενοσίνης στον εγκέφαλό μας συνεχίζει να αυξάνεται. Το αυξανόμενο επίπεδο αυτής της ένωσης σηματοδοτεί μια επιθυμία για ύπνο. Όσο κοιμόμαστε, το σώμα μας διασπά την αδενοσίνη.

Μια δεύτερη διαδικασία περιλαμβάνει το εσωτερικό ρολόι του σώματός μας. Αυτό το ρολόι είναι σε συγχρονισμό με ορισμένες ενδείξεις του περιβάλλοντος. Φως, σκοτάδι, και άλλοι παράγοντες βοηθάνε στον καθορισμό του  πότε αισθανόμαστε ξύπνιοι και πότε αισθανόμαστε υπνηλία.

Για παράδειγμα, τα φωτεινά σήματα που λαμβάνονται μέσω των ματιών μας  λένε σε μια ειδική περιοχή στον εγκέφαλό μας ότι είναι ημέρα. Αυτή η περιοχή του εγκεφάλου μας  βοηθά να ευθυγραμμίσουμε το ρολόι του σώματός μας με τις περιόδους της ημέρας και της νύχτας.

Το σώμα μας απελευθερώνει χημικές ουσίες σε καθημερινό ρυθμό, τις οποίες ελέγχει το ρολόι του σώματός μας. Όταν σκοτεινιάζει, το σώμα μας απελευθερώνει μια ορμόνη που ονομάζεται μελατονίνη. Η μελατονίνη εκπέμπει σήματα στο σώμα μας ότι ήρθε η ώρα να προετοιμαστεί για ύπνο και μας βοηθά να αισθανθούμε υπνηλία.

Το ποσό της μελατονίνης στο αίμα μας κορυφώνεται καθώς προχωράει το βράδυ. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτή η κορύφωση είναι ένα σημαντικό μέρος της προετοιμασίας του σώματός μας για ύπνο.

Η έκθεση σε έντονο τεχνητό φως αργά το βράδυ μπορεί να διαταράξει αυτή τη διαδικασία, καθιστώντας δύσκολο το να κοιμηθούμε. Παραδείγματα τεχνητού φωτός περιλαμβάνουν το φως από μια οθόνη τηλεόρασης, μια οθόνη υπολογιστή ή ένα πολύ φωτεινό ξυπνητήρι.

Καθώς ο ήλιος ανατέλλει, το σώμα μας απελευθερώνει κορτιζόλη. Αυτή η ορμόνη προετοιμάζει φυσικά το σώμα μας για να ξυπνήσει.

Ο ρυθμός και ο συγχρονισμός του ρολογιού του σώματος αλλάζουν με την ηλικία. Οι έφηβοι κοιμούνται αργότερα τη νύχτα από τα μικρότερα παιδιά και τους ενήλικες. Ένας λόγος για αυτό είναι επειδή η μελατονίνη απελευθερώνεται και κορυφώνεται αργότερα στο 24ωρο για τους εφήβους. Ως αποτέλεσμα, είναι φυσικό για πολλούς εφήβους να προτιμούν να κοιμούνται αργότερα τη νύχτα και να ξυπνάνε αργότερα το πρωί, σε σχέση με τους ενήλικες.

Οι άνθρωποι χρειάζονται επίσης περισσότερο ύπνο νωρίς στη ζωή τους, όταν μεγαλώνουν και αναπτύσσονται. Για παράδειγμα, τα νεογνά μπορούν να κοιμούνται περισσότερο από 16 ώρες την ημέρα.

Τα μικρά παιδιά τείνουν να κοιμούνται νωρίτερα το βράδυ. Οι έφηβοι τείνουν να κοιμούνται περισσότερο το πρωί. Επίσης, οι ηλικιωμένοι τείνουν να πηγαίνουν για ύπνο νωρίτερα και να ξυπνάνε νωρίτερα.

Εάν χάνετε συχνά τον ύπνο μας ή επιλέγουμε να κοιμόμαστε λιγότερο από τις ανάγκες μας, η απώλεια ύπνου συσσωρεύεται. Ο συνολικός ύπνος που χάνεται ονομάζεται χρέος ύπνου. Για παράδειγμα, αν χάνουμε 2 ώρες ύπνου κάθε βράδυ, θα έχουμε ένα χρέος ύπνου 14 ώρες μετά από μια εβδομάδα.

Ο ύπνος παίζει ζωτικό ρόλο στην καλή υγεία και ευεξία σε όλη τη ζωή μας. Ο αρκετός και  ποιοτικός ύπνος στις σωστές στιγμές μπορεί να βοηθήσει στην προστασία της ψυχικής υγείας μας, της σωματική υγεία μας, την ποιότητα ζωής μας και την ασφάλεια μας.

Ο τρόπος που αισθανόμαστε όταν είμαστε ξύπνιοι εξαρτάται εν μέρει από το τι συμβαίνει ενώ κοιμόμαστε. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, το σώμα μας εργάζεται για να υποστηρίξει την υγιή λειτουργία του εγκεφάλου και να διατηρήσει τη σωματική υγεία μας. Σε παιδιά και εφήβους, ο ύπνος βοηθά επίσης στην ανάπτυξή τους.

