Μετάφραση από άρθρο της Natasha Daly (ηλεκτρονική δημοσίευση στο www.nationalgeographic.com, 23 Αυγούστου 2019).
Η Natasha Daly είναι συγγραφέας και συντάκτης στο περιοδικό National Geographic, όπου καλύπτει θέματα σχετικά με την ευημερία και την εκμετάλλευση των ζώων.

“Στο Αμαζόνιο, τίποτα δεν είναι προσαρμοσμένο στη φωτιά.” Το 10% των ζωικών ειδών της Γης ζουν εκεί.
Το τροπικό δάσος του Αμαζονίου-το φυσικό σπίτι για το 10% των ειδών στη Γη – φλέγεται. Από την περασμένη εβδομάδα, 9.000 φωτιές μαίνονται ταυτόχρονα στο απέραντο τροπικό δάσος της Βραζιλίας και εξαπλώνονται στη Βολιβία, την Παραγουάη και το Περού. Οι πυρκαγιές, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό μπαίνουν σκόπιμα για την εκχέρσωση της γης για εκτροφή μεγάλων ζώων (όπως βοοειδών) και για υλοτόμηση, έχουν επιδεινωθεί από την ξηρασία. Τώρα ο αριθμός των πυρκαγιών είναι τεράστιος, μεγαλύτερος κατά 80% από την περασμένη χρονιά, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας της Βραζιλίας (INPE). Οι πυρκαγιές μπορούν να φανούν ακόμη και από το διάστημα.
Για τα χιλιάδες είδη θηλαστικών, ερπετών, αμφιβίων και πτηνών που ζουν στο Αμαζόνιο, ο αντίκτυπος των πυρκαγιών θα έρθει σε δύο φάσεις: μία άμεση και μία μακροπρόθεσμη.
“Στο Αμαζόνιο, τίποτα δεν είναι προσαρμοσμένο στη φωτιά”, λέει ο William Magnusson, ερευνητής που ειδικεύεται στην παρακολούθηση της βιοποικιλότητας στο Εθνικό Ινστιτούτο Έρευνας Αμαζονίου (INPA), στο Manaus της Βραζιλίας.
Σε ορισμένα δάση, συμπεριλαμβανομένων πολλών των ΗΠΑ, οι πυρκαγιές είναι απαραίτητες για τη διατήρηση υγιών οικοσυστημάτων. Τα ζώα είναι προσαρμοσμένα για να τις αντιμετωπίσουν. Πολλά μάλιστα βασίζονται σε αυτές για να ευδοκιμήσουν. Ο μαυροκέφαλος δρυοκολάπτης, για παράδειγμα, ιθαγενής στην Αμερικανική Δύση, φωλιάζει μόνο σε καμένα δέντρα και τρώει τα σκαθάρια που προσβάλλουν καμένα ξύλα.
Αλλά ο Αμαζόνιος είναι διαφορετικός. Το τροπικό δάσος είναι τόσο μοναδικά πλούσιο και πολυσύνθετο ακριβώς επειδή δεν καίγεται πραγματικά, λέει ο Magnusson. Ενώ οι πυρκαγιές συμβαίνουν μερικές φορές φυσικά, είναι συνήθως μικρού μεγέθους, καίνε χαμηλά στο έδαφος και γρήγορα σβήνουν από τη βροχή.
“Βασικά, ο Αμαζόνιος δεν είχε καεί για εκατοντάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια”, λέει ο Magnusson. Δεν είναι όπως στην Αυστραλία, για παράδειγμα, όπου ο ευκάλυπτος θα πέθαινε χωρίς κανονικές φωτιές, λέει. Το τροπικό δάσος δεν είναι κατασκευασμένο για πυρκαγιά.

Πώς οι τωρινές πυρκαγιές επηρεάζουν μεμονωμένα ζώα;
Είναι πιθανό ότι πληρώνεται ένα «τεράστιο τίμημα για την άγρια ζωή σε σύντομο χρονικό διάστημα», λέει ο Mazeika Sullivan, αναπληρωτής καθηγητής στη Σχολή Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Πανεπιστημίου του Οχάιο, ο οποίος έχει κάνει επιτόπια έρευνα στην κολομβιανή Αμαζονία.
Σε γενικές γραμμές, εν μέσω των πυρκαγιών, λέει ο Sullivan, τα ζώα έχουν πολύ λίγες επιλογές. Μπορεί να προσπαθήσουν να κρυφτούν κάνοντας τρύπες ή πηγαίνοντας στο νερό. Μπορεί να μετακινηθούν. Ή μπορεί να χαθούν. Σε αυτή την κατάσταση, πολλά ζώα θα πεθάνουν από φλόγες, θερμότητα από τις φλόγες ή εισπνοή καπνού.
“Θα έχετε άμεσους νικητές και άμεσους χαμένους”, λέει ο Sullivan. “Σε ένα σύστημα που δεν είναι προσαρμοσμένο στη φωτιά, θα έχετε πολύ περισσότερους χαμένους απ’ότι σε άλλα οικοσυστήματα”.

