Σέρβα παρτιζάνα. Νεαρά κορίτσια όπως η παριστάμενη αποτελούσαν άριστο μέσο προπαγάνδας για στρατολόγηση αγοριών και κοριτσιών στο αντάρτικο. Πηγή http://www.jugosloveni.info/12/Fotografije.html#
Κάτωθι παρατίθενται ορισμένα χωρία από την αρχή και το τέλος ευρύτερου κειμένου του γράφοντος, το οποίο συμπεριελήφθη στο βιβλίο Έθνος, Κράτος και Πολιτική, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2009 (τιμητικός τόμος για τον Ι. Σ. Κολιόπουλο), σ. 115 -149, επιμ: Β. Γούναρης.
1. Η βία της επανάστασης
Από αμέλεια ή άγνοια, αναπόδραστο ρομαντισμό ή εκούσια παρασιώπηση της ιστορικής γραμμής και του πλαισίου, η διετία 1945 έως 1946 έγινε αποδεκτή από ορισμένους ιστορικούς (από φιλίστορες επίσης και μέρος του λαού) ως «Λευκή Τρομοκρατία». Όσο εύκολα αποδεκτός γίνεται ο ορισμός της, τόσο δύσκολα αιτιολογείται η εμφάνισή της. Έτσι, ενώ γενικώς οι απόψεις συγκλίνουν ότι επρόκειτο για την άγρια τρομοκρατία που εξασκούσαν ηγετικές μερίδες[1] ή ολόκληρο το ελληνικό κράτος –με την αρωγή των Βρετανών-[2] εναντίον του ΕΑΜ και της Αριστεράς, ελάχιστες προσδιορίζουν τον λόγο άσκησής της. Μία από τις τελευταίες, πάντως, αναφέρεται στο «δικαστικό προγκρόμ» της περιόδου και τα «φανταστικά εγκλήματα» του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.[3] Όπως όμως θα φανεί, η βία των επαναστατών ασκήθηκε όντως κατά τη διάρκεια της Κατοχής και δεν ήταν καθόλου φανταστική. Η κληρονομιά της διαπότισε ολόκληρο το έτος 1945 και μαζί με την επιβουλή των βόρειων όμορων κρατών υπήρξαν δύο από τους κύριους παράγοντες, αν όχι οι μοναδικοί, που διολίσθησε η χώρα στον κυρίως Εμφύλιο Πόλεμο.
Από την άνοιξη του 1945 άρχισαν να κατατίθενται στα Δικαστήρια της Δυτικής Μακεδονίας χιλιάδες αγωγές. Το πλήθος οφειλόταν στην υπολειτουργία, καλύτερα στην παράλυση, της κρατικής Δικαιοσύνης κατά τη διάρκεια της Κατοχής αλλά και στο γεγονός ότι την ίδια περίοδο οι σχέσεις των ανθρώπων είχαν εκτραχυνθεί ιδιαίτερα όσον αφορά στα θέματα των απαλλοτριώσεων και της βίας. Πράγματι, λοιπόν, οι «δικαστικές διώξεις» είχαν προσλάβει το χαρακτήρα χιονοστιβάδας, αλλά μένει να εξακριβωθεί ποιο ήταν το ακριβές περιεχόμενό τους και κυρίως ποιοι ήταν οι εναγόμενοι για ανάρμοστες πράξεις.
Το καλοκαίρι του 1945 στα δικαστήρια της Κοζάνης εξετάστηκε η αγωγή ενός τουρκόφωνου πρόσφυγα από τα Ίμερα εναντίον ενός 60χρονου εντοπίου αγρότη από τον γειτονικό Βελβενδό. Από τον πρώτο το Νοέμβριο του 1944, όταν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ μπήκαν στο χωριό του, είχε κλαπεί ένα βόδι (τα ζώα ήταν τότε απαραίτητα για την επιβίωση), το οποίο βρέθηκε στο στάβλο του δεύτερου. Ο Βελβενδινός ισχυρίστηκε ότι είχε αγοράσει το ζώο από την Επιτροπή Τροφοδοσίας Ανταρτών, αλλά, μη διαθέτοντας αποδείξεις, καταδικάστηκε σε τέσσερις μήνες φυλάκιση. Καθώς κάτοικοι του Βελβενδού, ενταγμένοι ή φίλα προσκείμενοι στον Εφεδρικό ΕΛΑΣ (πολίτες δηλαδή χωρίς στολή, αλλά ένοπλοι) είχαν ακολουθήσει την προέλαση των ανταρτών, η πιθανότητα να το απαλλοτρίωσε ο Βελβενδινός δεν ήταν καθόλου μικρή. Άλλωστε, τις φοβερές εκείνες μέρες που στα Ίμερα εκτελέστηκαν περισσότεροι από έξι δεκάδες κάτοικοι, τι σημασία είχε ένα βόδι λιγότερο;[4]
[…]
Γράφημα των θυμάτων του ΝΟΦ και της Δεξιάς στη Δυτική Μακεδονία το 1945. Τον Ιούνιο η δραστηριότητα του πρώτου αυξήθηκε προφανώς κατόπιν εντολών. Οι φόνοι που εκτελέστηκαν από μέλη του είναι περισσότεροι από τους αντίστοιχους των κρατικών αρχών και των οπλισμένων πολιτών (συνήθως Προσφύγων) με αποτέλεσμα η περίοδος που γενικώς αποκαλείται «Λευκή Τρομοκρατία» να μην έχει καμία σχέση με την περιοχή μας.