Τα προβλήματα από την ανεπάρκεια ύπνου μπορεί να συμβούν σε μια στιγμή (όπως ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα), ή μπορεί να μας βλάψουν μακροπρόθεσμα. Για παράδειγμα, η συνεχιζόμενη ανεπάρκεια ύπνου μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για ορισμένα χρόνια προβλήματα υγείας. Μπορεί επίσης να επηρεάσει το πόσο καλά σκεφτόμαστε, αντιδρούμε, εργαζόμαστε, μαθαίνουμε ή και τις κοινωνικές μας συναναστροφές.

Υγιής λειτουργία του εγκεφάλου και συναισθηματική ευεξία

Ο ύπνος βοηθά τον εγκέφαλό μας να λειτουργεί σωστά. Ενώ κοιμόμαστε, ο εγκέφαλός μας προετοιμάζεται για την επόμενη μέρα. Δημιουργεί νέες διαδρομές για να μας βοηθήσει να μάθουμε και να θυμόμαστε πληροφορίες.

Μελέτες δείχνουν ότι ο καλός βραδινός ύπνος βελτιώνει τη μάθηση. Είτε μαθαίνουμε μαθηματικά ή πώς να παίζουμε πιάνο ή πώς να οδηγήσουμε ένα αυτοκίνητο, ο ύπνος βοηθά στην ενίσχυση της μάθησης και στην επίλυση προβλημάτων. Ο ύπνος μας βοηθά επίσης να συγκεντρωθούμε, να λάβουμε αποφάσεις και να είμαστε δημιουργικοί.

Μελέτες δείχνουν επίσης ότι η ανεπάρκεια ύπνου μεταβάλλει τη δραστηριότητα σε ορισμένα μέρη του εγκεφάλου. Εάν δεν κοιμόμαστε αρκετά μπορεί να έχουμε πρόβλημα στη λήψη αποφάσεων, στην επίλυση προβλημάτων, στον έλεγχο των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς μας και στην αντιμετώπιση της αλλαγής. Η ανεπάρκεια ύπνου έχει επίσης συνδεθεί με την κατάθλιψη, την αυτοκτονία και τη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά.

Τα παιδιά και οι έφηβοι που δεν κοιμόνται αρκετά μπορεί να αισθάνονται θυμωμένοι και παρορμητικοί, να έχουν εναλλαγές στη διάθεσή τους, να αισθάνονται λυπημένοι ή να έχουν κατάθλιψη, ή έλλειψη κινήτρων. Μπορούν επίσης να έχουν προβλήματα συγκέντρωσης, να παίρνουν χαμηλότερους βαθμούς στο σχολείο και να αισθάνονται στρεσαρισμένοι.

Σωματική Υγεία

Ο ύπνος παίζει σημαντικό ρόλο στη σωματική μας υγεία. Για παράδειγμα, ο ύπνος εμπλέκεται στην επούλωση και την επιδιόρθωση βλαβών της καρδιάς και των αιμοφόρων αγγείων. Η συνεχιζόμενη ανεπάρκεια ύπνου συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, νεφρικής νόσου, υψηλής αρτηριακής πίεσης, διαβήτη και εγκεφαλικού επεισοδίου.

Η έλλειψη ύπνου αυξάνει επίσης τον κίνδυνο παχυσαρκίας. Για παράδειγμα, μια μελέτη σε εφήβους έδειξε ότι με κάθε ώρα ύπνου που χάνουν, αυξάνονται οι πιθανότητες να γίνουν παχύσαρκοι. Η ανεπάρκεια ύπνου αυξάνει τον κίνδυνο παχυσαρκίας και σε άλλες ηλικιακές ομάδες.

Ο ύπνος βοηθά στη διατήρηση μιας υγιούς ισορροπίας των ορμονών που μας κάνουν να αισθανόμαστε πεινασμένοι (γκρελίνη) ή χορτάτοι (λεπτίνη). Όταν δεν κοιμόμαστε αρκετά, τα επίπεδα της γκρελίνης ανεβαίνουν και τα επίπεδα της λεπτίνης μειώνονται. Αυτό μας κάνει να νιώθουμε πιο πεινασμένοι από ότι όταν είμαστε ξεκούραστοι.

Ο ύπνος επηρεάζει επίσης τον τρόπο με τον οποίο το σώμα μας αντιδρά στην ινσουλίνη, την ορμόνη που ελέγχει το επίπεδο γλυκόζης (σακχάρου) στο αίμα μας. Η ανεπάρκεια ύπνου οδηγεί σε υψηλότερο από το κανονικό επίπεδο σακχάρου στο αίμα, το οποίο μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για διαβήτη.

Ο ύπνος υποστηρίζει επίσης την υγιή ανάπτυξη. Ο βαθύς ύπνος ενεργοποιεί το σώμα για να απελευθερώσει την ορμόνη που προωθεί την κανονική ανάπτυξη στα παιδιά και τους εφήβους. Αυτή η ορμόνη ενισχύει επίσης τη μυϊκή μάζα και βοηθά στην επισκευή των κυττάρων και των ιστών σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες. Ο ύπνος παίζει επίσης ρόλο στην εφηβεία και τη γονιμότητα.

Τέλος, το ανοσοποιητικό μας σύστημα βασίζεται στον ύπνο για να παραμείνει υγιές. Η συνεχιζόμενη ανεπάρκεια ύπνου μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο το ανοσοποιητικό μας σύστημα ανταποκρίνεται. Για παράδειγμα, αν δεν κοιμόμαστε αρκετά μπορεί να έχουμε πρόβλημα καταπολέμησης των κοινών λοιμώξεων.

Πηγή ΝΙΗ, National Heart, Lung and Blood Institute