Είναι πιθανό κάποια ζώα να τα καταφέρουν καλύτερα από άλλα;
Ορισμένα χαρακτηριστικά μπορεί να είναι ευεργετικά εν μέσω μιας πυρκαγιάς. Η φυσική κινητικότητα βοηθάει. Μεγάλα, γρήγορα κινούμενα ζώα, όπως τα τζάγκουαρ και τα πούμα, λέει ο Sullivan, μπορεί να διαφύγουν, όπως και μερικά πουλιά. Αλλά τα αργά κινούμενα ζώα, όπως οι βραδύποδες και οι μυρμηγκοφάγοι, καθώς και τα μικρότερα πλάσματα όπως οι βάτραχοι και οι σαύρες, μπορεί να πεθάνουν, καθώς δεν μπορούν να φύγουν από τη διαδρομή της φωτιάς αρκετά γρήγορα. “Απόδρασε στο θόλο των δέντρων, αλλά επέλεξε το λάθος δέντρο”, λέει ο Sullivan και ένα ζώο είναι πιθανό να πεθάνει.

Θα μπορούσαν κάποια ευαίσθητα είδη να απειληθούν περισσότερο ή ακόμα και να εξαφανιστούν;
Είναι δύσκολο να πω. Οι πυρκαγιές στον Αμαζόνιο είναι εντελώς διαφορετικές απ’ ότι στις ΗΠΑ, την Ευρώπη ή την Αυστραλία, όπου γνωρίζουμε πολλά για την κατανομή των ειδών, λέει ο Magnusson. Δεν γνωρίζουμε αρκετά για την ποικιλία των περισσότερων ζώων στο τροπικό δάσος για να εντοπίσουμε ποια είδη απειλούνται. Παρόλα αυτά, υπάρχουν μερικά συγκεκριμένα είδη για τα οποία υπάρχει ανησυχία. Το Titi του Μίλτον, ένα είδος πιθήκου που ανακαλύφθηκε το 2011, έχει περιγραφεί μόνο σε ένα μέρος της Βραζιλίας στο νότιο Αμαζόνιο, το οποίο σήμερα μαστίζεται από πυρκαγιά. Ένας άλλος πρόσφατα ανακαλυφθείς πίθηκος, ο Mura’s saddleback tamarin, που ζει σε μια μικρή περιοχή στην κεντρική Βραζιλία – επίσης απειλείται από την καταστροφική πυρκαγιά, λέει ο Carlos César Durigan, διευθυντής της Κοινότητας για τη Διατήρηση της Άγριας Ζωής της Βραζιλίας. Είναι πιθανό αυτά τα είδη να είναι εγγενή σε αυτές τις συγκεκριμένες περιοχές, λέει ο Durigan. «Φοβάμαι ότι ίσως χάνουμε πολλά από αυτά τα ενδημικά είδη».

Τι γίνεται με τα υδρόβια ζώα;
Οι μεγάλοι υδάτινοι όγκοι νερού είναι συνήθως ασφαλείς βραχυπρόθεσμα. Αλλά τα ζώα που ζουν σε μικρούς ποταμούς ή ρυάκια – που παρουσιάζουν μεγάλη βιοποικιλότητα – θα μπορούσαν να έχουν πρόβλημα. Σε μικρότερα ρεύματα νερού, “οι πυρκαγιές καίνε ακριβώς από πάνω τους”, λέει ο Sullivan. Τα αμφίβια που κατοικούν στο νερό, τα οποία χρειάζονται να παραμείνουν εν μέρει πάνω από το νερό για να αναπνεύσουν, θα κινδυνέψουν. Η πυρκαγιά θα μπορούσε επίσης να αλλάξει την χημεία του νερού στο σημείο που δεν θα είναι κατάλληλο για τη ζωή βραχυπρόθεσμα.

Πώς μπορούν τα επακόλουθα της φωτιάς να επηρεάσουν τα είδη;
Αυτό είναι το δεύτερο μεγάλο ζήτημα. “Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις είναι πιθανό να είναι πιο καταστροφικές”, λέει ο Sullivan. Το σύνολο του οικοσυστήματος των καμένων τμημάτων του τροπικού δάσους θα μεταβληθεί. Για παράδειγμα, ο πυκνός θόλος του τροπικού δάσους του Αμαζονίου εμποδίζει σε μεγάλο βαθμό το φως του ήλιου να φτάσει στο έδαφος. Η πυρκαγιά ανοίγει το θόλο με μια κίνηση, φέρνοντας στο φως και αλλάζοντας θεμελιωδώς την ενεργειακή ροή ολόκληρου του οικοσυστήματος. Αυτό μπορεί να έχει καταιγιστικές επιπτώσεις σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα, λέει ο Sullivan.