Συμπεράσματα
Η ιδιόμορφη κατάσταση στη Δυτική Μακεδονία από την άνοιξη του 1945 και μετέπειτα (φυλάκιση οπαδών του ΕΑΜ/ΣΝΟΦ και ύπαρξη ενόπλων πολιτών, που κρύβονταν στην ύπαιθρο, οφειλόταν στις αναρίθμητες πράξεις βίας των επαναστατών κατά τη διάρκεια του κατοχικού Εμφυλίου Πολέμου.
Η παράλληλη καταφυγή στελεχών του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στο εξωτερικό και, ιδίως, η δραστηριότητα (κατασχέσεις υλικών, απειλές και φόνοι) του ΝΟΦ, οι ένοπλες ομάδες του οποίου εξορμούσαν από τη Γιουγκοσλαβία εναντίον των υποστηρικτών του Ελληνικού Κράτους, επέτεινε τη σύγχυση, καθώς ένα ξένο κράτος φαινόταν να εμπλέκεται στα εσωτερικά της χώρας. Όταν η ομάδα του αρχικαπετάνιου του ΕΛΑΣ πέρασε από την περιοχή κι έφτασε στα σύνορα της Αλβανίας οι υποψίες για την επιβουλή των ομόρων κρατών εναντίον της Ελλάδας μετασχηματίστηκαν σε βεβαιότητες.
Εξαπτόμενη από την εσωτερική και εξωτερική ανωμαλία έδρασε η Εθνοφυλακή και λίγο αργότερα η Χωροφυλακή στην περιοχή. Προς αναπλήρωσιν αγαθών και ζώων, που είχαν χάσει από τους κομιτατζήδες, αλλά και για να εκδικηθούν το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, δραστηριοποιήθηκαν ένοπλα, ατομικά ή ομαδικά, Εθνικιστές πολίτες, ιδίως όσοι κατοικούσαν στο Βόιο και την Καστοριά.
Όμως, παρόλο που είχαν πληγεί από τους αντάρτες επί Κατοχής και συνέχιζαν να πλήττονται από τους εκδικητές που εξορμούσαν από τη Γιουγκοσλαβία, Εθνικιστές, Εθνοφύλακες και Χωροφύλακες εκβίασαν και φόνευσαν κατά τη διάρκεια του 1945 αρκετά λιγότερους από όσους οι Εαμίτες και το ΝΟΦ την ίδια εποχή (60% προς 40%). Έτσι θα ήταν αναπόδεικτο, εκτός από αμάρτυρο, να ονομαστεί περίοδος «Λευκής Τρομοκρατίας» το έτος 1945 όσον αφορά στη Δυτική Μακεδονία.
Τηλεγράφημα νομάρχη Φλώρινας στις 25.1.1946 αναφερόμενο στην εκτέλεση του κοινοτάρχη Ατραπού Βασιλείου Ρίμπα στη θέση Σκάλα (προς Τριανταφυλλιά) από αυτονομιστές του ΝΟΦ. ΙΑΜ/ΓΔΔΜ/18.2
Σημειώσεις
[1] Παπαδόπουλος Παναγιώτης, «Η λευκή τρομοκρατία προκαλεί αρνητικό κλίμα προ των εκλογών 1946», http://www.laosver.gr/news/articles/9778.html [Φεβρ. 2007]
[2] Πετρόπουλος Γιώργος, «Οι πρώτες εκτελέσεις με το Γ` Ψήφισμα», http://www.rizospastis.gr/wwwengine/pngbehavior.htc [Ιούλ. 2002]
[3] Αγαπίου Παναγιώτης, «Από τα Δεκεμβριανά στη Βάρκιζα μέχρι τη Λευκή Τρομοκρατία, 1944-1946», http://www.haravgi.com.cy/site-article-17444-gr.php [Δεκ. 2008]
[4] Πρωτοδικείο Κοζάνης (ΠΚ), Τριμελές Πλημμελειοδικείο Κοζάνης (ΤΠΚ), δίκη 64/1945