Η επιβίωση σε ένα ριζικά αλλαγμένο οικοσύστημα θα είναι ένας αγώνας για πολλά είδη. Πολλά αμφίβια, για παράδειγμα, έχουν καμουφλαρισμένο δέρμα που μοιάζει με το φλοιό ή τα φύλλα ενός δέντρου, επιτρέποντάς τους να κρύβονται. “Τώρα, ξαφνικά, οι βάτραχοι αναγκάζονται να βρίσκονται σε διαφορετικό υπόβαθρο και θα είναι εκτεθειμένοι”, λέει ο Sullivan.
Επίσης πολλά ζώα στον Αμαζόνιο είναι ειδικοί- είδη που έχουν εξελιχθεί και προσαρμοστεί για να ευδοκιμήσουν σε συγκεκριμένα οικοσυστήματα. Τα τουκάν, για παράδειγμα, τρώνε φρούτα που δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση άλλα ζώα – τα μακριά ράμφη τους τα βοηθούν να φτάσουν σε απρόσιτες ρωγμές. Οι πυρκαγιές αποδεκατίζοντας τα φρούτα από τα οποία εξαρτώνται αυτά τα πτηνά ενδέχεται να βυθίσει τον τοπικό πληθυσμό τουκάν σε κρίση. Οι πίθηκοι αράχνες ζουν ψηλά στο θόλο για να αποφύγουν τον ανταγωνισμό κάτω. “Τι συμβαίνει όταν χάσεις το θόλο;” ρωτά ο Sullivan. “Αναγκάζονται να μετακινηθούν σε άλλες περιοχές με μεγαλύτερο ανταγωνισμό”.
Οι μόνοι “νικητές” στο καμένο δάσος είναι πιθανό να είναι τα αρπακτικά, λέει ο Sullivan, καθώς τα αποψιλωμένα τοπία θα μπορούσαν να κάνουν το κυνήγι ευκολότερο.

Υπάρχουν άλλες συνέπειες για τα άγρια ζώα;
Ο Magnusson ανησυχεί ιδιαίτερα για τις συνολικές επιπτώσεις της απώλειας δασών.
“Μόλις πάρετε το τροπικό δάσος μακριά, χάνετε 99 τοις εκατό όλων των ειδών”, λέει. Εάν αυτές οι πυρκαγιές ήταν μια εφάπαξ, δεν θα ανησυχούσε αναγκαστικά, αλλά σημειώνει ότι υπήρξε μια θεμελιώδης αλλαγή στην πολιτική στη Βραζιλία “που ενθαρρύνει την αποψίλωση των δασών”. Αναφέρεται στη δέσμευση του προέδρου της Βραζιλίας Jair Bolsonaro να ανοίξει τον Αμαζόνιο για τις επιχειρήσεις. “Το πολιτικό μήνυμα που έχει σταλεί είναι ότι βασικά δεν υπάρχει κανένας νόμος πια, οπότε ο καθένας μπορεί να κάνει ό, τι θέλει.”
Οι οικολόγοι και οι ευαισθητοποιημένοι πολίτες έχουν κατακλύσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το #PrayForAmazonas έγινε το κορυφαίο hashtag του Twitter την Τετάρτη. Πολλοί επέκριναν τις πολιτικές της κυβέρνησης Bolsonaro. Άλλοι εξέφρασαν την ανησυχία τους για το γεγονός ότι η παγκόσμια ζήτηση βοείου κρέατος ενθαρρύνει την επιτάχυνση της εκκαθάρισης της γης για εκτροφή βοοειδών. Οι περιβαλλοντολόγοι εφιστούν επίσης την προσοχή στις συνέπειες που θα έχει για την αλλαγή του κλίματος ένας φλεγόμενος Αμαζόνιος, που συχνά ονομάζεται πνεύμονας του πλανήτη. Μέχρι την Πέμπτη, το #PrayForAmazonas προκάλεσε το hashtag spin-off: #ActForAmazonas.
Υπάρχει μια περιοχή κατά μήκος των νότιων συνόρων του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, στις βραζιλιάνικες πολιτείες Pará, Mato Grosso και Rondônia, που ονομάζεται “τόξο αποψίλωσης”, λέει ο Magnusson. Εκεί, η πυρκαγιά πιέζει την άκρη του τροπικού δάσους προς βορρά, ενδεχομένως αλλάζοντας τα σύνορα για πάντα.
“Ξέρουμε ελάχιστα για αυτό. Μπορεί να χάσουμε είδη χωρίς να μάθουμε ποτέ ότι ήταν εκεί.”